ΝΤΕΚΑΡΤ ΚΑΙ ΧΕΓΚΕΛ - Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Με τον Ντεκάρτ (ή Καρτέσιο) αναπτύσσεται στη νεότερη φιλοσοφία η φιλοσοφία του υποκειμένου, δηλαδή η φιλοσοφία της συνείδησης. Ο Ντεκάρτ συνεχίζει μια προσπάθεια που ξεκίνησε με τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα η οποία σχετίζεται με την ενασχόληση του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου. Η απόπειρα θεμελίωσης του υποκειμένου του Ντεκάρτ διακρίνεται για την ριζική της και επιστημονική συγκρότηση θέτοντας μια λογική τάξη στα φιλοσοφικά πράγματα. Η καρτεσιανή μέθοδος της αμφιβολίας έθεσε τις βάσεις για να επαναπροσδιοριστεί κάθε γνώση, νέα και παλιά, δογματική ή όχι, υπό την εποπτεία του Ορθού Λόγου, προκειμένου να συγκροτηθεί μια φιλοσοφική μέθοδος για την αληθινή γνώση με την επικουρία των επιστημονικών δομών που έχουν τα μαθηματικά και η γεωμετρία. Τίθεται επιτέλους στο στόχαστρο της έλλογης φιλοσοφικής κριτικής κάθε θρησκευτικό δόγμα, πίστη και αυθεντία, προκειμένου να ελεγχθεί ορθολογικά εκ βάθρων το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζονται, εγκαινιάζοντας την απελευθέρωση και απεξάρτηση της φιλοσοφίας από τη θρησκεία, τις προκαταλήψεις και κάθε ψευδή γνώση.

ΝΤΕΚΑΡΤ - Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΗ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Ντεκάρτ αποτέλεσε τον πατέρα της σύγχρονης φιλοσοφίας και συγκρότησε μια φιλοσοφία της Συνείδησης για πρώτη φορά στην ιστορία της φιλοσοφίας. Ενώ πολλοί υποτίμησαν άδικα το σπουδαίο έργο του, στην πραγματικότητα ο Καρτέσιος μπορεί να συγκριθεί μόνο με τους μεγάλους φιλοσόφους που άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στην εξέλιξη της καθ΄εαυτού φιλοσοφίας, όπως τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Σπινόζα, τον Καντ ή τον Χέγκελ. Και τι εννοούμε με τον όρο της καθ΄εαυτού φιλοσοφίας; Ο Ντεκάρτ, όπως και οι προαναφερθέντες φιλόσοφοι, ανήκει στην ομάδα των φιλοσόφων εκείνων που προσπάθησαν να δομήσουν τα θεμέλια της φιλοσοφικής γνώσης με βάση τον ορθό λόγο, τα μαθηματικά και τη γεωμετρία. Έτσι θεωρείται ο δεύτερος φιλόσοφος μετά τον νεοπλατωνικό Πρόκλο που ανέπτυξε μια φιλοσοφία γεωμετρική σε στέρεες βάσεις αλλάζοντας όμως τον προσανατολισμό προς τη σφαίρα του υποκειμένου. Κύρια φιλοσοφική μέθοδος της καρτεσιανής μεταφυσικής, της προσπάθειας δηλαδή για τη συγκρότηση μιας μεθοδολογίας για την αληθινή και βέβαιη γνώση, είναι η αμφιβολία για τα πάντα, ακόμα και για τα αυτονόητα ξεκινώντας από το ίδιο το Εγώ, αποδίδοντάς του την ύπαρξη με τον όρο ότι είναι ένα πράγμα που σκέφτεται. "Υπάρχει κανείς μόνο όταν σκέφτεται", ή "Σκέφτεται κανείς, άρα υπάρχει", ισχυρίζεται ο Ντεκάρτ, και αφού καταλήγει κανείς (το υποκείμενο ως ΕΓΩ) στο να μην μπορεί να αμφιβάλλει ότι αμφιβάλλει, θεμελιώνει και αποδεικνύει την ύπαρξη της ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ως την αληθινή ουσία του ανθρώπινου Είναι. 

Ο ΚΑΡΤΕΣΙΟΣ ΚΑΙ Η ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

Η ανάπτυξη των φιλοσοφικών ιδεών από την εποχή του Καρτέσιου σε σύγκριση με την νέα κατάσταση στην κβαντική θεωρία.

