Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ, ΤΟΥ ΝΟΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ένας από τους κλάδους της φιλοσοφίας που συνιστούν, κατά τη γνώμη μου, τις ρίζες κάθε συγκροτημένου φιλοσοφικού στοχασμού είναι η φιλοσοφία της γλώσσας. Θα έλεγα ότι ίσως η διαρκής "λογική" αποκατάσταση και δομική συσχέτιση των σχέσεων που έχουν η φιλοσοφία και η γλώσσα είναι η ουσία της φιλοσοφικής δραστηριότητας εν γένει. Η καθ΄εαυτού φιλοσοφία δεν αποτελεί μια ανούσια δραστηριότητα του πνεύματος, αλλά η πεμπτουσία της εξέλιξης της ψυχοσωματικής μας οντότητας στην πράξη. Αν νομίζει κανείς ότι μια θεωρία, μια άποψη, ή ένα δόγμα για τη ζωή και τον κόσμο αρκεί για να συντελέσει στην τελείωση του καθολικού ανθρώπου, αυταπατάται. Και ακόμα περισσότερο μπορεί να ζει κανείς, χωρίς να το έχει συνειδητοποιήσει, μέσα στην αναλήθεια και στο περιορισμένο της κυκλοθυμικής του αναζήτησης όταν αυτή η στοχαστική του θέαση δεν έχει βιωματικό αντίκρισμα ούτε κοινωνική ή μεταφυσική προοπτική. 

ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Για μια σύγχρονη ανάγνωση  του λογοτεχνικού κειμένου

• 1

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

     Ι. Όταν μιλάμε για λογοτεχνία η σκέψη μας πηγαίνει στην τέχνη που συνδέεται με τη γλώσσα. Η σχέση λογοτεχνίας και γλώσσας, κατά συνέπεια, αποτελεί μια πρώτη βάση για να μπορεί να προσανατολίζεται κανείς μέσα στο χώρο της λογοτεχνίας. Η γλώσσα ωστόσο δεν δημιουργείται από τη λογοτεχνία ούτε μέσα στη λογοτεχνία. Δεν παύει όμως να διαμορφώνεται στην καθημερινή της εκδοχή μέσω της λογοτεχνίας και να προσλαμβάνει μια ανάλογη αισθητική αξία. Αυτό δε σημαίνει ότι η αξία του λογοτεχνικού έργου εξαρτάται από τη γλώσσα μόνο. Αντίθετα η γλώσσα συνδιαμορφώνεται μέσα στο λογοτεχνικό έργο και από το περιεχόμενο, το οποίο καλείται να εκφράσει. Έτσι το καθολικό νόημα της λογοτεχνίας πρέπει  να αναζητείται μέσα στην καθολικότητα του περιεχομένου, η οποία αντανακλά μια πραγματικότητα που αναπαρίσταται μέσω της γλώσσας. Γι’ αυτό και η λογοτεχνία καταπιάνεται με θέματα που συγκινούν τόσο το δημιουργό όσο και τον αναγνώστη, αλλά παράλληλα έχουν ενδιαφέρον για τη ζωή του ανθρώπου και για την πνευματική του ολοκλήρωση. Κατ’ αυτό το πνεύμα, η λογοτεχνία αφορά όλους και  συνδέεται με καθετί που ανήκει στο χώρο των αξιών. Οι αξίες που ομορφαίνουν την ανθρώπινη ζωή και τη σημασιολογούν όχι λιγότερο συνυφαίνονται με την αισθητική μετουσίωση ενός λογοτεχνικού έργου και ως τέτοιες διαχωρίζονται από τις απαξίες που δεσπόζουν συνήθως στην κοινωνική μας ζωή. Από αυτή την άποψη,  η διαχρονική αξία της λογοτεχνίας βρίσκεται στην πραγματική της δυνατότητα να μετασχηματίζει κάτι το δεδομένο σε μια  συμπαντική αλήθεια, η οποία κατανοείται ή μπορεί να κατανοηθεί ως τέτοια μέσω της αισθητικής της τελειότητας.

