Ο διεθνούς φήμης αστροφυσικός Κριστόφ Γκαλφάρ μάς οδηγεί σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του σύμπαντος − ένα ταξίδι στον πραγματικό κόσμο της επιστήμης.
Ένα εντυπωσιακό έργο εκλαϊκευμένης επιστήμης που εξηγεί την κβαντική μηχανική, τη γενική σχετικότητα και τη θεωρία χορδών όχι μέσα από αφηρημένα διαγράμματα και εξισώσεις, αλλά μέσα από την αφήγηση, σαν ένα παραμύθι. Διαβάζοντάς το, μεταφερόμαστε στην επιφάνεια του θνήσκοντος Ηλίου, ταξιδεύουμε σε μακρινούς γαλαξίες, δοκιμάζουμε τη θανάσιμα ασφυκτική αγκάλη μιας μαύρης τρύπας και ξεδιπλώνονται μπροστά μας τα μυστήρια της φυσικής.
Το βιβλίο Το σύμπαν στα χέρια σας βοηθά τον απλό αναγνώστη να κατανοήσει τις δυσκολονόητες αλήθειες που αποτελούν τη βάση της σύγχρονης επιστήμης, ενώ καθ’ οδόν θίγει και βαθύτερα ζητήματα όπως η ύπαρξη του Θεού, οι απαρχές του χρόνου και το μέλλον της ανθρωπότητας…
Ο Κριστόφ Γκαλφάρ, ως επιδέξιος αφηγητής, μας παίρνει από το χέρι σε ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο, όπου θα εξερευνήσουμε τους δομικούς λίθους που βρίσκονται στη βάση του σύμπαντος κόσμου, φτάνοντας μέχρι τα αναπάντητα ερωτήματα που εξακολουθούν να μας απασχολούν. Όλα αυτά τα θαύματα παρουσιάζονται με γλώσσα άμεση και διαισθητική, η οποία πετυχαίνει αυτό που κανένα άλλο βιβλίο δεν κατάφερε σε τόσο μεγάλο βαθμό ως σήμερα: να καταστήσει απόλυτα προσιτό στους αναγνώστες τον δαιδαλώδη, φανταστικό, μυστηριώδη και θαυμαστό κόσμο της επιστήμης.
Πρόλογος
Προτού ξεκινήσουμε, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας δύο πράγματα: μία υπόσχεση και… μια φιλοδοξία.
Η υπόσχεση είναι πως σε τούτο το βιβλίο υπάρχει μία εξίσωση όλη κι όλη.
Να την:
E = mc2.
Η φιλοδοξία, η δική μου φιλοδοξία, είναι σε αυτό το βιβλίο κανένας αναγνώστης να μη μείνει πίσω.
Θα ξεκινήσετε για ένα ταξίδι στο σύμπαν όπως το αντιλαμβάνεται η επιστήμη σήμερα. Πιστεύω βαθύτατα ότι μπορούμε όλοι να κατανοήσουμε αυτές τις γνώσεις.
Και τούτο το ταξίδι αρχίζει πολύ μακριά από το σπίτι μας, στην άλλη πλευρά του κόσμου.
Πρώτο Μέρος
Ο κόσμος
1. Μια σιωπηλή βοή
Φανταστείτε τον εαυτό σας σ’ ένα μακρινό ηφαιστειογενές νησί μια ζεστή και ανέφελη νύχτα του καλοκαιριού. Ο ωκεανός τριγύρω είναι ασάλευτος σαν λίμνη. Μονάχα ανεπαίσθητα κυματάκια γλείφουν τη λευκή αμμουδιά. Ησυχία βασιλεύει παντού. Είστε ξαπλωμένοι στην ακρογιαλιά. Έχετε κλειστά τα μάτια. Γλυκές, εξωτικές μυρωδιές γεμίζουν τον θερμό αέρα, καθώς υψώνεται απ’ τη ζεστή άμμο, που την ψήνει ολημερίς ο ήλιος. Τα πάντα είναι γαλήνια.
Ένα βίαιο ουρλιαχτό σάς κάνει να αναπηδήσετε και να καρφώσετε τη ματιά σας στο σκοτάδι.
Έπειτα, τίποτα.
Ό,τι σκλήρισε τώρα έχει πάψει. Εντέλει, δεν έχετε τίποτα να φοβηθείτε. Μπορεί για κάποια πλάσματα το νησί να είναι επικίνδυνο, μα όχι για εσάς. Είστε άνθρωποι, το πιο ισχυρό αρπακτικό. Οι φίλοι σας θα έρθουν σύντομα να σας βρουν για να πιείτε ένα ποτό, είστε σε διακοπές. Έτσι, ξαπλώνετε ξανά στην άμμο και καταγίνεστε με στοχασμούς αντάξιους του είδους σας.
Μύρια μικροσκοπικά φωτάκια τρεμοφέγγουν στην απέραντη νύχτα. Αστέρια. Ακόμα και με γυμνό μάτι τα βλέπετε παντού. Και θυμάστε απορίες που είχατε όταν ήσασταν παιδί: τι είναι τούτα τ’ αστέρια; Γιατί τρεμοπαίζουν έτσι; Πόσο μακριά βρίσκονται; Και τώρα αναρωτιέστε: θα μάθουμε ποτέ στ’ αλήθεια; Μ’ έναν αναστεναγμό, χαλαρώνετε ξαπλωμένοι στη ζεστή άμμο κι αποδιώχνετε τις ανόητες αυτές ερωτήσεις, λέγοντας μέσα σας πως δεν υπάρχει τελικά λόγος να σκάει κανείς.
Ένα τοσοδά πεφταστέρι διαγράφει μια απαλή τροχιά στον ουρανό και πάνω που είστε έτοιμοι να κάνετε μια ευχή, κάτι ολότελα απροσδόκητο συμβαίνει: σαν σε απάντηση στην τελευταία σας απορία, πέντε δισεκατομμύρια χρόνια περνούν ξάφνου και την επόμενη στιγμή δεν βρίσκεστε πλέον σε μια ακρογιαλιά, αλλά στο εξώτερο διάστημα, να αιωρείστε στο κενό. Βλέπετε, ακούτε, νιώθετε, αλλά δεν έχετε πια σώμα. Είστε άυλοι. Καθαρός νους. Και δεν προφταίνετε καν να αναρωτηθείτε τι σας συνέβη τώρα δα, ή να φωνάξετε, να καλέσετε σε βοήθεια, γιατί η κατάστασή σας είναι η πλέον παράδοξη.
Μπροστά σας, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες μίλια παρακεί, μια σφαίρα πετά μπρος σ’ ένα φόντο από μικροσκοπικά μακρινά αστέρια. Λάμπει μ’ ένα σκούρο πορτοκαλί φως, κινείται προς το μέρος σας, περιστρέφεται. Δεν αργείτε να καταλάβετε πως η επιφάνειά της είναι σκεπασμένη με λιωμένους βράχους και πως ό,τι έχετε αντίκρυ σας είναι ένας πλανήτης. Ένας τηγμένος πλανήτης.