Στα δύο χιλιάδες χρόνια που ακολούθησαν το μεσουράνημα της ελληνικής επιστήμης και παιδείας, τον πέμπτο και τέταρτο αιώνα π.κ.ε. το ανθρώπινο πνεύμα απασχολήθηκε σε μεγάλο βαθμό με προβλήματα διαφορετικού είδους από εκείνα της προηγουμένης περιόδου. Τους πρώτους αιώνες της ελληνικής παιδείας η ισχυρότερη ώθηση είχε προέλθει από την άμεση πραγματικότητα του κόσμου, στον οποίο ζούμε και τον οποίο αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας. Η πραγματικότητα αυτή ήταν γεμάτη ζωή και δεν υπήρχε κανένας σοβαρός λόγος να τονιστεί ή διάκριση ανάμεσα στην ύλη και το πνεύμα ή στο σώμα και την ψυχή.

Στην φιλοσοφία όμως του Πλάτωνα παρατηρεί κιόλας κανείς πως αρχίζει να γίνεται ισχυρότερη μία άλλη πραγματικότητα. Στην περίφημη παρομοίωση της σπηλιάς ο Πλάτωνας συγκρίνει τους ανθρώπους με φυλακισμένους, που είναι δεμένοι μέσα σε μια σπηλιά, και μπορούν να βλέπουν προς μία μόνο κατεύθυνση. Έχουν από πίσω τους μία φωτιά και βλέπουν σ’ ένα τοίχο τις σκιές τους καθώς και τις σκιές των αντικειμένων που είναι πίσω τους. (που τα κουνάν οι δεσμώτες ή θαυματοποιοί, ποιοί είναι αυτοί που κρατούν τους ανθρώπους φυλακισμένους;)

Η ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΡΕΝΕ ΝΤΕΚΑΡΤ

Ι. Ο Ντεκάρτ (1596-1650) γεννήθηκε στην Τουραίνη (στην πόλη που σήμερα φέρει το όνομα του και είναι κοντά στην Τουρ (όπου, πριν μερικά χρόνια, έγινε Διεθνές Συνέδριο για τον δυϊσμό), οι γονείς του ήταν ευγενείς, σπούδασε σε Κολλέγιο Ιησουητών, τέλειωσε στα 17 του έχοντας αφομοιώσει όλη τη γνώση της εποχής, αλλά παραμένοντας ανικανοποίητος από όλες τις επιστήμες, εκτός από τα Μαθηματικά. Ταξίδεψε πολύ υπηρετώντας στον βαυαρικό στρατό. Τον χειμώνα του 1619 συνέλαβε, στη Βαυαρία, κοντά στον Δούναβη, ενορασιακά, τη μέθοδο που θεώρησε ως αληθινή για τη γνώση.

Ο Ράσελ, στο ένατο κεφάλαιο της Ιστορίας της Δυτικής Φιλοσοφίας, σ. 253, περιγράφει το γεγονός με τα ακόλουθα λόγια : « Επειδή έκανε πάρα πολύ ψύχρα, μπήκε το πρωί μέσα σε μια χτιστή θερμάστρα»- ο Ράσελ λέει ότι αυτή η θερμάστρα υπήρχε στις βαυαρικές κατοικίες εκείνου του καιρού -, «και έμεινε μέσα όλη μέρα στοχαζόμενος, όπως αφηγείται ο ίδιος» (στο έργο του Λόγος περί της Μεθόδου), «η φιλοσοφία του ήταν κιόλας μισοτελειωμένη όταν βγήκε...Ο Σωκράτης συνήθιζε να στοχάζεται ολοήμερα μέσα στο χιόνι, αλλά το πνεύμα του Καρτέσιου λειτουργούσε μόνον στη ζεστασιά».

ΡΕΝΕ ΝΤΕΚΑΡΤ (ΚΑΡΤΕΣΙΟΣ) - ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (ΒΙΒΛΙΟ)