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΣ

Λέγοντας γλώσσα εννοούμε ένα σύστημα συμβόλων που μας επιτρέπει να εκφραζόμαστε και, όπως θα δούμε στη συνέχεια, να σκεπτόμαστε. Η ιδιότητα του ανθρώπου ως όντος κοινωνικού, που δημιουργεί την ιστορία του αλλά και δημιουργείται από αυτή, μας υποχρεώνει να θεωρήσουμε την επικοινωνία μεταξύ των ατόμων ως συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Μπορούμε ασφαλώς να φανταστούμε τον πρωτόγονο χωρίς έναρθρο λόγο, δεν μπορούμε όμως να τον φανταστούμε χωρίς κάποιο υποτυπώδη έστω κώδικα επικοινωνίας (κραυγές, χειρονομίες κτλ.), που τον εξυπηρετούσε στις αμεσότερες ανάγκες του. Η γλώσσα, όπως την εννοούμε σήμερα, ήταν και αυτή ένας παρόμοιος κώδικας επικοινωνίας που διαμορφώθηκε με μια αργή διαδικασία και αποτέλεσε σπουδαία πολιτιστική κατάκτηση. Αυτό το καταλαβαίνουμε καλύτερα, αν σκεφτούμε ότι ανάμεσα στη φωνολογική μορφή κάθε λέξης και τη σημασία της -ανάμεσα στο «σημαίνον» και στο «σημαινόμενον»- δεν υπάρχει καμιά αιτιώδης σχέση. Η σύνδεσή τους είναι καθαρά συμβατική. Μια μέλισσα, για να μεταφέρει κάποιο μήνυμα στις υπόλοιπες μέλισσες της κυψέλης, θα διαγράψει ορισμένους κύκλους ή θα αρχίσει ένα είδος «χορού», δηλαδή θα προβεί στη μετάδοση καθαρά ενστικτωδών σημάτων που ενυπάρχουν στο είδος και είναι βιολογικά καθορισμένα. Αντίθετα, οι λέξεις που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος είναι στοιχεία συμβατικά και γι’ αυτό παρουσιάζουν μεγάλη ευλυγισία και κινητικότητα. Μπορούν να προσαρμοστούν σε όλες τις περιστάσεις και παρέχουν τη δυνατότητα για σύνθετες και υψηλές πνευματικές συλλήψεις.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ - ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ

— Τι περιμένουμε στην αγορά συναθροισμένοι;

Είναι οι βάρβαροι να φθάσουν σήμερα.

— Γιατί μέσα στην Σύγκλητο μια τέτοια απραξία;
Τι κάθοντ’ οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί;
Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.

—Γιατί ο αυτοκράτωρ μας τόσο πρωί σηκώθη,
και κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη πύλη
στον θρόνο επάνω, επίσημος, φορώντας την κορώνα;

ΤΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ

Χαρακτηριστικά του λεξιλογίου

Οι γλώσσες δεν έχουν σταθερό και αμιγές λεξιλόγιο. Πιο συγκεκριμένα, το λεξιλόγιο, σαν την κινούμενη άμμο, υπόκειται σε έντονη γλωσσική μεταβολή, η οποία σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στον δανεισμό, δηλαδή σε επίδραση λεξιλογίου άλλης γλώσσας. Ακόμη, το λεξιλόγιο δεν είναι αμιγές, δηλαδή είναι πολυσυλλεκτικό: οι μονάδες που προέρχονται από πολλές πηγές, λ.χ. κληρονομιά από προηγούμενες φάσεις της ιστορίας της γλώσσας ή δανεισμό από άλλες γλώσσες.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ 19ΟΥ ΚΑΙ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ

Η πεζογραφία είναι το λογοτεχνικό είδος του οποίου η διαμόρφωση αυτή την περίοδο προτάσσεται επιτακτικά ως απαραίτητο στοιχείο για τη ταυτότητα του έθνους. Έχουν επιλεγεί αρκετά χαρακτηριστικά κείμενα στα οποία μπορεί ο αναγνώστης να ανιχνεύσει τις ιστορικές, κοινωνικές και πνευματικές τάσεις της εποχής. Όπως αναφέρθηκε ήδη, ο Ψυχάρης, είχε τονίσει με άμεσο τρόπο σΤο Ταξίδι μου (1888) την ανάγκη ανάπτυξης της νεοελληνικής πεζογραφίας και μάλιστα σε μια γλώσσα που δε θα διέφερε από την καθημερινή ομιλία. Το Ταξίδι μου είναι ένα κείμενο που δύσκολα κατατάσσεται κάπου ειδολογικά, αλλά προσφέρει άλλοτε με χιούμορ, άλλοτε με λυρισμό και ενίοτε με σχολαστικότητα, τις απόψεις του συγγραφέα μεταξύ άλλων για τη γλώσσα και τους γλωσσολόγους, τη λογοτεχνία, την ομογένεια και την αρχαιοελληνική κληρονομιά. Το απόσπασμα από Το Ταξίδι μου που επιλέχθηκε παρουσιάζει τα παθήματα του αφηγητή, όταν τόλμησε να προκαλέσει τις διαδεδομένες απόψεις των Αθηναίων γλωσσολόγων, με χιουμοριστική και αυτοσαρκαστική διάθεση αντίστοιχη με αυτήν που διακρίνει για παράδειγμα, το εντελώς διαφορετικής θεματικής αφήγημα του Μπάμπη Άννινου Η οικογένεια διασκεδάζει.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ - ΑΠΙΣΤΙΑ

