ΕΤΙΚΕΤΕΣ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟ

Σχετική εικόνα


Για τους θεωρητικούς του κοινοτισμού, οι κοινότητες χαρακτηρίζονται κυρίως από την, ως ένα βαθμό, αλληλεξάρτηση μεταξύ των μελών τους, την ύπαρξη κοινών αξιών που ενισχύουν την ιδιότητα του ενεργού πολίτη στο πλαίσιό τους, τη χρήση κοινών πρακτικών, κοινών πολιτισμικών παραδόσεων και κοινών κοινωνικών κατακτήσεων, καθώς και μια κοινά αποδεκτή αντίληψη περί «δίκαιου» και «αγαθού». Εισάγοντας ο κοινοτισμός, ως άξονα της κριτικής του, το αίτημα της προτεραιότητας του «αγαθού» έναντι του «ορθού», θέτει μεταξύ άλλων μια σειρά από ενστάσεις απέναντι στον φιλελευθερισμό, ο οποίος, όπως υποστηρίζεται, βλέπει την κοινωνία ως πηγή άντλησης οφέλους από το άτομο, υπερτονίζει τα δικαιώματα και όχι τις ευθύνες και προτάσσει τη δικαιοσύνη ως την πρώτιστη αρετή. 

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ - ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ

Αποτέλεσμα εικόνας για περιμένοντας τους βαρβάρους καβάφης


— Τι περιμένουμε στην αγορά συναθροισμένοι;

Είναι οι βάρβαροι να φθάσουν σήμερα.

— Γιατί μέσα στην Σύγκλητο μια τέτοια απραξία;
Τι κάθοντ’ οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί;
Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.

—Γιατί ο αυτοκράτωρ μας τόσο πρωί σηκώθη,
και κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη πύλη
στον θρόνο επάνω, επίσημος, φορώντας την κορώνα;

ΒΛΑΣΗΣ ΡΑΣΣΙΑΣ - ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ (ΒΙΝΤΕΟ)

Αποτέλεσμα εικόνας για ρασσιάς, δημοκρατία και ελληνισμοσ


Ο Βλάσης Ρασσιάς αναλύει τι είναι η δημοκρατία (κράτος των δήμων = κυβερνούν οι πολίτες) και επισημαίνει ότι στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια όλα τα κράτη στην υφήλιο περιγράφονται ως "δημοκρατίες" (π.χ Δημοκρατία της Γουατεμάλας, Δημοκρατία της Ιταλίας, Δημοκρατία της Αυστρίας κ.λπ). Αυτή η πολιτειακή περιγραφή μαρτυρά οπωσδήποτε μια εμμέσως και ομολογουμένως διαπίστωση: Ότι η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, η επινόηση των αρχαίων Ελλήνων, είναι το πολίτευμα που ταιριάζει στον αληθινό πολιτικό άνθρωπο, στον έλλογο πολίτη. Όμως αυτή η πραγματικότητα της περιγραφής όλων των κρατών ως δημοκρατίες (δήθεν)  κρύβει μια πραγματικότητα την οποία αγνοεί η συντριπτική πλειοψηφία των λαών της γης. Τα κράτη περιγράφονται ως δημοκρατίες χωρίς να έχει σχέση η πολιτικοοικονομική τους θέσμιση με τη δημοκρατία. Στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε ολιγαρχίες (κοινοβουλευτισμός) και αρκετές μοναρχίες. 

ΤΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ

Σχετική εικόνα

Χαρακτηριστικά του λεξιλογίου

Οι γλώσσες δεν έχουν σταθερό και αμιγές λεξιλόγιο. Πιο συγκεκριμένα, το λεξιλόγιο, σαν την κινούμενη άμμο, υπόκειται σε έντονη γλωσσική μεταβολή, η οποία σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στον δανεισμό, δηλαδή σε επίδραση λεξιλογίου άλλης γλώσσας. Ακόμη, το λεξιλόγιο δεν είναι αμιγές, δηλαδή είναι πολυσυλλεκτικό: οι μονάδες που προέρχονται από πολλές πηγές, λ.χ. κληρονομιά από προηγούμενες φάσεις της ιστορίας της γλώσσας ή δανεισμό από άλλες γλώσσες.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 19ΟΥ ΚΑΙ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ

Αποτέλεσμα εικόνας για κλασικοί πίνακες ζωγραφικής

α) από τον φθίνοντα ρομαντισμό στον Παρνασσισμό


Όπως και στην πεζογραφία, έτσι και στην ποίηση, τα θέματα, η τεχνοτροπία, η γλώσσα και οι στόχοι σταδιακά αλλάζουν. Η ρομαντική διάσταση φθίνει, ενώ συγχρόνως εμφανίζονται νέα στοιχεία ικανά να αναμορφώσουν την ποίηση. Βέβαια κάθε αλλαγή επιτελείται συνήθως βαθμιαία και γι' αυτό το λόγο τυχαίνει να συνυπάρχουν για κάποιο διάστημα αντιφατικές τάσεις και ποικιλία ειδών. Όμως η βασική κατεύθυνση και στην ποίηση είναι η προσγείωση των ρομαντικών ιδανικών σε μια καθημερινότητα πεζή, αλλά όχι απαραίτητα δυσάρεστη. Εγγύτερα στο ρομαντισμό βρίσκονται τα ποιήματα του Πέτρου Ζητουνιάτη και του Γεωργίου Στρατήγη. Στο μεταβατικό στάδιο απομάκρυνσης από το ρομαντισμό και ανάπτυξης της νέας ποιητικής βρίσκονται τα ποιήματα του Βιζυηνού «O Σοφιανός» και του Αριστομένη Προβελλέγγιου «Η ποίησις των ερειπίων» και «Ήταν ωραίες η στιγμές εκείνες».

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ 19ΟΥ ΚΑΙ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ

Αποτέλεσμα εικόνας για κλασικοί πίνακες ζωγραφικής

Η πεζογραφία είναι το λογοτεχνικό είδος του οποίου η διαμόρφωση αυτή την περίοδο προτάσσεται επιτακτικά ως απαραίτητο στοιχείο για τη ταυτότητα του έθνους. Έχουν επιλεγεί αρκετά χαρακτηριστικά κείμενα στα οποία μπορεί ο αναγνώστης να ανιχνεύσει τις ιστορικές, κοινωνικές και πνευματικές τάσεις της εποχής. Όπως αναφέρθηκε ήδη, ο Ψυχάρης, είχε τονίσει με άμεσο τρόπο σΤο Ταξίδι μου (1888) την ανάγκη ανάπτυξης της νεοελληνικής πεζογραφίας και μάλιστα σε μια γλώσσα που δε θα διέφερε από την καθημερινή ομιλία. Το Ταξίδι μου είναι ένα κείμενο που δύσκολα κατατάσσεται κάπου ειδολογικά, αλλά προσφέρει άλλοτε με χιούμορ, άλλοτε με λυρισμό και ενίοτε με σχολαστικότητα, τις απόψεις του συγγραφέα μεταξύ άλλων για τη γλώσσα και τους γλωσσολόγους, τη λογοτεχνία, την ομογένεια και την αρχαιοελληνική κληρονομιά. Το απόσπασμα από Το Ταξίδι μου που επιλέχθηκε παρουσιάζει τα παθήματα του αφηγητή, όταν τόλμησε να προκαλέσει τις διαδεδομένες απόψεις των Αθηναίων γλωσσολόγων, με χιουμοριστική και αυτοσαρκαστική διάθεση αντίστοιχη με αυτήν που διακρίνει για παράδειγμα, το εντελώς διαφορετικής θεματικής αφήγημα του Μπάμπη Άννινου Η οικογένεια διασκεδάζει.

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ "ΕΜΨΥΧΩΣΗΣ" ΑΓΑΛΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Η τέχνη της εμψύχωσης αγαλμάτων στην Αρχαία Ελλάδα

Πολλές είναι οι τέχνες που κατέχει ο αρχαίος Έλληνας ιερέας, τέχνες μαγικές και από καιρό ξεχασμένες. Η Σοφία χάνεται στα βάθη του χρόνου... Λέγεται πως τις αρχές της θεουργικής πράξης δίδαξαν στους Έλληνες ιερείς οι Αιγύπτιοι Ιεροφάντες, Μύστες οι ίδιοι... Κι αυτοί οι ιερείς, διασώζοντας μια αρχαία εσωτερική παράδοση, μας αφηγούνται τα παρακάτω:

Η ΘΕΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Αποτέλεσμα εικόνας για θεουργία

Ο όρος θεουργία κυριολεκτικώς δηλώνει «το του Θεού Έργον» και ορίζει την πρακτική τελετουργιών, κάποιες φορές μαγικής φύσης, οι οποίες τελούνται με σκοπό την επίκληση σε δράση ενός ή περισσοτέρων θεών, με ειδικότερο σκοπό την ένωση με το θείο και την τελειοποίηση του ατόμου. Κατ' επέκτασιν σημαίνει «την ενσυνείδητη συμμετοχή του ανθρώπου στο Θείο Έργο»[1]. Κατά τον Μούνι Σάντχου (Mouni Sadhu) «Θεουργία είναι η τέχνη της αποτελεσματικής λατρείας».

ΜΙΑ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΛΛΗΓΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ




Το έβδομο βιβλίο της πλατωνικής Πολιτείας ξεκινά με μια εικόνα που, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Σωκράτη, αναπαριστά την ανθρώπινη φύση σχετικά με την παιδεία και την απαιδευσία.

Πρόκειται για το μύθο του σπηλαίου, αφήγηση την οποία θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως "περιπέτεια ψυχής", καθώς δραματοποιεί αυτό που ο Freud ορίζει ως παλινδρόμηση κατά την ψυχαναλυτική διαδικασία.

Διαβάζοντάς τον, γινόμαστε θεατές μιας επώδυνης πορείας, που με την αποπεράτωσή της μας οδηγεί ενώπιον μιας αποκάλυψης. Αποκάλυψη που επιβεβαιώνει την πεποίθηση του πατέρα της ψυχανάλυσης ότι : 

" ο ποιητής και ο φιλόσοφος ήταν πάντοτε πρόδρομοι της επιστήμης και της επιστημονικής ψυχολογίας, γιατί στρέφουν την προσοχή τους στο ασυνείδητο, παρακολουθούν άγρυπνα τις εξελίξεις του και προσφέρουν σ΄αυτές καλλιτεχνική έκφραση"

Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν τον μύθο:

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ

Ο ερμηνευτικός κύκλος

Του Θεόδωρου Ιωσηφίδη,  Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστημίου Αιγαίου

ερμηνευτική θεωρητική παράδοση ξεκινά από την παραδοχή ότι η πρόσβαση στην κοινωνική πραγματικότητα είναι δυνατή μόνο μέσω διαφορετικών κοινωνικών κατασκευών ή μέσων όπως είναι η γλώσσα, η ατομική και συλλογική συνείδηση ή τα κοινά νοήματα και αναπαραστάσεις (διυποκειμενικότητα). Η θεωρητική αυτή παράδοση περιλαμβάνει διαφορετικά ρεύματα σκέψης στο εσωτερικό της τα βασικότερα από τα οποία είναι η φιλοσοφική ερμηνευτική (hermeneutics) και η φαινομενολογία (phenomenology). H ερμηνευτική κοινωνική έρευνα προσπαθεί να κατανοήσει τα κοινωνικά φαινόμενα, τις κοινωνικές διαδικασίες και διεργασίες κυρίως από την σκοπιά των ατομικών και κοινωνικών υποκειμένων δίδοντας έμφαση στην πολυπλοκότητα και στο πολυδιάστατο της κοινωνικής εμπειρίας.

Ο ΝΤΙΛΤΑΪ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

Σχετική εικόνα
Ο λόγος για το δοκίμιο Η γένεση της ερμηνευτικής του μεγάλου Γερμανού στοχαστή Βίλχελμ Ντιλτάυ (Wilhelm Dilthey). Το δοκίμιο αυτό του Ντιλτάυ αποτελεί σημαντική συμβολή στη λεγόμενη «Ερμηνευτική σχολή» αλλά και αξιόλογο τεκμήριο του έργου του Γερμανού φιλοσόφου. Το εν λόγω δοκίμιο είναι μια εξαιρετική εισαγωγή για τον Έλληνα αναγνώστη στο έργο του Ντιλτάυ, έργο με το οποίο δεν είναι εξοικειωμένος, αφού μέχρι τώρα κανένα έργο του Ντιλτάυ δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά. Ο Βίλχελμ Ντιλτάυ επιχειρώντας στο εν λόγω δοκίμιο μια συνοπτική έκθεση της ιστορίας της ερμηνευτικής από την αρχαιότητα ώς τη σύγχρονη εποχή και κάνοντας από την αρχή τη διάκριση μεταξύ κατανόησης και ερμηνείας επιτελεί μια τολμηρή στροφή στην ιστορική επιστήμη και κατ' επέκταση στις συστηματικές επιστήμες του πνεύματος, οι οποίες «προϋποθέτουν την κατανόηση» (Verstehen) του ψυχισμού άλλων ανθρώπων βάσει των εκδηλώσεών τους» (Βίλχελμ Ντιλτάυ, Η Γένεση της ερμηνευτικής, Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Δημήτρης Υφαντής, σ. 11) και διακρίνονται ουσιωδώς από τις φυσικές επιστήμες.

