ΝΙΤΣΕ - Ο ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΟΣ ΝΟΥΣ ΩΣ Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΥΠΑΡΞΗ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Νίτσε, ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της σύγχρονης φιλοσοφίας, συνέδεσε το όνομά του με το διονυσιακό στοιχείο σε αντιπαραβολή με το απολλώνιο. Στα έργα του "Η γέννηση της τραγωδίας από το πνεύμα της μουσικής" και "Ο Σωκράτης και η ελληνική τραγωδία" ο Νίτσε αποπειράται να εξηγήσει τους λόγους σύμφωνα με τους οποίους γεννήθηκε και πέθανε η αρχαία τραγωδία και για πρώτη φορά αναπτύσσει τις έννοιες του διονυσιακού και του απολλώνιου πνεύματος. 

Ο Νίτσε θεωρεί την αθηναϊκή τραγωδία το μεγαλύτερο επίτευγμα του ανθρώπινου πνεύματος και επιχειρηματολογεί σχετικά με αυτό κατά τρόπο που δύσκολα μπορεί κανείς να του αντιτείνει ένα ουσιαστικό λογικό επιχείρημα. Στο έργο του  "Ο Σωκράτης και η ελληνική τραγωδία" ασκεί δριμεία κριτική στη σωκρατική φιλοσοφία επειδή αποτέλεσε την αιτία της κατάρρευσης της υψηλότερης μορφής που έλαβε η τέχνη, της αρχαίας τραγωδίας. 

ΝΙΤΣΕ - Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΩΣ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΕΚΣΤΑΣΗ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Ό,τι δεν με σκοτώνει, με κάνει πιο δυνατό

Στο έργο του το Λυκόφως των ειδώλων  –κεφ.: ρήσεις και αιχμές 8– ο Νίτσε γράφει: ό,τι δεν με σκοτώνει, με κάνει πιο δυνατό. Τι είναι αυτό που δεν τον σκοτώνει; Είναι ο αρχαίος θεός Διόνυσος, ο οποίος για τον φιλόσοφο συμβολίζει τη μεθυστική απελευθέρωση της ανθρώπινης ατομικότητας από τη συρρίκνωσή της σε μια άβουλη ύπαρξη και κατ’ επέκταση  στην πιο ανήμπορη και καταφρονεμένη μέσα στο σύμπαν. Ως απομονωμένο, ταπεινωμένο και ευτελισμένο πλάσμα, το ανθρώπινο άτομο λησμονεί τον εαυτό του μέσα στην αυστηρά ιεραρχημένη ζωή  της πολιτικο-κοινωνικής και πολιτισμικής του συνθήκης. Ετούτη η συνθήκη είναι ο επιτάφιος θρήνος των ανθρώπινων ατόμων· υπό τον μανδύα ωστόσο της εφήμερης πολυλογίας εκλαμβάνεται από αυτά τα ίδια ως λυτρωτική έλευση της ελευθερίας τους. 

ΝΙΤΣΕ - Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Το 1872 ο Νίτσε εκδίδει το πρώτο του βιβλίο με τίτλο “Η γέννηση της τραγωδίας μέσα από το πνεύμα της μουσικής”, αν και για τον ίδιο θα ήταν λιγότερο αμφίβολος ο τίτλος “Ελληνισμός και πεσιμισμός”, καθώς το βιβλίο αυτό δίδαξε “τον τρόπο με τον οποίο οι Έλληνες τελείωσαν με τον πεσιμισμό, τον υπερπήδησαν” (Νίτσε, 2010).

Το ουσιώδες στοιχείο του θέματος του βιβλίου είναι το πρόβλημα του κακού. Όπως σημειώνει στην παρουσίαση του βιβλίου (Νίτσε, 2008a) ο Heber- Suffrin, εδώ ο Νίτσε με μια κίνηση αγκαλιάζει ολόκληρη τη φιλοσοφία: “είναι καλό ή κακό το Είναι, το να είσαι; Η ευτυχία που μπορούμε να περιμένουμε από το Είναι, μέσα στο Είναι, η ευτυχία των όντων, αξίζει το τίμημά της, να πληρώνεται με δυστυχία; Τέλος πως μπορούμε να ζούμε μέσα στο Είναι;”.

Σκοπός του βιβλίου είναι η αναγέννηση του πολιτισμού μέσα από την επαναφορά του τραγικού, της ισορροπημένης συνύπαρξης του διονυσιακού με το απολλώνιο. Ο τραγικός πολιτισμός γεννιέται πάνω στη λεπτή ισορροπία της τρέλας εκείνου που μεθά και της ψευδαίσθησης εκείνου που ονειρεύεται, στην ένωση του διονυσιακού, της μουσικής και της μελωδίας, και του απολλώνιου, των πλαστικών τεχνών και της αρμονίας.

