ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Νύμφες της ελληνικής μυθολογίας

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Πάντοτε η ελληνική μυθολογία αποτελούσε και θα αποτελεί το θεμελιακό πεδίο για τη συγκρότηση θεωριών, θρησκειών και κυρίως φιλοσοφικών συστημάτων. Η ελληνική μυθολογία, όπως και κάθε μυθολογία, ως κωδικοποιημένη συμβολική ιστορία της ψυχογενετικής δράσης του ανθρώπου αποτελεί έναν τεράστιο θησαυρό παμπάλαιων γνώσεων για την καταγωγή του ανθρώπου και της δημιουργίας του κόσμου. Η θεολογική βάση των ελληνικών μύθων σε συνάρτηση με το υπέρμετρο φαντασιακό κάλλος που απέπνεε και αποπνέει ακόμα η υποδειγματική τους αφήγηση με την παραδειγματική παράθεση θεών, ηρώων, τεράτων και ανθρώπων, έθεσε τις βάσεις για την εμφάνιση του φιλοσοφικού λόγου στον ελληνικό κόσμο κατά τρόπο μοναδικό στην παγκόσμια ιστορία. Στο παρόν κείμενο θα αποπειραθούμε να συνδέσουμε τη μυθική δομή και εξιστόρηση στη βάση του φιλοσοφικού συστηματικού λόγου, αρχαίου και νεότερου, και όχι στην απλή ερμηνευτική απόδοση των μυθικών γεγονότων η οποία απογυμνώνει την αισθητική, πολιτισμική και φιλοσοφική αξία του μυθικού λόγου. Επίσης, θα καταδειχτεί ότι η φιλοσοφία δεν αποτελεί μια χαμένη θεωρητική υπόθεση, όπως θεωρεί η τεράστια μάζα του ανθρώπινου πλήθους, αλλά την αληθινή οδό για την σύλληψη του πραγματικού εαυτού μας.

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΕΝΑΔΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΙΟ-ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Κάποιοι υπεραμύνονται της νεότερης ή σύγχρονης φιλοσοφίας και υποτιμούν την κλασική αρχαία ελληνική ή τη νεοπλατωνική ή και το αντίστροφο. Είναι ανάγκη να μελετάμε και τη νέα αλλά και τη νεότερη και σύγχρονη φιλοσοφία. Καθεμιά έχει συγκροτηθεί από ευφυή πνεύματα που έχουν μετέλθει τη γλώσσα της εποχής τους, έχουν εργαστεί σχετικά με τα μεγάλα ερωτήματα που απασχόλησαν το σύνολο περιόδων της φιλοσοφίας και έχουν αναλύσει και πραγματευτεί ζητήματα της αρχαίας γνωσιοθεωρίας και οντολογίας με έναν εναλλακτικό τρόπο ώστε να δούμε τόσο με διαφορετικά μάτια την αρχαία φιλοσοφία όσο και να γίνει περισσότερο κατανοητή. Όσοι μελετούν μονομερώς κάποιες μόνο φιλοσοφικές περιόδους και ιδιαίτερα τη νεότερη μάλλον αγνοούν ότι η νεότερη και σύγχρονη φιλοσοφία στηρίχτηκε στην ελληνική φιλοσοφική παράδοση (αρχαία και νεοπλατωνική) και προσπάθησε να αγγίξει το βάθος της ελληνικής φιλοσοφικής γραμματείας, χωρίς όμως να αναπτύξει την ηθική μαγεία της τελευταίας. Ουσιαστικά, ναι μεν η φιλοσοφία είναι μία αλλά τα χρυσά της ελληνικά θεμέλια είναι αξεπέραστα.

ΧΕΓΚΕΛ - Η ΚΡΥΜΜΕΝΗ ΑΛΗΘΙΝΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

 

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η εγελιανή διαλεκτική ως φιλοσοφικό σύστημα αποτελεί μια κάτοψη του συνόλου των φιλοσοφικών συστημάτων εμπερικλείοντας τις αλήθειες εν σπέρματι όλων των προηγούμενων φιλοσοφιών. Ο Χέγκελ αποτελεί ουσιαστικά έναν νεωτερικό Πρόκλο, γιατί ανέπτυξε καθαρά φιλοσοφικά τόσο τον τρόπο που εκδηλώνεται η πολλαπλότητα του Ενός-Όντος στο αισθητό πεδίο όσο και τον τρόπο που πραγματοποιείται η επιστροφή των όντων στη θεμελιακή πηγή τους, στο ΕΝ ΟΝ. Η λογική του Χέγκελ συλλαμβάνει την αλήθεια του όντος κατά την κίνησή του τόσο στην αρνητική όσο και στη θετική του κατάσταση αποκαλύπτοντας τη δομή του σύμπαντος, κάθε σύμπαντος, όχι απλά στην αλλαγή των μορφών, αλλά στην αληθινή του ουσία. Αφορμή για να κατανοήσουμε τη διαλεκτική του Χέγκελ θα σταθεί η πρόσληψη του υποκειμένου και του αντικειμένου στην κατ΄αίσθηση βεβαιότητα και την αντίληψη στη φαινομενολογία του πνεύματος.

