ΕΤΙΚΕΤΕΣ

Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

ΠΕΡΙ ΧΡΟΝΟΥ, ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΙΑΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟ



Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου


Προ-πάντων ο Εαυτός Είναι. Ο Εαυτός δεν έχει αρχή και τέλος, γιατί ο χρόνος και ο χώρος δεν σχετίζονται με αυτόν. Ο χρόνος και ο χώρος αποτελούν αλαβάστρινοι τροχοί της κρύφιας ουσίας του, φαινομενικές επικαλύψεις της που καθίστανται κατανοητές μόνο σε εκείνους που μετέχουν της επιστασίας του όντως Οράν. Οπότε, κάθε απόπειρα πραγμάτευσης για την ψηλάφιση του Εαυτού είναι μάταιη αν ερευνούμε στα δίχτυα του χρόνου ψάχνοντας τις ημέρες, τους μήνες, τα χρόνια, τις δεκαετίες, τις χιλιετίες ή τα δισεκατομμύρια έτη για να διακρίνουμε μια άκρη, ή αν ψάχνουμε κάποια αστρική γωνιά ή πλανητική στεριά για να παρηγορήσουμε την ακόρεστη φιλοψία μας.

Το Είναι, λοιπόν, είναι ο Εαυτός. Είναι η Γνώση-Αλήθεια πέρα και πάνω από κίνητρα, σκοπούς και κατηγορίες, η υπέρτατη αιώνια Νόηση. Αντίθετα, η κοινή σκέψη, ο εγκεφαλικός στοχασμός χαρακτηρίζεται από τα ενάντια κατηγορήματα του Εαυτού. Τι είναι ο Εαυτός; Είναι το καθεαυτό Ένα απροσδιόριστο σημείο, η τέλεια τελεία, η ατελής ατέλεια, η αιώνια ακινησία που εκδηλώνεται στο ίδιο το Είναι της ως κίβδηλη κίνηση που λογίζεται για τους πολλούς ως χωρόχρονος. Ο Εαυτός είναι η ενκίνητη αυτοδιάθετη αυτόβουλη υπερσυνείδηση, η αυτόστροφη αυτοκίνηση πέριξ του Ενός Κέντρου. Το απροσδιόριστο αυτό σημείο είναι ταυτόχρονα και ένας ακένωτος κύκλος. Ενώ το Εγώ είναι η φιλοσοφική διάνοια που εργάζεται με συν-εργάτη τον χωρόχρονο, ο Εαυτός είναι η ανεκδήλωτη ουσία από την οποία συνίστανται τα πάντα. 

ΤΟ ΜΗΔΕΝ, ΤΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ



Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου 

Οι πιο σοβαρές φιλοσοφικές και όχι μόνο συζητήσεις πραγματοποιούνται όταν γίνεται λόγος για τον θάνατο. Ουσιαστικά όλη η ζωή του ανθρώπου, ο ανθρώπινος πολιτισμός, οι επιλογές του ανθρώπου και όλοι οι μέθοδοι ή θεωρήσεις για την αντιμετώπιση των κάθε είδους προβλημάτων κρίνονται άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα στο πεδίο της πρόσληψης του θανάτου. Στην προσπάθειά μας να εισέλθουμε στην προκείμενη θεματική του θανάτου συναντούμε τους όρους "μηδέν" και "είναι". Και οι δύο αυτοί μεγάλου βάθους φιλοσοφικοί όροι αποκτούν σε κάθε φιλοσοφικό σύστημα, σε κάθε φιλόσοφο, ένα ιδιαίτερο διαφοροποιημένο νόημα. Σε κάθε δηλαδή περίπτωση η νοηματοδότηση των δύο όρων ποικίλλει ανάλογα με το αναφορικό πεδίο ανάπτυξης που επιχειρείται από κάθε φιλόσοφο. Στο παρόν κείμενο θα αποπειραθεί να αποδοθεί μια συσχέτιση του "μηδενός" και του "είναι"  με το φαινόμενο του θανάτου. 

ΧΕΓΚΕΛ - Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ

Σχετική εικόνα
Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Μέσα από τη μέγιστη φιλοσοφία του Ηρακλείτου και τη συναρπαστική πλατωνική οντολογία ο Χέγκελ δόμησε και ανάπτυξε το φιλοσοφικό του σύστημα, το οποίο αποτελεί την τελευταία και πιο εξελιγμένη διαλεκτική στην ιστορία της φιλοσοφίας. Ο ίδιος ο Χέγκελ ομολογεί το μεγαλείο της ηρακλείτειας σκέψης με την αναφορά στο "γίγνεσθαι". Ο Ηράκλειτος συλλαμβάνει το υπαρκτό (χωρίς να προσδιορίζει πώς ακριβώς υπάρχει αυτό αποφεύγοντας κάθε αντιεπιστημονική  θεώρηση) σε κάθε του σκέψη μόνο με τον Λόγο, την λογική. 