ΝΙΤΣΕ - Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

§1. Ο Νίτσε διέκρινε έγκαιρα και με μοναδική ακρίβεια νοημάτων τη βαθύτερη σημασία των θεμελιωδών ιδεών και σκέψεων του Ηράκλειτου. Πρώτα και κύρια δεν φείστηκε ενθουσιωδών λόγων για την ηρακλείτεια αντίληψη του γίγνεσθαι, έτσι όπως το εννοούσε ο μεγάλος σοφός της Εφέσου ως το βασικό στοιχείο, ως τον ανυπέρθετο χαρακτήρα του πραγματικού. Την ανέσκαψε ως μέσα. Γράφει μεταξύ άλλων:

«Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος βάδισε μέσα σε τούτη τη μυστικιστική νύχτα, στην οποία καλυπτόταν  το πρόβλημα του γίγνεσθαι στον Αναξίμανδρο, και τη φώτισε με έναν θείο κεραυνό»[1].

ΝΙΤΣΕ - ΤΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ;

Μία σύντομη απάντηση μας δίνει ο Νίτσε στο βιβλίο του Χαρούμενη Επιστήμη:

Το καινούργιο μας «άπειρο». Μέχρι πού φτάνει ο προοπτικός χαρακτήρας της ύπαρξης; Έχει η ύπαρξη άλλον χαρακτήρα εκτός απ’ αυτόν; Μήπως δεν μετατρέπεται σε «ανοησία» μια ύπαρξη δίχως ερμηνεία, δίχως «νόημα»; Μήπως, από την άλλη μεριά, κάθε ύπαρξη δεν είναι ουσιαστικά ενεργά αναμεμειγμένη στην ερμηνεία-, Σ’ αυτά τα ερωτήματα δεν μπορεί να απαντήσει ακόμη και η πιο επιμελής και ευσυνείδητη ανάλυση και αυτοεξέταση της διάνοιας· γιατί στην πορεία της ανάλυσης αυτής, η ανθρώπινη διάνοια δεν μπορεί να αποφύγει να δει τον εαυτό της κάτω από τις δικές της προοπτικές, και μόνο κάτω απ’ αυτές. Δεν μπορούμε να δούμε γύρω γύρω τη γωνιά στην οποία βρισκόμαστε: είναι καταδικασμένη περιέργεια να θέλεις να μάθεις τι άλλα είδη διανοιών και προοπτικών μπορεί να υπάρχουν: για παράδειγμα, αν κάποια όντα μπορούν να αισθάνονται τον χρόνο να κυλάει προς τα πίσω, ή άλλοτε προς τα μπρος και άλλοτε προς τα πίσω (πράγμα που θα συνεπαγόταν μιαν άλλη κατεύθυνση της ζωής και μιαν άλλη έννοια της αιτίας και του αποτελέσματος). Νομίζω όμως πως απέχουμε πολύ σήμερα τουλάχιστον από τον γελοίο ισχυρισμό ότι μπορεί να έχει κανείς προοπτικές μόνο από τη δική μας γωνιά. Αντίθετα, για μας ο κόσμος έχει ξαναγίνει «άπειρος», στο βαθμό που δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τη δυνατότητά του να περικλείει άπειρες ερμηνείες. (Χαρούμενη Επιστήμη)

ΝΙΤΣΕ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΒΟΥΛΗΣΗ ΓΙΑ ΔΥΝΑΜΗ

Βούληση για δύναμη και πολιτικός τυχοδιωκτισμός

Η γενικότερη στρατηγική της φιλοσοφίας του Νίτσε έγκειται στο να αναζητά πίσω από τις λέξεις, τη γλώσσα και τα αρθρωμένα συστήματα ηθικής την έννοια της γενεαλογίας και της γενεαλογικής αξίας των αξιών. Τούτο σημαίνει πως εξετάζει κάθε σύστημα στη βάση της αξίας της καταγωγής του ως ριζικής αξίας σε εσωτερική σχέση με αυτή τούτη την καταγωγή της αξίας ως τέτοιας. Η γενεαλογία έτσι επιτρέπει στον φιλόσοφο να αντιμετωπίζει κριτικά την έννοια της αξίας· τουτέστι όχι απλώς ως ένα στατικά απόλυτο ή σχετικά απόλυτο μέγεθος, αλλά ως ένα μέγεθος, που συγχρόνως εκτυλίσσεται  ως επί μέρους εφαρμοσμένο με έναν πάντοτε ωφελιμιστικό χαρακτήρα. Δεν υπάρχει εφαρμογή μη-ωφελιμιστική ούτε απόλυτο μέγεθος χωρίς μια τέτοια εφαρμογή του. Υπ’ αυτή την έννοια δεν υπάρχει κανένα απόλυτο, αιωρούμενο πάνω από τον άνθρωπο ως απόλυτη αξία.   Π.χ. η αξία του κράτους δεν είναι τέτοια παρά σε σχέση πάντοτε με τις επί μέρους ωφελιμιστικές του εφαρμογές: καπιταλισμός, σοσιαλισμός, δημοκρατία κ.λπ. 

