Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Ο Τζιορντάνο Μπρούνο, Ιταλός ιδεαλιστής φιλόσοφος (1548-1600), αποτέλεσε τον πρώτο νεοπλατωνικό πανθεϊστή των νεότερων χρόνων που επηρεάστηκε τόσο από τα ερμαϊκά κείμενα όσο και από την αρχαία αιγυπτιακή θρησκευτική παράδοση όπως την έβλεπαν οι νεοπλατωνικοί Πλωτίνος, Ιάμβλιχος, Πρόκλος. Πρόκειται για έναν πρωτότυπο φιλόσοφο, πολύ μπροστά από την εποχή του, ο οποίος συνέταξε μια φιλοσοφία που επιβεβαιώνει την σύγχρονη κβαντική φυσική αλλά και αποτέλεσε πολύτιμη πηγή και έμπνευση για τους φιλοσόφους της θεωρησιακής ιδεαλιστικής πανθεϊστικής γραμμής (Σπινόζα, Φίχτε, Σέλινγκ, Χέγκελ).
Ο Μπρούνο υπερασπίστηκε τη θεωρία του Κοπέρνικου, σύμφωνα με την οποία η γη δεν είναι το κέντρο του κόσμου, αναπτύσσοντας την κοσμολογική ιδέα ότι υπάρχουν άπειρα ηλιακά συστήματα εισηγούμενος την βεβαιότητα ότι το σύμπαν είναι απέραντο και άπειρο με άπειρους κόσμους, σε αντίθεση με το πεπερασμένο σύμπαν του Αριστοτέλη. Σύμφωνα με τον Μπρούνο, επειδή το σύμπαν είναι απεριόριστο, δεν έχει νόημα να μιλάμε για κάποιο κέντρο του σύμπαντος. Η Φύση, για τον Μπρούνο, είναι ο "θεός εν τοις πράγμασι", δηλαδή "μια ολοκληρωμένη εικόνα της ολοκληρωμένης εικόνας του Θεού". Κατά τον Μπρούνο, το θείο ενυπάρχει μέσα μας, τα πάντα είναι ζωντανά, γιατί σε κάθε μέρος της πραγματικότητας, ακόμα και στον υλικό κόσμο, υπάρχει μια διαμορφοποιός και ζωτική αρχή, δηλαδή εκείνη η εσωτερική δομή, εκείνη η ανάγκη που κάνει κάθε πράγμα αυτό που είναι. Αυτό που ονομάζουμε "Νους", κατά τον Μπρούνο, δεν υπάρχει μόνο στον άνθρωπο, αλλά και με τρόπο ασυνείδητο και στα ζώα, στα φυτά, στα έντομα και τα ορυκτά, θέση που υιοθετεί και ο Χέγκελ.
Ο Τζιορντάνο Μπρούνο ήταν ο πρώτος στοχαστής της νέας φιλοσοφίας που πρέσβευε την ελευθερία της σκέψης και τον ανθρωπισμό σε όλα επίπεδα συγκρότησης των κοινωνιών, κάτι για το οποίο πολεμήθηκε σκληρά από το χριστιανικό κατεστημένο της εποχής του. Το 1600 καταδικάστηκε από την ιερά εξέταση σε θάνατο στην πυρά για τις φιλοσοφικές και κοσμολογικές του θέσεις. Η πρωτοτυπία του μεγάλου αυτού αγωνιστή φιλοσόφου έγκειται στην απόπειρά του να συγκροτηθεί μια πανανθρώπινη πανθεϊστική θρησκεία στα πρότυπα της φιλοσοφίας και της επιστήμης, μια θρησκεία του Λόγου από τα κάτω, στην οποία κάθε πεποίθηση θα είναι κοινή και ορθολογικά κατανοητή για όλους τους ανθρώπους, σε αντίθεση με τον χριστιανισμό της εποχής του, τον οποίο θεωρούσε τροχοπέδη στην εξέλιξη και πνευματική τελείωση της ανθρωπότητας. Για τον Μπρούνο η σύλληψη και η επαφή του ανθρώπου με το θείο δεν επιτυγχάνεται με τελετουργίες και δογματικές εξωτερικές τυπικότητες, αλλά με την ενασχόληση με τη φιλοσοφία και την καλλιέργεια της σκέψης και του πνεύματος, μια θέση την οποία υιοθέτησαν αργότερα και οι θεωρησιακοί φιλόσοφοι.