Με απλά λόγια ο Ηράκλειτος ισχυρίζεται ότι το "Είναι", το πρωταρχικό υπαρκτό ον εξαιτίας του οποίου υπάρχουν τα πάντα, μπορούμε να το συλλάβουμε μόνο στο "γίγνεσθαι", όταν δηλαδή βυθίζεται ως "αιωνιότητα άρρητων εννοιών" μέσα στον χρόνο, στη μεταβολή και την κίνηση, γιατί ο κόσμος είναι ένας (αισθητός και υπεραισθητός). Και εφόσον είναι ένας, μέσα σε αυτόν κάθε στιγμή και σε κάθε ον κυλά το "Είναι". Και αυτό το κύλισμα του "Είναι" μέσα στον αισθητό κόσμο μπορεί να συλληφθεί ως "μη Είναι", ως κάτι που συνεχώς αλλάζει και εξελίσσεται αιωνίως προσδίδοντας την ουσία του αποσπασμένη στα επιμερισμένα όντα. Μάλιστα και οι δύο (Ηράκλειτος και Χέγκελ) ισχυρίζονται ότι το "Είναι" αποτελεί τον ίδιο τον Νου ως Αιώνιο Λόγο. Ο ηρακλείτειος Λόγος (ως Πνεύμα κατά τον Χέγκελ), διανύει αιωνίως μια σπειροειδώς  δομικά κυκλική κίνηση με τη μορφή: α) ως καθ΄εαυτόν (είναι), β) ως διεαυτόν (γίγνεσθαι) και γ) ως καθ΄εαυτόν και διεαυτόν (Λόγος-Απόλυτο). Ο Λόγος αυτός διαπερνά και συνέχει και τον ανθρώπινο νου, είναι η μήτρα της ουσίας του. Όπως, λοιπόν, δρα ο καθολικός Λόγος, κατά τον Ηράκλειτο, έτσι ακριβώς δρα και ο ανθρώπινος νους, σπειροειδώς κυκλικά. Όταν λέει ο Ηράκλειτος: "διζησάμην μεωυτόν" εννοεί ακριβώς αυτή την βύθιση/διάχυση του νου στον κόσμο των μορφών και την επιστροφή του πάλι στο αρχέγονο "Είναι". 

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ

Σχετική εικόνα

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στην φιλοσοφία του Ηρακλείτου ο θάνατος είναι μια διαδικασία οντολογικής αποδελτίωσης του ένσαρκου βίου του ανθρώπου. Ο "θάνατος" στον Ηράκλειτο, όπως και στους περισσότερους από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, αποτελεί την "αποθήκευση" εν Άδη όλων των νέων δεξιοτήτων και γνώσεων που οικοδόμησε η ψυχή μέσα στον χωρόχρονο μέσα στον "σκληρό δίσκο" της. Όλες αυτές οι νέες δεξιότητες και γνώσεις που πήρε μαζί της η ψυχή αποτελούν τους ενεργοποιημένους πλέον ουσιώδεις λόγους που συνιστούν την ουσία της και συμβάλλουν στην περαιτέρω ανέλιξή της, την εξελικτική πρόοδό της, σύστοιχη προς τον σκοπό ο οποίος έχει τεθεί από τη φύση της ίδιας της ψυχής και της μοίρας της. Έτσι ο "θάνατος" στον Ηράκλειτο έχει ευεργετική αξία για την ψυχή στο βαθμό που η τελευταία έχει κατανοήσει τον λόγο και τον σκοπό της ύπαρξής της. Ο σκοπός, το έργο που έχει επωμιστεί να εκτελέσει η ψυχή, σχετίζεται ασφαλώς με την ίδια τη φύση της και είναι η σκέψη, η ενδον-σκόπηση του νου, η νόηση, η ενασχόληση με τη φιλοσοφία και την ενορατική ματιά, την έσω σύλληψη της ουσίας της. Άρα, σκοπός και σκέψη είναι ένα και το αυτό. Η σκέψη είναι ο σκοπός μας, μόνο αυτή ως νόηση μπορεί να βυθίσει το "ατομικό είναι" μας στον πλούτο των όντως όντων. Η σκέψη πηγάζει από τη νόηση. Μοιάζουν να σημαίνουν το ίδιο. Διαφέρουν μόνο ως προς το ότι η πρώτη λαμβάνει χώρο μόνο στον χωρόχρονο, ενώ η δεύτερη λαμβάνει χώρα μόνο στον άχρονο και χωρίς χώρο νοητό κόσμο. Η σκέψη ωθεί την ψυχή προς τα άνω, προκειμένου να πιαστεί στο αιώνιο εύρος της νόησης που είναι η περάτωση/τελείωση της πρώτης. 