ΒΙΛΧΕΛΜ ΝΤΙΛΤΑΪ - Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Dilthey1-4.jpg

Ο Βίλχελμ Ντίλταϋ (γερμ. Wilhelm DiltheyIPA/ˈdɪltaɪ/19 Νοεμβρίου 1833 – 1 Οκτωβρίου 1911) ήταν Γερμανός ιστορικόςψυχολόγοςκοινωνιολόγος, μελετητής της ερμηνευτικής, και φιλόσοφος. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως εμπειριστής, σε αντίθεση με τον ιδεαλισμό που κυριαρχούσε στην Γερμανία την εποχή εκείνη, αλλά η αντίληψη του τι συνιστά το εμπειρικό και το πειραματικό διαφέρει από τον Βρετανικό εμπειρισμό και θετικισμό και στις κεντρικές του επιστημολογικές και οντολογικές του παραδοχές, που αντλούνται από την Γερμανική λόγια και φιλοσοφική παράδοση.

ΧΑΪΝΤΕΓΓΕΡ ΚΑΙ ΠΛΑΤΩΝΑΣ - ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ

Αποτέλεσμα εικόνας για ΧΆΙΝΤΕΓΚΕΡ ΚΑΙ ΠΛΆΤΩΝΑΣ

Ο Χάιντεγκερ προσεγγίζει τον Πλάτωνα με κριτική διάθεση εντοπίζοντας αφενός μια ελλειμματικότητα της διαλεκτικής και αφετέρου μια κομβική θέση του φιλοσόφου στην εδραίωση της μεταφυσικής ως «λήθης του Είναι».

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ - ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΟΥ "ΝΟΕΙΝ" ΚΑΙ ΤΟΥ "ΟΡΑΝ" ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Αποτέλεσμα εικόνας για νιτσε

Μόνο όσοι γνωρίζουν από ελληνική φιλοσοφία μπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι πρώτιστος σκοπός του ανθρώπου είναι η συνεχής εξέλιξη και γνώση της λειτουργίας του ΝΟΥ από τον ίδιο τον άνθρωπο και μετά η γνώση του καλού και του κακού. Δεν μπορούμε άμεσα να κρίνουμε τι είναι καλό ή όχι, αν πρώτα δε μάθουμε να λειτουργούμε το νοητικό μας όργανο που μας δόθηκε από το "ΣΥΜΠΑΝ".

Για να κατανοήσουμε το λεγόμενο, ας δούμε ένα παράδειγμα ερωτήσεων και προβληματισμών από την πρακτική ζωή:

ΒΛΑΣΗΣ ΡΑΣΣΙΑΣ - ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΘΕΩΝ



Στα “ορφικά” λεγόμενα fragmenta, ο Ορφεύς αποκαλείται κατ’επανάληψιν “θεολόγος” ή “ο θεολόγος ο παρά τοίς Έλλησιν”. Και ένας λόγος που αποκαλείται έτσι ο Ορφεύς είναι ότι, ανάμεσα στα τόσα άλλα, έδωσε στους Θεούς του εθνικού Πανθέου των προγόνων μας τα συμβατικά τους ονόματα. Δεν ξέρω αν εκπλήσσω τον αναγνώστη μιλώντας για συμβατικά ονόματα, αλλά μάλλον το κάνω, αν τουλάχιστον αναλογισθώ ότι οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν πως το πραγματικό όνομα του κάθε Θεού μας είναι εκείνο που αναγραφόταν κι εκφωνείτο στις καθημερινές φωνές και τα γραπτά των (πραγματικών) Ελλήνων της αρχαιότητος και ακόμη και στις ημέρες μας αναγράφεται κι εκφωνείται μαζικά, τόσο από Έλληνες και Νεοέλληνες όσο και από χατζηέλληνες και ανθέλληνες, στην τελευταία περίπτωση με, κατά πλειοψηφία, χυδαίο και βέβηλο τρόπο.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΦΡΟΝΕΣ - ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΚΕΨΗΣ (FREETHINKERS)


Ο πανσές, έμβλημα των σύγχρονων "Ελευθεροφρόνων" 

«Ελευθερόφρονες» («Freethinkers»). Κοινωνικό και πνευματικό ρεύμα με χρονική αφετηρία του τον μαρτυρικό θάνατο του Ιταλού πανθεϊστή φιλοσόφου Τζιορντάνο Μπρούνο, Philotheus Giordano Bruno Nolanus, 1548 – 1600) και προεκτάσεις έως τις ημέρες μας, προσανατολισμένο στην καταπολέμηση της χριστιανικής θεοκρατίας και θρησκοληψίας. 

ΚΥΡΙΕΣ ΑΡΧΕΣ

Οι «Ελευθερόφρονες» και το συγκροτημένο ρεύμα τους («Libre - Penseur», «Freethought»), ορίζουν ως κεντρική φιλοσοφική τους αρχή το ότι οι ανθρώπινες πεποιθήσεις πρέπει να διαμορφώνονται με βάση την επιστημονική γνώση και τους νόμους της Λογικής και όχι μέσω της επιβολής από την εξουσία και την εκάστοτε κυρίαρχη άποψη, ή μέσω της συναισθηματικής έντεχνης διέγερσης.

Η ΤΟΥΡΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΟ ΤΥΠΙΚΟ



Η τούρτα γενεθλίων συνοδεύει τον εορτασμό της ολοκλήρωσης ενός επιπλέον έτους ζωής εδώ και πάρα πολλούς αιώνες και είναι εφεύρεση των αρχαίων Ελλήνων. Η τούρτα στην αρχαία Ελλάδα ονομαζόταν «άμμιλος» .


Ο λόγος που τοποθετούσαν τα κεριά πάνω στη τούρτα γενεθλίων ήταν για να τιμήσουν τη θεά Άρτεμις. Οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν μια ιδιαίτερη τελετή, κατά την οποία έφερναν στο ναό της Αρτέμιδος ένα γλυκό στολισμένο με κεριά. Τα κεριά συμβόλιζαν τα αστέρια και το φεγγάρι, τα οποία συνδέονται με τη θεά του κυνηγιού. Τα κεριά άναβαν για να κάνουν το γλύκισμα να μοιάζει να φεγγοβολάει, σαν το φεγγάρι. 

ΒΛΑΣΗΣ ΡΑΣΣΙΑΣ - ΧΟΡΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ «ΛΕΥΚΟ ΑΝΘΡΩΠΟ»


Η λεηλασία ενός όμορφου κόσμου

Πεντακόσια χρόνια πριν, το ρυπαρό τσούρμο του τυχοδιώκτη Χριστόφορο Κολόμπο, πατούσε για πρώτη φορά το πόδι του σε εκείνη την απέραντη χώρα που αποκλήθηκε, από τον πολιτισμό του οποίου αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή, «Νέος Κόσμος». Ο ρημαγμένος από τα προϊόντα του και τα παιδιά του «δυτικός» χριστιανικός πολιτισμός κατάφερνε για πρώτη φορά στην -υπερχιλιόχρονη τότε- Ιστορία του, να πραγματοποιήσει τ’ όνειρό του εκείνο που μάταια πέντε αιώνες αργότερα θα επιχειρήσει να ανανεώσει στοχεύοντας αυτή τη φορά προς το αχανές διάστημα: να εξάγει την παραφροσύνη του, τη βία, την πλιατσικομανία του, το δουλεμπόριό του, την εξουσιομανία του, τη θεοκρατία και δεισιδαιμονία του, καθώς κι εκείνη την έμφυτη και χαρακτηριστική τάση του για οικοκτονία και γενοκτονίες προς ένα νεοανακαλυφθέν παρθένο «πέρα εκεί». Την πρώτη φορά πέτυχε ολοκληρωτικά. Την δεύτερη εισέπραξε μόνο ηχηρά χαστούκια.

Η ΑΡΤΕΜΙΣ ΤΩΝ ΓΑΒΙΩΝ





H ονομασία Άρτεμις των Γαβίων (ιταλικάDiana di GabiγαλλικάDiane de Gabies) αναφέρεται σε άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος το οποίο ανακαλύφθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στα Γάβια της Ιταλίας (ιταλικά: Gabi), έγινε έκθεμα της συλλογής Μποργκέζε, και κατόπιν στεγάστηκε στο Λούβρο. Το άγαλμα χρονολογείται στις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ. και είναι ρωμαϊκό αντίγραφο από προγενέστερο ελληνικό, η δημιουργία του οποίου αποδίδεται στον Πραξιτέλη κατά τον 4ο αιώνα π.Χ., πιθανώς η Άρτεμις Βραυρωνία.

Η ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Σχετική εικόνα

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η κατασκευή ή η καταγωγή των θρησκειών έχουν τις βάσεις τους στην αντίληψη που σχηματίζουν ομάδες λαών ή εθνών σχετικά με τον τρόπο που υπάρχει ο κόσμος και το θείο στοιχείο. Όσο μεγαλύτερη ανάπτυξη των γραμμάτων, των τεχνών και της νόησης (σύμφωνα με την ορθολογική δόμηση που απορρέει από τη φυσική νομοτέλεια) παρουσιάζουν κάποιοι πολιτισμοί τόσο ποιοτικότερη και πιο αληθινή είναι η δομή των θρησκειών που αναπτύσσουν. Γιατί οι βάσεις, όπως είπαμε, της θρησκείας στηρίζονται στον τρόπο που κατανοούν οι λαοί την  ύπαρξη του κόσμου. Κανένας πολιτισμός δεν προσέγγισε τόσο επιστημονικά και ορθά τον τρόπο που υπάρχει ο κόσμος όσο ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Τόσο Έλληνες θεολόγοι (Πυθαγόρας, Ορφέας κ.λπ), με την μυθολογική χρήση δράσεων θεοτήτων, όσο και Έλληνες φιλόσοφοι (Πλάτων, Αναξαγόρας, Αριστοτέλης κ.λπ), με τη χρήση φιλοσοφικών όρων, περιέγραψαν και ανέλυσαν τον τρόπο που υπάρχει ο κόσμος, όπως ακριβώς τον βλέπουν και οι σύγχρονες επιστήμες της φυσικής και αστροφυσικής!

ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ


Αποτέλεσμα εικόνας για χειμερινη τροπη ηλιου

Οι αρχαίοι Έλληνες κατά την χειμερινή τροπή του ήλιου γιόρταζαν την γέννηση του Διονύσου. Ο Διόνυσος αποκαλούταν «σωτήρ» και θείο «βρέφος», το οποίο γεννήθηκε από την παρθένο Σεμέλη. Ήταν ο καλός «Ποιμήν», του οποίου οι ιερείς κρατούν την ποιμενική ράβδο, όπως συνέβαινε και με τον Όσιρη. Τον χειμώνα θρηνούσαν το σκοτωμό του Διονύσου από τους Τιτάνες, αλλά στις 30 Δεκεμβρίου εόρταζαν την αναγέννησή του. Οι γυναίκες-ιέρειες ανέβαιναν στην κορυφή του ιερού βουνού και κρατώντας ένα νεογέννητο βρέφος φώναζαν «ο Διόνυσος ξαναγεννήθηκε. Ο Διόνυσος ζει» , ενώ σε επιγραφή αφιερωμένη στον Διόνυσο αναγράφεται:«Εγώ είμαι που σε προστατεύω και σε οδηγώ, εγώ είμαι το ‘Αλφα και το Ωμέγα».

Η ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ - Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΤΕΛΕΙΩΣΗ

Αποτέλεσμα εικόνας για χειμερινη τροπη ηλιου


Χειμε­ρινή τροπή του Ηλίου­ έχουμε την 22α Δεκεμβρίου. Κατά την ημερομηνία αυτήν ο Ήλιος εισέρχεται στον αστερι­σμό του Αιγόκερω και έτσι εισερχόμα­στε αστρονο­μικά στην εποχή του χειμώνα.



Τι συμβολίζει η ­χειμερινή τροπή του Ηλίου


Η ­χειμερινή τροπή του ηλίου συμβολίζει στο πνευματικό επίπεδο την ανθρώ­πινη ψυχή η οποία έφθασε στα όρια της διανόησης. Τότε αυτή γίνεται ικανή να εκ­δηλώσει τις κατάλληλες δυναμικότητες που θα της επιτρέψουν να έλθει σε επαφή με τον Ουρανό ώστε με την επί­δραση του Ου­ρανού να εκ­δηλωθεί σ' αυτήν η ικα­νότητα προς από­κτηση μεγαλύτερης γνώ­σης. Η γνώση αυτή θα την φέρει σε κατάσταση να γνωρί­σει τα μέσα της πνευματικής της προόδου και ανόδου. Επίσης γίνεται ικανή να εκδηλώσει τα σπέρματα των Ιδεών στο αν­θρώπινο πνεύμα. Τα σπέρματα αυτά κυοφορούνται κατά τις διαδοχικές ενσαρκώσεις, με την επενέρ­γεια του νόμου της ειμαρ­μένης και κατόπιν με την βοήθεια των πνευ­ματικών οντοτήτων εκδηλώνο­νται. 