Πολλά άρα Ομήρου επαινούντες, αλλά τούτο

ουκ επαινεσόμεθα .... ουδέ Aισχύλου, όταν φη η

Θέτις τον Aπόλλω εν τοις αυτής γάμοις άδοντα

«ενδατείσθαι τας εάς ευπαιδίας,

νόσων τ’ απείρους και μακραίωνας βίους.

Ξύμπαντα τ’ ειπών θεοφιλείς εμάς τύχας

παιών’ επευφήμησεν, ευθυμών εμέ.

Καγώ το Φοίβου θείον αψευδές στόμα

ήλπιζον είναι, μαντική βρύον τέχνη:

Ο δ’, αυτός υμνών, ............................

...................... αυτός εστιν ο κτανών

τον παίδα τον εμόν».

Πλάτων, Πολιτείας Β΄ 

ΜΑΡΙΑ ΠΟΛΥΔΟΥΡΗ - ΔΕΝ ΤΡΑΓΟΥΔΩ ΠΑΡΑ ΓΙΑΤΙ ΜΕ ΑΓΑΠΗΣΕΣ (ΤΡΑΓΟΥΔΙ)

ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Δεν τραγουδώ παρά γιατί με αγάπησες, αυτό τοερωτικό ποίημα έγραψε η Μαρία Πολυδούρη, η ποιήτρια με το χαρακτηριστικά ερωτικό λόγο αλλά και το έντονο ανικανοποίητο συναίσθημα.

ΜΑΡΙΑ ΠΟΛΥΔΟΥΡΗ - ΚΟΝΤΑ ΣΟΥ

Το ποίημα κινείται στο γνωστό ποιητικό κλίμα της Πολυδούρη, που διαμορφώνεται κυρίως από το ερωτικό συναίσθημα, διαποτισμένο από μια γυναικεία ευαισθησία.

Κοντά σου δεν αχούν άγρια οι ανέμοι.

Κοντά σου είναι η γαλήνη και το φως.

Στου νου μας τη χρυσόβεργην ανέμη

ο ρόδινος τυλιέται στοχασμός.

Κοντά σου η σιγαλιά σα γέλιο μοιάζει

που αντιφεγγίζουν μάτια τρυφερά

κι αν κάποτε μιλάμε, αναφτεριάζει,

πλάι μας κάπου η άνεργη χαρά.

Κοντά σου η θλίψη ανθίζει σα λουλούδι

κι ανύποπτα περνά μες στη ζωή.

Κοντά σου όλα γλυκά κι όλα σα χνούδι,

σα χάδι, σα δροσούλα, σαν πνοή.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ - ΕΙΜΑΣΤΕ ΚΑΤΙ...

Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Ελεγεία και σάτιρες. Είναι σονέτο κι έχει γραφεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις της παραδοσιακής ποίησης. Αν όμως το μελετήσουμε πιο προσεκτικά, υπάρχει κάποια χαλάρωση στο ρυθμικό βάδισμα του στίχου, για να εκφράσει όλα τα συναισθήματα της διάλυσης και του πόνου, που διακατέχουν την ψυχή του ποιητή.

Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες

κιθάρες. Ο άνεμος, όταν περνάει,

στίχους, ήχους παράφωνους ξυπνάει

στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες.

Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.

Υψώνονται σα δάχτυλα στα χάη,

στην κορυφή τους τ’ άπειρο αντηχάει,

μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες.

Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις,

χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούμε.

Στα νεύρα μας μπερδεύεται όλη η φύσις.

Στο σώμα, στην ενθύμηση πονούμε.

Μας διώχνουνε τα πράγματα, κι η ποίησις

είναι το καταφύγιο που φθονούμε.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ - Ο ΤΟΠΟΣ ΜΑΣ

Ανεβήκαμε πάνω στο λόφο να δούμε τον τόπο μας –

φτωχικά, μετρημένα χωράφια, πέτρες, λιόδεντρα.

