ΠΕΡΙ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ-ΥΠΕΡΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΑΜΚΥΑ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ολόκληρη η γνώση σχετικά με τον διαλογισμό στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία από τους προσωκρατικούς και τον Πλάτωνα μέχρι και τον Ιεροκλή (6ος μΧ αιώνας) εμπεριέχει μια γενική εικόνα και όχι συγκεκριμένη για το πώς διαλογιζόμαστε, δηλαδή πώς ανερχόμαστε στον πνευματικό εαυτό μας. Δεν δίδεται δηλαδή κάποιο πρακτικό πλαίσιο με στάδια εφαρμογής ώστε να υπερυψωθούμε στον αληθινό εαυτό μας. Όλα τα πλατωνικά και νεοπλατωνικά κείμενα που μας έχουν διασωθεί δεν αρκούν για να καταλάβουμε τον πρακτικό, τον εφαρμοσμένο σκοπό της ύπαρξής μας που είναι η έκσταση που γράφει και ο Πλωτίνος. Όλα δείχνουν ότι εκείνο το μέρος της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφικής παράδοσης που σχετίζεται με τον διαλογισμό είτε έχει χαθεί είτε δεν επαρκούσε ο τρόπος περιγραφής του διαλογισμού και πολλοί λίγοι μπορούσαν να "διαλογίζονται" πραγματικά.

ΕΜΠΕΔΟΤΙΜΟΣ - Η ΨΥΧΗ ΜΑΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΠΟΤΕ ΨΥΧΗ ΖΩΟΥ

Κάποιοι που διατείνονται ότι οι θέσεις τους απεικονίζουν την «Ελληνική Κοσμοθέαση» αποκαλούν την ψυχή «υλικό ψυχικό άτομο» ισχυριζόμενοι ότι η ψυχή έχει συσταθεί από υλικά συστατικά, κατά παραποίηση και διαστρέβλωση του 35α του Τιμαίου του Πλάτωνα, το οποίο όμως και επικαλούνται. Και έτσι στήνουν ολόκληρο σκεπτικό, ότι εμείς δήθεν προήλθαμε από την ύλη, ήμασταν κάποτε πέτρα, μετά γίναμε ζώα, μετά ανθρώπινες ψυχές, μετά γινόμαστε θεοί με συνεχή εξέλιξη της οποίας δεν υπάρχει τέλος(!) (κατά διαστρέβλωση ανάμεσα σε άλλα και σχετικού αποσπάσματος του Εμπεδοκλέους , το οποίο δεν θα διαπραγματευθούμε εδώ μιας και εστιαζόμαστε στον Πλάτωνα, αλλά θα το κάνουμε στο άμεσο μέλλον).

Αυτό μάλλον που δεν έχει τέλος είναι η άγνοια τους σε βασικά θέματα Ελληνικής Κοσμοθέασης και/ή η προσπάθεια τους να παραποιήσουν την Ελληνική σκέψη για λόγους που θα μπορούσαμε να υποθέσουμε και να αναπτύξουμε.

ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ - Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΚΑΙ Η ΟΥΡΑΝΙΑ ΑΝΑΒΑΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΑΠΑΙΤΟΥΝ ΚΑΘΑΡΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΘΗ

Ο Ιεροκλής, στην αρχή του προοιμίου τού Υπομνήματός του στα Πυθαγορικά Χρυσά Έπη, γράφει:

«Η φιλοσοφία είναι κάθαρση & τελειότητα της ανθρώπινης ζωής : κάθαρση από την υλική αλογία και του θνητειδούς σώματος, τελειότητα ως ανάκτηση της οικείας μας ευζωίας(ευδαιμονίας), η οποία οδηγεί στην ομοίωση με το θείο. Αυτά εκ φύσεως τα πραγματοποιούν κυρίως η αρετή και η αλήθεια, η πρώτη αποβάλλοντας την αμετρία των παθών, η δεύτερη κατακτώντας το θείο είδος(μορφή) για όσους είναι εκ φύσεως ικανοί να την αποκτήσουν.»^[1]

Εξ ου και ο Ιάμβλιχος λέγει αφενός ότι :

«Αρετή της ψυχής θα μπορούσε να είναι η τελειότητα και η αρμονία της ζωής, η κορυφαία και καθαρότατη ενέργεια του Λόγου, του Νοός και της Διάνοιας. Τα έργα της αρετής ας θεωρούνται κυρίως αγαθοειδή, κάλλιστα, νοητικά, σπουδαία, πλήρη μέτρου, ευκαιρίας, πρωτεύοντα, τέλους άριστου στοχαζόμενα[2], τέλος δε χαριτωμένα».[3]