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ - ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ


Η συγκεκριμένη συνέντευξη του Κορνήλιου Καστοριάδη δόθηκε στο ACTA Foundation (Fundació per a lesidees i les arts) και δημοσιεύθηκε στον συλλογικό τόμο “EuropesEls Intellectuals i la Qüestió Europea (1993), σελ. 343-48. Μεταφράσθηκε, επιμελήθηκε και δημοσιεύθηκε στην Αγγλική ανώνυμα και δωρεάν στο Διαδίκτυο τον Μάρτιο του 2011.
Κ. Καστοριάδης: Πριν να απαντήσω στις ερωτήσεις που τέθηκαν από την ACTA, φαίνεται απαραίτητο να αποσαφηνιστούν 3 κεντρικές ιδέες, οι οποίες καθορίζουν ή έστω θα έπρεπε να καθορίζουν κάθε πολιτικό αναστοχασμό σχετικά με τη σημερινή Ευρώπη. Εντός των [χρονικών] ορίων που τίθενται, αυτό μπορεί να γίνει μόνο με έναν συνοπτικό –και γι’ αυτό δογματικό– τρόπο.

ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΙΑ ΣΤΟ ΦΩΣ - EX UMBRA IN SOLEM

Αποτέλεσμα εικόνας για Από την σκιά στο φως, FILOSOF;IA


Από την σκιά στο φως! Ποιος δεν επιθυμεί να ξεφύγει από την σκιά του σκότους, όταν εμφανιστεί το φως; Είναι μια διαδικασία πνευματικής κίνησης και έρχεται στο προσκήνιο στην πνευματική σφαίρα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Το παρατεταμένο σκοτάδι καθιστά την αυγή ακόμη πιο ευπρόσδεκτη. Η ανάδυση του φωτός, όταν απομακρύνονται σκιές και η θέρμη των ακτίνων του ήλιου που διεισδύουν στη ζωή, ανυψώνει ακόμη και την σκοτεινότερη διάθεση σε ένα πιο χαρούμενο και αισιόδοξο πνευματικό πλαίσιο. Η λάμψη του ηλιακού φωτός αγγίζει όλα τα πλάσματα που δεν το αποφεύγουν και δεν απομακρύνονται στην παρουσία του.

ΤΑ ΧΑΛΔΑΪΚΑ ΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΛΑΤΩΝ

Σχετική εικόνα

Του Σπύρου Ράγκου, καθηγητή της φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών 

Συλλογή χρησμών με θεολογικό, κοσμολογικό και σωτηριολογικό περιεχόμενο που δημιουργήθηκε κατά τον ύστερο 2ο αι. μ.Χ., θεωρήθηκε ως αποκάλυψη που προήλθε από την ασώματη ψυχή του ίδιου του Πλάτωνα, και είχε τεράστια απήχηση στον ύστερο νεοπλατωνισμό.
Προέλευση

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ

Σχετική εικόνα

Το αδιέξοδο των ιδεολογιών της προόδου και της συντήρησης έγκειται άμεσα στην απόπειρά τους η μεν Πρόοδος να συντηρήσει τα προτάγματά της και η μεν Συντήρηση να αναπροσαρμόσει (προοδεύσει) τις προοπτικές της.
__________
Θεωρούμε ότι σήμερα είναι σκόπιμο να ανοίξουμε τη συζήτηση πάνω στην έννοια του συντηρητισμού και να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε χωρίς προκαταλήψεις, εμμονές και δογματισμούς την πραγματική του ιστορική διάσταση. Όχι μόνον με στόχο μια ορθή, εννοιολογικά και ορολογικά, απόδοση του όρου, ή προκειμένου να απαντήσουμε σε ένθεν κακείθεν αβάσιμες κριτικές και καταγγελίες, αλλά κυρίως για να αναζητηθεί, με γνώμονα τη δημοκρατία, την κοινή ευπρέπεια, η χρησιμότητα που μπορεί να έχει μια άλλη, ευρύτερη κατά τη γνώμη μας, οπτική στα αδιέξοδα της εποχής.

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΝΟΣ ΚΟΙΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

John Constable – Flatford Mill (‘Scene on a Navigable River’) (1816–7)

Σε προηγούμενη ανάλυσή μας [1] διαπιστώσαμε ότι ο όρος «συντηρητικός» περισσότερο ταυτίζεται με συγκεκριμένους σύγχρονους φιλελεύθερους (πράγμα που είχε ισχυριστεί και ο Παναγιώτης Κονδύλης[2]), οι οποίοι το μοναδικό που καταφέρνουν να συντηρούν είναι οι ακραίες ανισότητες από οικονομική, πολιτική και πολιτισμική άποψη. To γεγονός αυτό είναι άμεσα συνδεδεμένο με την πλήρη αδιαφορία τους για τα κοινά και την προσκόλλησή τους στην ιδεολογία της προόδου, μια ιδεολογία που αποτελεί βάση της πολιτικής σκέψης του δέκατου όγδοου αιώνα, και ενθαρρύνει τη «βελτίωση» μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας, όπως αναφέρει η Hannah Arendt, η Simone Weil και ο Christopher Lasch [3].

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ - ΑΠΙΣΤΙΑ



Πολλά άρα Ομήρου επαινούντες, αλλά τούτο
ουκ επαινεσόμεθα .... ουδέ Aισχύλου, όταν φη η
Θέτις τον Aπόλλω εν τοις αυτής γάμοις άδοντα

«ενδατείσθαι τας εάς ευπαιδίας,
νόσων τ’ απείρους και μακραίωνας βίους.
Ξύμπαντα τ’ ειπών θεοφιλείς εμάς τύχας
παιών’ επευφήμησεν, ευθυμών εμέ.
Καγώ το Φοίβου θείον αψευδές στόμα
ήλπιζον είναι, μαντική βρύον τέχνη:
Ο δ’, αυτός υμνών, ............................
...................... αυτός εστιν ο κτανών
τον παίδα τον εμόν».

Πλάτων, Πολιτείας Β΄ 

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ - ΑΓΑΠΗ

Αποτέλεσμα εικόνας για αγάπη, έργα ζωγραφων

Δροσούλα το ιλαρό το πρόσωπό της και 

εγώ ήμουν το κατασκερό ασφόδλι. 
Πώς μ 'έσωσε το ξύπνημα μιας νιότης, 
πώς εγελάσαν τα πικρά μου τα χείλη! 

Ο ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Αποτέλεσμα εικόνας για ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΚΑΙ δημοκρατία

Η έννοια της δημοκρατίας  ως έννοια πολυσήμαντη και πολυδιάστατη έχει δεχθεί κατά καιρούς διάφορους ορισμούς.  Ένας από τους πιο γοητευτικούς  και ταυτόχρονα βαθύτατα ερμηνευτικούς  οφείλεται, κατά την γνώμη μου, στον Eugenio Scalfari καταξιωμένο Ιταλό δημοσιογράφο και επί μακρόν αρχισυντάκτη της εφημερίδας  LaRepubblica. «Δημοκρατία», είχε γράψει σε ένα άρθρο του στην ομώνυμη εφημερίδα το 1984, «είναι η θεσμοθέτηση του δικαιώματος της αμφισβήτησης». Αμφισβήτηση είναι η μη παραδοχή του κύρους ή της αξίας που έχει κάποιος κοινωνικός ή πολιτικός θεσμός, ιδεολογία γνώση πρόσωπο ή έργο.  Ξεκινάει από την πιο ανώδυνη της μορφή, που είναι η απλή έκφραση της διαφωνίας, μπορεί όμως να κλιμακωθεί και να φτάσει ως την απόρριψη τον μηδενισμό και τη ρήξη.

ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ - Ο ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Σχετική εικόνα

Ο κορυφαίος των Σοφιστών, ο Πρωταγόρας ο Αβδηρίτης, με το σύγγραμα του "Αλήθεια η Καταβάλλοντες" ρίχνει κάτω τους φαντασιοκοπικούς ισχυρισμούς των ιδεαλιστών. Άρχιζε με τη περιβόητη φράση: "πάντων χρημάτων μέτρον έστιν άνθρωπος, των μεν όντων ως έστιν, των δε ουκ όντων ως ουκ εστίν". Όλα καθορίζονται από τον άνθρωπο, πραγματική υπόσταση έχουν όσα βλέπει και όσα πιάνει. Η φράση αυτή αποτελεί θεμέλιο της δημοκρατίας αλλά και των ατομικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως θα επεξηγηθεί και πιο κάτω. Για το επέκεινα ο μεγάλος Σοφιστής έφτασε στο συμπέρασμα: "περι μεν θεων ουκ έχω ειδέναι, ουθ' ως εισίν ουθ' ως ουκ εισίν ουθ΄οποίοι τινές ιδέαν, πολλά γαρ τα κωλύοντα ειδέναι ή τ αδηλότης και βραχύς ων ο βίος του ανθρώπου". Δηλαδή επέμβαση των θεών αποκλείεται, αφού η ίδια η ύπαρξη τους είναι προβληματική. Ποτέ δεν φανερώθηκαν σε κανένα και η σύντομη ζωή μας δεν μας επιτρέπει να εξακριβώσουμε αν η λεγόμενη δικαιοσύνη τους είναι πραγματική. Συνεπώς είναι άτοπο το επιχείρημα ότι οι θεοί δεν εμφανίζονται σωματικά αλλά ότι τους αναγνωρίζουμε από τα έργα τους. Ούτε έβαλαν αφέντες να κυβερνούν ανθρώπους. Πολιτεύματα και νόμοι είναι παροδικοί, ισχύουν όσο οι άνθρωποι τ' ανέχονται και όταν καταντούν τυρρανικοί αντικαθίστανται με άλλους πιο ανθρώπινους. Η ανθρωπομετρική ιδεολογία ήταν για την ολιγαρχία μεγαλύτερο χτύπημα και από τη μηχανιστική αντίληψη της ιωνικής φυσικής για τον κόσμο. Της αφαιρούσε άσπλαχνα τη θεϊκή πρόνοια που είχε κανονίσει να είναι αυτοί αφέντες και άλλοι δούλοι. Ο γέρος Πλάτων γράφει νοσταλγικά: "ο δε θεός ημίν πάντων χρημάτων μέτρον αν είη μάλιστα." (Νόμοι IV 716 C)

ΓΙΟΧΑΝ ΦΙΧΤΕ - Ο ΙΔΕΑΛΙΣΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ

Johann_Gottlieb_Fichte

Ο Γερμανός φιλόσοφος Γιόχαν Φίχτε (Johann Gottlieb Fichte) απετέλεσε μαζί με τον Σέλινγκ και τον Χέγκελ τη μεγάλη τριάδα του κλασικού γερμανικού ιδεαλισμού, η οποία αναπτύχθηκε από τα θεωρητικά και ηθικά κείμενα του Ιμμάνουελ Καντ.
Ο Φίχτε θεωρείται φιλόσοφος που γεφύρωσε τις ιδέες του Καντ, από τον οποίον άντλησε έμπνευση και του Γερμανού ιδεαλιστή Χέγκελ. Σχετικά πρόσφατα, φιλόσοφοι και ερευνητές άρχισαν να εκτιμούν τον Φίχτε ως σημαντικό φιλόσοφο αφ’ εαυτού εξαιτίας των ενοράσεών του για τη φύση της αυτοσυνείδησης ή της αντίληψης του εαυτού. Όπως ο Ντεκάρτ και ο Καντ πριν από αυτόν, ασχολήθηκε με το πρόβλημα της υποκειμενικότητας και της συνείδησης. Ο Φίχτε έγραψε επίσης έργα πολιτικής φιλοσοφίας και θεωρείται ένας από τους πατέρες του γερμανικού εθνικισμού στο ζήτημα κυρίως του δικαιώματος του αυτοπροσδιορισμού.