Συγκλονισμένοι αναρωτιέστε: τι τερατώδης πηγή θερμότητας θα μπορούσε να τήξει έτσι έναν ολόκληρο κόσμο;
Αλλά τότε ένας πελώριος αστέρας προβάλλει δεξιά σας. Το μέγεθός του, σε σύγκριση με εκείνου του πλανήτη, είναι εκπληκτικό. Και περιστρέφεται κι αυτός. Κινείται επίσης στο διάστημα και συνάμα μοιάζει να μεγαλώνει.
Ο πλανήτης, αν και πολύ κοντύτερα, τώρα μοιάζει με πορτοκαλιά μπίλια ενός παιδιού μπροστά σε μια γιγάντια μπάλα, που ολοένα μεγαλώνει με απίστευτη ταχύτητα. Έχει ήδη διπλάσιο μέγεθος από εκείνο που είχε μόλις πριν από ένα λεπτό. Τώρα έχει κόκκινη απόχρωση και «μαινόμενη» εκτοξεύει πελώρια νήματα πλάσματος με θερμοκρασία εκατομμυρίων βαθμών, που σκίζουν το διάστημα, λαμπερά και φλεγόμενα, με ταχύτητα παραπλήσια, θα έλεγε κανείς, με αυτήν του φωτός.
Ό,τι βλέπετε έχει μια τερατώδη ομορφιά. Στην πραγματικότητα, ζείτε ένα απ’ τα πιο βίαια συμβάντα που μπορεί να γεννήσει το σύμπαν. Ωστόσο δεν ακούγεται τίποτα. Τα πάντα είναι σιωπηλά, γιατί ο ήχος δεν ταξιδεύει στο κενό του διαστήματος.
Σίγουρα, ο αστέρας δεν μπορεί να συνεχίσει να μεγαλώνει με αυτή την ταχύτητα, ωστόσο το κάνει. Τώρα ξεπερνά κάθε μέγεθος που θα χωρούσε ο νους σας, και ο τηγμένος πλανήτης, σφυροκοπημένος από ενέργεια πέρα απ’ την αντοχή του, εκρήγνυται και αφανίζεται. Τούτο περνά τελείως απαρατήρητο από τον αστέρα, που ολοένα μεγαλώνει, φτάνει περίπου στο εκατονταπλάσιο του αρχικού μεγέθους του κι έπειτα, εντελώς ξαφνικά, διαλύεται εκτοξεύοντας στο εξώτερο διάστημα όλη την ύλη από την οποία ήταν πλασμένος.
Ένα ωστικό κύμα διαπερνά την άυλη μορφή σας και έπειτα απομένει μονάχα σκόνη που έχει εκτοξευθεί προς όλες τις κατευθύνσεις. Ο αστέρας δεν υπάρχει πλέον. Έχει μετατραπεί σε θεαματικό, πολύχρωμο νέφος, που τώρα απλώνεται στο διαστρικό κενό με ταχύτητα αντάξια των θεών.
Αργά, πολύ αργά, ανακτάτε τις αισθήσεις σας και, καθώς συνειδητοποιείτε τι έχει μόλις συμβεί, μια παράξενη διαύγεια πλημμυρίζει τον νου σας, φανερώνοντάς σας μια τρομακτική αλήθεια. Ο αστέρας που πέθανε δεν ήταν κάνας τυχαίος. Ήταν ο Ήλιος. Ο δικός μας Ήλιος. Και ο τηγμένος πλανήτης που εξαφανίστηκε μες στη λαμπρότητά του ήταν η Γη.
Ο δικός μας πλανήτης. Το σπίτι σας. Δεν υπάρχει πλέον.
Αυτό που είδατε ήταν το τέλος του κόσμου μας. Όχι ένα υποθετικό τέλος, όχι ένα απίθανο αποκύημα της φαντασίας, επινοημένο, υποτίθεται, απ’ τους Μάγια, μα το αληθινό. Ένα τέλος που η ανθρωπότητα γνώριζε ήδη πως θα συμβεί, λίγο προτού γεννηθείτε εσείς, πέντε δισεκατομμύρια έτη πριν απ’ ό,τι αντικρίσατε τώρα δα.
***
Καθώς πολεμάτε να βάλετε αυτές τις σκέψεις σε μια σειρά, ο νους σας στέλνεται αίφνης πίσω στο παρόν και μέσα στο κορμί σας, στην αμμουδιά ξανά.
Καρδιοχτυπώντας, ανακάθεστε και κοιτάτε τριγύρω, σαν να έχετε ξυπνήσει από ένα παράδοξο όνειρο. Τα δέντρα, η άμμος, η θάλασσα, ο άνεμος, όλα είναι εκεί. Οι φίλοι σας έρχονται – τους βλέπετε. Τι συνέβη; Αποκοιμηθήκατε; Ό,τι είδατε το ονειρευτήκατε άραγε; Μια απόκοσμη αίσθηση απλώνεται παντού στο κορμί σας, καθώς τώρα αρχίζετε ν’ αμφιβάλλετε: θα μπορούσε όλο αυτό να είναι αληθινό; Ο Ήλιος πράγματι θα εκραγεί κάποια μέρα; Και αν ναι, τι θ’ απογίνει η ανθρωπότητα; Θα μπορέσει να επιβιώσει κανείς από έναν τέτοιον Αρμαγεδδώνα; Άραγε τα πάντα, ακόμα και η ίδια η ανάμνηση της ύπαρξής μας, θα χαθούν μες στην κοσμική λήθη;
Ατενίζοντας γι’ άλλη μια φορά ψηλά, τον αστροκέντητο ουρανό, πασχίζετε απεγνωσμένα να βγάλετε νόημα απ’ ό,τι συνέβη. Βαθιά μέσα σας γνωρίζετε ότι δεν το ονειρευτήκατε απλώς. Αν και ο νους σας βρίσκεται πίσω στην αμμουδιά, ενωμένος ξανά με το σώμα σας, ξέρετε πως στ’ αλήθεια ταξιδέψατε πέρα απ’ τον καιρό σας, σε ένα πολύ μακρινό μέλλον, για να δείτε κάτι που ποτέ κανένας δε θα έπρεπε να το αντικρίσει.