Αμπέλια τραβάν κατά τη θάλασσα. Δίπλα στ’ αλέτρι

καπνίζει μια μικρή φωτιά. Του παππουλή τα ρούχα

τα σιάξαμε σκιάχτρο για τις κάργιες. Οι μέρες μας

παίρνουν το δρόμο τους για λίγο ψωμί και μεγάλες λιακάδες.

Κάτω απ’ τις λεύκες φέγγει ένα ψάθινο καπέλο.

Ο πετεινός στο φράχτη. Η αγελάδα στο κίτρινο.

Πώς έγινε και μ’ ένα πέτρινο χέρι συγυρίσαμε

το σπίτι μας και τη ζωή μας; Πάνω στ’ ανώφλια

είναι η καπνιά, χρόνο το χρόνο, απ’ τα κεριά του Πάσχα –

μικροί μικροί μαύροι σταυροί που χάραξαν οι πεθαμένοι

γυρίζοντας απ’ την Ανάσταση. Πολύ αγαπιέται αυτός ο τόπος

με υπομονή και περηφάνεια. Κάθε νύχτα απ’ το ξερό πηγάδι

βγαίνουν τ’ αγάλματα προσεχτικά κι ανεβαίνουν στα δέντρα.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ - ΔΙΑΚΟΠΗ

Το έργον των θεών διακόπτομεν εμείς,

τα βιαστικά κι άπειρα όντα της στιγμής.

Στης Ελευσίνος και στης Φθίας τα παλάτια

η Δήμητρα κ’ η Θέτις αρχινούν έργα καλά

μες σε μεγάλες φλόγες και βαθύν καπνόν. Aλλά

πάντοτε ορμά η Μετάνειρα από τα δωμάτια

του βασιλέως, ξέπλεγη και τρομαγμένη,

και πάντοτε ο Πηλεύς φοβάται κ’ επεμβαίνει.

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ - ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ΟΙ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΕΣ

Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές, χιόνι, λουλούδια του έρωτα,

άσπρισαν απ’ τα λόγια σου, γείρανε τα κλαδιά τους

γιόμισα το μικρό μου κόρφο, πήγα και στη μάνα μου.

Κάθονταν κάτω απ’ το φεγγάρι και με νοιάζονταν,

κάθονταν κάτω απ’ το φεγγάρι και με μάλωνε:

Χτες σ’ έλουσα, χτες σ’ άλλαξα, που γύριζες –

ποιος γιόμισε τα ρούχα σου δάκρυα

και νεραντζάνθια.

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ - ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Άνθρωποι που δε γνώρισα ποτέ μού δώσαν το αίμα μου και τ’ όνομά μου

στην ηλικία μου χιονίζει, χιονίζει αδιάκοπα

μια κίνηση πάντα σα νά’ θελα να προφυλαχτώ από’ να χτύπημα

δίψασα για όλη τη ζωή, κι όμως την άφησα

για ν’ αρπαχτώ απ’ τα πελώρια αγκάθια της αιωνιότητας,

η σάρκα μου ένας επίδεσμος γύρω απ’ το αυριανό μου τίποτα

κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει στον πόνο μου

εκτός απ’ τον ίδιο μου τον πόνο –είμαι εδώ, ανάμεσά σας, κι ολομόναχος,

κ’ η ποίηση σα μια μεγάλη αλήθεια που την ανακαλύπτεις ύστερ’ από χρόνια,

όταν δεν μπορεί να σου χρησιμέψει πια σε τίποτα.

ΜΑΡΩ ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ - Η ΜΟΝΑΞΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΧΩΜΑ (ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ)

Πρόκειται για δεκαοχτώ ανεπίδοτες επιστολές ενός άντρα προς τη γυναίκα που χώρισε. Αυτοεξόριστος σ’ ένα νησί και διασχίζοντας την τυραννική έρημο της απώλειας και της απόγνωσης, κερδίζει τη λυτρωτική γνώση που θα τον γαληνέψει, επιτέλους… ‘Η μοναξιά είναι από χώμα’ τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος του 1988.

Το δικό μου το πολύ πως να χωρέσει στο δικό σου το λίγο! Κι οι δυο μας δυσανασχετούσαμε δικαιολογημένα.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ - ΣΤΡΟΦΗ

Στιγμή, σταλμένη από ένα χέρι

που είχα τόσο αγαπήσει

με πρόφταξες ίσια στη δύση

σα μαύρο περιστέρι.

Ο δρόμος άσπριζε μπροστά μου,

απαλός αχνός ύπνου

στο γέρμα ενός μυστικού δείπνου...

