ΣΠΙΝΟΖΑ - Η ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ ΩΣ ΔΥΝΑΜΗ ΕΞΟΥΣΙΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο θεός στον Σπινόζα δε συλλαμβάνεται σε κάποιο θρησκευτικό πλαίσιο όρων που βασίζονται στη στατικότητα, τον δογματισμό και την πίστη, αλλά σε ένα φιλοσοφικό υπόβαθρο που συγκροτείται στα θεμέλια του Λόγου. Κατά τον Σπινόζα υπάρχουν τρεις τρόποι για να συλλάβουμε τη γνώση: α. ο Λόγος, β.η δόξα ή φαντασία και γ. η ενόραση. Η φαντασία ή δόξα μας παρέχει γνώση που βασίζεται στα αισθητά δεδομένα και στα παθητικά συναισθήματα, για αυτό η όποια γνώση απορρέει από τη φαντασία είναι συγκεχυμένη, μη ασφαλής και μας οδηγεί στην πίστη σε δεισιδαιμονίες και απατηλές θεωρήσεις. Αντίθετα, η ορθολογική γνώση, ο Λόγος, θέτει τις βάσεις όχι μόνο για να συγκροτήσουμε ασφαλείς και επιστημονικού χαρακτήρα γνώσεις, αλλά και να μπορέσουμε να συλλάβουμε και την έλλογη σκέψη ως κατηγόρημα του θεού. Για τον Σπινόζα ο θεός έχει άπειρα κατηγορήματα, δύο από αυτά είναι η σκέψη και η έκταση, για αυτό και όταν ο άνθρωπος μετέρχεται τον ορθό Λόγο και καταγίνεται με τη φιλοσοφία, δύναται να μετέχει της θείας ουσίας. Βέβαια, ο σπινοζικός απρόσωπος θεός δεν είναι ένα εξωκοσμικό ον, όπως στον χριστιανισμό, αλλά είναι μέσα στον κόσμο και ως έκταση, ως υλική ουσία, για αυτό και ο Σπινόζα δεν διακρίνει τη σκέψη από την έκταση οντολογικά, όπως ο Ντεκάρτ, αλλά τις συλλαμβάνει ως δύο όψεις της μιας πραγματικότητας.

ΝΤΕΚΑΡΤ ΚΑΙ ΧΕΓΚΕΛ - Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Με τον Ντεκάρτ (ή Καρτέσιο) αναπτύσσεται στη νεότερη φιλοσοφία η φιλοσοφία του υποκειμένου, δηλαδή η φιλοσοφία της συνείδησης. Ο Ντεκάρτ συνεχίζει μια προσπάθεια που ξεκίνησε με τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα η οποία σχετίζεται με την ενασχόληση του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου. Η απόπειρα θεμελίωσης του υποκειμένου του Ντεκάρτ διακρίνεται για την ριζική της και επιστημονική συγκρότηση θέτοντας μια λογική τάξη στα φιλοσοφικά πράγματα. Η καρτεσιανή μέθοδος της αμφιβολίας έθεσε τις βάσεις για να επαναπροσδιοριστεί κάθε γνώση, νέα και παλιά, δογματική ή όχι, υπό την εποπτεία του Ορθού Λόγου, προκειμένου να συγκροτηθεί μια φιλοσοφική μέθοδος για την αληθινή γνώση με την επικουρία των επιστημονικών δομών που έχουν τα μαθηματικά και η γεωμετρία. Τίθεται επιτέλους στο στόχαστρο της έλλογης φιλοσοφικής κριτικής κάθε θρησκευτικό δόγμα, πίστη και αυθεντία, προκειμένου να ελεγχθεί ορθολογικά εκ βάθρων το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζονται, εγκαινιάζοντας την απελευθέρωση και απεξάρτηση της φιλοσοφίας από τη θρησκεία, τις προκαταλήψεις και κάθε ψευδή γνώση.

ΝΤΕΚΑΡΤ - Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΗ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Ντεκάρτ αποτέλεσε τον πατέρα της σύγχρονης φιλοσοφίας και συγκρότησε μια φιλοσοφία της Συνείδησης για πρώτη φορά στην ιστορία της φιλοσοφίας. Ενώ πολλοί υποτίμησαν άδικα το σπουδαίο έργο του, στην πραγματικότητα ο Καρτέσιος μπορεί να συγκριθεί μόνο με τους μεγάλους φιλοσόφους που άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στην εξέλιξη της καθ΄εαυτού φιλοσοφίας, όπως τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Σπινόζα, τον Καντ ή τον Χέγκελ. Και τι εννοούμε με τον όρο της καθ΄εαυτού φιλοσοφίας; Ο Ντεκάρτ, όπως και οι προαναφερθέντες φιλόσοφοι, ανήκει στην ομάδα των φιλοσόφων εκείνων που προσπάθησαν να δομήσουν τα θεμέλια της φιλοσοφικής γνώσης με βάση τον ορθό λόγο, τα μαθηματικά και τη γεωμετρία. Έτσι θεωρείται ο δεύτερος φιλόσοφος μετά τον νεοπλατωνικό Πρόκλο που ανέπτυξε μια φιλοσοφία γεωμετρική σε στέρεες βάσεις αλλάζοντας όμως τον προσανατολισμό προς τη σφαίρα του υποκειμένου. Κύρια φιλοσοφική μέθοδος της καρτεσιανής μεταφυσικής, της προσπάθειας δηλαδή για τη συγκρότηση μιας μεθοδολογίας για την αληθινή και βέβαιη γνώση, είναι η αμφιβολία για τα πάντα, ακόμα και για τα αυτονόητα ξεκινώντας από το ίδιο το Εγώ, αποδίδοντάς του την ύπαρξη με τον όρο ότι είναι ένα πράγμα που σκέφτεται. "Υπάρχει κανείς μόνο όταν σκέφτεται", ή "Σκέφτεται κανείς, άρα υπάρχει", ισχυρίζεται ο Ντεκάρτ, και αφού καταλήγει κανείς (το υποκείμενο ως ΕΓΩ) στο να μην μπορεί να αμφιβάλλει ότι αμφιβάλλει, θεμελιώνει και αποδεικνύει την ύπαρξη της ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ως την αληθινή ουσία του ανθρώπινου Είναι. 