Παίρνοντας αργές ανάσες για να ηρεμήσετε, αρχίζετε τώρα ν’ ακούτε παράξενους θορύβους, σάμπως ο άνεμος, τα κύματα, τα πουλιά και τ’ αστέρια να ψιθυρίζουν, όλα, ένα τραγούδι που μόνο εσείς μπορείτε να το ακούσετε, και ξάφνου καταλαβαίνετε για ποιο πράγμα τραγουδούν. Είναι συνάμα προειδοποίηση και κάλεσμα. Απ’ όλα τα πιθανά μέλλοντα που υπάρχουν, λένε ψιθυριστά, μόνο μία οδός θα επιτρέψει στην ανθρωπότητα να επιζήσει από τον αναπόφευκτο θάνατο του Ήλιου, καθώς και απ’ τις περισσότερες από τις υπόλοιπες καταστροφές.
Η οδός της επιστήμης, της γνώσης.
Ένα ταξίδι που μόνο για τους ανθρώπους υπάρχει.
Ένα ταξίδι που πρόκειται τώρα να κάνετε.
Άλλο ένα άγριο ουρλιαχτό σκίζει τη νύχτα, αλλά αυτή τη φορά μετά βίας το ακούτε. Θαρρείς κι ένας σπόρος που μόλις φυτεύτηκε στον νου σας αρχίζει ήδη να βλασταίνει, νιώθετε την παρόρμηση να ανακαλύψετε ό,τι είναι γνωστό γι’ αυτό το σύμπαν.
Ταπεινά σηκώνοντας τα μάτια ξανά, τώρα ατενίζετε τ’ αστέρια με τα μάτια ενός παιδιού.
Από τι είναι καμωμένο το σύμπαν; Τι υπάρχει κοντά στη Γη; Και παραπέρα; Πόσο μακριά μπορεί κανείς να δει; Είναι γνωστό κάτι για την ιστορία του σύμπαντος; Άραγε έχει ιστορία;
Καθώς τα κύματα σβήνουν απαλά στην ακτή, καθώς αναρωτιέστε αν θα μπορέσει ποτέ κανείς να ερευνήσει τούτα τα κοσμικά μυστήρια, η μαρμαρυγή των αστεριών σαν να νανουρίζει το κορμί σας μισοαποκοιμίζοντάς το. Ακούτε τις κουβέντες των φίλων σας καθώς πλησιάζουν, αλλά παραδόξως ήδη νιώθετε τον κόσμο διαφορετικό απ’ ό,τι τον νιώθατε πριν από λίγα λεπτά. Τα πάντα σαν να έχουν πιο πολύ πλούτο και βάθος, λες κι ο νους και το σώμα σας ήταν μέρη, και τα δύο, ενός πράγματος πολύ, πολύ μεγαλύτερου απ’ οτιδήποτε είχατε ποτέ διανοηθεί. Τα χέρια σας, τα πόδια σας, το δέρμα σας… Ύλη… Χρόνος… Χώρος… Ενεργειακά πεδία πλεγμένα ολόγυρά σας…
Ένα παραπέτασμα που δεν γνωρίζατε καν ότι υπήρχε έχει τραβηχτεί από τον κόσμο αποκαλύπτοντας μια μυστηριώδη κι αναπάντεχη πραγματικότητα. Ο νους σας λαχταρά να βρεθεί ξανά ανάμεσα στ’ αστέρια κι έχετε την αίσθηση ότι ένα εκπληκτικό ταξίδι πρόκειται να σας οδηγήσει πολύ μακριά από τον κόσμο σας.
2. Η Σελήνη
Εάν διαβάζετε αυτό, σημαίνει πως έχετε ήδη ταξιδέψει πέντε δισεκατομμύρια έτη στο μέλλον. Είναι μια καλή αρχή, σύμφωνα με τα κριτήρια οποιουδήποτε. Οπότε, πρέπει να είστε σίγουροι ότι η φαντασία σας δουλεύει μια χαρά, κι αυτό είναι τέλειο, επειδή η φαντασία είναι ό,τι θα χρειαστείτε όλο κι όλο για να ταξιδέψετε στον χώρο, στον χρόνο, στην ύλη και στην ενέργεια, ώστε να ανακαλύψετε ό,τι είναι γνωστό σχετικά με την πραγματικότητά μας, ιδωμένη απ’ τη σκοπιά των αρχών του 21ου αιώνα.
Δεν το θελήσατε, αλλά έτυχε να δείτε ποιο πεπρωμένο περιμένει την ανθρωπότητα, όπως και κάθε άλλη μορφή ζωής στη Γη για την ακρίβεια, εάν δεν γίνει τίποτα για να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί η φύση. Για να επιβιώσουμε μακροπρόθεσμα και να κατορθώσουμε να μη μας καταβροχθίσει ένας βίαιος θνήσκων Ήλιος, η μοναδική μας ευκαιρία είναι να μάθουμε με ποιον τρόπο θα πάρουμε το μέλλον στα χέρια μας. Και για να συμβεί αυτό, χρειάζεται να ξεδιαλύνουμε τους νόμους της ίδιας της φύσης και να μάθουμε να τους χρησιμοποιούμε προς όφελός μας. Ομολογουμένως, μας περιμένει ακόμα πολλή δουλειά. Στις επόμενες σελίδες, ωστόσο, θα γνωρίσετε, πάνω κάτω, όλα όσα είναι γνωστά μέχρι τώρα.
Ταξιδεύοντας παντού στο σύμπαν μας, θα ανακαλύψετε τι είναι η βαρύτητα και πώς άτομα και σωματίδια αλληλεπιδρούν δίχως ν’ αγγίζονται ποτέ. Θα διαπιστώσετε ότι το σύμπαν μας αποτελείται ως επί το πλείστον από μυστήρια κι ότι αυτά τα μυστήρια έχουν οδηγήσει στην εισαγωγή νέων τύπων ύλης και ενέργειας.