Μας επισημαίνει λοιπόν ο Ηράκλειτος

Ποια αξία έχει ένας βίος αφιλοσόφητος, χωρίς την καλλιέργεια της σκέψης και τον πόθο για σοφία και γνώση για το "είναι" μας; Καμιά. Δεν κατορθώνουμε να συμμετέχουμε στο "γίγνεσθαι", μας λέει. Παραμένουμε στάσιμοι. Δεν επιφέρουμε κάποια μεταβολή/εξέλιξη που θα μας βοηθήσει να βυθιστούμε στο "είναι" μας, στην βίωση εκείνης της εμπειρίας που θα μας διανοίξει την θέαση του εαυτού μας, της ανθρώπινης ουσίας μας. Έτσι, η καλλιέργεια της σκέψης και η φιλοσοφία αποτελούν τις ύψιστες αξίες για να εναρμονιστεί η ψυχή με το γίγνεσθαι, για να πετύχουμε τη μέθεξη με το "Είναι". Γιατί  το "ατομικό είναι" μας αποτελεί μια απειροελάχιστη σταγόνα του ωκεάνιου "Είναι" [Ας θυμηθούμε τον θεό Ωκεανό που δεν είναι άλλος από το φιλοσοφικό "Είναι" για τους ορφικοπυθαγόρειους].  


Του Τζωρτζόπουλου Δημήτρη

Η οντολογική διαδρομή του ανθρώπου:
Γέννηση  Ζωή  Θάνατος

ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ - ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΜΟΥ

Αποτέλεσμα εικόνας για διαλεκτική παρμενίδη, ηράκλειτου και εμπεδοκλή

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η ιστορία της προσωκρατικής φιλοσοφίας, όπως τη διασώζουν οι πηγές, είναι μια διαλεκτική, φιλοσοφική διαμάχη. Mία φιλοσοφική διαμάχη μεταξύ των θεωρητικών της ενότητας (Ελεάτες) και των θεωρητικών της πολλαπλότητας του σύμπαντος (Ίωνες, Πυθαγόρειοι, Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας, Ατομικοί). Έτσι, λαμβάνει χώρα κατά εγελιανό τρόπο μια διαλεκτική διαμάχη ανάμεσα στην ακινησία και στατική θεώρηση του Παρμενίδη (ΘΕΣΗ) και στην πολλαπλότητα και την κίνηση του Ηρακλείτου (ΑΝΤΙΘΕΣΗ).  Αργότερα, ο Εμπεδοκλής συνδύασε ως ΣΥΝΘΕΣΗ και τις δυο φιλοσοφικές θεωρήσεις (ριζώματα/φιλότης και νείκος), όπως και ο Δημόκριτος με τη θεωρία του για τα «άτομα» (Το παρμενίδειο ον) και το «κενό» (αιτιολόγησε την κίνηση – Ηράκλειτος).


Ακολουθεί κείμενο του Μιχαήλ Μπακαούκα, δρ. φιλοσοφίας


Όλοι οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, σύμφωνα με σύγχρονη έρευνα, επιχείρησαν να προσδιορίσουν το έσχατο συστατικό "στοιχείο" της υλικής πραγματικότητας - επιδιώκοντας να βρουν την ουσία και τη φύση των πραγμάτων, δηλαδή το ον. Κατ' ουσίαν, όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, από τους Προσωκρατικούς έως το Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, θέτουν το εξής ερώτημα: "τίνος είδους πράγματα ερευνούμε, όταν αναζητούμε επιστημονικούς ορισμούς αντικειμένων" (τί έστι το ον;) [Αριστ. Μετά τα Φυσικά Ζ Ι 1028b2- 4); Πρόκειται για πράγματα διαφορετικού είδους από την πληθώρα των καθημερινών πραγμάτων; Kατά τον Πλάτωνα, αφενός, υπάρχουν τα πολλά, αισθητά πράγματα, όπως λχ. υπάρχουν πολλά διαφορετικά όμορφα αντικείμενα. Αφετέρου, υπάρχει η οντότητα (ή ιδέα) του 'όμορφου' που είναι μόνο μία. Η πολλαπλότητα και πληθώρα των διαφορετικών όμορφων πραγμάτων δεν μας απαντά το ερώτημα 'τι είναι το όμορφο', ήτοι, 'ποια είναι η φύση του όμορφου'. 