ΠΛΑΤΩΝ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Το προκείμενο θέμα που τίθεται, σχετικά με τον λόγο περί φιλοσοφικής θρησκείας στον Πλάτωνα, θεωρείται άκρως σημαντικό για να κατανοήσουμε τον θεμελιακό σκοπό της ίδιας της Φιλοσοφίας αλλά και το τι είναι τελικά το "Φιλοσοφείν". Ας πάρουμε τα πράγματα από τη αρχή. Ο Πλάτων είναι ο πρώτος φιλόσοφος στην ανθρώπινη ιστορία που έθεσε το ζήτημα μιας έλλογης κατανόησης για τη θεώρηση του κόσμου. Και όταν λέμε "έλλογη" εννοούμε την λογική κατανόηση της λειτουργίας του όντος από τον άνθρωπο. Ενώ ο μύθος λειτούργησε καταλυτικά για την περαιτέρω πνευματική εξέλιξη των πολιτισμών προσφέροντας ένα καθολικό νόημα ζωής μέσα από την θρησκεία, η φιλοσοφία ως ο έλλογος τρόπος σκέψης και θεώρησης του κόσμου ανέλαβε να συλλάβει το όντως νόημα, την ουσία ων πραγμάτων, της ζωής και του κόσμου μέσα από έννοιες. Η καθ΄εαυτού θρησκευτική σκέψη, όπως την γνωρίσαμε μέχρι τώρα, αποτύπωσε συμπαντικές αλήθειες μέσα από παραστάσεις και συμβολισμούς, μετήλθε δηλαδή σχήματα και εικόνες για να μας προσδώσει και να μας παραθέσει μια δογματική και στατική αλήθεια, την οποία θα έπρεπε ο άνθρωπος να εφαρμόσει με εξωτερικούς τύπους και τελετουργικά δρώμενα, προκειμένου να προσλάβει βιώματα που κομίζουν περισσότερο συναισθηματικές αποτυπώσεις που προέρχονται από την πίστη (μια κατώτερου τύπου γνώση κατά τον Πλάτωνα η οποία φέρει αναμεμιγμένες κάποιες αλήθειες με ψεύδη και αυταπάτες) και όχι από τον Λόγο, την εσωτερική καθαρά πνευματική και έλλογη λειτουργία του νου.

ΠΛΩΤΙΝΟΣ - ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΙΩΝΟΥΜΕ ΤΟ ΩΡΑΙΟ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Πλωτίνος θεμελίωσε την πλατωνική φιλοσοφία σε νέες βάσεις αναπτύσσοντας την τριάδα ΕΝ, ΝΟΥΣ, ΨΥΧΗ. Ο πλωτινικός νους ως αιώνιος, αμετάβλητος, άφθαρτος και αυτοπροσδιοριζόμενος, αποτελεί μια σύνθεση του αριστοτελικού θεού και του πλατωνικού νοητού κόσμου των ιδεών. Το πλωτινικό ΕΝ είναι η δημιουργός αιτία προέλευσης, απαρχή και σκοπός όλων των υπολοίπων υποστάσεων και των όντων που μετέχουν σ’ αυτές. Έτσι, όσα όντα είναι ψυχές έχουν τη δυνατότητα να φέρουν στο άνω μέρος τους νοητική ικανότητα, ενώ όσα είναι νόες, έχουν τη δυνατότητα να επιθεωρούν, εν νοερή ακινησία, την νοητική εποπτεία της ουσίας τους, κάτι που τα κάνει να καθίστανται θεωρούς του Ενός.