Και έπειτα, με το που θα έχετε δει ό,τι είναι γνωστό, θα μεταπηδήσετε στο άγνωστο και θα δείτε το αντικείμενο έρευνας που έχουν κάποιοι απ’ τους πιο λαμπρούς θεωρητικούς επιστήμονες της εποχής μας, ώστε να εξηγήσουν τις πολύ παράξενες πραγματικότητες των οποίων μέρος τυχαίνει να είμαστε. Παράλληλα σύμπαντα, πολυσύμπαντα και επιπλέον διαστάσεις θα γίνουν μέρος της εικόνας. Μετά από όλα αυτά, τα μάτια σας θα λάμπουν ίσως από το φως της γνώσης και της σοφίας που η ανθρωπότητα συσσωρεύει εδώ και χιλιετίες. Ωστόσο, να είστε έτοιμοι. Ανακαλύψεις που έγιναν τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αλλάξει όλα όσα θεωρούσαμε αληθινά: Το σύμπαν μας δεν είναι μόνο απείρως μεγαλύτερο απ’ όσο νομίζαμε, αλλά είναι και πιο όμορφο απ’ όσο θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν οι πρόγονοί μας. Και μιας και το έφερε η κουβέντα, να άλλο ένα χαρμόσυνο νέο: το ότι έχουμε κατανοήσει όλα όσα ήδη γνωρίζουμε κάνει εμάς τους ανθρώπους διαφορετικούς απ’ όλες τις άλλες μορφές ζωής που έζησαν ποτέ στη Γη. Και αυτό είναι καλό γιατί οι πιο πολλές απ’ τις άλλες μορφές ζωής εξαφανίστηκαν. Οι δεινόσαυροι κυριάρχησαν στην επιφάνεια του πλανήτη μας για πάνω από 200 εκατομμύρια χρόνια, ενώ εμείς δεν κυριαρχούμε για περισσότερες από μερικές εκατοντάδες χιλιετίες. Είχαν άφθονο χρόνο για ν’ αρχίσουν να αναρωτιούνται για το περιβάλλον τους και να κατανοήσουν μερικά πράγματα. Δεν το έκαναν. Και χάθηκαν. Σήμερα, εμείς οι άνθρωποι μπορούμε, αν μη τι άλλο, να ελπίζουμε ότι θα εντοπίσουμε έναν απειλητικό αστεροειδή αρκετά νωρίς, ώστε να προσπαθήσουμε να τον εκτρέψουμε. Οπότε, ήδη έχουμε κάποιες δυνάμεις που δεν είχαν εκείνοι. Μπορεί να είναι άδικο που το λέμε, αλλά εκ των υστέρων θα μπορούσαμε να συνδέσουμε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων με την από μέρους τους άγνοια της θεωρητικής φυσικής.
***
Για την ώρα, ωστόσο, βρίσκεστε ακόμη στην αμμουδιά, με την ανάμνηση του θνήσκοντος Ήλιου να παραμένει ζωηρή στο μυαλό σας. Η διορατικότητά σας δεν είναι ακόμα τόση και, για να είμαι ειλικρινής, εκείνες οι κουκκίδες που με το λαμπύρισμά τους στίζουν τη νύχτα μοιάζει να αγνοούν ολότελα την ύπαρξή σας. Γι’ αυτές η ζωή κι ο θάνατος των γήινων ειδών είναι πράγματα ολωσδιόλου αδιάφορα. Ο χρόνος στο εξώτερο διάστημα φαίνεται να λειτουργεί σε κλίμακες που το σώμα σας δεν μπορεί να τις αντιληφθεί. Ολόκληρη η ύπαρξη ενός είδους εδώ στη Γη πιθανώς για τέτοιους μακρινούς και λαμπερούς θεούς δε διαρκεί πιο πολύ από μια στράκα που κάνουν με τα δάχτυλα…
Πριν από τριακόσια χρόνια, ένας από τους πιο ξακουστούς και λαμπρούς επιστήμονες όλων των εποχών, ο Βρετανός φυσικός και μαθηματικός Ισαάκ Νεύτων, ο άνθρωπος που μας δώρισε τη βαρύτητα, από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ στην Αγγλία, σκεφτόταν πράγματι υπό αυτούς τους όρους για τον χρόνο: γι’ αυτόν υπήρχε ο χρόνος των ανθρώπων, που όλοι τον νιώθαμε και τα ρολόγια μας τον μετρούσαν, και υπήρχε ο χρόνος του Θεού, που είναι στιγμιαίος και δεν κυλά. Από την οπτική γωνία του Θεού του Νεύτωνα, η ατελείωτη γραμμή του ανθρώπινου χρόνου, που απλώνεται μπρος και πίσω στο άπειρο, δεν είναι παρά μία στιγμή όλη κι όλη. Τα βλέπει όλα, Εκείνος, εν ριπή οφθαλμού.
***
Ωστόσο, εσείς δεν είστε ο Θεός και, καθώς παρατηρείτε τ’ αστέρια, ενώ ένας φίλος σας, αμίλητος, σας βάζει ένα ποτό, αρχίζετε να νιώθετε πολύ βαρύ το καθήκον που έχετε επωμιστεί. Όλα αυτά παραείναι μεγάλα, μακρινά, παράξενα… Από πού να κάνετε μια αρχή; Δεν είστε θεωρητικοί φυσικοί… αλλά ούτε τύποι που τα παρατούν. Έχετε μάτια και περιέργεια, κι έτσι μένετε ξαπλωμένοι στην άμμο κι αρχίζετε εστιάζοντας την προσοχή σας σε ό,τι μπορείτε να δείτε.
Ο ουρανός είναι ως επί το πλείστον σκοτεινός.
Και υπάρχουν αστέρια.
Και ανάμεσα στ’ αστέρια, τα μάτια σας διακρίνουν μια ωχρή λωρίδα που λάμπει μ’ ένα αχνό ασπριδερό φως.
Ό,τι κι αν είναι τούτο το φως, γνωρίζετε ότι η λωρίδα λέγεται γαλαξίας. Το φάρδος του μοιάζει να είναι περίπου δεκαπλάσιο της πανσελήνου. Τον είχατε παρατηρήσει πολλές φορές όταν ήσασταν νεότεροι, αλλά πλέον δεν το κάνετε τόσο συχνά. Καθώς τον βλέπετε τώρα, συνειδητοποιείτε πως είναι τόσο ευδιάκριτος, που οι πρόγονοί σας πρέπει ανέκαθεν να τον γνώριζαν – και έχετε δίκιο. Τι ειρωνεία, συλλογιέται κανείς, ύστερα από αιώνες συζητήσεων για το ποια είναι η φύση του γαλαξία, τώρα να τη γνωρίζουμε και μολαταύτα η φωτορύπανση να τον κάνει αόρατο απ’ τα πιο πολλά κατοικημένα μέρη!
Από το τροπικό σας νησί, ωστόσο, η παρουσία του είναι συγκλονιστική και καθώς η Γη περιστρέφεται όπως η νύχτα προχωρά, ο γαλαξίας κινείται στον ουρανό, όπως ο Ήλιος στη διάρκεια της μέρας, απ’ την ανατολή προς τη δύση.
Η πιθανότητα το μέλλον της ανθρωπότητας να βρίσκεται κάπου εκεί, πέρα απ’ τον ουρανό της Γης, αρχίζει να φαίνεται αληθινή και συναρπαστική στον νου σας. Εστιάζοντας, αναρωτιέστε αν είναι δυνατό να δείτε με γυμνό μάτι τα πάντα στο σύμπαν. Και έπειτα γνέφετε αρνητικά. Γνωρίζετε πως ο Ήλιος, η Σελήνη, μερικοί πλανήτες όπως η Αφροδίτη, ο Άρης ή ο Δίας, μερικές εκατοντάδες αστέρια και εκείνη η θαμπή ταινία ασπριδερής σκόνης, που αποκαλείται γαλαξίας, δεν είναι τα Πάντα. Υπάρχουν μυστήρια κρυμμένα εκεί ψηλά, αθέατα ανάμεσα στ’ αστέρια· μυστήρια που περιμένουν να διαλευκανθούν… Αν μπορούσατε να τα ερευνήσετε όλα, τι θα κάνατε; Φυσικά, θα αρχίζατε από τη γειτονιά της Γης και έπειτα… έπειτα θα εκσφενδονιζόσασταν όσο πιο μακριά γινόταν, και κατόπιν… Και να, ο νους σας υπακούει!