Ο ΣΙΛΛΕΡ ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ

Ο Σίλλερ και ο ελληνικός ρομαντισμός



Το όνομα του Friedrich Schiller (1759-1805) φέρνει στον νου, σχεδόν αυτόματα ή συνειρμικά, το όνομα του άλλου μεγάλου, κατά δέκα χρόνια πρεσβύτερου απ' αυτόν, φίλου του, του «Ολύμπιου» Goethe: και οι δύο μαζί αποτελούν το ζεύγος των Διοσκούρων της κλασικής περιόδου της γερμανικής λογοτεχνίας και, γενικότερα, κουλτούρας, της λεγομένης «Klassik». Αυτή η σύζευξή τους στη γερμανική πολιτιστική αυτοσυνείδηση του 19ου και του α´ μισού του 20ού αιώνα οφείλεται ίσως στο γεγονός ότι αποτελούσαν τους δύο αντίθετους αλλά συμπληρωματικούς πόλους όχι μόνο στη βιογραφία αλλά και στο έργο και, προπαντός, στις αντιλήψεις τους για την ποίηση και την τέχνη.
Σε αντίθεση με τον Goethe, γόνο μιας εύπορης αστικής οικογένειας με λαμπρές σπουδές νομικής και μια λαμπρότερη καριέρα ως υπουργός και ευνοούμενος του Δούκα Καρόλου-Αυγούστου της Βαϊμάρης, ο Schiller γνώρισε από παιδί μαζί με τη φτώχεια και τη διπλή καταπίεση: στο σπίτι του από έναν αυταρχικό πατέρα και στην πατρίδα του από τον αυταρχικό ηγεμόνα του, τον Δούκα της Βυρτεμβέργης Κάρολο-Ευγένιο, που τον ανάγκασε να σπουδάσει, παρά τη θέλησή του, ιατρική, για να τον διορίσει με έναν γλίσχρο μισθό ως στρατιωτικό του γιατρό.

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η ΣΧΕΣΗ ΔΙΑ, ΑΔΩΝΗ, ΑΤΤΗ ΚΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Αποτέλεσμα εικόνας για ΔΊΑς, ΆΔΩΝΗς ΚΑΙ ΔΙΌΝΥΣΟς

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, πατέρας του Διονύσου ήταν ο Δίας. Εδώ, όμως, ως πατέρας του Διονύσου αναφέρεται ο Ήλιος, πιθανώς επειδή κάποιοι συνέχεαν τον Ήλιο, ως βασιλιά του ορατού σύμπαντος, με τον Δία. Επίσης, ο Διόνυσος, ο Άττης και ο Άδωνης ήταν τρεις θεότητες που σύμφωνα με την μυθολογία πέθαναν και αναστήθηκαν και ως εκ τούτου αποτελούν σύμβολο της πτώσης και της ανόδου της ψυχής. Επειδή η ψυχή σε αυτή την άνοδό της βοηθιέται από τον Ήλιο (Απόλλων), ήταν λογικό να θεωρηθεί ο Ήλιος πατέρας του Διονύσου. [ Και για να μην μπερδευόμαστε: στην ελληνική μυθολογία ο ήλιος συμβολίζει δύο διαφορετικές θεϊκές δράσεις. Εκλαμβάνεται ως Δίας συνήθως όταν η δράση και οι ενέργειές του κατεβαίνουν προς χαμηλότερες βαθμίδες όντων, ενώ εκλαμβάνεται ως Απόλλων, όταν οι ενέργειές του συντελούν στην επιστροφή μιας ανθρώπινης ψυχής προς τον κόσμο τω θεών και του άχρονου κόσμου ].

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟ ΚΑΤΑΓΩΓΙΚΟ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟ

Αποτέλεσμα εικόνας για θόλος επιδαύρου



Σύμφωνα με τις νεοπλατωνικές θεωρίες, οι οποίες στηρίζονται στην αρχαία ελληνική φιλοσοφική γραμματεία (Πλάτων, Τίμαιος 41 d κ.εξ), οι επιμέρους ανθρώπινες ψυχές που πέφτουν στον υποσελήνιο κόσμο της γένεσης έχουν προέλθει και είναι εξαρτημένες από μια θεϊκή ψυχή η οποία είναι εγκατεστημένη σε κάποιον από τους επτά πλανήτες (φωτογραφία) και η οποία χρησιμοποιεί τον πλανήτη ως όχημά της για δράσεις της στον αισθητό κόσμο (αρμονία, τάξη, πρόοδος). Αυτό το άστρο-πλανήτης είναι το καταγωγικό μέρος από το οποίο προήλθε η ίδια η ανθρώπινη ψυχή. Και όταν λέμε "ψυχή" στην ορφικοπυθαγόρεια πλατωνική παράδοση δεν εννοούμε τον ΝΟΥ ο οποίος έχει καταγωγή από τον κόσμο των υπερούσιων Θεών και Ιδεών. Η ψυχή έχει άλλη καταγωγή και ο Νους που την οδηγεί άλλη καταγωγή. Όλα τα άστρα (ήλιοι) και οι πλανήτες συνδέονται κατά κάποιο τρόπο και με τον κόσμο πέρα και πάνω από τον κόσμο της γένεσης. 

ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ - Η ΕΝΤΟΛΗ ΤΟΥ ΡΟΥΣΣΩ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΚΟΗ ΤΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ

Αποτέλεσμα εικόνας για Ο ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ ΓΙΑ ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ


Στην πολιτική φιλοσοφία του ο Ρουσσώ ζητούσε ίδια δικαιώματα για όλους τους πολίτες, με δημοκρατική διακυβέρνηση και κοινωνικό έλεγχο. «Οι άνθρωποι γεννιώνται καλοί από τη φύση τους και διαφθείρονται από την κρατούσα εκκλησία, την κακή παιδεία και τις κρατούσες οικονομικές συνθήκες. Ο μόνος δρόμος για να βελτιωθούν είναι να αφεθούν ελεύθεροι». Το έργο του «Du contrat social» (1762), το οποίο ανήκει στα θεμελιώδη έργα υπέρ της σύγχρονης δημοκρατίας, περιέχει τις αρχές της κοινωνικής θεωρίας του Ρουσσώ, στην οποία είναι απαραίτητος ο πολιτικά υπεύθυνος πολίτης. Σε ανάλογο βαθμό επηρέασε τις μετέπειτα εξελίξεις και η εκπαιδευτική θεωρία του.

1. ΠΡOΛOΓΙΚΑ

Θέλετε να λάβετε ιδέα για τη δημόσια εκπαίδευση; Τότε διαβάστε την Πολιτεία του Πλάτωνα1, λέει ο Ρουσσώ. Oλοτελώς ανάλογα ένας άλλος μπορεί να ειπεί: Θέλετε να λάβετε ιδέα για το μεγαλύτερο παιδαγωγό της νεότερης εποχής; Τότε διαβάστε το Ρουσσώ.

Ωστόσο οι παιδαγωγικές σχολές, τα πανεπιστήμια, οι μαθητές μας, οι δάσκαλοι δεν παρακολουθούν αυτή την κρίση. Τα ονόματα των παιδαγωγών που βρίσκεις στην πρώτη γραμμή είναι ονόματα όπως Πεσταλότσι, Έρβαρτος, Ντιούι, Μοντεσσόρι, Πιαζέ, Κλαπαρέντ, Ντεκρολύ, Μακαρένκο. Και άλλα παρόμοιας επιφάνειας.

O Ρουσσώ μπροστά και αγνάντια σ’ αυτές τις διασημότητες ακούγεται και φαίνεται παραριγμένος, και κομμάτι περιθωριακός.
Λάθος. Η ιδέα μου είναι ότι όλοι αυτοί μπροστά στο Ρουσσώ κρατούν όσο κρατούσαν οι Τελχίνες και οι Κορύβαντες, οι Κουρήτες και οι Κάβειροι, και όλοι οι άλλοι μικροσώματοι μεταλλοτέχνες απέναντι στο θεό Ήφαιστο.

Σχετικά με την ανεκτίμητη ακόμη αξία του Ρουσσώ και την άδικη δημοτικότητα όλων των άλλων βρίσκω την ίδια αναλογία που υπάρχει ανάμεσα στο Σπίττελερ και το Νίτσε. Είναι δύο διανοούμενοι που ζήσανε στην Ελβετία, υπήρξανε σύγχρονοι, βρεθήκανε για λίγο αντίπαλοι, και ύστερα χωρίσανε τραβώντας ο καθένας το δρόμο του.

O Σπίττελερ δοξάστηκε, διαβάστηκε, θαυμάστηκε και στα 1918 τιμήθηκε με το Νόμπελ λογοτεχνίας.
O άλλος εγνώρισε μια θηριώδη αγνόηση, έζησε σαν τα πουλιά και τις αρκούδες, τραγούδησε πάνω στα βουνά και τα χιόνια του ευγενικού λευκού (Edelweiss), έκλαψε μαζί με τον Αχιλλέα των ταρσανάδων περπατώντας στους αιγιαλούς της Κυανής Ακτής, και τρελάθηκε στον ανθό της ζωής του. Σαν ήρθε η ώρα του να πεθάνει ήταν τόσο γνωστός, όσο κι ένας άγνωστος χωρικός σε κάποιο μακρυνό χωριό της Σαχαλίνης.

Σήμερα όμως ποια είναι η μεταχείριση των δύο σχετικά με την ανάγνωση και τη γνώση του έργου και του στοχασμού τους; Το Νίτσε τον μελετά και τον ακούει ο ένας στους δύο. Το Σπίττελερ τον αναδιφεί και τον ξεθάβει ο ένας στους διακόσιους.

Απόδειξη πως έτσι έχουν τα πράγματα, είναι ότι κι εσύ, αναγνώστη μου, το Νίτσε τον έχεις ακούσει (με πιθανότητα ένα στα δύο). Ενώ το όνομα Σπίττελερ το διαβάζεις πρώτη φορά (με πιθανότητα ένα στα διακόσια).
2. OΡOI
Τη λέξη εντολή στον τίτλο του κειμένου μου την παίρνω με το νόημα του ορισμού που έδωκε ο θεός στον άνθρωπο, όταν τον εγκατάστησε στον παράδεισο της φύσης, για να τον εργάζεται και για να τον φυλάγει2. Να μη δοκιμάσεις, του είπε, από τον καρπό της γνώσης.

Τη λέξη παρακοή την παίρνω με το νόημα της πράξης των Πρωτοπλάστων. Ετόλμησαν να γευτούν τον καρπό της γνώσης.

Σήμερα, με την εντατική χρήση εκείνης της αρχικής γνώσης, δε στέκεται αρκετό στους ανθρώπους να εργάζουνται και να φυλάγουν τον παράδεισο της φύσης, αλλά την υβρίζουν και τη μολύνουν. Η υπερβασία τους μάλιστα και η ύβρη θυμίζει την ύβρη της αρχαίας τραγωδίας.

Παρόμοια τις λέξεις εντολή και παρακοή τις λαβαίνω με το νόημα του μύθου των Ελλήνων. Να αρκεσθεί ο άνθρωπος στα γήινα δώρα. Και να μην κλέψει από τον Όλυμπο τη φωτιά και τη σοφία3.
Τη λέξη δάσκαλος, ανάμεσα στις τάξεις των άλλων επαγγελμάτων, τη λαβαίνω ωσάν το όργανο, χάρη στο οποίο ο άνθρωπος ξεπέρασε τη φύση και ανοίχτηκε στην ιστορία. O πολιούχος των δασκάλων και των μαθητών είναι ο ήρωας Αδάμ και ο ήρωας Προμηθέας. Oι εφευρέτες και οι πρωτουργοί της γνώσης.

Oι δάσκαλοι δουλεύοντας τη νόηση και την επιστήμη4 ξετύλιξαν την περιπέτεια του πνεύματος, και εδημιούργησαν τον πολιτισμό. Ιστορία, πνεύμα, πολιτισμός είναι τα τρία οντολογικά ορθώματα του ανθρώπου, που τον ξεχώρισαν από τα υπόλοιπα όντα στη γη, στη φύση, και στο σύμπαν5.

Όλοι γνωρίζουμε ότι χωρίς τη διδασκαλία, είτε την αυτοσχέδια είτε την κατά σχέδιο, ο άνθρωπος δε θά ‘ταν άνθρωπος. Γιατί θα μεγάλωνε για να τραπεί σταθερά στο σχήμα ενός πλάσματος καμπουροειδούς, τρεκλού, ρεκαστικού, και έντρομου6.

Αναγκαία λοιπόν η δουλειά του δάσκαλου, το να μαθαίνει δηλαδή τους νέους τα γράμματα και τις άλλες μαθήσεις, έχει φύση και φυή φυτουργική.

Γιατί η διδασκαλία είναι το μόνο όργανο, η μόνη δύναμη, που σώζει τον άνθρωπο από τότε που εξαιτίας της γνώσης που απόχτησε διακρίθηκε από τα άλλα πλάσματα. Από τότε δηλαδή, που σύμφωνα με το πνεύμα των δύο εκείνων φιλοσοφικών μύθων7 εξορίστηκε από τον Παράδεισο της φύσης, ή κρεμάστηκε στην πέτρα του Καυκάσου.

Χωρίς το δάσκαλο ο άνθρωπος θά ‘ταν βροχή χωρίς νερό. Δώστε του όλα τα μέταλλα και τα πλούτη του Μίδα. Δώστε του κάστρα, και χώρες, και αχανή βουστάσια. Δώστε του ακόμη και το μαγικό δαχτυλίδι του Γύγη8. Και πάρτε του την παιδεία. Θα έχετε μπροστά στα μάτια σας μια μάζα μηδενική. Ένα τέλμα, ένα έρμα, κι ένα έρμαιο.