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο Πλωτίνος είναι ο πρώτος φιλόσοφος που εγκαινιάζει τη σημαντικότερη φιλοσοφική γραμμή μέχρι σήμερα, τη θεωρησιακή φιλοσοφία, η οποία φθάνει μέχρι τον Χέγκελ και τον Αλτουσέρ. Σύμφωνα με την θεωρησιακή φιλοσοφία ο άνθρωπος μπορεί να επιστρέψει στο ΕΝ, να συλλάβει την αληθινή γνώση μόνο μέσα από τον Νου, πέρα από την παράδοση στις επιθυμίες και τις απολαύσεις της βιοτικής μέριμνας. Ένας τέτοιος βίος μόνο ενάρετος μπορεί να χαρακτηριστεί, εφόσον, για να αντικρίσει η ψυχή το ΕΝ και να ενωθεί μαζί του, πρέπει να επιστρέψει ανεβαίνοντας τα προηγούμενα σκαλοπάτια της οντολογικής κλίμακας. Η ψυχή πρώτα, είναι ανάγκη να αναπτύξει το νοητικό ηγεμονικό της και μετά να μάθει να το λειτουργεί. Η άσκηση στη φιλοσοφία είναι ο μόνος δρόμος για την ανέλιξη που πρέπει να επιτύχει, προκειμένου να μάθει στη συνέχεια να νοεί χωρίς να διακόπτεται η νοερή ικανότητα του νοητικού. Δηλαδή απαιτείται η νοητική ροή να είναι συνεχής χωρίς να προσβάλλεται από το βουητό των αισθήσεων. Αφού αναπτύξουμε πλήρως τη νοητική μας ικανότητα και η καθημερινή μας ζωή καταστεί βίος φιλοσοφικός, με διαρκή πνευματική πρόοδο θα αναπτύξουμε απρόσμενα στο άνω μέρος του Νοός μας, δύο ανεξήγητες δυνατότητες, πρώτα την ενορατική διαίσθηση και δεύτερον την νοητική ενόραση. Με την ενορατική διαίσθηση ο νους μας συλλαμβάνει αστραπιαία νοητικά εικονικά σχήματα που μας δεικνύουν τη σύνδεση του νοητού με τον αισθητό κόσμο. Κατά την νοητική ενόραση, βιώνουμε το κάλλος του σύνολου κόσμου μέσα μας σε τρεις εξελικτικές φάσεις. Σε πρώτη φάση, τις πρώτες φορές που θα επιτυγχάνουμε να νοούμε ενορατικά, θα διαπιστώνουμε ένα ταξίδι του νου που θα συνδέει όλη τη γνώση που έχουμε αποκτήσει μέχρι εκείνη τη στιγμή στη ζωή μας με όλα τα πράγματα, όλα θα συνδέονται και θα εξηγούνται μέσα μας. Σε δεύτερη φάση, τις επόμενες φορές, θα διαπιστώνουμε ότι όλος αυτός ο κόσμος των γνώσεων που έχουμε αποκομίσει και εντυπώσει μέσα μας είναι το ΕΓΩ μας, είναι η ταυτότητά μας, είμαστε εμείς οι ίδιοι. Στην τρίτη φάση, την ύστερη, την οποία βίωσε και ο Πλωτίνος, αυτό που θεωρήσαμε κατά την τρίτη φάση ότι είναι το ΕΓΩ μας, τελικά είναι το Όλον, το ΕΝ, ο Αρρητος Συνδετικός Δεσμός που βρίσκεται στο άνω μέρος του ΝΟΥ μας και συνδέει όλα τα όντα του κόσμου μέσα από όλες τις σκέψεις-δράσεις όλων των όντων μεταξύ τους. Αυτό που βιώνουμε και "βλέπουμε" είναι το απέραντο Κάλλος των Όντων μέσω του Ενός, όχι μέσα από την υλική τους διάσταση, αλλά μέσα από την μορφική τους ολογραφική απεικόνιση στο Είναι μας.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η "εντελέχεια" είναι ίσως ο σημαντικότερος όρος της αριστοτελικής φιλοσοφίας που κομίζει τα πρώτα σπέρματα της διαλεκτικής στον φιλόσοφο. Ο Αριστοτέλης, ως δαιμόνιος στοχαστής, περισσότερο χαρακτηρίζεται δουλευτής του Λόγου, της λογικής, με τη σύγχρονη έννοια, παρά διαλεκτικός. Παρά ταύτα η "εντελέχεια" είναι μεγαλειώδης σύλληψη του φιλοσόφου που απηχεί πλήρως το πνεύμα της πλατωνικής οντολογίας. 

