Η "ΦΑΝΤΑΣΙΑ" ΣΤΗ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΙΟΥ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΓΝΩΘΙ Σ΄ ΕΑΥΤΟΝ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στην γνωσιοθεωρία του ο Δαμάσκιος εισάγει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα στρατηγική. Ανατρέπει τη θεωρία της ταύτισης του ισομορφισμού που εισήγαγε ο Αριστοτέλης, σύμφωνα με την οποία η νόηση είναι τα ίδια τα αντικείμενά της και θεωρεί ότι στη φιλοσοφία του νεοπλατωνισμού βρίσκεται ενσωματωμένη η εξής θεωρία αντιστοιχίας της αλήθειας:

<< Η γνώση εναρμονίζεται απόλυτα με το αντικείμενό της, αλλά δεν είναι το αντικείμενό της. >>

SARAH RAPPE - ΜΕΛΕΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟ (ΒΙΒΛΙΟ)

                                                   

Μια σπουδαία μελέτη για την νεοπλατωνική φιλοσοφία από την καθηγήτρια κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, Σάρα Ρέιπ. Η εν λόγω καθηγήτρια αναλύει στο βιβλίο της αυτό σε βάθος τη γλώσσα, τους μυστικούς κώδικες, τα σύμβολα και τα συνθήματα που μετέρχονται οι νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι προκειμένου να πετύχουν τη μέθεξη με το θείο. Δεν είναι ένα πόνημα που μπορούν να κατανοήσουν όλοι, γιατί χρησιμοποιεί εξεζητημένο λεξιλόγιο και φιλοσοφικούς όρους από τη σύγχρονη φιλοσοφία της γλώσσας που απαιτούν ειδικές γνώσεις φιλοσοφίας, κάτι στο οποίο οι περισσότεροι Έλληνες είναι αμύητοι και αφιλοσόφητοι. Η Σάρα Ρέιπ αναφέρεται στο φιλοσοφικό όρο της "μεταφοράς" ως τρόπο μυστικιστικής έκφρασης των άρρητων βαθιών νοημάτων, τα οποία αναδύονται πέρα και πάνω από τα ίδια τα κείμενα. Οι νεοπλατωνικοί στα κείμενα τους αντιτίθενται στην απλή λογική και θεωρούν ότι η ενόραση είναι ο ύψιστος και μοναδικός τρόπος για να κοινωνήσει ο άνθρωπος με τον θείο κόσμο, παρόλο που μετέρχονται το λογικό επιχείρημα και ορθολογικούς συλλογισμούς για να εκλογικεύσουν το βάθος του νεοπλατωνικού λόγου. Όπως γράφει και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου της, όλα τα κείμενα του νεοπλατωνισμού και ιδιαίτερα όλα τα φιλοσοφικά έργα του Πλωτίνου, του Ιάμβλιχου, του Πρόκλου και του Δαμάσκιου επέχουν θέση διανοητικών εργαλείων για διαλογισμό, πρακτικές αυτοσυγκέντρωσης και πνευματικών ασκήσεων ύψιστου νοηματικού βάθους που εξυψώνουν την ανθρώπινη ψυχή αντικρίζοντας τον θείο κόσμο.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΔΑΜΑΣΚΙΟ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο νεοπλατωνικός Δαμάσκιος ερμηνεύει τον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης, της κόρης της, μετερχόμενος τα ονόματα-συνθήματα των ονομάτων των θεών για να καταδείξει την πορεία που διανύει η ψυχή από την ολύμπια ευδαιμονία μέχρι την πτώση της στον αισθητό κόσμο και την επιστροφή της στο Αγαθόν. 