Των Wigbert Winkler, M. Paz de Benito
Ο άνθρωπος πάντα στόχευε στο να μπορέσει να προσδιορίσει τα θεμέλια του είναι του, της ύπαρξής του. Γι’αυτό τον σκοπό γεννήθηκε η αναγκαιότητα να δημιουργηθεί μια καθορισμένη εικόνα του κόσμου. Όλη η δραστηριότητα και το έργο του βασίζεται σε μια καθορισμένη αντίληψη για τα πράγματα.
Με γενικούς όρους μπορούμε να πούμε ότι, όλα εκείνα που βασίζονται σε μια συγκεκριμένη θεώρηση των πραγμάτων θα εμπνεύσουν δράσεις που τα αποτελέσματά τους θα είναι, επίσης, σωστά ή, τουλάχιστον, σύμφωνα με το πνεύμα που τα έχει κατευθύνει. Αντίθετα, αν η αντίληψη για τον κόσμο, από την οποία ξεκινάμε, δεν αντιστοιχεί σε μια, κατά βάση, επιβεβαιωμένη πραγματικότητα, δεν θα υπάρξουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Θα παρουσιαστούν προβλήματα και, τόσο οι πολιτισμοί που θα έχουν γεννηθεί στην κοιτίδα αυτής της ιδιοσυγκρασίας, όσο και οι φορείς των αντιλήψεών τους, θα καταρρεύσουν παταγωδώς, κρίσεις και καταστροφές θα είναι τα σημάδια της παρακμής.
Η εποχή μας παρουσιάζεται γεμάτη από προβλήματα. Ριζικές αλλαγές στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, οικολογικές καταστροφές, καθώς και αποσύνθεση των επιστημονικών και θρησκευτικών αντιλήψεων, είναι τα σημερινά χαρακτηριστικά. Μπροστά σ’αυτή την κατάσταση υπάρχουν -και πάντα υπήρχαν- δύο βασικές θέσεις: Θέση “Α”: “Γιατί υπάρχουν σήμερα τόσα προβλήματα;” = Θέση αναζήτησης, ανοίγματος, που επιδέχεται ενδεχόμενες αλλαγές σχημάτων. Θέση “Β”: “Πάντα υπήρχαν προβλήματα.
Η κατάστασή μας δεν είναι νέα.” = Κλειστή θέση φυγής μπροστά στα δυσάρεστα ή ακατανόητα προβλήματα, αφήνει το σύστημα να λειτουργήσει και, κατά συνέπεια, μετατρέπεται σε συνένοχό του, είναι ενσωματωμένη στις κυρίαρχες δομές. Η πρώτη θέση (Α) επιφέρει, στο επιστημονικό επίπεδο, την ανάπτυξη νέων γνώσεων, όπως για παράδειγμα: στη Φυσική, την κβαντική θεωρία, στη Βιολογία, την θεωρία της αυτο-οργάνωσης, στην Ψυχολογία, την Παραψυχολογία. Αυτά τα ρεύματα και οι έρευνες υποδεικνύουν πώς να αντιμετωπίζουμε αινίγματα, αναγγέλλουν μια στάση αλλαγής.
Η συνύπαρξη των δύο θέσεων που αναφέρθηκαν γεννάει την διαφορά, άρα και την αντιπαράθεση μεταξύ δύο τύπων θεμελιωδών αντιλήψεων για τα πράγματα, που ονομάζονται: ρεαλιστική και ιδεαλιστική αντίληψη για τον κόσμο. Η ρεαλιστική αντίληψη “Ο κόσμος είναι έτσι και όπως μπορούμε να τον συλλάβουμε, δηλαδή, έτσι και όπως παρουσιάζεται μπροστά στη λογική μας.” Αυτός είναι ο τρόπος σκέψης της λεγόμενης “ρεαλιστικής αντίληψης” που, αν αναλυθεί σοβαρά, αποδεικνύεται παιδική, καθώς ισχυρίζεται ότι τα σώματα δεν είναι μόνο προϊόν της λογικής μας σύλληψης, αλλά και ότι τα σώματα υπάρχουν αντικειμενικά, υπάρχουν καθ’αυτά, πέρα από αυτό που συλλαμβάνουμε ή δεν συλλαμβάνουμε.
Η ιδεαλιστική αντίληψη
Σαν εκπρόσωποι αυτής της αντίληψης μπορούν να αναφερθούν μορφές όπως ο Πλάτωνας, ο Πλωτίνος, ο Χέγκελ, ο Σέλινγκ, καθώς και όλες οι διδασκαλίες της παραδοσιακής σοφίας γενικά και των “αντέπτο” της, μεταξύ των οποίων είναι και ο Τζιορντάνο Μπρούνο. Αυτή η θεώρηση του κόσμου ξεκινάει από τη βάση ότι, το σύμπαν δεν είναι όπως το αντιλαμβανόμαστε εμείς, είναι παράδοξο, αντιφατικό ως προς τη γνώση μας μέσω των αισθημάτων. Υποστηρίζει ότι, η ιδέα που έχουμε για τον κόσμο σχηματίζεται αποκλειστικά μέσω της λογικής, δηλαδή με άλλα λόγια: τα πράγματα δεν υπάρχουν καθ’εαυτά.