Ο Αριστοτέλης, αρχικά, αναφέρεται σε δύο τρόπον τινά όντα, την μορφή και την ύλη, τα οποία στον αισθητό κόσμο είναι αδύνατο να συλληφθούν διακριτά το ένα από το άλλο. Η ύλη αποτελεί το υποκείμενο (το υλικό, το μέσο), το οποίο η μορφή ως είδος "σχηματοποιεί". Για τον Αριστοτέλη η μορφή είναι περισσότερο "ον" συγκριτικά με την ύλη και εξηγεί γιατί. Κάθε υλικό αντικείμενο ή αισθητό έμψυχο ον έχει μια ορισμένη μορφή η οποία διαρκώς μεταβάλλεται. Ποια είναι η αιτία όμως του σχήματος, της μορφής, δηλαδή, που λαμβάνουν τα αισθητά όντα; Η αιτία βρίσκεται στο "όντως ον", που είναι η μορφή καθ' εαυτή. Το "όντως ον", ως η μορφή καθ΄εαυτή, είναι η συμπαντική ουσία και αποτελεί την ύστατη αιτία ύπαρξης όλων των υπαρκτών, κατά τον Αριστοτέλη. Η καθαρή μορφή καθ΄εαυτή (χωρίς την ύλη), όμως, ως καθαρή ενέργεια, είναι ο αριστοτελικός Νους, ο οποίος νοεί τον εαυτό του που ταυτόχρονα εμπεριέχει και τον κόσμο ως εκδήλωση-φανέρωση της νοητικής ενέργειάς του. Επειδή ο Νους, ως κινούν ακίνητο, είναι καθαρή ενέργεια αποτελεί την ύψιστη αιτία των άπειρων μορφών που λαμβάνει η ύλη. Ο αριστοτελικός νους, ως θεότητα, αιώνια νοεί και πάντοτε ενεργεί, για αυτό και συνέχει τα πάντα και παντού, ως άπειρη ενέργεια. Αντίθετα ο ανθρώπινος νους και τα αισθητά όντα έχουν πεπερασμένη νόηση, δηλαδή δεν νοούν πάντοτε, για αυτό και βρίσκονται σε μια κατάσταση μεταξύ του "εν δυνάμει" και του εν "ενεργεία". Ενώ ο υπέρτατος αριστοτελικός Νους δεν είναι "δύναμη" (εν δυνάμει), δηλαδή δεν σταματά καμιά στιγμή να κινεί το παν (καθαρή ενέργεια), τα αισθητά πεπερασμένα όντα από τη φύση τους βρίσκονται σε μια κατάσταση διαρκών μεταβολών της μορφής τους τείνοντας σταδιακά να ενεργοποιήσουν την μορφή που έχει εγγραφεί μέσα τους από τον Νου (=εντελέχεια). Αυτή η "τελική μορφή" τους, που είναι το αληθινό τους "είναι", είναι καθορισμένη πέρα από τον χρόνο και τον χώρο από την Νόηση Νοήσεως (Υπέρτατος συμπαντικός Νους), δηλαδή τείνει να ολοκληρώνεται εις το διηνεκές. 

ΝΙΤΣΕ - Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΩΣ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΕΚΣΤΑΣΗ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Ό,τι δεν με σκοτώνει, με κάνει πιο δυνατό

Στο έργο του το Λυκόφως των ειδώλων  –κεφ.: ρήσεις και αιχμές 8– ο Νίτσε γράφει: ό,τι δεν με σκοτώνει, με κάνει πιο δυνατό. Τι είναι αυτό που δεν τον σκοτώνει; Είναι ο αρχαίος θεός Διόνυσος, ο οποίος για τον φιλόσοφο συμβολίζει τη μεθυστική απελευθέρωση της ανθρώπινης ατομικότητας από τη συρρίκνωσή της σε μια άβουλη ύπαρξη και κατ’ επέκταση  στην πιο ανήμπορη και καταφρονεμένη μέσα στο σύμπαν. Ως απομονωμένο, ταπεινωμένο και ευτελισμένο πλάσμα, το ανθρώπινο άτομο λησμονεί τον εαυτό του μέσα στην αυστηρά ιεραρχημένη ζωή  της πολιτικο-κοινωνικής και πολιτισμικής του συνθήκης. Ετούτη η συνθήκη είναι ο επιτάφιος θρήνος των ανθρώπινων ατόμων· υπό τον μανδύα ωστόσο της εφήμερης πολυλογίας εκλαμβάνεται από αυτά τα ίδια ως λυτρωτική έλευση της ελευθερίας τους. 

ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ - ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΜΟΥ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η ιστορία της προσωκρατικής φιλοσοφίας, όπως τη διασώζουν οι πηγές, είναι μια διαλεκτική, φιλοσοφική διαμάχη. Mία φιλοσοφική διαμάχη μεταξύ των θεωρητικών της ενότητας (Ελεάτες) και των θεωρητικών της πολλαπλότητας του σύμπαντος (Ίωνες, Πυθαγόρειοι, Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας, Ατομικοί). Έτσι, λαμβάνει χώρα κατά εγελιανό τρόπο μια διαλεκτική διαμάχη ανάμεσα στην ακινησία και στατική θεώρηση του Παρμενίδη (ΘΕΣΗ) και στην πολλαπλότητα και την κίνηση του Ηρακλείτου (ΑΝΤΙΘΕΣΗ).  Αργότερα, ο Εμπεδοκλής συνδύασε ως ΣΥΝΘΕΣΗ και τις δυο φιλοσοφικές θεωρήσεις (ριζώματα/φιλότης και νείκος), όπως και ο Δημόκριτος με τη θεωρία του για τα «άτομα» (Το παρμενίδειο ον) και το «κενό» (αιτιολόγησε την κίνηση – Ηράκλειτος).