Όσο απίστευτο κι αν δείχνει, ο νους σας πράγματι αρχίζει ν’ απομακρύνεται απ’ το σώμα σας, προς τα πάνω, προς τ’ αστέρια.
Μια στροβιλιστική αίσθηση ιλίγγου σάς κυριεύει, καθώς το σώμα σας, και το νησί όπου είναι ξαπλωμένο, γρήγορα μικραίνουν αποκάτω σας. Ο νους σας, αυτός ο άυλος εαυτός σας, κατευθύνεται ψηλά και ανατολικά. Δεν έχετε την παραμικρή ιδέα για το πώς αυτό είναι δυνατόν, αλλά να στε, ψηλότερα κι απ’ τα πιο ψηλά βουνά. Μια κατακόκκινη Σελήνη εμφανίζεται, να αιωρείται πάνω απ’ τον μακρινό ορίζοντα, και σε πολύ λιγότερο χρόνο απ’ όσο χρειάζεστε για να το πείτε βρίσκεστε έξω απ’ την ατμόσφαιρα της Γης, να διασχίζετε τα 380.000 χιλιόμετρα κενού που χωρίζουν τον πλανήτη μας απ’ τον μοναδικό φυσικό μας δορυφόρο. Ιδωμένη από το διάστημα, η Σελήνη δείχνει τόσο λευκή όσο ο Ήλιος.
Το ταξίδι σας στη γνώση έχει αρχίσει.
***
Όπως μόνο μια ντουζίνα άνθρωποι το έχουν κάνει πριν από εσάς, έχετε φτάσει στη Σελήνη. Το άυλο σώμα σας βαδίζει τώρα πάνω της. Η Γη έχει χαθεί πίσω απ’ τον σεληνιακό ορίζοντα. Βρίσκεστε στην αποκαλούμενησκοτεινή πλευρά, εκείνη που ποτέ δεν βλέπει προς τον πλανήτη μας. Δεν υπάρχει γαλάζιος ουρανός, ούτε άνεμος, και όχι μόνο βλέπετε πολύ περισσότερα αστέρια πάνω απ’ το κεφάλι σας απ’ ό,τι από οπουδήποτε στη Γη, αλλά επίσης δεν λαμπυρίζουν. Κι αυτό επειδή στη Σελήνη δεν υπάρχει ατμόσφαιρα. Στο σεληνιακό έδαφος το διάστημα αρχίζει ένα χιλιοστό πάνω από το χώμα. Κανένα μετεωρολογικό φαινόμενο δεν σβήνει ποτέ τα σημάδια στην επιφάνειά της. Υπάρχουν παντού κρατήρες, παγωμένα ενθύμια όποιου σώματος προσέκρουσε στο γυμνό της έδαφος.
Καθώς ξεκινάτε να βαδίζετε προς την πλευρά της Σελήνης αντίκρυ στη Γη, η ιστορία της γένεσής της ως διά μαγείας ξετυλίγεται στον γεμάτο λαχτάρα νου σας και κοιτάτε εμβρόντητοι το έδαφος κάτω απ’ τα πόδια σας.
Πόση βία!
Πριν από περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια έτη, ο νεαρός μας πλανήτης χτυπήθηκε από έναν άλλο με μέγεθος σαν του Άρη, που εκτόξευσε στο διάστημα ένα μεγάλο του κομμάτι. Μέσα στις επόμενες χιλιετίες, όλα τα συντρίμματα από τούτη την πρόσκρουση ενώθηκαν σε μία μοναδική σφαίρα σε τροχιά γύρω από τον κόσμο μας. Όταν έγινε αυτό, γεννήθηκε η Σελήνη που τώρα στέκεστε πάνω της.
Εάν συνέβαινε σήμερα, μια τέτοια πρόσκρουση θα αρκούσε με το παραπάνω για να αφανιστούν όλες οι μορφές ζωής στη Γη. Τότε, ωστόσο, ο κόσμος μας ήταν γυμνός και δείχνει παράξενο όταν συλλογιέται κανείς πως, δίχως αυτό το καταστροφικό πλήγμα, δε θα είχαμε Σελήνη να φωτίζει τις νύχτες μας, ή ισχυρές παλίρροιες, και η ζωή όπως τη γνωρίζουμε πιθανώς δεν θα υπήρχε στον πλανήτη μας. Καθώς η γαλάζια Γη εμφανίζεται μπροστά σας, πάνω απ’ τον σεληνιακό ορίζοντα, συνειδητοποιείτε πως τα καταστροφικά συμβάντα σε κοσμική κλίμακα μπορεί να αποβούν ευεργετικά ή ολέθρια.
***
Ο πλανήτης που είναι το σπίτι σας, έτσι ιδωμένος από εδώ, έχει τέσσερις φορές το μέγεθος της Σελήνης. Ένα γαλάζιο μαργαριτάρι αιωρούμενο μπροστά σ’ ένα μαύρο αστροποίκιλτο φόντο.
Η πραγματική έκταση του κόσμου μας μέσα στο διάστημα είναι ένα θέαμα που μας κάνει, και θα μας κάνει πάντοτε, να νιώθουμε ασήμαντοι.
Και καθώς βαδίζετε λίγο ακόμα και τον βλέπετε να υψώνεται στον σεληνιακό ουρανό, κι ας δείχνουν όλα γαλήνια και ασφαλή, γνωρίζετε τώρα πως δεν πρέπει να εμπιστεύεστε αυτή τη φαινομενική γαλήνη. Ο χρόνος έχει άλλο νόημα εδώ και μες στους αιώνες που εξακολουθούν να ξετυλίγονται, η βία του σύμπαντος μοιάζει αναπόδραστη. Οι κρατήρες που σημαδεύουν τη σεληνιακή επιφάνεια δεν είναι παρά μια υπενθύμιση αυτού του πράγματος. Εκατοντάδες χιλιάδες ογκόλιθοι μεγάλοι σαν βουνά, περιπλανώμενοι στο διάστημα, πρέπει να την έχουν σφυροκοπήσει στο πέρασμα των αιώνων. Και πρέπει επίσης να έχουν πλήξει τη Γη – όμως, οι πληγές του πλανήτη μας έχουν επουλωθεί, γιατί ο κόσμος μας είναι ζωντανός και κρύβει το παρελθόν του βαθιά κάτω απ’ το ολοένα μεταβαλλόμενο έδαφός του.