Ο κόσμος που συλλαμβάνουμε στον περίγυρό μας δεν είναι πραγματικός από μόνος του, εκτός από -ή μόνο μέσα από- την ιδέα που σχηματίζουμε γι’αυτόν, δηλαδή: υπάρχει σαν τέτοιος μόνο στη συνείδησή μας. Στη διάρκεια της Ιστορίας μπορούμε να παρατηρήσουμε μια συνεχή αντιπαράθεση μεταξύ αυτών των δύο ανταγωνιστικών θεωρήσεων, με τρόπο ώστε να μπορούμε να μιλήσουμε για μια αρχετυπική πάλη μεταξύ δύο αντιθέτων. Με κυκλικό τρόπο επιβεβαιώνεται το πώς μια “ιδεαλιστική θεώρηση” βγαίνει νικηφόρα σε μια εποχή, ώστε αργότερα, με το πέρασμα των αιώνων, να νικιέται από μια “μηχανιστική θεώρηση” της πραγματικότητας.
Η αντιπαράθεση κατά την εποχή του Τζιορντάνο Μπρούνο
Κατά το τέλος του 16ου αι. η Ευρώπη βρισκόταν στη λεγόμενη ύστερη αναγέννηση και μέσα στην αντιμεταρρύθμιση. Ο αυτοκράτορας Φερδινάνδος ο ΙΙ, για παράδειγμα, εξολόθρευσε με αίμα τον προτεσταντισμό στην Αυστρία (1598-1603). Ο Γαλιλαίος (1564-1642) διατύπωνε τους νόμους της βαρύτητας (1602), ανακάλυπτε τα φεγγάρια του Δία, αποδεικνύοντας με αυτό οριστικά τις ιδέες του Κοπέρνικου για το ηλιακό σύστημα. Ήταν μια εποχή ριζικών αλλαγών και τότε και σήμερα. Ο σχολαστικισμός είχε μείνει πίσω, υποκαθιστάμενος σιγά-σιγά από την αναγεννησιακή σκέψη και από την “μηχανιστική αντίληψη” του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε μπροστά στο τέλος της ηγεμονίας αυτής της αντίληψης. Ζούμε την πτώση της σύγχρονης αντίληψης του μηχανιστικισμού σε όλα τα επίπεδα: στην επιστήμη, στην οικονομία και στην πολιτική.
Η αντιπαράθεση σήμερα
Στην πραγματικότητα αντιπαρατίθεται η μηχανιστική σκέψη του Γαλιλαίου, του Νεύτωνα, του Καρτέσιου και του Αϊνστάιν με τις ιδεαλιστικές αντιλήψεις του Νιλς Μπορ, του Βέρνερ Χάιζενμπεργκ και του Ντέιβιντ Μπομ. Ξεκινώντας από τη θέση ότι, η αντίληψη του Μπρούνο για τον κόσμο συμφωνεί τέλεια με την πρόσφατη “ολιστική αντίληψη” και με την “αντίληψη της κβαντικής φυσικής” (αυτή η τελευταία είναι, σίγουρα, πειραματικά επαληθεύσιμη), περνάμε στο να το δείξουμε μέσω τεσσάρων αξιωμάτων ή θέσεων που εξάγονται από το έργο του Μπρούνο με τίτλο “Περί της Αιτίας, της Αρχής και του Ενός”:
1) “Η ύλη είναι εν μέρει σωματική και εν μέρει μη σωματική.”
2) “Όλα είναι ένα ως προς την Ουσία.”
3) “Στο απόλυτο όλα υπάρχουν μαζί, δηλαδή στο απόλυτο τόσο η δυνατότητα όσο και η πραγματικότητα είναι ένα.”
4) “Ο πλουραλισμός του Όντος είναι μόνο φαινομενικότητα.”
Αυτές οι θέσεις είναι αντίθετες προς την εμπειρία που μας δίνουν οι αισθήσεις. Ακριβώς γι’αυτόν τον λόγο εμφανίζεται μια σειρά από δυσκολίες που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, όταν συγκρίνουμε την κβαντική φυσική με τα λεχθέντα από τον Μπρούνο.