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ - ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΕΝΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗ

Αποτέλεσμα εικόνας για ηράκλειτος ο επαναστατης

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αξία από το να κάνεις επανάσταση μέσα στους επαναστάτες, θα έλεγε αν ζούσε ο λύκος της Εφέσου, ο φιλόσοφος Ηράκλειτος. Νομίζω πως είναι επίκαιρος για να δούμε τη ζωή του. Μια ζωή όχι στρωμένη με λουλούδια και λόγια ξύλινα αλλά με φωτιά και σίδερο, όπως εξελισσόταν στα χρόνια του χάους και της αναρχίας την εποχή της δημοκρατίας της Εφέσου. 


 Να δούμε όμως τι είπε, τι εννόησε και από τι αυτοφλεγόταν, τον οποίο κάποιοι δεν κατάλαβαν και τον είπαν σκοτεινό και αντιδημοκράτη, και σαφώς τον αδίκησαν και τον υποβάθμισαν. Ας δούμε λοιπόν τον μεγάλο αυτόν επαναστάτη.

 Ο Ηράκλειτος γεννήθηκε στην Έφεσο κατά το 544, που ήταν αποικία Αθηναίων, πρώην Δωριαίων εκ του πρώτου βασιλιά τους Λέλεγα που αναμίχτηκαν με ντόπιους Κάρες, αν και επιδράσεις Κρητών στα παλαιότερα χρόνια δεν πρέπει να αποκλείονται. Ο πατέρας του ήταν ιεροφάντης των Ελευσινίων και κρατούσε από τη γενιά του τελευταίου βασιλιά των Αθηνών, του Κόδρου, επομένως ο Ηράκλειτος προκύπτει συγγενής του Σόλωνα (και εμμέσως του Πεισίστρατου). Ξέρουμε ότι είχε έναν μικρό αδελφό που του μετέγραψε την περιουσία του όταν αεισοικτίρισε (εκ του αεί σε οικτίρω – σε απαξιώ δια παντός και σε λυπάμαι) τους «τιποτένιους» όπως χαρακτήρισε τους συμπατριώτες του, καίγοντας τα γραφτά του και φεύγοντας προς το βουνό για να ζει σαν ερημίτης, την εποχή της δημιουργίας της δημοκρατίας της Έφεσου. Δυνατός στο πνεύμα, αιρετικός κι εγωιστής, υπήρξε ένας φιλόσοφος αυτοδημιούργητος, αυτοπροσδιοριζόμενος, αναρχοαυτόνομος, θιασώτης της έρευνας της απροσδιοριστίας και υπέρμαχος της έννοιας του ανώτερου ανθρώπου, και όχι του υπερανθρώπου όπως τον φαντάστηκε ο Νίτσε. Ένας Νίτσε που όταν άκουγε για Ηράκλειτο ξέχναγε τις αμαρτωλές σκέψεις του για γυναίκα του Βάγκνερ.

ΝΙΤΣΕ - Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Αποτέλεσμα εικόνας για ΝΙΤΣΕ ΚΑΙ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

§1. Ο Νίτσε διέκρινε έγκαιρα και με μοναδική ακρίβεια νοημάτων τη βαθύτερη σημασία των θεμελιωδών ιδεών και σκέψεων του Ηράκλειτου. Πρώτα και κύρια δεν φείστηκε ενθουσιωδών λόγων για την ηρακλείτεια αντίληψη του γίγνεσθαι, έτσι όπως το εννοούσε ο μεγάλος σοφός της Εφέσου ως το βασικό στοιχείο, ως τον ανυπέρθετο χαρακτήρα του πραγματικού. Την ανέσκαψε ως μέσα. Γράφει μεταξύ άλλων:

«Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος βάδισε μέσα σε τούτη τη μυστικιστική νύχτα, στην οποία καλυπτόταν  το πρόβλημα του γίγνεσθαι στον Αναξίμανδρο, και τη φώτισε με έναν θείο κεραυνό»[1].

