Τι εννοεί ο Σαλλούστιος όταν λέει:
«Οἱ μὲν οὖν ποιοῦντες τὸν Κόσμον Ζεὺς καὶ Ποσειδών εἰσι καὶ Ἥφαιστος· οἱ δὲ ψυχοῦντες Δημήτηρ καὶ Ἥρα καὶ Ἄρτεμις· οἱ δὲ ἁρμόζοντες Ἀπόλλων καὶ Ἀφροδίτη καὶ Ἑρμῆς· οἱ δὲ φρουροῦντες Ἑστία καὶ Ἀθηνᾶ καὶ Ἄρης».
Αυτή είναι μια μεταγενέστερη Πλατωνική ταξινόμηση, όχι τόσο μυστήρια όσο ακούγεται, αν και λίγο περίπλοκη. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω τι συμβαίνει, παρουσιάζοντας την εκδοχή του Σαλλούστιου με την πιο λεπτομερή ανάλυση που μας δίνει ο Πρόκλος.
Ο Σαλλούστιος ταξινομεί τους θεούς σύμφωνα με την στάση που τηρούν στον κόσμο. Είναι ταξινόμηση με βάση τους τρόπους ενέργειας. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αυτά είναι μόνο όψεις της συνολικής δράσης των θεών.
Η πρωταρχική σημασία αυτής της ταξινόμησης είναι αυτό που μας λέει για την δομή του όντος, για τα προϊόντα της δράσης των θεών. Σαν καθορισμός της φύσεως των θεών είναι αναγκαστικά περιορισμένη γιατί πάντα υπάρχει μια υπέρτερη της δράσης ύπαρξη στις θείες οντότητες. ΕΙΝΑΙ πάντα περισσότερο από Ο,ΤΙ ΚΑΝΟΥΝ.
Σημειώστε ότι ο Σαλλούστιος δεν διαπραγματεύεται όλους τους Έλληνες θεούς. Διαπραγματεύεται ένα συγκεκριμένο σύνολο θεών από τις υπερκόσμιες τάξεις (δηλαδή αυτές που προΐστανται του κόσμου).
Ο Ζευς, ο Ποσειδών και ο Ήφαιστος είναι δημιουργοί. Πρέπει να καταλάβουμε ότι την Ελληνική σκέψη ποτέ δεν απασχόλησε η δημιουργία εκ του μηδενός, αλλά αντίθετα η θέση ενός συστήματος σε τάξη. Μπορούμε να δούμε πως δουλεύει αυτό μελετώντας τον Τίμαιο του Πλάτωνα, όπου ο Πλάτων μέσω του Πυθαγόρειου Τιμαίου του Λοκρού, περιγράφει την κοσμογονική διαδικασία σε γενικούς, αφηρημένους όρους.
Η δημιουργία είναι μια διαδικασία θέσεως σε τάξη μιας κίνησης. Είναι επίσης σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η δημιουργία εδώ, δεν είναι κάτι που συνέβη άπαξ και τώρα τελείωσε. Κάθε τι που κάνουν οι θεοί, το κάνουν τώρα και το έχουν πάντα κάνει. Αυτή είναι η Πλατωνική οπτική. Συνεπώς, αυτή είναι μια συνεχής διαδικασία μορφοποίησης. (Όπως ακριβώς στην Αιγυπτιακή θεολογία, όπου ο χρόνος κοσμογονίας είναι πάντα τώρα.)
Ο Σαλλούστιος αναγνωρίζει τρεις διαφορετικούς τρόπους μορφοποιητικής δράσης στην τριάδα Ζευς, Ποσειδών και Ήφαιστος. Ο Ζευς δίνει μορφή στον κόσμο των ιδεών, ο Ποσειδών στον κόσμο της γέννησης, ο Ήφαιστος στον κόσμο των σωμάτων. Όταν προσπαθούμε να καταλάβουμε τις μορφικές δομές, ιδέες και ιδεατά, όταν στην πραγματικότητα κάνουμε ό,τι κάνουν και οι θεοί, δρούμε στην επικράτεια του Διός.
Όταν αλληλεπιδρούμε με άλλα έμψυχα όντα στην ροή της γέννησης, είμαστε στην επικράτεια του Ποσειδώνα, στις «θάλασσες» του. Η επικράτεια της Φυσικής, της Χημείας, της υλικής ύπαρξης ανήκει στον Ήφαιστο.
Αυτοί οι θεοί είναι υπεύθυνοι για την τάξη που ανακαλύπτουμε σε αυτές τις επικράτειες – οι νόμοι του νου, της ψυχής, της φύσεως είναι με αυτή την έννοια δράσεις του Διός, του Ποσειδώνα και του Ηφαίστου αντίστοιχα, εκφράσεις της φύσης τους, και αυτές οι επιστήμες είναι σε κάποιον βαθμό ένα μονοπάτι προς αυτούς.