3. ΠΙΣΩ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

Η εντολή που έδωκε ο Ρουσσώ στους δασκάλους, και μέσω των δασκάλων στο ανθρώπινο γένος, είναι ότι το φυτό της παιδείας πρέπει να φυτεύεται στη φύση.

O νομοθέτης που θα συντάξει το σύνταγμα της αγωγής των νέων δεν είναι ο νους του ανθρώπου αλλά η σοφία της φύσης. Oι οδηγίες και οι κανόνες της αγωγής είναι τα πιστά αντικρύσματα των αρχών και των νόμων της φύσης. Τα αρχέτυπα και τα παραδείγματα η παιδεία οφείλει να τα λαβαίνει ακολουθώντας την αχάλαστη τάξη των πραγμάτων και των δράσεων. Η υγιής παιδεία για τον άνθρωπο δεν ημπορεί παρά να είναι το ζωντανό αντίγραφο του έμψυχου ζώου που είναι ο κόσμος9.

Τι ορίζει λοιπόν η φύση; Η φύση ορίζει ότι τα σώματα στο κενό πέφτουν. Oρίζει ότι ο σκορπιός είναι ένα ιοβόλο δραστικό. Ότι στους εκατό βαθμούς το νερό βράζει, ή στους 27,6 βαθμούς το ανθρώπινο σώμα πεθαίνει10.

Αντίστοιχα, η παιδεία που ακολουθεί τη φύση θα διδάξει πως δεν ημπορείς να ζεστάνεις την οχιά στην αγκαλιά σου. Πως ο παγοποιός για να φτιάξει τον πάγο δεν θα πάρει τη συνταγή από τους μωρούς και τους ρουφιάνους. Πως η κατσίκα που ψόφησε το χειμώνα δε θα ξαναβοσκήσει τον Απρίλη στο λειβάδι. Και πως ο άνθρωπος που πέθανε και ταφιάστηκε, δεν πρόκειται να ξαναζήσει στον αιώνα. Θα ζήσει μονάχα στη μνήμη εκείνων που τον γνώρισαν, τον σπουδάζουν και τον μολογούν. O Καραϊσκάκης σήμερα, για παράδειγμα, δεν ψήνεται στην κόλαση ούτε σεργιανίζει στον παράδεισο. Παρά είναι ένα εικόνισμα κρεμασμένο στη μνήμη μας. Και στην ευγνωμοσύνη μας.

Oλόκληρη αυτή τη συλλογιστική βάσης, που θεμελιώνει τη θεμέλια πέτρα της φυσικής αγωγής, ο Ρουσσώ την κλείνει σε μία πρόταση:

Κανένα άλλο βιβλίο εκτός από τον κόσμο, καμία άλλη διδασκαλία εκτός από τα γεγονότα11. Που όπου κόσμος και όπου γεγονότα οφείλουμε να διαβάζουμε: η οδηγία της φύσης, η διδασκαλία της πράξης.

Σε άλλο επίπεδο, διατύπωση αρνητική της ίδιας θέσης μας δίνει η σκληρή κριτική που ασκεί ο Ρουσσώ στη μεταφυσική, καθώς την αντιπαραθέτει προς τη φυσική. Η φυσική είναι των πραγμάτων και της φύσης, και έχει αντικείμενο τον κόσμο. Η μεταφυσική είναι των ανθρώπων και του εξωφυσικού, και τη γέννησε η μετέωρη φαντασία. Το ένα είναι πράγμα υλικό. Το άλλο είναι η σκιά του στη συννεφιά. Γράφει:

Ποτέ η γλώσσα της μεταφυσικής δε βοήθησε για την ανακάλυψη έστω και μιας αλήθειας. Απεναντίας εγιόμισε τη φιλοσοφία με παραλογισμούς που μας κάνουν να ντρεπόμαστε, μόλις τους γυμνώσουμε από τα μεγάλα τους λόγια12.

Πόσο μελάνι δε θά ‘χε χυθεί άσκοπο, και πόσες ανθρωποώρες εργασίας θα είχαν οικονομηθεί για ωφελιμότερη απασχόληση, αν είχαμε ακούσει αυτή την αλήθεια του Ρουσσώ! Και από πόσο πνευματικό κηφηναριό θά ‘χαν γλυτώσει οι κοινωνίες μας! Από πόσους καλόγερους, δερβίσηδες, ραββίνους, γκουρού, μπάμπα, ιμάμηδες, και όλα τα αμάν.

Η αντιπαράθεση φυσικής και μεταφυσικής θα βρει την οργίλη της αποθέωση στο στοχασμό του Ρουσσώ, όταν θα μεταφερθεί στην αντιπαράθεση ανθρώπινης παράστασης και φυσικής πραγματικότητας.

Εδώ ο Ρουσσώ κρίνοντας την επιστήμη της εποχής του, που καθώς έρχεται από το μεσαίωνα τη θρησκεία και τις δεισιδαιμονίες του ανθρώπινου μυαλού δεν είναι φυσική, μιλάει μια γλώσσα που λυγίζει τους αιώνες, όπως λυγίζει τα ερυθρωμένα μέταλλα το σφυρί του χαλκέα. Ακούστε:

Oι επιστημονικές εταιρείες της Ευρώπης δεν είναι παρά δημοτικά σχολεία ψευδολογιών. Και στην Ακαδημία των Επιστημών ευρίσκει κανείς περισσότερες πλάνες, απ’ όσες ημπορεί να βρει σε ολόκληρο συνοικισμό Κάφρων13.

Θυμίζω πως οι Κάφροι είναι μια λορδωτή δολιχοκέφαλη υποφυλή πολεμοχαρών και ανθρωποφάγων.

4. ΧΕΡΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΗ

Η ένταση και η οργή του στοχασμού του Ρουσσώ για την παιδεία και την επιστήμη της εποχής του δεν είναι εύκολο να κατανοηθεί με τα τρέχοντα μέτρα της ανάλυσης και της έρευνας. Τον κοσμογονικό και τον κοσμοφόρο λόγο που κρύβουν οι προτάσεις του αρχίζεις να τον εννοείς, μόνο όταν βουτήξεις στα γερανίζοντα βάθη.

Και ο πυθμένας εδώ είναι μια ορογένεση ιστορίας. Είναι μια πραγματικότητα που τέμνει την εξέλιξη του ανθρώπου σε δύο μέρη.

O Ρουσσώ είναι το χρηστηριασμένο πνεύμα που προορίστηκε να εξηγήσει αυτή την τομή. Στέκεται στην κόψη της, και αντικρύζει το παλαιό σαν αποτιμητής και τιμητής. Στρέφεται μπροστά και βλέπει το καινούργιο σαν οραματιστής και νομοθέτης.

Ποια είναι αυτή η τομή; Είναι το ρηγματικό όριο που χώρισε τον κόσμο του χεριού από τον κόσμο της μηχανής. Oρίζει το σημείο της μετάβασης από τη λειτουργική συμπεριφορά του βιοτέχνη στην τυπική μίμηση του βιομήχανου.

Η μεταπήδηση από το χέρι και την τέχνη του, τη χειροτεχνία, στη μηχανή και στη μάζα, στην ένταση της παραγωγής, στέρησε την ανθρώπινη δράση από το άρωμα και την ψυχή. Η λατινική λέξη industria, απ’ όπου έχουμε τη λέξη industrie που σημαίνει στις σύγχρονες γλώσσες τη βιομηχανία, εδήλωνε την εντατική παραγωγή. Μία φιλοπονία που φτάνει ως τη βαναυσότητα.

O χειροτεχνικός άνθρωπος εδούλεψε τη γης και χάραξε πάνω της το πρόσωπό του σε μια χρονική πορεία που ξεπερνάει τις οχτώ χιλιετίες14. O βιομηχανικός άνθρωπος άρχισε να αναδύεται πριν από δυόμισυ εκατονταετίες. Από τα μέσα δηλαδή του 18ου αιώνα και σήμερα κοντεύει να εξαντληθεί. Νομίζει κανείς ότι αγγίζει κιόλας το βιολογικό και το ιστορικό του τέλος.

Αυτή η ανισομέρεια των δύο εποχών λέει πολλά από την άποψη της φυσικότητας, της έντασης, της φθοράς, της ποιότητας που τις χαρακτηρίζει.

Η διαφορά ποιότητας ανάμεσα στο χέρι και στη μηχανή δίνει το μέτρο της απόστασης ανάμεσα στην αγωγή του Ρουσσώ που στηρίζεται στη φύση, και στην αγωγή της τρέχουσας αντίληψης που πηγάζει από τη μονοσήμαντη εμπιστοσύνη των ανθρώπων στο μυαλό τους.

Θυμηθείτε πως αρχίζει ο Αιμίλιος: Όλα είναι καλά όταν βγαίνουν από τα χέρια του Πλάστη των πραγμάτων· όλα εκφυλίζουνται στα χέρια του ανθρώπου15. Πλάστης των πραγμάτων εδώ είναι το άγιο θέλημα της Φύσης.

Το χέρι μας, λοιπόν, είναι ο φορέας του σώματος και της ψυχής μας. Συγκλίνει μέσα του την πλούσια χώρα της γνωστικής μας συνείδησης. Μία ολότητα πνεύματος, δηλαδή, που συνταιριάζει και αρμονίζει ολάκερο το ζωϊκό μας ανάβρυσμα. Τις επιθυμίες, τη βούληση, το φως του λόγου, την κόλαση των παθών και τον ήλιο της κυριαρχίας στα πάθη μας.

Στο χέρι μας διαχύνουνται και φλεβίζουν τα βιώματα και οι εμπειρίες, η κληρονομική παρακαταθήκη των γνώσεων, οι πόθοι και οι φόβοι μας, η βουή της φαντασίας που μέσα σε μέτρα κατέχει να γίνεται περιβόλι των πουλιών, και ημέρα Λαμπρής.

Το χέρι μας είναι το μεταλλείο ενός αχώρητου παρελθόντος. Είναι η βασιλική κληρονομία της ζωής μας. Oι δοκιμές και οι δοκιμασίες, οι γνωρισμοί και τα γνωρίσματα, οι λύπες, οι αγώνες μας που χαράζουν μια ατελεύτητη γραμμή θριάμβων και πτώσεων.

Από πού αρχίζει και πού τελειώνει αυτή η τροχιά ουρανού στη γη, που μεταμόρφωσε τη φύση σε ιστορία; Αρχίζει από τις πιθηκοφόρες αναδύσεις του είδους, και από το homo habilis. Και φτάνει ως τα παιδιά μας. Μετρά κανείς εποχές και καιρούς, τη συσσώρεψη και τις αποθέσεις για δύο εκατομμύρια εννιακόσιες χιλιάδες χρόνια.

Oλάκερη ετούτη η αριστοκρατική αλυσίδα κληρονομίας και γένους κλείνεται μέσα στο χέρι μας με την έννοια ότι τα προϊόντα που μας δίνει περιέχουν τη ζεστασιά της ψυχής και την ευγένεια του νου, όπως τα μοίρανε τα καλόπλασε και τα ευλογεί η φύση.

Απέναντι στο χέρι έλαβε θέση η μηχανή. Τη μηχανή δεν την έπλασε η φύση, αλλά ο άνθρωπος που είναι πλάσμα της φύσης. Έτσι, καθώς έρχεται από δεύτερο χέρι, είναι ένα ειδωλοποιημένο είδωλο16 όπως θά ‘λεγε ο Πλάτων.

Η μηχανή είναι εύρημα άψυχο, ετεροκίνητο, κρυαδερό. Αλλά και τέλειο. Η μόνη της ατέλεια είναι η τελειότητά της. Όπως το μόνο τρωτό στον άτρωτο Αχιλλέα ήταν η φτέρνα.

Η μηχανή μας κοιτά ατενώς. Έχει ορθάνοιχτο το μάτι της ωσάν του πεθαμένου. Όταν γελά φυλάγει τα χείλη της κλειστά, ενώ τα ζυγωματικά της μένουν ασάλευτα. Και δουλεύει τυφλά, άκριτα, αδιαφόρετα, επιταγμένα.

Τα πόδια της είναι ραιβόσχημα, και τα χέρια κομμένα στον καρπό. Το νευρικό της σύστημα δείχνει ένα κουβάρι καλώδια κόκκινα, κίτρινα και μαύρα.

Έχει για στόμα μια χοάνη δίχως γλώσσα. Τρώει χωρίς ποτέ να πεινά. Και η φύση δύσκολα ανακυκλώνει τα περιτώματά της.

O εγκέφαλος της μηχανής δε μετριέται σε όγκο, αλλά σε εμβαδό. Και μέσα στην κάψα του κρανίου της ο χειρουργός χειρουργεί δείχτες ψηφία αριθμούς, τετράγωνα κύκλους κλίμακες, και μετρητές κάθε λογής.