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΕΓΚΕΛ

Αποτέλεσμα εικόνας για ΗΡΑκλειτοσ και χεγκελ


Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου
§1

     Ι. Ο χρόνος απασχολεί τον Ηράκλειτο και τον Χέγκελ, στο μέτρο που η εκδήλωσή του συνδέεται με την εκδίπλωση της ίδιας της φιλοσοφικής τους προβληματικής και ονομάζει τη λειτουργική ικανότητα της γενικότερης διαλεκτικής τους αντίληψης. Απ’ αυτή την άποψη, ο χρόνος συνιστά θεωρητικό πρόβλημα, που καλείται να αντιμετωπίσει η ίδια η κατανοητική σκέψη/νόηση (begreifendes Denken) ως η μεθοδική δυνατότητα του ανθρώπου, ως σκεπτόμενου όντος, να εισχωρεί στην ενδότερη κατανόηση των πραγμάτων. Πιο ειδικά η κατανοητική πράξη της νόησης, στον Ηράκλειτο και στον Χέγκελ, αντλεί το καθολικό της νόημα από το γεγονός ότι επιδιώκει να μετασχηματίσει τη σκέψη του ανθρώπου δια του χρόνου. Πώς υλοποιεί αυτή την επιδίωξη; Με το να ανακαλύπτει τον εαυτό της σε ό,τι συμβαίνει κατά την τάξη του χρόνου και με το να υψώνει το πνεύμα της εποχής (Zeitgeist) σε μια αξιόπιστη γνώση απέναντι στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Εμφανίζεται έτσι να έχει για αντικείμενο το χρόνο (Zeit) ως το δικό της παρόν. Κατ’ αυτή την έννοια στρέφει όλη τη στοχαστική της διάθεση στο να θέλει να κατανοεί την εποχή της και να κατανοείται απ’ αυτή.

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ ΧΕΓΚΕΛ - Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ



         ψυχρ θέρεται, θερμν ψύχεται, γρν ααίνεται, καρφαλέον νοτίζεται.
        Τα ψυχρά θερμαίνονται, το θερμό ψύχεται, το υγρό ξηραίνεται, το ξηρό υγραίνεται.
                                                                          (Ηράκλειτος, Β 126)
Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου
Ερμηνεία Κατανόηση

     1. Στο εν λόγω απόσπασμα, ο Ηράκλειτος συνεχίζει να διατυπώνει, με το παράδειγμα της μεταβολής της ύλης, τη θεωρία του περί των αντιθέτων, αλλά υπό διαφορετική μορφή ή σχήμα σχέσης τους συγκριτικά με άλλα αποσπάσματα. Δυνάμει λοιπόν του νόμου των αντιθέτων, τα αντίθετα εδώ, ψυχρό/κρύο-θερμό, υγρό-ξηρό, δηλώνουν αντίρροπες τάσεις, που εκδηλώνονται μέσα στο γίγνεσθαι και δια του γίγνεσθαι και οι οποίες λαμβάνονται ως όμοια αντίθετα, δηλαδή συνέχονται υπό την εγελιανώς νοούμενη εννοιακή μορφή του ενός και του αυτού. 

ΧΑΪΝΤΕΓΚΕΡ - Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΜΑΣ ΟΔΗΓΕΙ ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΟΣ ΣΤΟ ΦΑΟΣ

Αποτέλεσμα εικόνας για ηρακλειτοσ


Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Ο Χάιντεγκερ αναγνωρίζει στον Ηράκλειτο την αρχέγονη απαρχή της ιστορίας του Είναι. Το ερώτημα συνακόλουθα που διατρέχει τη σκέψη του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου είναι: ποιος είναι ο Ηράκλειτος (GA 55, 5); Κατ’ αυτό τον τρόπο αποδέχεται το προ(σ)-κλητικό νεύμα που του απευθύνει ο στοχασμός του Ηράκλειτου και επιχειρεί να ανταποκριθεί, σχολιάζοντας πρωτίστως μια συμβολική «ιστορία» γύρω από τη ζωή και τη διδασκαλία του Εφέσιου σοφού. Περί αυτής μας λέει ο Αριστοτέλης:

«Λένε σχετικά με το τι είπε ο Ηράκλειτος σε κάποιους ξένους που ήθελαν να τον συναντήσουν. Όταν πλησίασαν και τον είδαν να ζεσταίνεται κοντά στο φούρνο, δίστασαν· τότε τους προέτρεψε να μπουν μέσα με θάρρος λέγοντάς τους πως κι εδώ υπάρχουν θεοί …» (Περί ζώων μορίων Α5. 645a 17).