Έτσι, για παράδειγμα, να μην ξεχάσουμε: α) την ορολογία, τις εκφράσεις που χρησιμοποιούνται: Τι σήμαιναν εκείνη την εποχή και πώς γίνονται αντιληπτές σήμερα. α) Τον τρόπο κατανόησης: Τι καταλάβαινε ο Τζιορντάνο Μπρούνο με μια συγκεκριμένη ονομασία;
Νέες διαστάσεις της ύλης
Μπρουνιανή θέση Νο 1: “Η ύλη είναι εν μέρει σωματική και εν μέρει μη σωματική.” Ο Μπρούνο εξηγεί σε άλλο σημείο: “Προφανώς αυτή η Ύλη (στην οποία γίνεται αναφορά) δεν είναι στη φύση κάτι τόσο απτό, όπως η ύλη του τεχνίτη, καθώς η ύλη στη φύση δεν έχει κάποια μορφή.”
Αυτός ο ισχυρισμός θα είναι σ’εμάς κατανοητός, από την οπτική της σύγχρονης φυσικής, αν μεταφράσουμε την λέξη που χρησιμοποιούσε ο Μπρούνο, “ύλη”, με τον σύγχρονο όρο “ενέργεια”. Η ενέργεια είναι ένα είδος μη σωματικής ύλης, η σχηματοποιημένη ύλη, όπως την καταλαβαίνουμε, είναι αυτό που ο Μπρούνο ονομάζει σωματική ύλη. Ο περίφημος τύπος του Αϊνστάιν: Ε=mc2, δείχνει ότι ύλη (μάζα) και ενέργεια (Ε) είναι μόνο δύο σχηματισμοί της ίδιας θεμελιώδους ουσίας. Το σύμπαν είναι εξ αρχής νοητικό. Μπρουνιακή Θέση Νο 2: “Όλα είναι ένα, σε σχέση με την Ουσία.”
Λέει πάλι ο Μπρούνο: “Στη φύση μπορούμε να αναγνωρίσουμε δύο τάξεις ουσίας, γνωρίζοντας: 1) τη μορφή και 2) την ύλη”. Αν, όπως είπαμε, μεταφράσουμε την έννοια της ύλης του Μπρούνο με την ενέργεια, πώς θα πρέπει να καταλάβουμε την έννοια της μορφής; Τι είναι αυτό που δίνει μορφή στην ενέργεια; Από την σκοπιά της κβαντικής φυσικής είναι αυτό που ονομάζεται “πληροφορία”. Η “πληροφορία” δομεί την ενέργεια, της δίνει μορφή, δηλαδή την πλάθει σε όλες τις διαστάσεις της ύπαρξης, αρχίζοντας από αυτήν του ορυκτού και συνεχίζοντας στη φυτική κ.λ.π.
Ο Μπρούνο, λοιπόν, διαφοροποιεί τα πράγματα με τον παρακάτω τρόπο, ακολουθώντας τη σημερινή ορολογία: 1.- Ενεργό αίτιο = Ενέργεια 2.- Μορφικό αίτιο = Πληροφορία. Όμως, τι καταλαβαίνουν με τη λέξη “πληροφορία” οι υποστηρικτές της “θεωρίας της πληροφορίας”; Οι βιολόγοι μιλούν για “μοντέλα”. Οι φυσικοί λένε ότι “πληροφορία είναι το μέτρο για μια ποσότητα μορφής” (Κ.Φ. Βαϊτσέκερ). Δηλαδή η φράση του Μπρούνο μπορεί, επίσης, να κατανοηθεί με τον παρακάτω τρόπο: “Όλα έχουν ένα ενεργό αίτιο – Όλα έχουν ένα μορφικό αίτιο”. Και μ’αυτό, αν όλα είναι ένα σε σχέση με την Ουσία, είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ένας όρος ακόμα.
Οι φυσικοί της κβαντομηχανικής χρησιμοποιούν την έννοια της “συνείδησης“, σαν στοιχείο ένωσης μεταξύ ενέργειας και πληροφορίας. Αυτή η ονομασία δεν θα πρέπει να συγχέεται με το νόημα που αποδίδεται κανονικά σ’αυτή τη λέξη -αυτό της “ανθρώπινης συνείδησης”- αλλά χρησιμοποιείται για να ονομαστεί η έννοια: Ενέργεια και Πληροφορία = Συνείδηση. Όμως: Ενέργεια και Πληροφορία είναι ακριβώς όλα όσα “είναι”, όσα υπάρχουν. Έτσι, θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε τον Μπρούνο με τον παρακάτω τρόπο: Υπάρχει μόνο η Συνείδηση. Εξαρτώμενες από την Πληροφορία υπάρχουν διαφορετικές οντότητες συνείδησης, που συντίθενται ωστόσο από την ίδια ουσία, από τα ορυκτά, τα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους, μέχρι να φτάσουμε σε ανώτερες μορφές ζωής. Η μορφή παρουσιάζεται μέσω της αυτό-οργάνωσης, με τη βοήθεια της πληροφορίας.