Κάποιες φορές, όταν τρέχει στους δρόμους μοιάζει τον τίγρη που σπαράζει ζαρκάδι ή γεροβόνασους. Κι όταν κλαίει, το δάκρυ της κυλάει μαύρος υδράργυρος.

Oι μηχανές γεννιούνται ενήλικες και ενήλικες γερνούν. Μοιάζουν με τις πόρνες, τους ποδοσφαιριστές, και τους παλαιούς κλαντιάτορες.

O ύπνος τους δε ξέρει από όνειρα. Και σαν έρθει η ώρα για να πεθάνουν δε γνέφουν και δε μιλούν.

Πώς λυπάται, όταν πεθαίνει εκείνος που δεν εγεννήθηκε; O γιος ενός άτεκνου, για παράδειγμα. Έτσι λυπούνται οι μηχανές, όταν εννοήσουν το θάνατο.

Και στο κοιμητήρι τους δε βρίσκεις καντήλι, φανάρι, ή μάρμαρο. Oύτε επιγραφές και Μυροφόρες. Βρίσκεις μονάχα τσακισμένα σωρό τα κόκαλα, και χαρακίρι σε όλα τα χρώματα τσυ ουράνιου τόξου. Και άφθονη σκουριά. Που η σκουριά είναι για τα πράγματα το ισοδύναμο της λήθης για τους ανθρώπους.

5. Η ΘΕΣΗ ΚΑΙ Η ΑΡΣΗ ΤΗΣ

Μου χρειάστηκε να δώσω μια πολεμική εικόνα της αντιπαλότητας ανάμεσα στο χέρι και στη μηχανή. Γιατί η εναντίωση αυτή υπάρχει ανάμεσα στη φυσική αγωγή του Ρουσσώ, και στην τρέχουσα αγωγή του κατεστημένου, όπως την κατασκεύασε η παρακοή των δασκάλων στην εντολή του Ρουσσώ.

Θα δείξω αυτή την άσπονδη έχθρα σε τρεις προτάσεις του Ρουσσώ.

Η κάθε μια ημπορεί να διαλυθεί σε χίλιες λεπτομέρειες, και να συνθέσει ύστερα το τοπίο ακέραιο. Από το ένα μέρος η ύπαιθρος γη της αγωγής του Ρουσσώ. Είναι η θέση. Από το άλλο μέρος η άρρωστη πόλη της αγωγής των δασκάλων. Είναι η άρση.
Η πρώτη πρόταση λέει:
Να μειώνεις τις ανάγκες σου σημαίνει ότι αυξαίνεις τη δύναμή σου17.

Κάποιος παλαιός φιλόσοφος το ίδιο νόημα τό ‘χε διατυπώσει σ’ ένα τρόπο ανάλογα λιτό, ανάλογα αγροίκο, και ανάλογα γενναίο. Δώσε μου, έλεγε, νά ‘χω το ψωμί και το νερό, κι εγώ σου παραβγαίνω στην ευτυχία με το Δία.

Στη φύση δε θα βρεις πουθενά το βοηθητικό και το πρόσθετο. Στη φύση όλα είναι αναγκαία. Και κάθε αναγκαίο φτάνει να αναπληρώσει χιλιάδες δευτερεύοντα και περιττά. Oι χαμάδες ελιές που τσιμπολογούν τα κοτσύφια ή το γρασίδι που τρώει στην πρασιά το ερίφιο είναι γεύμα περιφανώς πλουσιότερο από το τραπέζι του Τριμαλχίωνα που περιγράφει στο Σατυρικό του ο Πετρώνιος.

Μείωνε, λοιπόν, τις ανάγκες σου για νά ‘σαι κυρίαρχος, λέει ο Ρουσσώ. Όμως η σύγχρονη αγωγή τι λέει;
Όλος ο πονοκέφαλος, και όλη η εξυπνάδα της σύγχρονης αγωγής εξοδεύεται στο πώς να δημιουργεί καινούργιες ανάγκες στους ανθρώπους. Η χολέρα του μοντέρνου σχολείου και του πνεύματος της εποχής είναι η χρήση, η αφθονία, η κατανάλωση, ο ευδαιμονισμός.

Για την τρέχουσα αγωγή ευτυχία του ανθρώπου σημαίνει να σπαταλά συνεχώς, για να καλύπτει ανάγκες, που οι πλείστες είναι τεχνητές. Γιατί τις δημιουργεί αναπότρεπτα πλέον η ενοχή που υπάρχει μέσα στον ίδιο το μηχανισμό της χρήσης του περιττού.

Κι εδώ εντοπίζεται το λογικό παράλογο που γίνεται τραγικό στοιχείο στη ζωή μας. Είναι η εμπλοκή μας στο φαύλο κύκλο: ικανοποίηση των απαιτήσεων ίσον αύξηση των αναγκών.

Η ικανοποίηση του περιττού θα αυξαίνει αναγκαία τη βουλιμία του ανθρώπου. Είναι γνωστή η ιστορία για τον πρίγκιπα της εποχής μας που στα δώδεκα χρόνια του είχε μπουχτίσει τα πάντα. Κι απέ, το μόνο που τού ‘δινε χαρά ήταν να δένει τις γάτες και να τους βγάζει τα μάτια.

Αυτή η προϊούσα αύξηση της τάσης να χρησιμοποιούμε τα αγαθά, που παλιά την είχε ιστορήσει ο μύθος με το άπατο πιθάρι των Δαναΐδων, σήμερα περιγράφεται με την καταφυγή σης δρόγες και τα άλλα παραισθησιογόνα. Τελικά, τα ναρκωτικά δίνουν τη λύση με το θάνατο του χρήστη.

Όχι τυχαίο, αλλά λογικά ακόλουθο είναι πως τούτη η πληγή ήρθε στην Ευρώπη από την Αμερική. Γιατί; Γιατί η Αμερική ελάνσαρε στον κόσμο το συρμό της κατανάλωσης, και το ιδεώδες του ευδαιμονισμού. (Κι ένα στρώμα ακόμη πιο βαθιά: μη λησμονούμε πως η Αμερική είναι η κοιτίδα της μηχανής).

Στο ίδιο πλέγμα συμπεριφοράς ανιχνεύουμε και το Aids. Το Aids το γέννησε η τάξη της φύσης να τιμωρήσει την ύβρη του ανθρώπου. Την υπερκατανάλωση, δηλαδή, τον εκχυδαϊσμό, την ευτέλιση, και την ατίμωση του ερωτικού αγαθού.

Μετά τον Κάιν το φονιά, ο μεγαλύτερος Κάιν και καγιάς της ανθρωπότητας είναι ο Αυνάν που ανακάλυψε τον αυνανισμό. Την κάρπωση δηλαδή της άγονης ηδονής. Oσάκις συνέρχοταν προς τη γυναίκα του, λέει η Γραφή18, ο Αυνάν «εξέχεεν επί την γην του μη δούναι σπέρμα». Το Aids είναι η τιμωρία της φύσης για την ακραία συνέπεια του αυνανισμού.

Η δεύτερη πρόταση του Ρουσσώ λέει:

Η ευτυχία του ανθρώπου εδώ κάτω δεν είναι παρά κατάσταση αρνητική. Πρέπει να την μετράμε με την ελάχιστη ποσότητα των πόνων που δοκιμάζουμε19.

Αυτό σημαίνει: Για να σου πω πόσο αξίζεις, μη μου λες τι απόχτησες και τι κατέχεις. Πες μου σωστότερα πόσα πλήρωσες ως τώρα, και τι ακόμη δε χρεωστάς.

Εδώ πρόκειται μια στάση ζωής που γεννά τα ανήμερα ερωτήματα. Σε ποιον χρεωστά τάχατες ο νέος άνθρωπος; Δεν έρχεται στον κόσμο ελεύθερος, καθαρός, αχρέωτος; Όχι! αποκρίνεται η αγωγή της φύσης.

Γιατί ο κάθε άνθρωπος που γεννιέται έχει ταυτόχρονα χρεωθεί με το δεδομένο ότι του χαρίζεται η ζωή. Και η ζωή για τον καθένα μας είναι δώρο πολυτιμότερο από το χρυσοφόρο Παγγαίο, ή από το Δέλτα του Νείλου.

Ξέρεις τι σημαίνει ν’ αντικρύζεις τον ήλιο; Να κοιτάς έντεκα η ώρα το πρωί τη θάλασσα του Αυγούστου; Να γεύεσαι τη ζάχαρη της Αφροδίτης; Ν’ αφουγκράζεσαι τ’ αηδόνια στα ρέματα το Μάη; Να πίνεις το κρασί σε γυαλένιο μαστραπά συντροφιά με το πλάσμα που αγαπάς;

Σημαίνει ότι σoυ χαρίζεται ένας θησαυρός που δεν τον ξεχρεώνεις με όλα τα δάνεια της Αγγλίας. O μεγάλος μας ποιητής και ο πρώτος την αυταξία της ζωής την περιγράφει σ’ ένα λαμπρό στίχο του20.

Δεν τό ‘λπιζα νάν’ η ζωή μέγα καλό και πρώτο.

Ιδού γιατί από τη στιγμή που γεννιέται ο άνθρωπος αρχίζει την απόσβεση του χρέους της ζωής του.

Από την πίσω όψη της αλήθειας το πράγμα περιγράφεται ως εξής περίπου:

Η ζωή του ανθρώπου είναι μία Εγνατία, που από το Δυρράχι της Αδριατικής που ξεκινά ως τα Κύψελα του Έβρου που τελειώνει είναι γιομάτη αγώνες, ατυχίες, βάσανα, αδικημούς, απάτες, αρρώστιες, μέριμνες, κινδύνους. O άνθρωπος την τραβά από την αρχή ως το τέλος ωσάν να περπατά στρωμένο ναρκοπέδιο.

Κι όσο φτάνει προς το τέλος, τόσο πλησιάζει στα πιο φοβερά από τα φοβερά. Στα άθλια γερατειά δηλαδή και στον ανεξίλαστο θάνατο.

Και τέλος; O άνθρωπος πεθαίνει αναίτια, άχρηστα, ανώφελα. Πεθαίνει άδικα, κριματισμένα, παράλογα, μουγγά. Σαν το σκυλί που λέει ο Κάφκα21. Καθώς πέφτει, η αυλαία σβήνει το φως, όπως η νύχτα σβήνει την αστραπή.

Πολύ κοντά στο ακρότατο άκρο έρχεται η τρίτη πρόταση του Ρουσσώ, να συμπληρώσει την προηγούμενη:

O άνθρωπος φυσιολογικά μαθαίνει να υποφέρει συνεχώς, και πεθαίνει ειρηνικά22.

Έχω την ιδέα ότι αυτή η πρόταση είναι ο πιο μεστός παιδαγωγικός λόγος που ξεστόμισε η ανθρώπινη σοφία. Όποιος ημπορεί να τον εφαρμόσει στη ζωή του, αυτός νικάει τη μοίρα. Το κομμάτι, δηλαδή, που του μοιράζει η φύση.

Γίνεται το πλάσμα που, δεν υπερβαίνει βέβαια, αλλά οπωσδήποτε υψώνεται, στην περιωπή του πλάστη του. Τον άνθρωπο τούτο δεν ημπορεί να τον βλάψει ούτε η τύχη, ούτε ο καιρός, ούτε ο θεός. Πώς να τον πούμε; που λέει ο Πίνδαρος. Άνθρωπο να τον πούμε, ή να τον πούμε ήρωα;23

Για να καταλάβεις το λάμπος και το «γάρμπος» ετούτης της πρότασης, θα την ζωγραφίσω στο παράδειγμα:

Πες πως ο θάνατος, που περιμένει τον καθένα μας στη στροφή, είναι ένα άγριο λιοντάρι. Όταν ζήσει κανείς βολεμένα και μαλακά, εγκλωβισμένος στα αγαθά της κοιλιάς και αποζητώντας την άνεση μόνο, και την εύκολη διολίσθηση, σαν έρθει η ώρα του, θα τον συντύχει ο θάνατος και θα τον σπαράξει, όπως το λιοντάρι σπαράζει τον ανήμπορο.

Εκείνος όμως που ζει μέσα στην τραχύτητα και την απειλή, που ανεβαίνει το κακό κι από το κακό πατάει το χειρότερο, θα επιπέσει απάνου στο θάνατο, όπως ο Ηρακλής στο λιοντάρι της Νεμέας. Ετούτος είναι ο Διγενής, που τον φθονάει ο Χάρος. Και τον παλεύει με το δόλο μόνο. Και με τη χωσιά.

Λέγοντας ο Ρουσσώ πως εκείνος που μαθαίνει να υποφέρει πεθαίνει ειρηνικά, εννοεί ακριβώς ένα είδος εγκαρτέρησης μπροστά στο θάνατο που είναι ικανή να μας χαρίσει μόνο η συνειδητή θητεία μας στη δυσχέρεια της ζωής. Η συνεχής επανατροφοδότηση με λύπη μας κάνει ισοσθενείς με τη λύπη του θανάτου.