Οι ζωογονικοί θεοί είναι μια τάξη των υπερκόσμιων θεών που μεταδίδει την αυτοκίνηση, γιατί αυτό είναι που είναι ουσιώδες στην κατηγορία της ζωής στην Ελληνική σκέψη- είναι θέμα της διασάφησης των κατηγοριών τ ης Ελληνική σκέψης σαν τα αποτυπώματα, τρόπον τινά, της δράσης των Ελλήνων θεών, γιατί όλη η Ελληνική σκέψη και κουλτούρα είναι η αποκάλυψη τους, η θέαση του ενός από τον άλλο και συνεπώς καθιστώντας την φύση του όντος στέρεη, την κοσμογέννησή τους.
Η ζωή είναι αυτοκίνηση. Συνεπώς βλέπουμε τρεις τρόπους αυτοκίνησης. Η Άρτεμις μεταδίδει την ζωική κίνηση, η Ήρα την ψυχική κίνηση, η Δήμητρα την κίνηση του κόσμου σαν ένα όλον. (Θα είμαι λίγο ασαφής εδώ, γιατί ο Σαλλούστιος, αν και χρησιμοποιεί κυρίως τις ίδιες κατηγορίες που κάνει ο Πρόκλος αργότερα, ταξινομεί τις κατηγορίες του λίγο διαφορετικά. Για να το θέσουμε ιστορικά, ο Σαλλούστιος πολύ πιθανόν δίνει την σύνοψη του συστήματος του Ιαμβλίχου, μια προηγούμενη μορφή της Πλατωνικής Φιλοσοφίας της θρησκείας που είναι ακόμα εν χρήσει, ακολουθεί ο Πρόκλος τον 5ο αι. ΚΕ με μετατροπές και μέχρι το κλείσιμο της Ακαδημίας της Αθήνας τον 6ο αι. ΚΕ.)
Η ζωογονική διαδικασία είναι πιο συγκεκριμένη από την δημιουργική, αν και μόνο λεπτοφυής. Εν τούτοις, οι δύο τελευταίες λειτουργίες που αναφέρει ο Σαλλούστιος είναι ξεκάθαρα τοποθετημένες «κάτω» από τις προηγούμενες δύο, δηλαδή προϋποθέτει την ύπαρξη τους. (Κανένας θεός δεν είναι στην πραγματικότητα «πάνω» ή «κάτω» από οποιονδήποτε άλλο. Κάποιοι απλώς δρουν «πριν» ή «μετά» από κάποιους άλλους.)
Η εναρμονίζουσα λειτουργία είναι ουσιαστικά η εφαρμογή της τάξης των δημιουργών στην κίνηση των πραγμάτων που είναι ολικά ή μερικά κινούμενα από κάτι άλλο., γιατί η ουσιώδης ζωή είναι η αυτοκίνηση. Η μεταβαλλόμενη κίνηση, η παθητική κίνηση, είναι εν τάξει, σε συγκεκριμένη πορεία και αυτοί οι θεοί είναι οι πηγές αυτής της τάξης.
Ο Απόλλων με την μουσική, την μαντική και την ιατρική. Η Αφροδίτη μέσω του κάλλους αυτού καθ’εαυτού – η δράση της στην πραγματικότητα ξεκινά πολύ πριν το επίπεδο στο οποίο ο Σαλλούστιος την τοποθετεί, καθώς είναι της προ-Ολυμπιακής γενιάς – αλλά εδώ αυτή λειτουργεί μέσα στο Ολύμπιο βασίλειο, και έτσι στην σφαίρα του κοινωνικού κάλλους, κυρίως του κάλλους της αρετής. Ο Ερμής μέσω της θέωσης και των άλλων Ερμαϊκών λειτουργιών.
Η φρουρητική λειτουργία τέλος, αναφέρεται στη αποτροπή πόρευσης της κίνησης από πηγές αντίθετες στην θέληση. ‘Ετσι οι Κουρήτες, παραδείγματα «φρουρών» για την Πλατωνική Φιλοσοφία της θρησκείας, προστατεύουν τον Δία, έτσι ώστε η κίνηση που ο Ζευς μεταδίδει στον κόσμο να παραμένει διακριτή από την αντίστοιχη Τιτανική του πατέρα του Κρόνου.
Αυτό σημαίνει τελικά ότι η επικράτεια των ιδεών θα έχει κάποια ανεξαρτησία από την επικράτεια της φύσης. Στην ανάλυση του Σαλλούστιου (ξανά κάπως διαφορετική από αυτή του Πρόκλου, οπότε θα πρέπει να κάνω μια βάσιμη υπόθεση εδώ) η Εστία κατέχει την εστία του όντος , σαν φρουρός του δυνατού.
Η Αθηνά φρουρεί την τάξη του Δία από δυνάμεις που, αν και όχι κακές αυτές καθ’εαυτές, δεν μπορούν να έχουν τον τελευταίο λόγο, τρόπον τινά, εάν το σύνολο της εκδήλωσης πρέπει να προστατευθεί (π.χ Γίγαντες), ενώ ο Άρης φρουρεί την αυτονομία των δυνάμεων στο επίπεδο της ενσωμάτωσης, όπου το αποτέλεσμα της σύγκρουσης, δεν μπορεί τελείως να προκαθορισθεί με ιδανικούς παράγοντες ( δυνάμεις το «πολεμούν» τρόπον τινά).
Edward Butler
πηγή: empedotimos.blogspot.gr