Ο Ντέιβιντ Μπομ, ο γνωστός φυσικός της κβαντομηχανικής, έθεσε κάποια στιγμή το ερώτημα: “Έχει συνείδηση μια πέτρα;: “Σύμφωνα με την κβαντική φυσική κάθε τι είναι πλήρες συνείδησης -από μια πέτρα μέχρι ένα άστρο- καθώς δεν υπάρχει η “μη ζωή”.
ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ, ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ: ΧΩΡΟΣ, ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑ ΙΣΧΥΟΥΝ ΜΟΝΟ ΣΤΟΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ, ΟΧΙ ΟΜΩΣ ΣΕ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΥΣ ΚΟΣΜΟΥΣ
Μπρουνιακή Θέση Νο 3: “Στο απόλυτο, όλα υπάρχουν μαζί, δηλαδή στο απόλυτο, τόσο η δυνατότητα, όσο και η πραγματικότητα, είναι ένα.” Αυτή η θέση του Μπρούνο μπορεί, επίσης, να μεταφραστεί με τον παρακάτω τρόπο: Στο απόλυτο δεν υπάρχει χρόνος.
Ο χρόνος είναι ψευδαίσθηση. Η σύγχρονη Φυσική γνωρίζει αυτό το πρόβλημα του χρόνου με την ονομασία “Παράδοξο ΑΠΡ (παράδοξο των Αϊνστάιν-Ποντόλσκυ – Ρόζεν). Ο Αϊνστάιν διατύπωσε -μαζί με τον Ποντόλσκυ και τον Ρόζεν- ένα παράδοξο, που για είκοσι χρόνια υπήρξε αντικείμενο διαμάχης μεταξύ του Αϊνστάιν και του θεωρητικού της κβαντομηχανικής Νιλς Μπορ.
Ο Αϊνστάιν έλεγε: “Αν τα αξιώματα της κβαντικής φυσικής ισχύουν, θα πρέπει επίσης να δεχθούμε και το εξής: Έχοντας διασπαστεί, εδώ στη γη, ένα σωμάτιο σε δύο, το σωμάτιο Α θα μετατοπιζόταν για παράδειγμα στο άστρο του Σείριου που βρίσκεται τέσσερα εκατομμύρια έτη φωτός από τη γη και το σωμάτιο Β θα μετατοπιζόταν κατά την ίδια απόσταση, όμως σε ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Αν το σωμάτιο Α στον Σείριο απέκλινε, τότε και το σωμάτιο Β, που αυτή τη στιγμή βρίσκεται οκτώ εκατομμύρια έτη φωτός από τον Σείριο, θα έπρεπε επίσης να αλλάξει ακαριαία την τροχιά του και σε αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή συγχρόνως και χωρίς καμιά φαινομενική αιτία.” Ο Αϊνστάιν έβλεπε εδώ το πρόβλημα -γι’αυτόν άλυτο- της μετάδοσης της πληροφορίας, καθώς η ταχύτητα είναι άπειρη (=το ακαριαίο της απόκλισης) και το πρόβλημα της αιτιότητας (ποια είναι η αιτία που το σωμάτιο Β αποκλίνει;)
Για τον Αϊνστάιν αυτό είναι απλά κάτι το αδύνατο και αρνιόταν να δεχτεί τη δυνατότητα να συμβεί ένα τέτοιο γεγονός. Πριν από λίγα χρόνια -συγκεκριμένα το 1982- ο Alain Aspeck κατόρθωσε να δείξει για πρώτη φορά και με πειραματικό τρόπο, δηλαδή στο εργαστήριο, ότι οι ιδέες του Μπορ ήταν σωστές και ότι ο Αϊνστάιν δεν είχε δίκιο. Η συνέπεια αυτών είναι, επομένως, αδιαμφισβήτητη: υπάρχει μια διάσταση του είναι μας στην οποία δεν υπάρχει χρόνος. Αυτή η ιδέα είναι αντιφατική. Οι φυσικοί την ονομάζουν φαινόμενο της “μη τοπικότητας”, δηλαδή ότι δεν υπάρχει ούτε χώρος. Γίνεται, επίσης, λόγος για “συγχρονικότητα” κι αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει ούτε κάποια κλιμακωτή σχέση μεταξύ αιτίας-αποτελέσματος. Εδώ παρουσιάζεται, λογικά, μια τεράστια δυσκολία: μέχρι τώρα υπέθεταν ότι το σύμπαν αποτελείται από τις τρεις διαστάσεις του χώρου και από τον Αϊνστάιν και μετά προστέθηκε μια τέταρτη, αυτή του χρόνου. Αυτό το πρόβλημα μπορούμε να το αντιπαρέλθουμε, μόνο αν δεχθούμε την ύπαρξη περισσότερων διαστάσεων. Και από αυτό συνάγεται ότι, ζούμε σ’έναν πολυδιάστατο κόσμο.