Παρ’ όλα αυτά, μέσα σ’ ένα τέτοιο σύμπαν, ξάφνου νιώθετε ότι ο κόσμος που είναι το σπίτι σας, παρά την ικανότητά του να γιατρεύεται, είναι τρωτός, σχεδόν ανυπεράσπιστος…
Σχεδόν.
Αλλά όχι εντελώς. Τώρα έχει εμάς. Έχει εσάς.
***
Προσκρούσεις σαν εκείνη που οδήγησε στη γένεση της Σελήνης ως επί το πλείστον ανήκουν στο παρελθόν. Σήμερα δεν υπάρχουν περιπλανώμενοι πλανήτες που ν’ απειλούν τον κόσμο μας, αλλά μόνο αστεροειδείς και κομήτες – και η Σελήνη εν μέρει μας προστατεύει από τέτοιους κινδύνους. Ωστόσο, ο κίνδυνος καραδοκεί παντού και, καθώς παρατηρείτε την κυανόχρωμη εικόνα της Γης να αιωρείται στον σκοτεινό ουρανό, μια εκπληκτικά φωτεινή σφαίρα φωτός υψώνεται ξαφνικά πίσω σας.
Γυρνάτε κι αντικρίζετε έναν αστέρα, το πιο λαμπερό και πιο βίαιο πράγμα που μπορεί να βρεθεί κοντά στον πλανήτη μας.
Το έχουμε ονομάσει Ήλιο.
Βρίσκεται 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά απ’ τον κόσμο μας.
Είναι η πηγή όλης της δύναμής μας.
Και καθώς ο νους σας κατακλύζεται απ’ το φως που πηγάζει από τούτο τον εκπληκτικό κοσμικό φανό, αφήνετε πίσω τη Σελήνη και πετάτε προς το μέρος αυτού του δικού μας αστεριού, του Ήλιου, για να ανακαλύψετε γιατί λάμπει.
3. Ο Ήλιος
Αν η ανθρωπότητα μπορούσε, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, να συλλέξει την ενέργεια που εκλύει ο Ήλιος σ’ ένα δευτερόλεπτο, αυτή θα αρκούσε για να καλυφθούν οι ενεργειακές ανάγκες όλου του κόσμου για περίπου μισό δισεκατομμύριο χρόνια.
Καθώς πετάτε όλο και πιο κοντά σε τούτο το δικό μας αστέρι, συνειδητοποιείτε πως ο Ήλιος δεν είναι τόσο μεγάλος όσο όταν τον είδατε πέντε δισεκατομμύρια έτη στο μέλλον, τότε που πλησίαζε στο τέλος του. Εντούτοις, είναι μεγάλος. Κατ’ αναλογία, αν ο Ήλιος είχε τον όγκο ενός μεγάλου καρπουζιού, η μικροσκοπική Γη θα βρισκόταν κάπου 43 μέτρα μακριά – και θα χρειαζόσασταν μεγεθυντικό φακό για να τη δείτε.
***
Έχετε φτάσει μερικές χιλιάδες μίλια πάνω απ’ την επιφάνεια του Ήλιου. Πίσω σας, η Γη δεν είναι παρά μια φωτεινή κουκκίδα. Μπροστά σας, ο Ήλιος γεμίζει τον μισό ουρανό. Φυσαλίδες πλάσματος σκάζουν ολόγυρα. Δισεκατομμύρια τόνοι διάπυρης ύλης εκτοξεύονται μπροστά στα μάτια σας και διαπερνούν το άυλο σώμα σας, καθώς πελώριοι, φαινομενικά τυχαίοι βρόχοι ανοίγουν στο ηλιακό μαγνητικό πεδίο. Το θέαμα είναι εκπληκτικό – τούτο είναι το λιγότερο που θα μπορούσε κανείς να πει γι’ αυτό· και συνεπαρμένοι απ’ τη δύναμή του ξαφνικά αναρωτιέστε τι είναι εκείνο που λείπει από τη Γη και που κάνει τον Ήλιο να είναι τόσο ξεχωριστός. Τι κάνει έναν αστέρα να είναι αστέρας; Από πού πηγάζει η ενέργειά του; Και γιατί, στην ευχή, πρέπει μια μέρα να πεθάνει;
Για να το κατανοήσετε, κατευθύνεστε προς το πιο βίαιο κι αφιλόξενο μέρος που μπορεί να υπάρξει, στην καρδιά του Ήλιου, περισσότερο από μισό εκατομμύριο χιλιόμετρα κάτω απ’ την επιφάνειά του. Η Γη, εν συγκρίσει, έχει ακτίνα περίπου 6.500 χιλιομέτρων απ’ την επιφάνεια ως τον πυρήνα.
Καθώς βουτάτε με το κεφάλι μες στο εκτυφλωτικό καμίνι, θυμάστε πως όλη η ύλη που ανασαίνουμε ή βλέπουμε ή αγγίζουμε ή νιώθουμε ή και ανιχνεύουμε, ακόμα και η ύλη που περιέχεται στο αληθινό σας σώμα είναι καμωμένη από άτομα. Τα άτομα είναι τα δομικά στοιχεία όλων των πραγμάτων. Είναι, αν θέλετε, τα τουβλάκια Lego του περιβάλλοντός σας. Αντίθετα ωστόσο με τα Lego, τα άτομα δεν είναι ορθογώνια. Είναι στρογγυλά ως επί το πλείστον κι αποτελούνται από έναν πυκνό και σφαιρικό πυρήνα, με μικροσκοπικά μακρινά ηλεκτρόνια να περιστρέφονται γύρω του. Όπως τα Lego, ωστόσο, μπορούμε να ταξινομήσουμε τα άτομα ανάλογα με το μέγεθός τους. Έχουμε ονομάσει το πιο μικροσκοπικό απ’ όλα υδρογόνο. Το δεύτερο πιο μικρό ονομάζεται ήλιο. Πάρτε αυτά τα δύο άτομα μαζί, και έχετε περίπου το 98 τοις εκατό όλης της γνωστής ύλης στο γνωστό σύμπαν. Μεγάλο ποσοστό, αναμφίβολα, αλλά μικρότερο απ’ ό,τι στο παρελθόν. Κάπου 13,8 δισεκατομμύρια έτη πριν, πιστεύεται πως τούτα τα δύο άτομα συναπάρτιζαν σχεδόν το 100 τοις εκατό όλης της γνωστής ύλης. Το άζωτο, ο άνθρακας, το οξυγόνο και ο άργυρος είναι παραδείγματα ατόμων που βρίσκονται σήμερα και δεν είναι υδρογόνο ή ήλιο. Οπότε, πρέπει να εμφανίστηκαν αργότερα. Πώς; Βρίσκεστε καθ’ οδόν για να το ανακαλύψετε.