Στιγμή σπυρί της άμμου,

που κράτησες μονάχη σου όλη

την τραγική κλεψύδρα

βουβή, σα να είχε δει την Ύδρα

στο ουράνιο περιβόλι.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ - Η ΔΙΑΚΟΠΗ

Το έργον των θεών διακόπτομεν εμείς,

τα βιαστικά κι άπειρα όντα της στιγμής.

Στης Ελευσίνος και στης Φθίας τα παλάτια

η Δήμητρα κ’ η Θέτις αρχινούν έργα καλά

μες σε μεγάλες φλόγες και βαθύν καπνόν. Aλλά

πάντοτε ορμά η Μετάνειρα από τα δωμάτια

του βασιλέως, ξέπλεγη και τρομαγμένη,

και πάντοτε ο Πηλεύς φοβάται κ’ επεμβαίνει.

Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ, ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ, ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗ

Από την άποψη της θεματικής του καθώς κι από την άποψη της τυπολογίας των ηρώων, το αφηγηματικό έργο του Κονδυλάκη θα μπορούσε να ταξινομη­θεί σε δυο ευρείες κατηγορίες:

Α. Αφηγήματα του αγροτικού χώρου

Β. Αφηγήματα του αστικού χώρου.

Η πρώτη κατηγορία έχει ως αντικείμενο αναφοράς την κρητική ύπαιθρο, την παραδοσιακή αγροτοκτηνοτροφική κοινωνία, τα ήθη και τον πολιτισμό της.

Η δεύτερη κατηγορία έχει ως αντικείμενο αναφοράς το αστικό περιβάλ­λον, τον άνθρωπο της πόλης και τα προβλήματά του.

Στην πρώτη, κατατάσσονται τα αφηγήματα: «Ο Πατούχας», «Η καμπάνα», «Ο Γενή-Μανώλης», «Ο Βρυκόλακας», «Πώς ερώμιεψε το χωριό», «Σκούρα», «Ο γέρος», «Ο κερκέζος», «Ο καλικάντζαρος», «Η πρώτη αγάπη» κ. ά.

ΛΑΪΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ - ΟΙ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ

Ένας από τους πιο σημαντικούς νόμους της λαϊκής ποίησης και αφήγησης[1] είναι ο «νόμος του αριθμού τρία», σύμφωνα με τον οποίο υπάρχει στο λαϊκό λόγο ένα σχήμα τριμερούς κλιμάκωσης ώστε τα μέλη μιας περιόδου λόγου έχουν την τάση να “αυξάνονται” ως προς το μέγεθός τους, έτσι ώστε το δεύτερο να είναι μεγαλύτερο από το πρώτο και το τρίτο μεγαλύτερο από το δεύτερο. Είναι ένας νόμος που παρατηρείται κατεξοχήν στα δημοτικά τραγούδια[2], ενώ τον βρίσκουμε συχνά και στα ομηρικά έπη.[3]

Σύμφωνα με τον Δανό Axel Olrik, που πρώτος διατύπωσε τον επικό αυτό νόμο, «τρεις είναι ο μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων και αντικειμένων που απαντούν στην παραδοσιακή αφήγηση (παραμύθια, μύθοι, τραγούδια, παραδόσεις)», ενώ «τίποτε δεν διαφοροποιεί τον μεγάλο όγκο της λαϊκής αφήγησης από τη νεότερη λογοτεχνία […] όσο ο αριθμός τρία» (σελ. 133).

Ο ΑΧΙΛΛΕΑΣ Ή Ο ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ ΤΗΣ ΗΛΙΑΔΑΣ;

«Τα ομηρικά έπη καθρεφτίζουν, κάτω από το φως της λαϊκής φαντασίας, τη μετάβαση από τη μινωμυκηναϊκή ίσαμε την κλασσική Ελλάδα. Δηλαδή την εποχή που καλείται συνήθως ηρωική»[1], αποφαίνεται ο George Thomson, καθηγητής της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας στο Birmingham παλαιότερα.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, στα μυκηναϊκά χρόνια αυτοσχεδίαζαν και τραγουδούσαν τέτοια τραγούδια στις βασιλικές αυλές. Το ηρωικό έπος είναι το πρώτο είδος ποίησης που εμφανίζεται σ΄ όλους τους λαούς. Η δημιουργία του γίνεται σύμφωνα με τους κανόνες της συλλογικής προφορικής ποίησης που διέπουν και το δημοτικό τραγούδι.