ΚΩΣΤΑΣ ΑΞΕΛΟΣ - Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥ


Σχετική εικόνα
(Αντίστοιχο κεφάλαιο στο έργο του Κώστα Αξελού
«Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ»)

Στον Ηράκλειτο, ο Λόγος είναι αυτό που συνιστά, φω­τίζει και εκφράζει την τάξη και τη ροή του κόσμου. Ο λό­γος του Ηράκλειτου - ο λόγος του στοχαστή που στοχά­ζεται τον κόσμο - δεν μπορεί να συλληφθεί αν δεν ανοί­ξουμε μαζί του διάλογο. Ο λόγος θεμελιώνει το λόγο και το διάλογο, κι είναι η ψυχή της διαλεκτικής. Αυτό που - με πολλή ασάφεια - ονομάζουμε διαλεκτική, - είναι ο ρυθμός του ηρακλειτικού λόγου, και για να μπορέσουμε να κάνουμε διάλογο με τον Ηράκλειτο πρέπει ν’ ακολου­θήσουμε αυτό το ρυθμό. Η διαλεκτική προϋποθέτει τo λόγο, πρώτη όμως αυτή θα μελετήσουμε, γιατί αυτή μας δείχνει το δρόμο που ακολουθεί η σκέψη του Εφέσιου: η διαλεκτική είναι μια οδός, μια μέθοδος. Η διαλεκτική όμως δεν είναι μια απλή μεθοδολογική εκκίνηση˙ αυτή διαρθρώνει τις δομές της διαίσθησης που συλλαμβάνει τη δομή του κόσμου. Το δικό μας δίχτυ τη συλλαμβάνει μό­νον όταν κάνουμε δικό μας το ρυθμό της˙ αυτή μας δεί­χνει τη μετατροπή του μύθου σε λόγο. Με τη διαλεκτική, η ποίηση του οράματος και του ρήματος ανταμώνει τη σκέψη του λόγου και της σύλληψης του κόσμου. Ο Αρι­στοτέλης, έχοντας κατά νου τη λογική που λειτουργεί με σύστημα και μ’ έννοιες, θεωρεί ιδρυτή της διαλεκτικής το Ζήνωνα τον Ελεάτη (*). Ο Χέγκελ όμως είναι αυτός που πρώτος κατανόησε ότι ο Ηράκλειτος συνέλαβε «την ίδια τη διαλεκτική σαν αρχή» ([1]).Με το κεφάλαιο που έγραψε για τον Ηράκλειτο στα Μαθήματα πάνω στην Ιστορία της φιλοσοφίας, ο Χέγκελ αρχίζει το διάλογο. Μεταφράζει όμως στη γλώσσα της δικής του διαλεκτικής κι οντολογι­κής λογικής τη σκέψη του Ηράκλειτου· ο Χέγκελ κατα­νοεί μεγαλοφυώς τον Ηράκλειτο, αυτή όμως η κατανόηση επιτυγχάνεται στα πλαίσια της δικής του αφηρημένης ιδεαλιστικής σκέψης. Γράφει ότι «ο Ηράκλειτος συλλαμ­βάνει τώρα το ίδιο το απόλυτο σαν διαδικασία, σαν δια­λεκτική... Σ' αυτόν βρίσκουμε για πρώτη φορά στη φιλο­σοφική της μορφή την ιδέα της αφηρημένης σκέψης... Αυτός αποτελεί την αποτελείωση της προγενέστερης συ­νείδησης, μια αποτελείωση της Ιδέας που οδηγεί στην Ολότητα (που είναι και η αφετηρία της φιλοσοφίας), ή η ουσία της ιδέας που εκφράζει το απεριόριστο, το τι είναι το απεριόριστο... Το απόλυτο είναι η ενότητα του είναι και του μη είναι... Το αληθινό είναι το γίγνεσθαι κι όχι το είναι... Η νόηση (Verstand) χωρίζει το είναι από το μη είναι, ο νους (Vernuft) αναγνωρίζει το ένα στο άλλο... κι έτσι το Όλο, το απόλυτο, μπορεί να οριστεί ως γίγνε­σθαι... Το απεριόριστο το είναι καθεαυτό και δι' εαυτό, είναι η ενότητα των αντιθέτων... Στον Ηράκλειτο, η στιγ­μή της αρνητικότητας είναι ενυπάρχουσα... Ο χρόνος εί­ναι το καθαρό γίγνεσθαι... η καθαρή έννοια» ([2]). Η ηρακλειτική διαλεκτική όμως δεν είναι εννοιολογική. Είναι μια διαλεκτική που ενεργοποιεί μια θεμελιακή διαίσθηση των αντιθέτων. Αργότερα θα οικοδομηθεί η διαλεκτική λογική που λειτουργεί με τις αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στις έννοιες και που κλείνει την τυπική λογική της μη αντίφασης μέσα στη συνθετική λογική. Ο διάλογος του Ηράκλειτου με τον Κόσμο εκφράζεται μέσ' από λογι­σμούς που είναι μεγάλες εξισώσεις.