Βυθίζεστε όλο και πιο βαθιά μέσα στον Ήλιο· η θερμοκρασία αυξάνεται, γίνεται αδιανόητα υψηλή. Καθώς φτάνετε στον πυρήνα, οι βαθμοί είναι 16 εκατομμύρια στην κλίμακα Κελσίου! Ίσως ακόμα περισσότεροι. Και υπάρχουν πολλά άτομα υδρογόνου παντού, αν και η γύρω ενέργεια τα έχει απογυμνώσει. Τα ηλεκτρόνιά τους έχουν αποδεσμευτεί, αφήνοντας γυμνούς τους πυρήνες. Η πίεση που με το βάρος του όλος ο αστέρας ασκεί στο κέντρο του είναι τόση, ώστε αυτοί οι πυρήνες είναι έτσι στοιβαγμένοι, που δεν έχουν σχεδόν καμία ελευθερία κίνησης. Απεναντίας, αναγκάζονται να συντηχθούν δημιουργώντας έναν μεγαλύτερο πυρήνα. Το βλέπετε να συμβαίνει μπροστά σας: μια αντίδραση θερμοπυρηνικής σύντηξης, η δημιουργία μεγάλων ατομικών πυρήνων από μικρότερους.
Με το που φτιάχνονται, καθώς τώρα βγαίνουν απ’ το καμίνι που τους γέννησε, τούτοι οι βαριοί πυρήνες ενώνονται με τα ελεύθερα κινούμενα ηλεκτρόνια που είχαν αποσπαστεί από τους πυρήνες υδρογόνου και γίνονται νέα, βαρύτερα άτομα: άζωτο, άνθρακας, οξυγόνο, άργυρος…
Για να συμβεί μια αντίδραση θερμοπυρηνικής σύντηξης (η δημιουργία μεγάλων ατόμων από μικρά), απαιτείται τεράστια ποσότητα ενέργειας, και αυτή η ενέργεια παρέχεται εδώ απ’ τη συντριπτική βαρύτητα του Ήλιου, που ουσιαστικά τραβά τα πάντα προς τον πυρήνα του και έτσι τα συμπιέζει τρομερά. Μια τέτοια αντίδραση δεν μπορεί να λάβει χώρα με τρόπο φυσικό πάνω ή μέσα στη Γη. Ο πλανήτης μας παραείναι μικρός και δεν είναι αρκετά πυκνός, οπότε η βαρύτητά του δεν μπορεί να κάνει τον πυρήνα του να φτάσει στη θερμοκρασία και στην πίεση που απαιτούνται για να προκληθεί αυτού του είδους η αντίδραση. Εξ ορισμού, αυτή είναι η κύρια διαφορά ανάμεσα σ’ έναν πλανήτη κι έναν αστέρα. Και ο μεν και ο δε είναι κατά προσέγγιση σφαιρικά κοσμικά αντικείμενα, αλλά οι πλανήτες είναι βασικά μικροί, με πετρώδεις πυρήνες που μερικές φορές περιβάλλονται από αέριο. Οι αστέρες, απ’ την άλλη, μπορούν να θεωρηθούν πελώριοι θερμοπυρηνικοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας. Η βαρυτική τους ενέργεια είναι τόσο μεγάλη, που απ’ τη φύση τους αναγκάζονται να σφυρηλατούν την ύλη στον πυρήνα τους. Όλα τα βαρέα άτομα απ’ τα οποία είναι πλασμένη η Γη, όλα τα άτομα που είναι αναγκαία για τη ζωή, άτομα που περιέχει το σώμα μας, κάποτε σφυρηλατήθηκαν στον πυρήνα ενός αστέρα. Όταν ανασαίνετε, τα εισπνέετε. Όταν αγγίζετε το δικό σας δέρμα ή κάποιου άλλου, αγγίζετε κοσμική σκόνη. Αναρωτηθήκατε νωρίτερα γιατί αστέρια σαν τον Ήλιο πρέπει να πεθαίνουν και στο τέλος της ζωής τους να εκρήγνυνται· και ιδού η απάντησή μας: δίχως ένα τέλος σαν αυτό, γύρω θα υπήρχαν μονάχα υδρογόνο και ήλιο. Η ύλη απ’ την οποία είμαστε πλασμένοι θα ήταν αέναα φυλακισμένη μέσα σε αιώνια άστρα. Η Γη δεν θα είχε γεννηθεί. Η ζωή όπως τη γνωρίζουμε απλώς δεν θα υπήρχε.
Για να το δούμε αυτό από άλλη σκοπιά, μιας και δεν είμαστε φτιαγμένοι μόνο από υδρογόνο και ήλιο, μιας και το σώμα μας και η Γη κι όλα όσα μας περιβάλλουν επίσης περιέχουν άνθρακα, οξυγόνο κι άλλα άτομα, γνωρίζουμε ότι ο Ήλιος μας είναι αστέρας δεύτερης ή μπορεί ακόμα και τρίτης γενιάς. Μια δυο γενιές αστέρων έπρεπε να εκραγούν προτού η σκόνη τους γίνει ο Ήλιος, η Γη, εμείς. Τι προκάλεσε λοιπόν τον θάνατό τους; Γιατί οι αστέρες είναι καταδικασμένοι να τελειώνουν τη λαμπερή τους ζωή με μια θεαματική έκρηξη;
Μια απ’ τις εκπληκτικές ιδιότητες μιας αντίδρασης πυρηνικής σύντηξης είναι πως, όσο πελώρια ποσότητα ενέργειας κι αν χρειάστηκε για να την προκαλέσει –το βάρος ενός ολόκληρου αστέρα!–, στη συνέχεια εκλύει ακόμα περισσότερη ενέργεια.
Ο λόγος γι’ αυτό μπορεί να μοιάζει εκπληκτικός, αλλά από τη στιγμή που θα το δείτε να συμβαίνει μπροστά στα μάτια σας δεν έχετε άλλη επιλογή παρά να το δεχτείτε: όταν δύο ατομικοί πυρήνες συντήκονται σε έναν μεγαλύτερο, μερική απ’ τη μάζα τους εξαφανίζεται. Ο συντηγμένος πυρήνας έχει λιγότερη μάζα απ’ ό,τι οι δύο που τον δημιούργησαν. Είναι σαν να ανακατεύεις ένα κιλό παγωτό βανίλια μ’ ένα ακόμα κιλό απ’ το ίδιο παγωτό, και να μην έχεις δύο κιλά παγωτό, αλλά λιγότερο.