Ο Steven Hopkins, για παράδειγμα, κάνει λόγο για 24 διαστάσεις. Όλα αυτά σημαίνουν ότι, ζούμε σε δύο κόσμους: από τη μία πλευρά σε μια βιολογική πραγματικότητα που μπορούμε να την αντιληφθούμε με ανεπαρκή τρόπο μέσω των αισθήσεών μας και από την άλλη πλευρά σ’έναν κόσμο του “υπερπέραν”, που διαφεύγει των ιδεών μας. Και πρόκειται, ακριβώς, γι’αυτό στο οποίο αναφέρονταν οι θρησκείες και οι διδασκαλίες της παραδοσιακής σοφίας όλων των εποχών!
Η βιολογική πραγματικότητα απορρέει από την πολυδιάστατη πραγματικότητα μέσω της αφαίρεσης, μέσω της απλοποίησης. Αν έχουμε μια συνείδηση σύμφωνα με μια αφαίρεση μόνο, μια απλοποίηση, δεν είναι δυνατόν να συλλάβουμε την πολυδιάστατη πραγματικότητα, το Είναι καθαυτό. Από αυτό συνάγεται εύκολα αυτό που έλεγε ο Τζιορντάνο Μπρούνο και που εμείς ονομάσαμε “θέση Νο 3: “Στο απόλυτο όλα υπάρχουν μαζί, σε μια στιγμή”, δηλαδή “στο υπερπέραν δεν υπάρχει χρόνος”.
Ο γνωστός φιλόσοφος Βόλφγκανγκ Στεγκμίλερ λέει σε σχέση μ’αυτό το ζήτημα: “Φαίνεται ότι, για πρώτη φορά στην ιστορία των επιστημών βρισκόμαστε στην κατάσταση να έχουμε φτάσει στην φυσικο-πειραματική επαλήθευση ενός εμπειρικού πορίσματος που μας επιτρέπει να δεχτούμε οριστικά ότι, η υιοθέτηση μιας φιλοσοφικής στάσης έχει μια αποφασιστική σημασία. Στην περίπτωση που η θέση του Ρεαλισμού ήταν σωστή, τότε η “ανισότητα του Μπελ” θα ίσχυε. Αν όμως, αντίθετα, η κβαντική φυσική ισχύει, τότε αυτή η εξίσωση, για να το πούμε απλά, δεν υπάρχει. Τόσο οι υπολογισμοί, οι έρευνες και η πειραματική θεωρία που έχουν πραγματοποιήσει οι φυσικοί τα τελευταία χρόνια, όσο και τα εργαστηριακά πειράματα, μας οδηγούν στο να πιστέψουμε ότι η αναφερθείσα ανισότητα δεν ισχύει και επομένως, ο Ρεαλισμός δεν είναι σωστός.”
Αν ο Ρεαλισμός δεν είναι σωστός, τότε θα πρέπει να ισχύει ο Ιδεαλισμός, δηλαδή η πραγματική ύπαρξη των μεταφυσικών διαστάσεων. Από αυτό συνάγεται ότι: ζούμε σε δύο κόσμους συγχρόνως, δηλαδή σε μια βιολογική πραγματικότητα και στον κόσμο της μεταφυσικής συνείδησης. Αυτό συνάγεται καταφανώς από το παράδοξο ΑΠΡ.
Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΑΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑΣ, ΔΗΛΑΔΗ, ΣΑΝ ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗ
Μπρουνιακή Θέση Νο 4: “Ο πλουραλισμός του Είναι είναι μόνο φαινομενικός και συμπτωματικός.” Η κβαντική φυσική ασχολείται επίσης και με το ερώτημα του πώς εμφανίζεται η λεγόμενη πραγματικότητα. Το γνωστό “παράδοξο της γάτας του Σρέντιγκερ” αναφέρεται ακριβώς σ’αυτό. Την δοκιμή αυτής της πειραματικής θεωρίας την πραγματοποίησε ο Σρέντιγκερ κλείνοντας μια γάτα σ’ένα κιβώτιο. Μέσα σ’αυτό το κιβώτιο είχε τοποθετήσει μια συσκευή που ο μηχανισμός της έμπαινε τυχαία σε λειτουργία, σύμφωνα με μια αρχή αιτιότητας (ή πιθανότητας). Αυτός ο μηχανισμός προξενούσε τη θραύση ενός δοχείου με δηλητηριώδες αέριο.