Ακολουθεί κείμενο του Μιχαήλ Μπακαούκα, δρ. φιλοσοφίας

Όλοι οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, σύμφωνα με σύγχρονη έρευνα, επιχείρησαν να προσδιορίσουν το έσχατο συστατικό "στοιχείο" της υλικής πραγματικότητας - επιδιώκοντας να βρουν την ουσία και τη φύση των πραγμάτων, δηλαδή το ον. Κατ' ουσίαν, όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, από τους Προσωκρατικούς έως το Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, θέτουν το εξής ερώτημα: "τίνος είδους πράγματα ερευνούμε, όταν αναζητούμε επιστημονικούς ορισμούς αντικειμένων" (τί έστι το ον;) [Αριστ. Μετά τα Φυσικά Ζ Ι 1028b2- 4); Πρόκειται για πράγματα διαφορετικού είδους από την πληθώρα των καθημερινών πραγμάτων; Kατά τον Πλάτωνα, αφενός, υπάρχουν τα πολλά, αισθητά πράγματα, όπως λχ. υπάρχουν πολλά διαφορετικά όμορφα αντικείμενα. Αφετέρου, υπάρχει η οντότητα (ή ιδέα) του 'όμορφου' που είναι μόνο μία. Η πολλαπλότητα και πληθώρα των διαφορετικών όμορφων πραγμάτων δεν μας απαντά το ερώτημα 'τι είναι το όμορφο', ήτοι, 'ποια είναι η φύση του όμορφου'. 

ΟΡΦΙΣΜΟΣ - Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στην ελληνική φιλοσοφία διακρίνουμε τρεις μορφές φιλοσόφων: α) τους φιλοσόφους που μετέρχονται θεολογικούς όρους (θεολόγοι, πχ: Ορφέας), β) τους φιλοσόφους που μετέρχονται μαθηματικούς όρους (μαθηματικοί, πχ: Πυθαγόρας) και γ) τους καθ' εαυτούς φιλοσόφους που μετέρχονται καθαρούς φιλοσοφικούς όρους (καθ'εαυτοί φιλόσοφοι, πχ: Πλάτων) για να αποτυπώσουν τα φιλοσοφικά νοήματα και το ον. Ουσιαστικά και τα τρία είδη φιλοσόφων περιγράφουν, αφηγούνται και διατυπώνουν τα ίδια ακριβώς θέματα για τον θεϊκό κόσμο, τα όντα και τον άνθρωπο με διαφορετικούς ο καθένας όρους. Ο Ορφέας αποτέλεσε την απαρχή του φιλοσοφείν μέσα από την πρώτη συστηματική θεολογική θεώρηση για τον κόσμο. 

__________________________________

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Το Χάος και ο Φάνης

Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ

Του Τζωρτζόπουλου Δημήτρη 

      Καθολική είναι η πεποίθηση πως ο Πλάτων εντυπωσιάστηκε τόσο καταλυτικά από τον Σωκράτη, ώστε να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στη φιλοσοφία και να εγκαταλείψει κάθε άλλη βλέψη για ενασχόλησή του με την ποίηση ή με την πολιτική, συνεργούντων προς τούτο και των κυρίαρχων πολιτικών συνθηκών. Τι χαρακτήριζε τον Σωκράτη ως φιλόσοφο και τι του επέτρεπε να ασκήσει μια τόσο μεγάλη και θαυμαστή επιρροή επί του Πλάτωνος; Όπως μας λέει ο Πλάτων στην Απολογία,  ο Σωκράτης ήταν παραδειγματικά αφοσιωμένος στη φιλοσοφία και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να δείξει πλήρη αδιαφορία για τις προσωπικές του υποθέσεις. Στο πλαίσιο τούτης της αδιαφορίας εντάσσεται επίσης η στάση του απέναντι στη δίκη, την καταδίκη και τη θανάτωσή του. Ο θάνατός του, υπό ένα πιο διεισδυτικό βλέμμα, ήταν μια υπέρτατη θυσία για την υπεράσπιση της φιλοσοφίας, ανεξάρτητα αν ενταγμένος εντός του πνεύματος σκοπιμότητας από την πλευρά της αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν ένα αποτρόπαιο έγκλημα. Γράφει σχετικά ο Πλάτων για τούτη την υπέρτατη θυσία του Σωκράτη:

Ο ΧΕΓΚΕΛ ΚΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

     Η δουλεία στην αρχαία ελληνική πόλη-πολιτεία ανήκει σε εκείνα τα πολιτικά και κοινωνικά φαινόμενα μιας πρωτοφανέρωτης ιστορικά ελεύθερης κοινότητας των ανθρώπων, που η βαθύτερη  κατανόησή τους είναι άμεσα συνυφασμένη με τη συνειδητή πρόσληψη του ελευθεριακού χαρακτήρα  της εν λόγω ανθρώπινης κοινότητας. Η αρχαία ελληνική πόλις, και μάλιστα εκείνη των κλασικών χρόνων, είναι η διαχρονικά κατ’ εξοχήν κοινότητα πολιτών, με μια σχεδόν απόλυτη αυτονομία. Αυτή-εδώ είναι τόσο απόλυτη, ώστε η υπεράσπισή της να αποτελεί τον καθοριστικό κανόνα της κοινοτικής ζωής, του λογισμού της, της διαδρομής της, της δράσης της. Η υπεράσπιση εν τέλει της κοινοτικής αυτονομίας αποδεικνυόταν εν τοις πράγμασι ριζοσπαστική, στο μέτρο που εκτυλισσόταν επίσης ως ανα-τρεπτική κριτική και των δικών της νοημάτων, ιδεών και πρακτικών κυριαρχίας. Μόνο δυνάμει αυτής της προς τα έξω και προς τα μέσα θεωρητικο-πρακτικής κριτικής της κυριαρχίας μπορούσε η αρχαιοελληνική κοινότητα των πολιτών να διατηρεί τον χαρακτήρα της πόλεως, δηλ. της πολιτείας ‒και όχι του κράτους, όπως λαθεμένα αποδίδεται‒ ως πολιτικής συνεννόησης των ανθρώπων μεταξύ τους, χωρίς οι τελευταίοι να εξαρτώνται από κανέναν πολιτικό δεσμό υποταγής: με σημερινούς όρους, χωρίς να καταφεύγουν στους ποικιλώνυμους κρατικούς, παρα-κρατικούς, κομματικούς, πολιτικούς, ιδεολογικούς, συνδικαλιστικούς, επικοινωνιακούς κ.α. μηχανισμούς αναπαραγωγής της κυριαρχίας.