Η ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΩΔΩΝ ΛΟΓΩΝ ΜΕΣΑ ΜΑΣ

Η θρησκεία των Ελλήνων – και γενικότερα όλων των αληθώς & όντως ένθεων ανθρώπων, παλαιών & σύγχρονων – είναι το ένθεο ζην τους που όντας αϊδιες & λογικές ψυχές στηρίζονται στο τεράστιο, πολύπλοκο & κυρίως ιεραρχημένο σύστημα σύμφυτης στην ουσία τους γνώσης, επιστήμης και αλήθειας περί :

• τον τριμερή αισθητό & σωματοειδή Κόσμο (σύμπαν εμπύριο[μονοειδές], αιθερικό[τριμερές] & υλαιό[τριμερές=απλανείς, πλανήτες & υποσελήνιος τόπος])
• τις χορείες των ψυχών (άχραντες και ανθρώπινες) 
• τα κρείττονα γένη (χορείες υλικών & υποσελήνιων Αρχόντων ή Κοσμοκρατόρων και κατ’ ουσία Ηρώων, Δαιμόνων, Αγγέλων & Αρχαγγέλων)
• τα όντως Όντα
• τους υπερούσιους, μεθεκτούς & αυτοτελείς Θεούς-Ενάδες-Αγαθότητες
• το υπερούσιο και αμέθεκτο Ένα-Αγαθό ή «πρώτο Θεό».

θεραπεύουν (λατρεύουν) τους Θεούς, τα κρείττονα γένη και τον σύμπαντα Κόσμο.

ΠΕΡΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Στον βαθμό που ζούμε θεία-νοητικά, δηλαδή κατά φύσιν, και αφού η φύση μας έχει καθοριστεί εκ του θείου νόμου του Πηγαίου & νοητικού Πατέρα Διός, και αφού αφενός:

«Νόμος είναι ο δημιουργικός νους και η θεία βούληση η αΐδίως τα πάντα παράγουσα και εις αεί διασώζουσα«^[1],

και αφετέρου:

«ο νόμος είναι η αμετάτρεπτη και δημιουργική ενέργεια του θεού, η γεννώσα τα θεία γένη και τακτοποιούσα αΐδίως και αμεταβλήτως»^[2],

ΙΕΡΟΚΛΗΣ - ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΕΩΝΕΤΑΙ

Ο άνθρωπος, λοιπόν, αποτελείται κυρίως από τη λογική ψυχή του, που αποτελεί και την ουσία του, τον "κυρίως άνθρωπο". Η λογική ψυχή του είναι γέννημα του ίδιου του δημιουργού*. Στη λογική του ψυχή, όμως, προσκολλάται και ένα άλογο ή παθητικό μέρος, δημιούργημα των εγκόσμιων θεών. Καθώς ο άνθρωπος βρίσκεται στη μέση μεταξύ του λογικού και του άλογου κόσμου, έχει μια αμφίβια φύση: έχει την τάση μερικές φορές να αποκόπτεται από τη νόηση και τη γνώση του δημιουργού και να εκπίπτει προς τον υλικό επίγειο κόσμο, οπότε προσλαμβάνει και ένα υλικό σώμα.

Ο ΖΕΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΥΡΗΤΕΣ ΣΤΑ ΧΡΥΣΑ ΕΠΗ ΤΩΝ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΩΝ

             

Οι δύο πρώτοι στίχοι των Πυθαγορικών «Χρυσών Επών» αναφέρουν τα κάτωθι:       

«Αθανάτους μὲν πρῶτα θεούς, νόμῳ ὡς διάκεινται, τίμα· καὶ σέβου ὅρκον.»

Δηλαδή:  «Πρώτα, τους Αθανάτους Θεούς, όπως έχουν ορισθεί από το νόμο να τιμάς· και να σέβεσαι τον όρκο«.

 Σχολιάζοντας, ο Ιεροκλής, για τον τι είναι ο νόμος αυτός που έχει ορίσει τους Αθανάτους Θεούς, μας λέει ότι νόμος είναι ο δημιουργός νους και η θεία βούληση η οποία παράγει τα πάντα αιωνίως και τα διατηρεί.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΑΡΣΗ ΚΑΙ ΤΕΛΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΖΩΗΣ

«Σε εκείνους που έμπαιναν στο τέμενος της Ελευσίνας η επιγραφή ανακοίνωνε να μην εισέρχονται στο άδυτο οι αμύητοι και οι ατέλεστοι, έτσι και στην είσοδο του δελφικού ναού το αναγεγραμμένο “Γνώθι σ’ αυτόν” δήλωνε τον τρόπο της ανοδικής πορείας προς την Θεότητα και της πιο ωφέλιμης και αποτελεσματικής οδού που οδηγεί στην κάθαρση, λέγοντας σχεδόν ολοκάθαρα σε όσους μπορούν να καταλάβουν, ότι αυτός που γνωρίζει τον εαυτό του, αρχίζοντας από την εστία του, μπορεί να έρθει σε επαφή με τον θεό ο οποίος αποκαλύπτει τη σύνολη αλήθεια και είναι αρχηγέτης της καθαρτήριας ζωής.  Αντίθετα, εκείνος που αγνοεί ποιος είναι, ατέλεστος και αμύητος όντας, είναι ακατάλληλος για να μετέχει στην πρόνοια του Απόλλωνα.» 