Ο Δαμάσκιος αναφέρεται στην πορεία της ψυχής ανάμεσα στο δεύτερο και τρίτο επίπεδο που σοβεί η ψυχή, δηλαδή στην υπερκόσμια και εγκόσμια αισθητή περιοχή του όντος. Πρώτα, να παραθέσουμε τα τρία επίπεδα στα οποία η ψυχή ζει με διαφορετικό τρόπο, σύμφωνα με τον Πρόκλο. Η καθ΄εαυτή καθαρή ψυχή, στο επίπεδο του υπεραισθητού κόσμου της Ρέας, δεν κομίζει κανένα υλικό χιτώνα και αντικρίζει το όντως "ον", το αληθινό "Είναι" ως καθολική ψυχή (όχι ατομική). Όταν κατέρχεται η καθολική ψυχή στα πρόθυρα του υπερκόσμιου αισθητού κόσμου, με την συνδρομή της Άρτεμης και της Αθηνάς, προσκολλώνται πάνω της οι πρώτοι συμπαντικοί χιτώνες (τα πρώτα προσκολλημένα άλογα μέρη - θυμικό και επιθυμητικό) που είναι απαραίτητοι για να μπορέσει να νοεί έγχρονη, ονομαζόμενη ως Περσεφόνη. Όταν η καθολική ψυχή εισέλθει στον εγκόσμιο αισθητό κόσμο, μερίζεται και "κομματιάζεται" στις επιμέρους ατομικές ψυχές με τα αντίστοιχα άλογα ατομικά μέρη και αποκτά και τα ψυχικά οχήματα (ας θυμηθούμε το όχημα του Ηνίοχου των Δελφών) που είναι απαραίτητα για να μπορέσει να κινείται. Στο τελευταίο επίπεδο συνδράμει χάριν λόγου η Δήμητρα, ενώ στο τέλος ο Διόνυσος (ως καθολικός εγκόσμιος Νους) διασπάται στους ανθρώπινους νόες.

ΠΩΣ ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΕΤΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΕ ΤΟ ΘΕΙΟ ΚΑΤΑ ΠΛΩΤΙΝΟ, ΙΑΜΒΛΙΧΟ, ΠΡΟΚΛΟ ΚΑΙ ΔΑΜΑΣΚΙΟ

Για τον Πλωτίνο η ένωση με το θείο γίνεται με την γνώση μόνο, για τον Πρόκλο με την γνώση αλλά σε τελικό στάδιο με την θεουργία.

Και αυτό διότι επειδή το θείο είναι υπερούσιο - πριν την ουσία - δεν μπορεί να είναι αντικείμενο νόησης από τον άνθρωπο.

Ο Δαμάσκιος φαίνεται αδιάφορος προς το θέμα. Αφήνει το ζήτημα ανοιχτό και άπτεται καθαρά της φιλοσοφίας και της δυναμικής εξέλιξης του ανθρώπου.

ΔΑΜΑΣΚΙΟΣ - Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ

Παρατηρείται ότι ο θεοοντολογικός ρεαλισμός του Πρόκλου δεν εντοπίζεται μόνον στις οικείες του θεωρίες, αλλά εφαρμόζεται και από τον Δαμάσκιο στην διάρθρωση των επιπέδων της συλλογιστικής του. Η πορεία που επιλέγει ο έσχατος σχολάρχης της Νεοπλατωνικής Ακαδημίας είναι άψογη και αναδεικνύει κανονιστικές αρχές επιχειρηματολογίας. Ο ιστορικός, συστηματικός και κριτικός τρόπος ανάπτυξης ενός θέματος αποδεικνύει την εγκυκλοπαιδική κατοχύρωση του σχολάρχη, η οποία δεν αφίσταται αυτής του Πρόκλου παρά μόνον ως προς την συχνότητα της χρήσης της. Ο Δαμάσκιος επιχειρεί να αποφύγει τις a priori αξιωματικότητες, παρόλο που καταφεύγει στην επικουρία τους από αναγκαστικούς λόγους πριν από το πέρας της ανάλυσής του. Στο έργο του Απορίαι και λύσεις περί των πρώτων αρχών – ένα έργο αυστηρώς επιστημολογικά θεμελιωμένο σε μία στέρεα διαρθρωμένη συλλογιστική – ο νεοπλατωνικός στοχαστής αναπτύσσει με έναν αυστηρά γεωμετρικό τρόπο όλα σχεδόν τα οντολογικά και πλείστα από τα γνωσιοθεωρητικά θέματα τα οποία απασχόλησαν την πλατωνική Ακαδημία στο σύνολο της ιστορικής εξέλιξής της. 