ΠΛΑΤΩΝ - Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΥ (Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΩΣ ΜΕΛΕΤΗ ΘΑΝΑΤΟΥ)

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στην πλατωνική φιλοσοφία ο φυσικός θάνατος αποτελεί τον χωρισμό της ψυχής από το σώμα, ενώ ο φιλοσοφικός θάνατος αποτελεί τον χωρισμό του αθάνατου λογιστικού μέρους της ψυχής (νους) από το μακρόβιο και άλογο μέρος της ψυχής (θυμικό-επιθυμητικό) το οποίο εμποδίζει την ανάβαση του λογιστικού μέρους στον υπερουράνιο τόπο των Θεών.

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

     Όταν γίνεται λόγος για τον θάνατο, αυτόματα ο νους μας τον συνδέει και με τη ζωή. Η τελευταία είναι πρωτίστως ζωή του κάθε ανθρώπινου ατόμου, η οποία έχει αρχή και τέλος. Το τέλος της ζωής είναι η αρχή του θανάτου. Η έννοια του θανάτου έχει απασχολήσει συστηματικά την αρχαία ελληνική σκέψη. Στον Ηράκλειτο ο θάνατος αποτελεί μέρος του κύκλου της ζωής (Β 62, Β 88). Ενώ οι πολλοί κατανοούν λαθεμένα, όπως συνήθως συμβαίνει με τα περισσότερα πράγματα της ζωής, τον θάνατο χωριστά από τη ζωή, ο μεγάλος στοχαστής της Εφέσου τον συλλαμβάνει σε διαλεκτική ενότητα με τη ζωή. Στο απ. 62 μας λέει πως θνητοί και αθάνατοι αποτελούν ένα ενιαίο Όλο, που έχει ως ενοποιητική βάση τον καθολικό Λόγο. Έτσι οι αθάνατοι, ήτοι οι θεοί, επιβεβαιώνουν την ύπαρξή τους, μέσα από την ύπαρξη των θνητών. Χωρίς τους τελευταίους δεν θα μπορούσε να γίνεται λόγος για τους πρώτους. Η ιδέα του θανάτου της ζωής συνέχεται με την ιδέα του θεού, των αθανάτων: οι τελευταίοι είναι η κατάφαση του θανάτου των άλλων, χωρίς να μπορούν να καταφάσκουν και τον δικό τους θάνατο. Οι θνητοί που παύουν να ζουν, που πεθαίνουν, δεν χάνουν με το θάνατο τη θνητή αλλά τη θεϊκή ζωή τους, την αθάνατη, που παραχωρούν στους θεούς, με το να πιστεύουν ότι είναι αθάνατοι. Μια παρόμοια κίνηση ζεύγους αντιθέτων: ζωή και θάνατος, ζωντανό και νεκρό συναντάμε και στο απ. Β 88.

ΦΙΧΤΕ - Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΕΓΩ (ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ Ι)

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

§1

     Ι. Ο Γιόχαν Γκότλιπ Φίχτε ανήκει στους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του επονομαζόμενου Γερμανικού Ιδεαλισμού. Τι είναι ο Γερμανικός Ιδεαλισμός; Είναι ένα φιλοσοφικό κίνημα, από τα πιο σημαντικά στην ιστορία της φιλοσοφίας,  που συνέβαλε τα μέγιστα στη συγκρότηση της αυτοσυνείδητης υποκειμενικότητας της νεωτερικής εποχής. Ανάγει τα φιλοσοφικά του θεμέλια στον Καντ και περιλαμβάνει στους κόλπους του, μαζί με τον Φίχτε, τον Σέλλινγκ (Schelling) και τον Χέγκελ (Hegel). Καθένας απ΄ αυτούς τους φιλοσόφους είναι ένας Ολύμπιος Δίας, με καθοριστικές επιδράσεις στην μετέπειτα εξέλιξη της φιλοσοφίας, πρωτίστως δε των Ευρωπαϊκών φιλοσοφικών κινημάτων. Με τον Χέγκελ, ειδικότερα, ο Γερμανικός Ιδεαλισμός  φτάνει στο αποκορύφωμα, ουσιαστικά στην ολοκλήρωση της συνολικής ανάπτυξης της νεότερης φιλοσοφικής σκέψης. Η ανάπτυξη της φιλοσοφίας, μετά από αυτό το φιλοσοφικό κίνημα, δεν μπόρεσε να φτάσει στις κορυφές της συστηματοποίησης της σκέψης της, εφάμιλλης με εκείνη του Γερμανικού Ιδεαλισμού.