Πρόκλος «Εις τον Πλάτωνος πρώτον Αλκιβιάδη, βιβλίο Α’, 5.3– 5.12» 

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΕ ΤΟ ΥΠΕΡΟΥΣΙΟ ΕΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΡΟΚΛΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΙΕΡΟΚΛΗ

Της  Άννας Μαρκοπούλου, δρ. φιλοσοφίας

Εισαγωγή

Ορισμός της φιλοσοφικής προσευχής 

Αντικείμενο του παρόντος άρθρου είναι η φιλοσοφική προσέγγιση της προσευχής, έτσι όπως αυτή παρουσιάζεται και αναλύεται από τους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους Ιεροκλή και Πρόκλο. Σε αυτό το πλαίσιο, ο στόχος του παρόντος άρθρου είναι να αναδείξουμε ότι η φιλοσοφική προσευχή συνιστά το μέσο της συνολικής αναγέννησης της ψυχής και της περαιτέρω ένωσής της με το υπερούσιον εν. Πιο συγκεκριμένα, θα αναλύσουμε τον τρόπο με τον οποίον η συνολική αυτή αναγέννηση καθώς και η ένωση της ψυχής με το υπερούσιον εν πραγματοποιείται, μέσω της δύναμης της φιλοσοφικής προσευχής, εφόσον αυτή η τελευταία είναι η εικόνα, αφενός της πρώτης τριάδας των νοητών αρχών του νοητού πεδίου και, αφετέρου, των πέντε αιτίων, τα οποία συγκροτούν ολόκληρη τη δημιουργία του σύμπαντος. Τι είναι, όμως, η φιλοσοφική προσευχή και πώς ορίζεται; Την ουσία και τον ορισμό της φιλοσοφικής προσευχής μάς παραδίδει ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Ιεροκλής στο Υπόμνημα εις τα Πυθαγορικά Χρυσά έπη: 

ΙΕΡΟΚΛΗΣ - ΠΕΡΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ

«Ο Πλάτων υποστηρίζει πως μόνο οι ανθρώπινες ψυχές μετενσωματώνονται, και μάλιστα όχι γενικά αλλά μόνο από ανθρώπους σε ανθρώπους. Και υποστηρίζει ότι εκείνος με κανένα τρόπο δεν πιστεύει τη μετάβαση από άλογα ζώα σε ανθρώπους ή από ανθρώπους σε άλογα ζώα.»

—Βλ. Ιεροκλής «Περί Πρόνοιας, 4». —

ΙΕΡΟΚΛΗΣ - Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Από  το «Υπόμνημα στα Χρυσά Έπη του Πυθαγόρα, 24.1.1 – 24.9.6»

«Η ψυχή βρίσκεται στο σύνορο μεταξύ των όντων που δεν εκπίπτουν προς την κακία και των όντων που δεν έχουν τη φύση να ανυψώνονται προς την αρετή. Για αυτό και ως προς τις καταστάσεις αμφιταλαντεύεται, καθώς άλλοτε ζει εκεί ψηλά την νοητική ευζωία και άλλοτε προσλαμβάνει εδώ την παθητικότητα των αισθήσεων.

Για αυτό και λέγεται ορθά από τον Ηράκλειτο ότι ζούμε τον εκείνων θάνατο και πεθαίνουμε ζώντας εκεί. Γιατί ο άνθρωπος κατεβαίνει και εκπίπτει εκ της ευδαίμονος χώρας, όπως λέει ο Εμπεδοκλής ο Πυθαγόρειος: “φυγάς θέωθεν και αλήτης, γιατί πίστεψα στην μανιασμένη φιλονικία”. Όμως ανεβαίνει και ανακτά την παλιά του κατάσταση, αν φύγει από τα περί γη και τον “άχαρο τόπο”, όπως λέει ο ίδιος, “όπου βρίσκεται ο Φόνος, το Κότος και τα πλήθη των υπόλοιπων Κηρών”, τόπος στον οποίο όσοι εξέπεσαν “τριγυρνούν στον λειμώνα της Άτης μέσα στο σκοτάδι”.