Η κατάσταση δεν είναι άσπρη-μαύρη με την επιστήμη στη μια πλευρά του φάσματος και την ψευδοεπιστήμη στην άλλη. Υπάρχουν πολλές, πάρα πολλές αποχρώσεις του γκρι (μη πάει το μυαλό σας σε πρόσφατα βιβλία και ταινίες), δεν υπάρχει ξεκάθαρο σημείο διαχωρισμού και, σε πολλές περιπτώσεις, χρειάζεται να είσαι ειδικός σε ένα τομέα προκειμένου να καταφέρεις να διακρίνεις τα ψέματα από τις αλήθειες. Αλλά ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, ο ειδικός πρέπει να μπει βαθιά στα στοιχεία που προσφέρει η ψευδοεπιστήμη για να διακρίνει το πρόβλημα. Αν λοιπόν υπάρχουν τόσες δυσκολίες ακόμα για τους ειδικούς επιστήμονες, φανταστείτε πόσο δύσκολο είναι για εμάς τους κοινούς θνητούς να ξεχωρίσουμε την ήρα από το στάρι. Δεν είναι περίεργο που συχνά πυκνά πέφτουμε στη παγίδα της καλά στημένης ψευδοεπιστήμης με άσχημα αποτελέσματα.
Το πλησιέστερο που μπορούμε να φτάσουμε σε ένα διαχωρισμό είναι η παρακάτω λίστα χαρακτηριστικών. Όταν βρείτε κάποιο από τα παρακάτω τότε μάλλον έχετε μια περίπτωση ψευδοεπιστήμης. Όσα περισσότερα βρίσκετε, τόσο πιο πολλές είναι οι πιθανότητες να έχετε μπροστά σας ένα καλοστημένο ψέμα.
Αδυναμία διαψευσιμότητας: Οι επιστημονικές θεωρίες πρέπει να είναι δυνατό να διαψευσθούν. Αν δεν είναι δυνατόν να γίνει κάτι τέτοιο τότε δεν είναι επιστήμη.
Παράδειγμα θεωρίας: Ισχυρίζομαι πως μπορώ να επικοινωνήσω με οντότητες που κανείς δεν βλέπει, κανένα όργανο δεν εντοπίζει και οι πράξεις τους δεν έχουν συνέπειες στον κόσμο γύρω μας. Δεν υπάρχει δυνατότητα να επαληθευτεί ή να διαψευσθεί ο ισχυρισμός, άρα απορρίπτεται.
Μη επαναλαμβανόμενα αποτελέσματα: Τα αποτελέσματα της έρευνας/πειράματος που έχω κάνει θα πρέπει να είναι δυνατόν να επαναληφθούν, αν το πείραμα ξαναγίνει με ακριβώς τις ίδιες συνθήκες και παραμέτρους. Αν το πείραμα/έρευνα επαναληφθεί αλλά τα αποτελέσματα είναι διαφορετικά, τότε έχουμε λόγους να πιστεύουμε πως κάτι πάει στραβά.
Επιστήμη μέσω των ΜΜΕ: Καλά είναι τα ΜΜΕ αλλά δεν είναι σε θέση να κρίνουν αν μια θεωρία είναι επιστημονική ή όχι. Αν κάποιος έχει μια θεωρία, τότε οφείλει να τη δημοσιεύσει σε ένα σοβαρό και αποδεκτό έντυπο ώστε να τη δουν οι επιστήμονες του ίδιου τομέα και να τη κρίνουν. Αν αυτό το βήμα (peer review) αγνοηθεί, τότε είναι πολύ πιθανό να έχουμε περίπτωση ψευδοεπιστήμης.
Αδυναμία να προσαρμοστεί μια θεωρία κάτω από τη συντριπτική πίεση στοιχείων που δείχνουν το αντίθετο. Αν μια θεωρία βρίσκει συνεχώς επιστημονικά στοιχεία που τη διαψεύδουν, εν μέρει ή εξ ολοκλήρου, τότε πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτά τα νέα στοιχεία ή να απορριφθεί. Αν αυτό δεν συμβεί τότε συμπεριφέρεται σαν δόγμα και μάλλον θα πρόκειται για ψευδοεπιστημονική θεωρία.
Χρήση θεωριών συνωμοσίας για να εξηγηθεί η έλλειψη στοιχείων που επαληθεύουν, ή η ύπαρξη στοιχείων που καταρρίπτουν τη θεωρία. Νομίζω πως αυτή η περίπτωση δεν χρειάζεται επεξήγηση.
Χρήση συναισθηματικών ή υπερβολικών εκφράσεων για να δημιουργηθεί «εντύπωση» και να προκαλέσουν το ενδιαφέρον. Σοκ και δέος από τις ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΠΟΥ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΣΑΣ ΚΡΥΨΟΥΝ!
Απροθυμία να μοιραστώ τα στοιχεία που έχω με άλλους επιστήμονες. Η επιστημονική διαδικασία προβλέπει πως όλες οι θεωρίες περνάνε από έλεγχο από άλλους επιστήμονες του χώρου. Αν δεν δοθούν όλα τα απαραίτητα στοιχεία, τότε η θεωρία δεν μπορεί να ελεγχθεί και σε αυτή τη περίπτωση δημιουργούνται υποψίες πως κάτι δεν πάει καλά.
Αδυναμία εξήγησης. Οι θεωρίες πρέπει να μπορούν να εξηγήσουν κάποιο φυσικό φαινόμενο. Αν δεν τα καταφέρνουν τότε δεν έχουν νόημα ύπαρξης.
«Μετακίνηση του στόχου». Αν κάθε φορά που εμφανίζεται μια πληροφορία που ανατρέπει τη θεωρία μου, εγώ την αλλάζω (τη θεωρία) όσο χρειάζεται ώστε η νέα πληροφορία να μην την επηρεάζει, τότε αυτό δεν είναι καλό σημάδι.
Όσο περισσότερα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά έχει μια θεωρία, και όσο πιο έντονα είναι αυτά τα χαρακτηριστικά, τόσο πιο πολύ πρέπει να τοποθετείται προς τη πλευρά της ψευδοεπιστήμης και το αντίστροφο.
Ίσως να σας βοηθήσει και ο παρακάτω πίνακας.
|
Τέλος, η αδυναμία της επιστήμης να αποδείξει πως μια θεωρία είναι ψευδής σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί απόδειξη πως αυτή η θεωρία είναι σωστή. Το ότι δεν μπορώ να αποδείξω πως δεν υπάρχουν φτερωτοί μονόκεροι, δεν σημαίνει πως η αδυναμία μου αυτή αποτελεί απόδειξη της ύπαρξής τους.
πηγή: greeksceptic