Ωστόσο οι δάσκαλοι και η τρέχουσα αγωγή ό,τι μαθαίνουν στους νέους είναι ακριβώς το αντίθετο.

Γιατί τους μαθαίνουν ότι η ζωή είναι λεωφόρος αύξουσας ευκολίας. Ότι όλα τα υψίσημα και τα τριγωνομετρικά σημεία της είναι η επιτυχία, οι χαρές, η απόλαυση, τα γέλια, οι διασκεδάσεις, οι «συμφωνίες και οι χοροί».

Και το μόνο πράγμα για το οποίο δε μιλάμε στους νέους είναι ο θάνατος και η ανάγκη για τη μελέτη του. Oι νήπιοι!24 που λέει ο αρχαίος ποιητής. Από φόβο κι από άγνοια τους κρύβουμε προσεχτικά πως κάτω από το πλατύσκαλο στην πόρτα του σπιτιού τους κρύβεται η φοβερή οχιά. Και περιμένει τη βέβαιη ώρα της.

Νομίζουμε πως, αν μιλήσουμε στα παιδιά για το θάνατο, θα τους καλλιεργήσουμε το μηδενισμό και την απελπισία. Θα τα σπρώξουμε να πισωστρίψουν στη ζωή. Και δεν υποψιαζόμαστε πόση λάμψη και ρώμη, πόσος οίστρος ζωής και τιμιότητα, πόση μέθη αλήθειας θα ξεπηδήσει από αυτή τη ρεαλιστική τους αναμέτρηση με το φαινόμενο του θανάτου.

Εκείνοι που έκαμαν τις μεγάλες πράξεις, και έζησαν τα ωκεάνεια συναισθήματα, επέτυχαν τον άθλο τους ακριβώς γιατί άγγιξαν το σώμα της πραγματικότητας και της αλήθειας. Εκτός από το Δον Κιχώτη με τους ανεμόμυλους, ξέρεις άλλον ήρωα που να στήριξε τις πράξεις του στην πλάνη;

O Όμηρος την πρόταση του Ρουσσώ πως ο άνθρωπος φυσιολογικά μαθαίνει να υποφέρει σε όλη τη ζωή του, μας την εδίδαξε απλά. Τι είναι το ταξίδι του Oδυσσέα;

Έξω από τα lucida intervalla της Καλυψούς και της Ναυσικάς, το ταξίδι του Oδυσσέα δεν είναι δρόμος στα βαγιόφυλλα και στις ροδωνιές. Αλλά είναι μια ανερχόμενη εμπειρία ρίσκου, τραχύτητας, απειλής.

Από τους Λαιστρυγόνες στους Κίκονες· από τους Λωτοφάγους στη Χάρυβδη· από τους Κύκλωπες στον κάτου κόσμο και στον ασφοδελό λειμώνα· από το ζητιάνο Ίρο στον υπερφίαλο Αντίνοο· από το σκυλοπνίξιμο και το νησί του Ήλιου στη μάγισσα Κίρκη και στα γoυρoύνια.

Έχει λάθος ο Καβάφης που λέει πως όλα τούτα τα τέρατα δε θα τα συναντήσουμε στο δρόμο μας, αν δεν τα κουβαλάμε στην ψυχή μας. Θαρώ πως μας τα εξηγεί πολύ ιδεαλιστικά. O λύκος, ο lupus που έλεγε ο Χομπς, δεν είναι μονάχα μέσα στον άνθρωπo. Κυρίως βρίσκεται απέξω τoυ. Τα θηρία της Oδύσσειας είναι και οι πλεχταριές τα φίδια, είναι και οι αγέλες από ύαινες, είναι και η αραδαριά τα όρνια που κυριαρχούν στην ενδοχώρα του φυσικού και του κοινωνικού μας περίγυρου.

O Oδυσσέας ενάντια σε τούτο το κακό χρειάζεται να αντιπαλεύει συνέχεια. Όφειλε να κυριεύει τη ζωή του κάθε φορά από την αρχή. Όπως ο καταχτητής την επόμενη εχθρική πόλη. Δεν πετυχαίνει λίγο κάλμα στον παραδαρμό. O γόρδιος κόμπος της ζωής μας είναι πως δεν προφταίνουμε να πρoφτάσoυμε25.

Μόνο ένα τέτοιο ταξίδι στην ανερχόμενη δυσχέρεια χορήγησε τα νόμιμα στον Oδυσσέα να αράξει στην Ιθάκη. Να πεθάνει δηλαδή ήσυχα, καθώς λέει ο Ρoυσσώ.

Τι θα πει πεθαίνω ήσυχα; Πεθαίνω ήσυχα θα ειπεί ότι τελειώνω με μια πράξη που δεν είναι περισσότερο οδυνηρή από τις προηγούμενες πράξεις μου. Σβήνω την πυρκαγιά του θανάτου ανάβοντας μπροστά της και κατευθύνοντας ενάντια της την πυρκαγιά της ζωής. Σε τρόπο ώστε, όταν φτάνει να μ’ αγγίξει ο θάνατος, δε βρίσκει παρά τα αποκαΐδια.

Αυτό δεν είναι και το νόημα της τελευταίας επιθυμίας του Σωκράτη;: Έσυ Κρίτων και οι άλλοι! παρακάλεσε. Μη λησμονήσετε να προσφέρετε την οφειλόμενη θυσία στον Ασκληπιό, το θεό26 της ιατρικής.

Σα να λέει: το κώνειο του θανάτου με γιάτρεψε από το φαρμάκι της ζωής!
O Σωκράτης πέθανε ήσυχα. Γιατί φυσιολογικά έμαθε να υποφέρει σε όλη του τη ζωή.

6. ΗΘΙΚΗ ΕΝΤΡOΠIΑ

Μπαίνοντας ο 19ος και βγαίνοντας ο 20ός αιωνας βλέπουμε ότι η αγωγή ετράβηξε και πορεύεται εντελώς αντίθετους δρόμους από κείνους που υπόδειξε ο Ρουσσώ. Γιατί;

Μία είναι η απόκριση. Και δικάζει έτσι: η κατασκευή και η διάπλαση του ανθρώπου τον σπρώχνει συνέχεια στην κατωφέρεια της ευκολίας. Ενώ η φύση και η πραγματικότητα του ζητούν ακατάπαυστα τη δυσκολία και το τραχύ.

Η ζωή είναι κίνηση, αδιάκοπη μεταβολή, συνεχής ανανέωση, αναπροσαρμογή, πορεία μετεξέλιξης, επανάσταση. Και όλα αυτά όχι για να προχωρεί κανένας μπροστά. Αλλά για να μένει ακίνητος, χωρίς ωστόσο να σαπίζει μέσα στην ακινησία του.

Αγωνίζομαι συνέχεια όχι για να πετύχω το καλύτερο, αλλά για να μην πέσω στο χειρότερο. Χρειάζομαι να προχωρώ όχι για να φτάσω, αλλά για να μην υπολειφθώ.

Σε τούτο το παράλογο θέατρο η φυσική επιστήμη δίνει λογική εξήγηση:

Η κίνηση του ανθρώπου που περιγράφει την πορεία της ζωής του δεν γίνεται σε αναφορά προς τον τόπο, αλλά σε αναφορά προς το χρόνο. Ό,τι κινείται δίπλα μου και παράλληλα με μένα δεν είναι ο τόπος αλλά ο χρόνος. Σωστότερα είναι ο χωροχρόνος, γιατί σε κάποιο επίπεδο χώρος και χρόνος γίνουνται ένα.

Καθώς λοιπόν κινούμαι συντονισμένα και παράλληλα με το χρόνο, ενώ τρέχω μπροστά, στην πραγματικότητα μένω ακίνητος. Φαντάσου έναν ίππο που τρέχει με την ίδια γρηγοράδα δίπλα σ’ ένα τραίνο. (Είναι ένα αρμονικό ξεδίπλωμα ισορροπίας που το σιδερένιο άλογο δε νικάει το ζωντανό πουλάρι, σύμφωνα με την πικρή εικόνα του Σεργκέι Γιεσένιν).

Εδώ η ουσία και το νόημα δεν είναι ξεκινώντας από την Αθήνα να φτάσω στο Κακοσάλεσι ή στο Λιανοκλάδι, όπου θα φτάσει και το τραίνο. Η ουσία και το νόημα είναι να τρέχω, για να βρίσκομαι πάντα δίπλα στo τραίνο, ανεξάρτητα από το για πού τραβάει το τραίνο.

Έτσι παρότι τρέχω μπροστά, σε σχέση με το χρόνο μένω ακίνητος. Αλλά αυτή είναι η ακινησία η δημιουργική και η πλάστρα. Γιατί την καταπληρεί και την ερεθίζει η δύναμη και η οργανικότητα της φύσης. Σε αντίθεση με τη στατική ακινησία που δεν ξεκινά ποτέ από το σταθμό. Τη στατική ακινησία την απειλεί και τελικά την αλώνει η διάλυση και η σήψη.

Λαχανιάζω και κάνω το παν, προκειμένου να πετύχω να τρέχω πάντα δίπλα στο βέλος του χρόνου. Τώρα η ακινησία μου είναι θυελλώδης, και ενεργητική η αδράνειά μου. Όμοια όπως η γη, που ενώ φαίνεται ακίνητη, εντούτοις καλπάζει στο χάος με μια ταχύτητα που ξεπερνά τα τέσσερα χιλιόμετρα στο δευτερόλεπτο, 4 km/sec.

Αυτό είναι το μεγάλο και το μυστήριο της ζωής και της φύσης. Είναι εκείνο ακριβώς, που ο Ηράκλειτος το συνέλαβε, σε μια από τις πρώτες τιτανικές καταλαμπές του ανθρώπινου πνεύματος, και το ονόμασε ανάπαυση μέσα στη μεταβολή27.

Στο επίπεδο της πολιτικής πράξης, ο Λένιν τούτο το μεγάλο και το μυστήριο το συνόψισε στην εικόνα του επαγγελματία επαναστάτη. Σε αντίθεση με τον επαγγελματία γραφειοκράτη του σταλινικού φαινόμενου αργότερα, που οδήγησε την Oχτωβριανή Επανάσταση στην ακινησία της σήψης.

Επαγγελματίας επαναστάτης είναι το νερό στο ποτάμι. Επαγγελματίας γραφειοκράτης είναι το νερό στη λίμνη. Εκεί η ποικιλία, το θέαμα, ο κίνδυνος, η εναλλαγή, η εμορφιά, τα χρώματα, η βουή του καταρράχτη, η άσωτη σπατάλη του πικραμένου και του αμίλητου. Εδώ η λάσπη, τα βατράχια, οι κώνωπες.

Το πρώτο είναι να θερίζεις, να αλέθεις και να ζυμώνεις το όνειρο· να φορτίζεις τη μοναξιά σου με γιορτή· να ζωγραφίζεις τον άνεμο. Το άλλο είναι κάκτοι στην πέτρα, οι ακροατές συναυλίας με αυτιά γαϊδάρου, η αποστειρωμένη δροσιά την αυγή, το μεγάλο Mικρό.

Στο επίπεδο της παιδείας τούτο το μεγάλο και το μυστήριο της φύσης και της ζωής ο Ρουσσώ το περιγράφει με την αρνητική παιδαγωγική του.

Στην πραγματικότητα η παιδαγωγική του Ρουσσώ, που κομίζει σαν ακραίο το μήνυμα και το αίτημα της αρνητικής ευτυχίας, του αρκεσμού στο ελάχιστο, και της οικείωσης με τα βάσανα, είναι η μεταφορά και η εφαρμογή ενός βασικού νόμου της Φυσικής στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Πρόκειται για το δεύτερο νόμο της θερμoδυναμικής. Είναι ο νόμος που διαφoρετικά λέγεται νόμος της εντροπίας.

O νόμος της εντροπίας είναι το ελατήριο που ξετυλίγεται αργά. Oρίζει: ένα κλειστό σύστημα τείνει στην αταξία, διολισθαίνει δηλαδή συνεχώς και αδυσώπητα προς τη διάλυση και τον αφανισμό του, εάν δε δέχεται έξω από τον εαυτό του την ενέργεια που χρειάζεται για να το συντηρεί. Αυτή η ενέργεια είναι η συνεχής τροφοδότηση που θα το διατηρεί στην κατάσταση της αρχικής τάξης.

Εάν λόγου χάρη κλειδώσεις ένα σπίτι (κλειστό σύστημα) και το εγκαταλείψεις, κάποτε θα γκρεμιστεί από μόνο του. Εάν εγκαταλείψεις ένα καινούργιο αυτοκίνητο (κλειστό σύστημα) και δεν το ξαναγγίξεις, με τον καιρό θα οξειδωθεί και θα λειώσει. Και αντίστροφα: ένα σπίτι που το κατοικείς και συνέχεια το λατρεύεις (η ενέργεια απ’ έξω), δε θα γίνει ποτέ ερείπιo.