Ο Σρέντιγκερ έθετε το ερώτημα μπροστά στο ήδη κλειστό κιβώτιο και χωρίς να μπορεί να βλέπει τι συμβαίνει μέσα με τη γάτα, αν το ζώο είχε ήδη πεθάνει ή αν ζούσε ακόμα, καθώς δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει αν το δοχείο ήταν ή δεν ήταν σπασμένο. Σύμφωνα με την κβαντική φυσική είναι δυνατόν να απαντηθεί αυτό το ερώτημα μόνο αν ανοιχτεί το κιβώτιο και κοιτάξει κανείς μέσα. Στο βαθμό που δεν έχει διαπιστωθεί τι συμβαίνει στο κιβώτιο, υπάρχουν και οι δύο δυνατότητες συγχρόνως. Δηλαδή, “η γάτα είναι νεκρή”, θέση που βασίζεται σε μια καθορισμένη πιθανότητα και, συγχρόνως, σύμφωνα με μια άλλη πιθανότητα “η γάτα είναι ζωντανή”.
Η πραγματικότητα παρουσιάζεται, επομένως, σαν μια “συνάρτηση της πιθανότητας”, καθώς ο κόσμος εμφανίζεται σαν κόσμος των πιθανοτήτων. Η θεμελιώδης εξίσωση με την οποία οι φυσικοί της κβαντομηχανικής περιγράφουν την πραγματικότητα, είναι η λεγόμενη “συνάρτηση του Φ του Σρέντιγκερ”. Πρόκειται για μια συνάρτηση πιθανοτήτων που εκφράζει μόνο την πιθανότητα να εμφανιστούν σωμάτια ύλης (π.χ. ηλεκτρόνια), αλλά όχι και την ακριβή θέση αυτών των σωματιδίων. Πάντως, το γεγονός είναι ότι, η λεγόμενη “αναγωγή” αυτής της συνάρτησης των πιθανοτήτων είναι φορέας μιας συγκεκριμένης πραγματικότητας.
Το ερώτημα που ακόμα παραμένει χωρίς απάντηση είναι: ποιο αίτιο προξενεί την αναγωγή αυτής της συνάρτησης Φ; Μέχρι σήμερα έχουν διατυπωθεί μόνο δύο απαντήσεις σε σχέση μ’αυτό: 1) Δεν είναι γνωστό, αυτό συμβαίνει απλά επειδή έτσι είναι. Είναι νόμος της φύσης. 2) Η κατάρρευση της συνάρτησης Φ είναι αποτέλεσμα της ανταλλαγής πληροφορίας μεταξύ μιας συνείδησης και μιας άλλης. Αν αφήσουμε κατά μέρος τη θετικιστική ερμηνεία που αντιστοιχεί στην πρώτη απάντηση -γιατί δεν προσφέρει μια ικανοποιητική λύση- μας απομένει μόνο να αποφασίσουμε για την δεύτερη δυνατότητα. Αυτή, ωστόσο, προξενεί αίσθηση, γιατί επιβεβαιώνει ξανά τον Ιδεαλισμό. Ο κόσμος εκπορεύεται από τη συνείδησή μας ή, με άλλα λόγια, είναι δημιουργημένος απ’αυτήν! Ο,τι κι αν είναι αυτή. Επομένως, ο κόσμος εκπορεύεται από τις ιδέες μας, από τη φαντασία μας; Με άλλα λόγια, η θέση της φαινομενικότητας, της ψευδαίσθησης, της πολλαπλότητας, επίσης εμπεριέχεται στην κβαντική φυσική.