Στην καθημερινή ζωή, αυτό δεν θα συνέβαινε. Στον πυρηνικό κόσμο, όμως, συμβαίνει διαρκώς. Ευτυχώς για εμάς, ωστόσο, η μάζα δεν χάνεται. Μετατρέπεται σε ενέργεια, και η διάσημη εξίσωση E = mc2 του Αϊνστάιν δίνει την «ισοτιμία».[1]
Στην καθημερινή μας ζωή, είμαστε πιο συνηθισμένοι σε ισοτιμίες ανάμεσα σε νομίσματα, παρά ανάμεσα στη μάζα και στην ενέργεια. Έτσι, για να δείτε αν η E = mc2 είναι συμφέρουσα συναλλαγή για τη φύση, φανταστείτε πως η ίδια ισοτιμία δίνεται στο αεροδρόμιο «Τζον Φ. Κένεντι» για την αλλαγή από λίρες στερλίνες (η αρχική μάζα) σε αμερικανικά δολάρια (η ενέργεια που παίρνεις ως αντάλλαγμα). Η συναλλαγματική ισοτιμία είναι τότε c2, όπου το «c» συμβολίζει την ταχύτητα του φωτός και το «c2» είναι η ταχύτητα του φωτός πολλαπλασιασμένη με τον εαυτό της. Για μία λίρα, θα παίρνατε 90 εκατομμύρια δισεκατομμύρια δολάρια. Θα έλεγα πως η συναλλαγή είναι αρκετά συμφέρουσα. Για την ακρίβεια, είναι η καλύτερη ισοτιμία στη φύση.
Προφανώς, η απώλεια μάζας σε κάθε αντίδραση πυρηνικής σύντηξης είναι σχετικά μικρή. Αλλά υπάρχουν τόσα άτομα που συντήκονται κάθε δευτερόλεπτο στην καρδιά του Ήλιου, ώστε η ενέργεια που εκλύεται είναι πελώρια, και πρέπει κάπου να πάει. Έτσι, ωθείται στο διάστημα, μακριά απ’ τον πυρήνα του αστέρα, με όλους τους εφικτούς τρόπους. Στο τέλος, η ενέργεια από τούτη την πυρηνική σύντηξη εξισορροπεί τη βαρύτητα που πιέζει τα πάντα προς τα κάτω μέσα στον πυρήνα, σταθεροποιώντας το μέγεθος του αστέρα μας. Δίχως αυτήν, αν η βαρύτητα ήταν ο μόνος «παίκτης», ο Ήλιος θα συρρικνωνόταν.
Η πυρηνική σύντηξη εκλύει μια τρομακτική ποσότητα φωτός και σωματιδίων, η οποία τυχαίνει να μετατρέπει τα πάντα γύρω σε μια λαμπερή «σούπα» από πυρήνες και ηλεκτρόνια, που αποκαλείται πλάσμα.
Αυτή η έκλυση φωτός, θερμότητας και ενέργειας κάνει τους αστέρες να λάμπουν.
Ο Ήλιος, καθώς είναι αστέρας, δεν είναι μια μεγάλη πύρινη σφαίρα – η φωτιά χρειάζεται οξυγόνο και, μολονότι ο Ήλιος δημιουργεί λίγο, μαζί με άλλα βαρέα στοιχεία, δεν υπάρχει αρκετό ελεύθερο οξυγόνο στο εξώτερο διάστημα, ώστε να συντηρηθεί μια φωτιά. Ένα σπίρτο δεν θα άναβε ποτέ στο διάστημα. Ο Ήλιος, όπως όλοι οι αστέρες στον ουρανό, είναι απλώς μια φωτεινή σφαίρα λαμπερού πλάσματος, ένα καυτό μείγμα ηλεκτρονίων, ατόμων απογυμνωμένων από κάποια απ’ τα ηλεκτρόνιά τους (αποκαλούνται ιόντα) και ατόμων απογυμνωμένων απ’ όλα τους τα ηλεκτρόνια – γυμνοί ατομικοί πυρήνες.
Εφόσον υπάρχουν αρκετοί μικροσκοπικοί πυρήνες ώστε να συμπιέζονται μες στον πυρήνα του, η βαρύτητα του Ήλιου και η ενέργεια της σύντηξης παραμένουν σε ισορροπία, και είμαστε αρκετά τυχεροί που ζούμε κοντά σ’ έναν αστέρα ο οποίος βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση.
Στην πραγματικότητα, η τύχη δεν παίζει κανέναν ρόλο.
Αν ο Ήλιος δεν ήταν σε αυτή την κατάσταση, εμείς δεν θα ήμασταν εδώ.
Και, όπως γνωρίζετε τώρα πια, ο Ήλιος δεν θα βρίσκεται για πάντα σε τούτη την κατάσταση ισορροπίας: Ο πυρήνας του αστέρα μας κάποια μέρα θα ξεμείνει απ’ το ατομικό του καύσιμο. Εκείνη τη μέρα δεν θα εκλύεται πλέον, από τον πυρήνα, άλλη ωστική ενέργεια, ώστε να αντισταθμίζει τη βαρύτητα, που τότε θα είναι η μόνη δύναμη και θα πυροδοτήσει την τελική αλληλουχία συμβάντων στον αστέρα μας. Ο Ήλιος θα συρρικνωθεί και θα γίνει πιο πυκνός, ώσπου μια αντίδραση πυρηνικής σύντηξης θα προκληθεί ξανά, αλλά μακριά από τον πυρήνα, κοντύτερα στην επιφάνεια. Αυτή η ξαναγεννημένη αντίδραση σύντηξης δεν θα εξισορροπήσει τη βαρύτητα, αλλά θα την κατανικήσει και η επιφάνεια του Ήλιου θα ωθηθεί, κάνοντας τον αστέρα μας να μεγαλώσει. Το είδατε να συμβαίνει στο ταξίδι σας στο μέλλον. Μια τελευταία βίαιη απελευθέρωση ενέργειας θα προαναγγείλει τότε τον θάνατο που ήδη παρακολουθήσατε, απλώνοντας στο διάστημα όλα τα άτομα που ο Ήλιος έχει σφυρηλατήσει σε όλη του τη ζωή, ενώ θα δημιουργήσει και μερικά ακόμα – τα βαρύτερα όλων, όπως χρυσό. Τέλος, τούτα τα άτομα θα αναμειχθούν με τ’ απομεινάρια άλλων γειτονικών θνήσκοντων αστέρων, σχηματίζοντας πελώρια νέφη κοσμικής σκόνης που, ίσως, θα είναι το σπέρμα άλλων κόσμων στο μακρινό μέλλον.
***
Υπολογίζοντας την ποσότητα υδρογόνου που απομένει στον πυρήνα του αστέρα μας, οι επιστήμονες μπορούν να εικάσουν πότε θα συμβεί τούτη η έκρηξη, και τ’ αποτελέσματα δείχνουν ότι ο Ήλιος θα εκραγεί σε περίπου πέντε δισεκατομμύρια έτη από τώρα, μια Πέμπτη, συν πλην τρεις ημέρες.
πηγή: fractalart.gr