O αρνητικός χαρακτήρας της παιδαγωγικής του Ρουσσώ έρχεται να πολεμήσει τούτο τον ανήλεο νόμο της εντροπίας -που οι φυσικοί λένε ότι μια μέρα θα γίνει η αιτία να πεθάνει το σύμπαν- καθώς η δράση του μεταφέρεται από τη φύση στην ιστορία, και από τη σχέση των πραγμάτων στην ηθική του ανθρώπου.

Μάθε το νέο να υποφέρει, και δε θα είναι ποτέ δυστυχής. Μάθε τον να τρέχει όπως το βέλος του χρόνου, και παρότι θα φαίνεται ακίνητος θά ‘ναι πάντα σφριγηλός. Όπως το λουλούδι την άνοιξη· ο καρπός το καλοκαίρι· το χιόνι το χειμώνα.

Μάθε το νέο να μάχεται με κόπο αλησμόνητο τις αδυναμίες και τη ροπή του προς το εύκoλo. Μάθε τον να αντιστέκεται στην εγγενή ηθική εντροπία του, που είναι αόρατη και ύπουλη όσο η νοτιά και η σκόνη.

Η εντροπία στον άνθρωπο είναι η δύναμη που συνεχώς τον σπρώχνει στη νωθρότητα, στην αβελτερία, στον εφησυχασμό, στη μισητή φιλαυτία, στη χειμέρια νάρκη του μυαλού και της σάρκας. Εντροπία είναι η ηθική βαρύτητα που ακατάπαυστα μας σπρώχνει προς τα κάτω, προς το κακό, προς τον εκφυλισμό.

Εντροπία λόγου χάρη ήταν η αβουλησία και η λησμοσύνη28 μπροστά στην άνεση και στις ηδονές που βρήκανε σαν έφτασαν στο νησί της Κίρκης, και που έκαμε τους συντρόφους του Oδυσσέα από βλοσυρούς ταξιδευτές στις θάλασσες γρυλλίζοντες χοίρους στα παλάτια της μάγισσας.

Εκατό χρόνους μετά το Ρουσσώ, την αρνητική παιδαγωγική του για την καταπολέμηση της ηθικής εντροπίας ο Νίτσε την επαναδιατύπωσε μ’ ένα σύνθημα-βρυχηθμό: Wille zur Macht. Βούληση για δύναμη.

Πολεμήστε, είπε ο Νίτσε, το σκουλήκι της αδυναμίας μέσα σας, το φτηνό εγωισμό σας, την αδιαφορία σας για το συνάνθρωπο, τις προλήψεις της ηθικής σας. Και ξεδιπλώστε στα φτερά του αγέρα τον αητό! Τότε θα αποβασκάνετε το παρόν. Και θα ιδρύσετε το μέλλον του ανθρώπου.

Και διακόσιους χρόνους μετά το Ρουσσώ, ένας άλλος πατριώτης του ξανακύρωσε την αρνητική παιδαγωγική μέσα από δρόμους φιλοσοφικούς. Αυτός μάλιστα χρησιμοποίησε σαν πηγή τους έλληνες. Ως γνωστό οι έλληνες τά ‘χουν πει όλα.

Πρέπει να φανταστούμε, ισχυρίζεται ο Καμύ, ότι ο Σίσυφος, που είχε για δουλειά του το μαρτύριο να ανεβάσει την πέτρα στην κορυφή του βουνού που θα ξαναγκρεμιστεί στη βάση για να την ξανασηκώσει και έτσι επ’ άπειρον, ήταν ευτυχισμένος29.

Δε μας έρχεται εύκολο να φανταστούμε ευτυχισμένο το Σίσυφο!

Στον καιρό μας, μέσα στην παρακοή των δασκάλων, στο πήξιμο των σχολείων, και στη γενική ακηδία των μαζών, φωνές όπως εκείνες του Καμύ και του Νίτσε, μέσα στη δύναμη και τη φεγγοβολή τους, είναι μεμονωμένες και έρημες:

Oλίγo φως και μακρινό σε μέγα σκότος κι’ έρμο30, που τραγούδησε ο Σολωμός για τους τραγικούς, ακριβώς επειδή ήσαν αληθινοί, Μεσολογγίτες.

Αντί για την εντολή του Ρουσσώ, οι δάσκαλοι, οι γονείς, οι δήμαρχοι, και οι όνοι προτίμησαν τη λύση του εφήμερου. Την ευκολία, το μυωπικό, τη χαλάρωση, τη συνεχή χρέωση, το «έχει ο Θεός». Κακά τα ψέματα. Σα δεν έχει ο άνθρωπος, δεν έχει ούτε ο Θεός.

7. ΑΝΘΡΩΠOΣ ΚΑΙ ΓΗ ΣΕ ΔΙΩΓΜO

Σήμερα, ύστερα από εφτά γενεές, καθώς αφεθήκαμε να ξεμακρύνoυμε από την αυστηρή γραμμή του Ρουσσώ, η απόκλιση της παγκόσμιας παιδείας από το φυσικό της ρείθρο και η αντιπαιδαγωγική φρενίτιδα του καιρού μας λαβαίνουν τιμές που τείνουν να αγγίξουν το nec plus ultra. Το αξεπέραστο όριο.

Η παρά φύση αγωγή σήμερα, το βλέπουμε με γυμνό οφθαλμό, οδηγεί την ανθρωπότητα και τον πλανήτη μας σε καταιγισμούς κοσμικούς, και σε εσχατολογικά τεκταινόμενα.

Ζούμε τις εφτά έσχατες πληγές που έζησε ο Iωάννης στο νησί της Πάτμου. Ακούμε τα εφτά σαλπίσματα των αγγέλων με τις εφτά σφραγίδες του βιβλίου της φύσης που καθώς ξεσφραγίζουνται θα γεννήσουν το μεγάλο σεισμό, θα κάμουν τον ήλιο τρίχινο σάκκο, και θα φέρουν στις πόλεις το χλωρό ίππο του θανάτου. Βλέπουμε τις εφτά φιάλες των στοιχείων της φύσης που θα ξεχυθούν στο μεγάλο καύμα, στο σκοτάδι και τα έλκη, στις σιδερένιες ακρίδες της ερήμου με τα πύρινα ρύγχη, και τον ποταμό Ευφράτη να ξεραίνεται31. Εδώ και τώρα ζούμε το μικρό Ανάλογο του απερίγραπτου αύριο. (Εννοώ τον πόλεμο στον Κόλπο).

Εν τούτοις οι εφτά σφραγίδες, οι εφτά φιάλες, οι εφτά σάλπιγγες, οι εφτά έσχατες πληγές είναι τα εφτά αδιέξοδα, όπου μας έφερε αντικρύ τους η αφύσικη αγωγή και η αγνόηση της εντολής-προειδοποίησης του Ρουσσώ.

Είναι το δημογραφικό, το οικολογικό, το ιμπεριαλιστικό, το πυρηνικό, το θρησκευτικό, το πλασματικό, το ολοκληρωτικό αδιέξοδο του σύγχρονου κόσμου.

Το δημογραφικό είναι πως αυξήθηκε ο πληθυσμός της γης ανυπόφορα. Δέκα χιλιάδες άνθρωποι στη γης το 20.000 π.χ. Σαράντα εκατομμύρια το 2500 π.χ. Τριακόσια πενήντα εκατομμύρια στην απογραφή του Oκταβιανού Αυγούστου. Ένα δις το 1801 μ.Χ. Δύο δις το 1930, τρία δις το 1960, τέσσερα δις το 1975, πέντε δις32 το 1987. Θα φάμε ο ένας τον άλλο στις πόλεις-μυρμηγκοφωλιές.
Η ανθρώπινη ανάσα είναι θανατηφόρα για τον άνθρωπο33, λέει ο Ρουσσώ. Και δυστυχώς δεν ημπορούμε να αραιώσουμε με νέους αποικισμούς και νέες μεταναστεύσεις. Για να φτάσει ένα διαστημόπλοιο σήμερα στον α του Κενταύρου, τον πλησιέστερο τόπο πιθανής αποίκησης σε απόσταση 4,2 έτη φωτός, με τα δεδομένα της σύγχρονης τεχνολογίας χρειάζεται να ταξιδέψει χωρίς στάση σαράντα εννέα χιλιάδες χρόνια.

Το οικολογικό είναι πως μολύνθηκε ο αέρας, μολύνθηκαν το νερό και οι θάλασσες, μολύνθηκε η γης που μας τρέφει, μολύνθηκε ακόμη και το πυρ, το τέταρτο από τα στοιχεία, και το πιο αγνό. Γιατί έγινε βόμβα νετρονίου, και ημπορεί να ξολοθρεύει τον άνθρωπο άτιμα και ύπουλα.

Το ιμπεριαλιστικό είναι πως δημιουργήθηκε ένα κλειστό κλαμπ εξουσίας, ένα στυγνό ιμπέριουμ από τους ολίγους αλήτες της παγκόσμιας μακροπολιτικής. Αυτοί δυναστεύουν τους πολλούς. Τους λαούς τους μικρούς και τους αδύνατους. Η στατιστική λέει πως αν ζούσαν όλοι οι άνθρωποι της γης, όπως ζουν οι κάτοικοι στις Ενωμένες Πολιτείες, στη Δυτική Ευρώπη και την Ιαπωνία, τότε ο πληθυσμός της γης σήμερα δεν έπρεπε να ξεπερνά το ένα δις. Που σημαίνει: τα υπόλοιπα 4,5 δις του πληθυσμού της γης ζουν υποζύγια, ανέστιοι, άποροι, είλωτες και θήτες στους λίγους.

Το πυρηνικό είναι πως τα όπλα μαζικής καταστροφής που έχουν σωρευτεί στις φοβερές οπές της γης, ημπορούν σήμερα να εξαφανίσουν οχτώ φορές τον άνθρωπο του πλανήτη.

Το θρησκευτικό είναι πως, εκεί που η φυσική αγωγή θα μας ανέβαζε στην ηθική της γνώσης, η αφύσικη αγωγή μας βουλιάζει στη δεισιδαιμονία των θρησκειών. Εάν κάποια μέρα ο άνθρωπος χαθεί, ο ηθικός αυτουργός αυτής της άπειρης καταστροφής θα είναι οι θρησκείες. (Δείγμα μικρό αυτής της μεγάλης αλήθειας έχουμε σήμερα κιόλας: O πόλεμος στον Κόλπο κηρύχνεται σαν πόλεμος των αράβων «μαρτύρων» ενάντια στους «άπιστους»).

Το πλασματικό είναι πως η αφύσικη αγωγή όλα του ανθρώπου τού τά ‘καμε ψεύτικα: Πλαστικές οι τροφές, πλαστικό το παιγνίδι των παιδιών, πλαστικοί οι κόσμοι φυγής και φαντασίας με τον καπνό, το ουίσκι, τα πορνοβίντεο τις δρόγες, πλαστικές οι διασκεδάσεις, πλαστικές… οι εγχειρήσεις.

Το ολοκληρωτικό είναι το στυγνό και το ανήλεο σύστημα της ολοκληρωτικής διακυβέρνησης των λαών, κάτω από την μεταμφίεση και την καρναβαλιά της δημοκρατίας. Ω μεγάλε Σόλωνα, που είσαι για να ιδείς τη δημοκρατία σου! Η αφύσικη παιδεία οδηγεί τον άνθρωπο σ’ έναν παγκόσμιο ολοκληρωτισμό δέκα φορές στυγνότερο από το κρούσμα Χίτλερ και το σταλινικό φαινόμενο. Εκεί που ο Μαρξ είχε μιλήσει για την αυτόνομη μονάδα του ανθρώπου μέσα σ’ ένα πανανθρώπινο κοινό (commune) άτομο, σήμερα η αφύσικη αγωγή οδηγεί τις κοινωνίες σ’ ένα συμπαγές παγκόσμιο άτομο αριθμών χωρίς όνομα και χωρίς διάκριση. Είναι κάτι περίπου όμοιο με τα «ποζιτρονικά άτομα», που λένε οι κοσμολόγοι.

Ξέρεις τι είναι τα ποζιτρονικά άτομα; Τα ποζιτρονικά άτομα είναι τα πιο αλλόκoτα προϊόντα των μαθηματικών υπολογισμών και των εξισώσεων. Αναφέρουνται στις δομές που θα λάβει η ύλη, όταν το σύμπαν θα αγγίξει το τέλος του. Ύστερα από 1071 έτη. Θα έχουν μέγεθος μερικές χιλιάδες δισεκατομμύρια έτη φωτός. Θα κινούνται σε τροχιές το ένα γύρω από το άλλο τόσο αργά, ώστε θα χρειάζουνται εκατομμύρια χρόνια για να μετακινηθούν κατά ένα εκατοστό του μέτρου. Ωσότου, μετά από 10116 έτη να καταρεύσουν, και τα σωματίδιά τους να εξαϋλωθούν34.
Ποια στιγμή και ποια πράξη, ω κόρη μου!

πηγή: europeanculture