ΝΙΤΣΕ - ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΗΝΙΟΧΟΙ ΚΑΘΕ ΕΠΕΡΧΟΜΕΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Όταν ο Νίτσε αναφερόταν στην έννοια "Έλληνας", σαφώς εννοούσε τον άνθρωπο που ασκούσε την φιλοσοφία ως τρόπο ζωής. Η ελληνικότητα, και κατά τον Νίτσε, υπερέβαινε κατά πολύ την έννοια της εθνικότητας, ήταν συνώνυμο του αληθινού οικουμενικού ανθρωπισμού.  

Απόσπασμα από το βιβλίο του Νίτσε,  "Η γέννηση της τραγωδίας":

ΝΙΤΣΕ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ (1)

Το νέο Είδωλο:

Ο Λεβιάθαν-το Τέρας

§1

Προκατανοήσεις

Ο σημερινός άνθρωπος είναι τόσο μπερδεμένος, που στην χοντροκομμένη αυταρέσκεια του συνωμοτικού δικαστηρίου της δειλίας, του περιβόητου κράτους, αναζητεί τη δική του ευτυχία. Έτσι θυσιάζει τον εαυτό του για χάρη ενός ειδώλου, που τον απατά και τον ευτελίζει. Συμβαίνει λοιπόν να βασιλεύει πάνω στη γέρικη γη, σύμφωνα με τον Νίτσε, μια τερατώδης πολιτικο-κρατική οντότητα, της οποίας τα κύρια συστατικά συνυφαίνονται με την σκοτεινή φύση των πάσης φύσεως εθνικισμών, δημοκρατιών, σοσιαλισμών και των αντίστοιχων τύπων κυβερνήσεων και διακυβερνήσεων. Αυτή η οντότητα, το σύγχρονο κράτος, είναι στ’ αλήθεια ο Λεβιάθαν, που παρουσιάζεται ως φύλακας των λαών και έτσι αξιώνει να κηδεμονεύει, με τη διαμεσολάβηση των νόμων, τους πάντες και τα πάντα. Αλλά αυτός ο Λεβιάθαν δεν είναι κάποιος θεός, κάποιος σωτήρας ή λυτρωτής των ανθρώπων, παρά ένα τέρας, ένα ψευδολόγο και αρπακτικό θηρίο. Είναι ακριβώς αυτό που διακηρύσσει. Τι διακηρύσσει; Μια ψυχρή λειτουργία και μια απρόσωπη διαχείριση: δρα ύπουλα και δυναστεύει τυφλά τους λαούς, στο όνομα μάλιστα αυτών λαών. Έτσι όπου είναι παρόν το κράτος, ωσεί παρών είναι και ο λαός. Αλλά ποιος λαός; Η αγέλη, που οι αισθήσεις της είναι τυλιγμένες με ψέματα/ψευδαισθήσεις και απάτες αίσθησης.

ΒΙΒΛΙΟ ΝΙΤΣΕ - Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ)

Αποσπάσματα από το βιβλίο:

«Σκοπός σ΄ αυτή τη μελέτη είναι να κάνουμε μια σύγκριση των φιλοσόφων άλλων καιρών και άλλων λαών μ' αυτή τη σειρά των φυσιογνωμιών, που αρχίζει απ' το Θαλή και τελειώνει στο Δημόκριτο, να φέρουμε, ακόμη, σ' αντιπαράσταση μ΄αυτούς το Σωκράτη και τους μαθητές του κι όλους τους κατοπινoύς. Φαντάζομαι, πώς οι σκέψεις αυτές θα καταλήγουν πάντα μ’ αυτή την αναφώνηση: “Πόσο ήσαν ωραίοι!” 

»Ανάμεσά τους δεν βλέπω μορφές με βλοσυρές γκριμάτσες, ούτε φανατικούς υμνολόγους τού παρόντος, ούτε κιβδηλοποιούς τής θεολογίας, ούτε χλωμούς και σκυθρωπούς σχολαστικούς δασκάλους, μ' όλο, που το σπέρμα όλων αυτών ενυπήρχε κι αρκούσε μια μολυσμένη τού ανέμου πνοή, για να λουλουδίσει το σαπρόφυτο.

ΝΙΤΣΕ - Η ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ)

 

                                          Φρ. Νίτσε

                                          1844–1900

                             Η ανατροπή όλων των αξιών

                                    ως κατάφαση στη ζωή

                                                       §1

Η Γενεαλογία της ηθικής θεωρείται ως το πιο συστηματικό και συγκροτημένο έργο του Νίτσε. Γράφτηκε μέσα σε λίγες εβδομάδες (1887) και πραγματεύεται, με έναν «πολεμικό τρόπο», το αξιακό σύστημα της Δύσης –θρησκευτικό, ηθικό και φιλοσοφικό– ως ένα σύστημα που αιχμαλώτισε την ελευθερία του ανθρώπου, έφθειρε την αυθυπόστασή του και υπονόμευσε τη γνώση. Εξ’ αυτού ανακύπτει η αναγκαιότητα μεταξίωσης, ήτοι απαξίωσης, και ανατροπής όλων των αξιών, που συνθέτουν τον «αγγελικό» κόσμο του Δυτικού πολιτισμού.