Ο Μπρούνο λέει σχετικά με αυτό το ζήτημα: “Γι’αυτό θα πρέπει να δεχτείτε ότι, όλα υπάρχουν σε όλα, όμως όχι σε κάθε πράγμα με καθολικό τρόπο και όχι με όλους τους δυνατούς τρόπους. Επομένως, εκείνος που μιλάει για το Ένα ως Είναι και Ουσία συγχρόνως, εκείνος που λέει ότι το Ένα είναι συγχρόνως ανθρώπινο και απεριόριστο, τόσο ως προς την υπόσταση, όσο και στη διάρκεια, δεν πλανάται.” Έτσι βλέπετε ότι, όλα τα πράγματα βρίσκονται και είναι στο σύμπαν και ότι το σύμπαν είναι και βρίσκεται σε όλα τα πράγματα. Εμείς σ’αυτό κι αυτό σε μας κι έτσι καταλήγουν όλα τα πράγματα σε μια τέλεια ενότητα. Αυτή η ενότητα είναι μοναδική και διαρκής και παραμένει πάντα. Αυτό το Ένα είναι παντοτινό. Το να ισχυριστεί κανείς άλλο πράγμα θα ήταν παράλογο και αλαζονικό, δεν θα σήμαινε τίποτα το αποδεκτό. ” δηλαδή αυτός ο κόσμος, αυτό το ον, το αληθινό, το παγκόσμιο, το άπειρο, το μη μετρήσιμο, περιέχει σε κάθε ένα από τα μέρη του το όλο και με αυτό την ίδια την πανταχού παρουσία.”
ΤΑ ΚΟΙΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΊΝΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ
Όσα ειπώθηκαν μέχρι τώρα μπορούν να συνοψιστούν στο παρακάτω σχήμα: Υπάρχει μια διάσταση του είναι μας στον “μη-χρόνο” (συγχρονικότητα) και στον “μη-χώρο”. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει κάποιος διαχωρισμός ούτε μεταξύ αντικειμένου-υποκειμένου. Από αυτήν την άποψη όλα είναι μια “παν-ενότητα”. Υπάρχει μια “παν-ενότητα” των όντων και μια “παν-ενότητα” των ανθρώπων. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει θάνατος, ότι δηλαδή “κάτι” σ’εμάς ήταν και θα είναι για πάντα. Επομένως, η σφαιρική αντίληψη του κόσμου του Τζιορντάνο Μπρούνο συμπίπτει πλήρως με την κβαντική φυσική, όπως και με την φιλοσοφία του Πλάτωνα, του Πλωτίνου, του Φίχτε, του Σέλινγκ, του Χέγκελ, των βουδιστών, των ινδουιστών και φυσικά με την, ατυχώς, κατασυκοφαντημένη φιλόσοφο του περασμένου αιώνα, την Ε.Π.Μπλαβάτσκυ.
Η ΣΥΝΘΕΣΗ, Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΗΣ
Η γνώση που μπορεί να εξαχθεί από την επιστήμη παρουσιάζεται σαν μεταβλητή. Από τους Έλληνες μέχρι σήμερα η αντίληψη του κόσμου αλλάζει συνεχώς. Η επιστημονική γνώση δεν είναι σταθερή. Όμως, αντίθετα, υπάρχει “διαρκής φιλοσοφία” -η αιώνια φιλοσοφία- που μπορεί να αναγνωριστεί και να συναντηθεί με την παραδοσιακή σοφία όλων των χρόνων. Μπορούμε, λοιπόν, να συνάγουμε το παρακάτω συμπέρασμα: η πιθανότητα να περιέχει η επιστημονική γνώση την αλήθεια υπάρχει μόνο, όταν συμπίπτει με την γνώση της διαρκούς φιλοσοφίας και αυτή ακριβώς είναι η περίπτωση της κβαντομηχανικής. Υπάρχουν κίνητρα για να υποθέσουμε πως σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα σύνθεση επιστήμης και πίστης!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) G.Bruno: Von der Ursache, dem Prinzip und dem Einen, F.Meiner, Hamburg, 1977
2) F.Moser: Bewubtsein in Raum und Zeit. Leykamp, Graz, 1989
3) R.Spaemann: Evolutionstheorie und menschliches Selbstverstandnis, Acta humanoria. Vertag Chemie, 1984
4) H.Maturana: Erkennen, Die Organisationund Verkorperung von Wirklichkeit. Vieweg, 1985
5) F.Moser: Giordano Bruno, sein Weltbild aus heutiger Sicht. Articulo en revista “Neus Akropolis” (Austria) No 47
2) F.Moser: Bewubtsein in Raum und Zeit. Leykamp, Graz, 1989
3) R.Spaemann: Evolutionstheorie und menschliches Selbstverstandnis, Acta humanoria. Vertag Chemie, 1984
4) H.Maturana: Erkennen, Die Organisationund Verkorperung von Wirklichkeit. Vieweg, 1985
5) F.Moser: Giordano Bruno, sein Weltbild aus heutiger Sicht. Articulo en revista “Neus Akropolis” (Austria) No 47
πηγή: nea-acropoli