ΚΑΝΤ - ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Καντ‒Χέγκελ:

Κριτικός και διαλεκτικός Λόγος

     Ι. Ο Καντ, αν και τόσο μακρινός από την εποχή μας, εξακολουθεί πάντα με τον κριτικό του Λόγο να είναι επίκαιρος και να αντιμάχεται κάθε κατεστημένο, πολιτιστικό, επιστημονικό, φιλοσοφικό, πολιτικό. Στην εποχή του και για την εποχή του έγραφε, στον Πρόλογο της πρώτης έκδοσης (1781)  του πιο σημαντικού του έργου: Κριτική του καθαρού Λόγου:  

«Η εποχή μας είναι η καθαυτό εποχή της κριτικής, στην οποία πρέπει να υποβληθούν τα πάντα».

ΧΕΓΚΕΛ - ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ

       

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

§1

Προκαταρκτικές υποτυπώσεις

     Ι. Το ερώτημα που διαρκώς θέτει νέους προβληματισμούς γύρω από την ουσία και την αλήθεια της Φαινομενολογίας του πνεύματος  είναι το εξής: Πώς μπορεί να κατανοεί κανείς τελικά τη Φαινομενολογία του πνεύματος; Η απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα ουσιαστικά συνιστά απάντηση σε δυο τινά: α) τι είναι το πνεύμα και ποια η σχέση του με τη φιλοσοφία; και β) Η Φαινομενολογία του πνεύματος, έτσι όπως τη γνωρίζουμε ως το πρώτο έργο της συστηματικής σκέψης του Χέγκελ, είναι μια απλή Προπαιδευτική εργασία στο όλο σύστημα της φιλοσοφίας του πνεύματος του Χέγκελ και στην εγελιανή επιστήμη του Λόγου ή μια επιστημονική εισαγωγή στο όλο Λογικό σύστημα και συγχρόνως ένα κραταιό μέλος αυτού του συστήματος; Καμιά απάντηση, ιστορικά ιδωμένες όλες οι ως τώρα ερμηνευτικές απόπειρες των μελετητών του Χέγκελ, δεν μπορεί να είναι οριστική. Είναι ωστόσο μια ερμηνευτική προσπάθεια, που επιτρέπει περαιτέρω σε κάθε ευσυνείδητο ερευνητή της εγελιανής φιλοσοφίας να γνωρίσει σε βάθος την αλήθεια του φαινομενολογικού πνεύματος του εν λόγω έργου σε συνάφεια με την αλήθεια του σκεπτόμενου ανθρώπου.

ΧΑΪΝΤΕΓΓΕΡ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ

Του Τζωρτζόπουλου Δημήτρη

Η αλήθεια ως διαλεκτική συγκάλυψης και αποκάλυψης

Ο Χάιντεγκερ συζητά την αλήθεια λαμβάνοντας ως αφετηρία την αρχαία ελληνική λέξη: ἀλήθεια. Σε τούτη τη λέξη/έννοια εκφράζεται, για πρώτη φορά στην ιστορία του δυτικού στοχασμού η αρχέγονη ουσία της αλήθειας, η οποία βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με τον παραδοσιακό προσδιορισμό της αλήθειας ως συμφωνίας του πράγματος και της νόησης:

ΠΛΑΤΩΝ - Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΝΑΒΑΣΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ

Του Τζωρτζόπουλου Δημήτρη

Από το Έρεβος στο Φως

Ο Πλάτων είναι ο πρώτος φιλόσοφος στην ελληνική αρχαιότητα που έχει να μας παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη θεωρία της διαλεκτικής. Ολοκληρωμένη υπό τον εξής ορίζοντα: πρώτον συνδυάζει  Λόγο και διά-Λογο για να αναπτύξει ένα δια-λέγεσθαι, που φιλοδοξεί να προσεγγίσει την ουσία της αλήθειας, χωρίς να στρεψοδικεί και να παραπλανά. Ένα δια-λέγεσθαι τόσο αριστουργηματικά φιλοτεχνημένο, που δεν έχει όμοιό του στην ιστορία του πνευματικού μας πολιτισμού. Ως εκ τούτου, δεύτερον, ολοκληρωμένη υπό την έννοια της απαιτητικής οδού της αλήθειας: γόνιμη αξιοποίηση όλων των σχετικών στοιχείων της παράδοσης –μαζί με παλαιότερες διαλεκτικές συλλήψεις συν το υπαρκτό γλωσσικό και γλωσσολογικό υλικό–  και απαιτητική ως προς το αψευδές του ερευνητικού της βλέμματος. Εάν αλήθεια είναι το Ἀγαθòν και τούτο είναι ο  φιλοσοφικός Ἒρως για μια αυθεντική ζωή, για το ὄντως Ὄν, τότε οδός της αλήθειας είναι το κατά Λόγον εύτακτο εγχείρημα ανάβασης στην Ιδέα του Ἀγαθοῦ, η οδός που οδηγεί στην πρώτη οντολογική αρχή του ανθρώπου και τη διασφαλίζει ως τέτοια. Ολοκληρωμένη, τρίτον, ως εναρμονισμένη πλήρως με τις αναγκαιότητες της αρχαίας ελληνικής σκέψης  και ως επαρκής για την καλύτερη οργάνωση του βίου της πολιτείας και των ανθρώπων. Ως μια τέτοια λοιπόν ολοκληρωμένη φιλοσοφική οδός της αλήθειας συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για να κατανοείται και η νεότερη διαλεκτική, της οποίας αποκορύφωση είναι η εγελιανή διαλεκτική[1]. 