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ - ΤΟ ΚΟΣΜΙΚΟ ΠΥΡ ΚΑΙ Η ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ

Αποτέλεσμα εικόνας για ηράκλειτος


Η ισορροπία του κόσμου είναι μια ισορροπία δυναμική, που προκύπτει από τον διαρκή ανταγωνισμό (πόλεμος, έρις) των αντίρροπων δυνάμεων (μέρα-νύχτα, ψυχρό-θερμό κλπ), που συγχρόνως είναι και συμπληρωματικές, μια και τίποτε δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το αντίθετό του. Ουσιαστικά πρόκειται για δύο φαινομενικά αντίθετες εκφάνσεις της ίδιας βασικής αιτίας, του κοσμικού πυρός, που οι διάφορες μορφές του οφείλονται στην αέναη μεταστοιχείωσή του.

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ - Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ



Ηράκλειτος θα πει Ηρα-κλειτός, δηλαδή αυτός που χρωστά τη δόξα του στην Ήρα.

 «Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος, ο επονομαζόμενος σκοτεινός, κατέχει μια κεντρική θέση στο σύνολο της ελληνικής φιλοσοφίας και σε ολόκληρη την παγκόσμια ιστορία της σκέψης».

Ο Ηράκλειτος είναι ένας στοχαστής. Αυτός για πρώτη φορά στοχάζεται μέσα από τα πλαίσια του Λόγου τι είναι Κόσμος. Η σκέψη του παραμένει ανοιχτή και πολυδιάστατη, ερωτηματική και αινιγματική, αποσπασματική και ποιητική. Δεν κατασκευάζει κάποιο σύστημα. Ο Ηράκλειτος στοχάζεται πριν ακόμα συσταθεί η μεταφυσική και διαμορφωθούν οι φιλοσοφικές σχολές. Ήταν το σπέρμα της δικής του σκέψης που έθρεψε όλη τη φιλοσοφία και μάλιστα πριν τη διαμόρφωσή της σε Μεταφυσική, Θεολογία, Λογική, Φυσική και Ηθική.

ΗΡΑΚΛΕΙΤΕΙΑ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ - ΠΥΡ, ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΣΤΟΝ ΑΙΣΘΗΤΟ ΚΟΣΜΟ



Ο Ηράκλειτος μίλησε και η σκέψη μορφώθηκε. «Η σκέψη αρθρώθηκε», γράφει ο Κώστας Αξελός, έγινε λόγος. Μέσα σ’ αυτό που καλείται αδιευκρίνιστα «περιέχον», υπάρχει ο άνθρωπος ∙ μα δεν υπάρχει μόνο αυτός. Τίποτα αποσπασματικό, τίποτα απομονωμένο και μερικό δε θα μας βοηθήσει να νοήσουμε τη μόνη αλήθεια που είναι αυτή:  όλα είναι ένα. 

«ουκ εμού, αλλά του λόγου ακούσαντες σοφόν έστιν εν πάντα είναι» (απ. 50)

Η αλήθεια ενυπάρχει στην ολότητα και είναι η ολότητα ∙ μέσα στο όλον που αλλιώς ονομάζεται Κόσμος, τα πάντα γίνονται, είναι, δημιουργούνται, αποκτούν νόημα. Ο Κόσμος αυτός είναι αιώνιος. Δεν έχει αφετηρία ούτε τέρμα χρονικό. Βασικό συστατικό του η αιώνια φωτιά που δεν είναι ξεκίνημα αλλά το ενεργειακό δυναμικό, μακριά από την ατάραχη ισορροπία που σημαίνει θάνατο. 