Aς δηλωθεί ευθύς εξαρχής: η έκδοση αυτή δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη. Πρόκειται για το σημαντικότερο καρτεσιανό κείμενο που, με πολύ μεγάλη καθυστέρηση, μεταφράστηκε επιτέλους δόκιμα στη γλώσσα μας. Aποτελεί ευτύχημα το γεγονός ότι, χάρη στον μόχθο του Eυάγγελου Bανταράκη, κρατούμε σήμερα στα χέρια μας τους Στοχασμούς περί της Πρώτης Φιλοσοφίας του Nτεκάρτ [1596-1650] ή Mεταφυσικούς Στοχασμούς, όπως είναι γνωστότεροι, με βάση τον γαλλικό τίτλο του έργου. Eπαινος οφείλεται λοιπόν στον μεταφραστή, καθώς και στους επιμελητές της σειράς «Eυμενείς έλεγχοι» των εκδόσεων Eκκρεμές. Για τους ιστορικούς της φιλοσοφίας αποτελεί κοινό τόπο ότι ο Nτεκάρτ υπήρξε ο ιδρυτής της νεότερης φιλοσοφίας. Πράγματι, το καρτεσιανό εγχείρημα δεν έχει πολλά ανάλογα στην ιστορία της σκέψης. Πλάι του μπορούν να σταθούν ισότιμα λίγοι φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτωνας και ο Aριστοτέλης, ο Kαντ και ο Xέγκελ, ο Xάιντεγκερ και ο Bιτγκενστάιν. Γιατί; Διότι ο Nτεκάρτ κάνει κάτι ολωσδιόλου καινούργιο: όχι απλώς ανανεώνει ριζικά τη φιλοσοφική παράδοση, αλλά προχωρεί σε μια εκ βάθρων ανατροπή, σε μια αλλαγή «παραδείγματος». Mετά τον Nτεκάρτ όλα θα έχουν αλλάξει, το φιλοσοφικό τοπίο θα έχει μεταβληθεί εντελώς. Mάλιστα, ο ίδιος έχει πλήρη συνείδηση της ανήκουστης τόλμης και πρωτοτυπίας του: την επιδιώκει και τη γνωρίζει. Σε κανένα άλλο καρτεσιανό κείμενο δεν αποτυπώνεται με τόση σαφήνεια η συναίσθηση του μεγαλείου αυτής της πρωτοπόρας φιλοσοφικής σκέψης όσο στους Στοχασμούς. Γι αυτόν τον λόγο, εξάλλου, η κυοφορία, η γέννηση, η έκδοση και η πρόσληψη του έργου είχαν τόσο τρικυμιώδη ιστορία.

ΚΑΡΤΕΣΙΟΣ (ΡΕΝΕ ΝΤΕΚΑΡΤ) - ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ, ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ

Ο Ρενέ Ντεκάρτ (εξελληνισμένο όνομα:Καρτέσιος) (Γαλ. René Descartes [ʀəˈne deˈkaʀt], Λατ. Renatus Cartesius, 31 Μαρτίου 1596στη Λα Αι (La Haye en Touraine) - 11 Φεβρουαρίου 1650 στην Στοκχόλμη) ήταν Γάλλος φιλόσοφος, μαθηματικός και επιστήμονας φυσικών επιστημών. Θεωρείται σταθμός στην ιστορία της φιλοσοφίας, καθώς φέρεται ως δάσκαλος και ταυτόχρονα θύμα του Διαφωτισμού. Αναφέρεται συχνά ως εκείνος που συνέλαβε την πιο ακραία μορφή σκεπτικισμού. Προσπάθησε και κατόρθωσε να απεγκλωβίσει τη φιλοσοφία από τον σχολαστικισμό, να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου και να απελευθερώσει το ανθρώπινο πνεύμα από την αυθεντία του παρελθόντος^[1]. Υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μορφές του ηπειρωτικού-ευρωπαϊκού ορθολογισμού. Οι ιδέες του, όμως, έγιναν στόχος του εμπειρισμού που επικράτησε μακροπρόθεσμα. Αλλά και οι βασικές ιδέες του λειτούργησαν σε πείσμα των προθέσεών του. Θέτοντας τα όρια μεταξύ πνευματικού και υλικού κόσμου και αντιμετωπίζοντάς τον ως επαρκές και αυτόνομο αντικείμενο μελέτης, βοήθησε στην επικράτηση του υλισμού έναντι της πνευματοκρατίας. Υλιστές του 18ου αιώνα όπως ο Ντήτριχ Χόλμπαχ (Dietriech von Holbach, 1723-89) και ο εγκυκλοπαιδιστής Ντενί Ντιντερό, χρησιμοποίησαν τη γεωμετρική αντίληψη του Θεού που αποσύρεται μετά τη δημιουργία. Συνδυάζοντας την άποψή του με τη μηχανιστική ερμηνεία του ζωικού βασιλείου, προώθησαν την υλιστική θεώρηση του κόσμου^[2].