ΧΕΓΚΕΛ - ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

§1: Ουσιαστικό: Das Absolute. Επίθετο/επίρρημα: absolut. Ο Χέγκελ κάνει συχνή χρήση του επιθέτου: απόλυτος/η/ο και λιγότερο συχνά του ουσιαστικού: το Απόλυτο. Μια πρώτη γενική διαπίστωση για αμφότερες τις χρήσεις του όρου: παρατηρείται μεγάλη σύγχυση σχετικά με το τι είναι το Απόλυτο και με ποιο νόημα το χρησιμοποιεί ο Χέγκελ. Χρησιμοποιώντας το ως επίθετο το βρίσκουμε στις φράσεις, μεταξύ άλλων: απόλυτη Γνώση (absolutes Wissen), απόλυτη Ιδέα (absolute Idea), απόλυτο πνεύμα (absoluter Geist), απόλυτη ελευθερία (absolute Freiheit) κ.λπ. Ο Schelling εννοούσε το Απόλυτο ως μια αδιαφοροποίητη ταυτότητα, η οποία βρίσκεται εκείθεν κάθε διάκρισης υποκειμένου – αντικειμένου και οποιασδήποτε άλλης διάκρισης. Τουτέστιν, το Απόλυτο αποτελεί για τονSchelling μια υπερβατική ενότητα όλων των πραγμάτων. Ο Χέγκελ απορρίπτει αυτή τη σύλληψη του Απόλυτου. Γράφει χλευαστικά στη Φαινομενολογία του πνεύματος:

ΧΕΓΚΕΛ - Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΛΗΘΟΥΣ ΑΠΕΙΡΟΥ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

 §1: Η έννοια της απειρότητας ή απειρίας (Unendlichkeit) και του απείρου (unendlich) αποτελεί κεντρικό συστατικό στοιχείο της εγελιανής σκέψης και βρίσκει το πλούσιο νόημά της στο πλαίσιο της διαλεκτικής της/τους συνάφειας με την περατότητα (Endlichkeit) και το περατό ή πεπερασμένο (endlich). Από άποψη γενικής αρχής έχουμε διαλεκτική  απείρου – πεπερασμένου και πιο εξειδικευμένα, σε επίπεδο ποιοτικά  διαμορφωμένης κατάστασης του Είναι, διαλεκτική περατότητας – απειρότητας. Άπειρο και περατό, απειρότητα και περατότητα, δεν είναι τυπικά, απλώς μορφικά, δηλ. κατά τη μορφή μόνο, άρα κατά τους τύπους, ήτοι εξωτερικά αντίθετα, αλλά εσωτερικά διαφοροποιημένα και ως τέτοια συνάπτονται μεταξύ τους σε διαλεκτική ενότητα. Στην περίπτωση που συλλαμβάνονται στην εξωτερική τους αντίθεση – π.χ. εδώ υπάρχει το πεπερασμένο ον, ας πούμε ο άνθρωπος, και κάπου αλλού ένα άλλο άπειρο ον, ας πούμε ο θεός – αυτό το άπειρο είναι ένα κίβδηλο, ψευδές, κακό άπειρο και οντο-λογικά συνιστά μια κίβδηλη, φαύλη, ψευδή απειρότητα. Όταν  συλλαμβάνονται στην εσωτερική τους κίνηση, όπου το άπειρο δεν νοείται ως ένα απλώς εξωτερικό άλλο, παρά ως το άλλο του ίδιου του Εαυτού του πεπερασμένου, τότε έχουμε το αληθινό άπειρο, το όντως ον [=υπάρχον] άπειρο και αντίστοιχα την αληθινή, τη γνήσια, την αψευδή και γι’ αυτό αυθεντική απειρότητα.

ΝΙΤΣΕ - Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

§1. Ο Νίτσε διέκρινε έγκαιρα και με μοναδική ακρίβεια νοημάτων τη βαθύτερη σημασία των θεμελιωδών ιδεών και σκέψεων του Ηράκλειτου. Πρώτα και κύρια δεν φείστηκε ενθουσιωδών λόγων για την ηρακλείτεια αντίληψη του γίγνεσθαι, έτσι όπως το εννοούσε ο μεγάλος σοφός της Εφέσου ως το βασικό στοιχείο, ως τον ανυπέρθετο χαρακτήρα του πραγματικού. Την ανέσκαψε ως μέσα. Γράφει μεταξύ άλλων:

«Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος βάδισε μέσα σε τούτη τη μυστικιστική νύχτα, στην οποία καλυπτόταν  το πρόβλημα του γίγνεσθαι στον Αναξίμανδρο, και τη φώτισε με έναν θείο κεραυνό»[1].