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ - ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

53. - Περί φύσεως (Απόσπασμα 1, 123, 107, 93, 2, 51, 101, 53, 60, 30, 94, 119, 43, 44 Diels - Kranz)

Προλογικά

Το μοναδικό έργο που έγραψε ο Ηράκλειτος από την Έφεσο ήταν σε πεζό λόγο και φέρει, όπως και τα έργα των άλλων φυσικών φιλοσόφων, τον (πιθανότατα νόθο) τίτλο Περί φύσεως. Κύριο χαρακτηριστικό του ύφους του είναι ο συνειδητά αφοριστικός, εύκολα απομνημονεύσιμος αλλά συνάμα και δυσνόητος λόγος, που του έδωσε ήδη στην αρχαιότητα των χαρακτηρισμό του "σκοτεινού". Βασικά στοιχεία της διδασκαλίας του: (1) Οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίσουν τον Λόγο (πιθανώς σημαίνει: βασική ενοποιητική αρχή ή "δομικό σχέδιο" του κόσμου και των πραγμάτων), τον οποίο κατέχει ο ίδιος ο φιλόσοφος. (2) Ο κόσμος μεταβάλλεται ασταμάτητα. (3) Ο κόσμος είναι μια αιώνια φωτιά (η φωτιά αποτελεί σύμβολο της αέναης μεταβολής). (4) Η ισορροπία του κόσμου διατηρείται μόνον με τον συνεχή ανταγωνισμό των αντίθετων· ο πόλεμος είναι πατέρας και βασιλιάς όλων. Από τα σωζόμενα αποσπάσματα συνάγεται ότι το έργο είχε τριμερή διάρθρωση: στο πρώτο μέρος παρουσιαζόταν η θεωρία για το βαθύτερο νόημα των πραγμάτων, δηλαδή η "θεωρία περί Λόγου", στο δεύτερο η "θεωρία της φωτιάς", ενώ το τρίτο περιλάμβανε αποφάνσεις για ηθικά και πολιτικά ζητήματα (από το πρώτο μέρος προέρχονται τα αποσπάσματα α-θ, από το δεύτερο τα ι-ια, ενώ από το τρίτο τα ιβ-ιδ).

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ - Ο ΛΟΓΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ




Η άχρονη κοσμοθέαση του Ηράκλειτου
και το «αναποδογύρισμά» της στο Ευαγγέλιο

Η κοσμολογία του Ηράκλειτου είναι στην ουσία μια συνοπτική περιγραφή της σύγχρονης κοσμολογίας και συνάδει με το πνεύμα της σύγχρονης φυσικής επιστήμης. Αφήνει κατάπληκτους όλους εκείνους τους μελετητές που εντρυφούν και αναλύουν την ηρακλείτεια φιλοσοφία για τον τρόπο που περιγράφει την ύπαρξη και τη λειτουργία του κόσμου. Μάλιστα ο ίδιος θα συλλάβει με απίστευτη επιστημονική αριστοτεχνική δόμηση στη φιλοσοφία του ευφυώς τον Λόγο που ενυπάρχει μέσα στον κόσμο και αποτελεί την αιτία της τάξης και της αρμονίας του.

Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ "ΛΟΓΟΥ"(ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ) ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ "RATIO"


Η  λατινική  Ratio

Η  λατινική  λέξη  που  αντιστοιχεί  στην  ελληνική λέξη  "λόγος"  είναι  η "ratio", στα  γαλλικά  raison, στα  γερμανικά  vernunft (από  το ρήμα  λέγω  με τη διπλή σημασία  μιλώ  και μαζεύω, αρχικά σήμαινε  λογαριασμός). Από  την πρώτη στιγμή  της  παρουσίας  της  στη  λατινική  γλώσσα  η λέξη  ratio  σήμαινε  κάτι  πολύ συγκεκριμένο, την  ιδιαίτερη  ικανότητα  του  νου  να κάνει  συλλογισμούς  υπολογιστικούς, να βάζει τάξη στα νοήματα. Η  υποβαθμισμένη  και κλειστή  αξιολογικά  σημασία  που κομίζει  η εν λόγω λατινική  λέξη (ratio) αντικατοπτρίζεται  πολύ παραστατικά  και  στον τρόπο  που προσλαμβάνουν οι δυτικοί  τη  "δημοκρατία". Η  "δημοκρατία"  εξαντλείται  στην  αντιπροσώπευση. Οι αποφάσεις  παίρνονται  από  τους λίγους. Εκλείπει  η  Πόλις.

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ - ΕΝΑΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΥ




"Καθ΄ ὅ,τι ἃν κοινωνήσωμεν, ἀληθεύομεν, ἃ δε ἃν ἰδιάσωμεν, ψευδόμεθα "


[ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ]


Ένας αληθής βίος είναι αυτός του να κοινωνείς με τον άλλον.
Ένας ψεύτικος βίος είναι αυτός της αποκοπής μας από τους άλλους......