ΔΑΜΑΣΚΙΟΣ - ΚΑΘΑΡΣΗ, Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΘΕΙΟ

"Όποιος θέλει να καθαρθεί και να ενωθεί με το καθαρό, 

πρώτον πρέπει να αποβάλλει ηδονές καi λύπες, 

δεύτερον, το φαγητό να είναι απλό και σύμφωνα με τους νόμους της δικαιοσύνης και σωφροσύνης, δηλαδή αναίμακτο και ακηλίδωτο και με την θεία εντολή και πατρώα παράδοση (Διότι η ασεβής και αδικούσα τα ζώα και παχύνουσα το πνεύμα, κάνει το σώμα δύσχρηστο προς την ψυχή και ακατάλληλο να έλθει σε επαφή με τον θεό) 

ΔΑΜΑΣΚΙΟΣ - ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΩΝ

Οι αρετές κατηγοροιοποιούνται ως εξής :

1. Φυσικές Αρετές: Είναι κοινές με τα ζώα, είναι συνυφασμένες με την σωματική κράση και πολλές φορές συγκρούονται μεταξύ τους είτε ανήκουν στο έμψυχο σώμα ή είναι αντανακλάσεις του λόγου όταν δεν εμποδίζονται από δυσκρασία ή οφείλονται σεπροηγούμενη ζωή.

Ο Πλάτων τις μελετά στον Πολιτικό (306a5-308b9) και στους Νόμους (XII 963c9-e9).


2. Ηθικές Αρετές: Αποκτώνται με εθισμό και δόξα.

Είναι αρετές των σωστά ανατρεφόμενων παιδιών και υπάρχουν και σε κάποια ζώα. Επειδή είναι ανώτερες των κράσεων δεν συγκρούονται μεταξύ τους.

ΔΑΜΑΣΚΙΟΣ - Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΝΑΛΑΜΠΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Ο φιλόσοφος Δαμάσκιος είναι ο τελευταίος διευθυντής της νεοπλατωνικής σχολής της Ακαδημίας Αθηνών (διευθυντής από 515 μ.Χ.-529 μ.Χ) που εκδιώχτηκε από τον Ιουστινιανό κλείνοντας βίαια την Ακαδημία Αθηνών. Πρόκειται  για έναν πολύ σπουδαίο και λαμπρό φιλόσοφο που πέτυχε μια πρωτοφανή τομή της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.

Ο Δαμάσκιος επιχείρησε να συνδυάσει τις μυστικές τάσεις του ψυχικού κόσμου - ανορθολογικό στοιχείο - με τις κριτικές απαιτήσεις του νου, που κατευθύνονται από μια φιλοσοφία που τιμά τον εαυτό της ως πορεία διαλεκτικών αναβαθμών, από τη φυσική επιστήμη ως απόπειρα καταγραφής των στοιχείων του κόσμου της εμπειρίας και των νόμων που τον διέπουν και από τις ακριβείς διατυπώσεις και περιγραφές των μαθηματικών - ορθολογικό στοιχείο. Πρόκειται για μια απόπειρα συμφιλίωσης της Μεταφυσικής με τη φυσική επιστήμη! Κατορθώνει δηλαδή με δύο μεθόδους , την αναλογία και τη μυστικότητα, να διεισδύσει στον μεταφυσικό κόσμο μέσα από την  ανθρώπινη εμπειρία και να συλλάβει διαισθητικές εντυπώσεις που αποκαλύπτουν τη σύνδεση των δύο κόσμων. Μια καταπληκτική φιλοσοφική εμβάθυνση στον κόσμο των πραγματικών (όχι θεωρητικών) όντων. Κατά πολλούς σύγχρονους φιλοσόφους θεωρείται απίστευτο επιστημονικό πνεύμα και μαζί τον Πρόκλο, τον προτελευταίο διευθυντή της Ακαδημίας, συναποτελούν τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της ύστερης αρχαιότητας.