Όπως και η πλατωνική συντακτική διαλεκτική δεν μετέρχεται την τυπική λογική για να υπηρετήσει τη διαλεκτική κίνηση του πνεύματος, της Ιδέας ως αμετάβλητου και αιώνιου όντος, έτσι και η εγελιανή πράττει ανάλογα. Η εγελιανή Ιδέα είναι στο βάθρο της καθολικής θέασης, στην αρχή και στο τέλος της πορείας. Είναι η πορεία που διανύει το πνεύμα μέσα στον κόσμο επιστρέφοντας κάθε φορά στον εαυτό του. Μετά από ένα μεγάλο ταξίδι που έκανε ο πλατωνικός διαλεκτικός στοχασμός από την κλασική εποχή μέσα στην πορεία της σκέψης επανέρχεται θριαμβευτικά στα φιλοσοφικά συστήματα του Πρόκλου στην ύστερη αρχαιότητα και του Χέγκελ στη νεότερη και σύγχρονη εποχή. 

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η ΠΟΡΕΙΑ "ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ" ΤΗΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗΣ ΙΔΕΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΟΗΤΟ ΣΤΟΝ ΑΙΣΘΗΤΟ ΚΟΣΜΟ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Το ζήτημα των ιδεών και της εγκόσμιας φανέρωσής τους στην πλατωνική φιλοσοφία είναι ένα από τα ζωτικότερα θέματα που έχουν απασχολήσει τόσο την νεοπλατωνική φιλοσοφία όσο και την νεότερη εγελιανή θεωρησιακή. Προτού προβούμε σε μια αναλυτική παράθεση των διαδικασιών και των σταδίων που λαμβάνουν χώρα ώστε οι ιδέες να καταστούν οργανικές μορφές του αισθητού κόσμου είναι απαραίτητο να επισημανθεί και η ανάλογη οντολογική διαπραγμάτευση που υπεισέρχεται στην πορεία αυτή, κάτι που θα παραβάλλουμε στην κατωτέρω ανάπτυξη του θέματος.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή χωρίς να παραλείψουμε αυτονόητες απορίες και προϋποθέσεις που απαιτούνται και χωρίς τις οποίες είναι πολύ εύκολο τόσο να περιπέσουμε σε ανορθολογικές φιλοσοφικές θεωρήσεις όσο και σε αστήριχτες μεταφυσικές θέσεις. Μια σειρά από ερωτήματα θέτουν το μέγεθος της πλάνης ή της αφέλειας που μπορεί να χαρακτηρίζει άφρονες απόπειρες για να κατανοήσουμε τον κόσμο. Πώς αποκτούν τα όντα την ύπαρξή τους από την φαινομενική ανυπαρξία; Είναι δυνατόν τα διάφορα όντα του αισθητού κόσμου (όπως άστρα, πλανήτες, άνθρωπος, ζώα, φυτά, ορυκτά, άτομα, μόρια, ηλεκτρόνια, κουάρκς κλπ) να αποκτούν μορφή και υλική υπόσταση χωρίς να μεσολαβεί μια αντίστοιχη οντική λειτουργία; "Πιστεύουμε" ότι μόνα τους τα όντα αυτά λαμβάνουν ορατή μορφή με ένα συγκεκριμένο απεικονιστικό σχέδιο και συγκεκριμένες οργανικές λειτουργίες προσδεμένες σε έναν σκοπό; Τέτοιου είδους φιλοσοφικά ερωτήματα θέτουν τις βάσεις για θεμελιώδη ερωτήματα που απαιτούν μια ορθολογική και επιστημονική απάντηση. 

ΟΙ ΠΛΑΤΩΝΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΓΑΘΟ ΣΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ ΚΑΤΑ ΠΡΟΚΛΟ

 

Η ανωτέρω εικόνα αποτυπώνει τις Ενάδες και τη λειτουργία του κόσμου (πατήστε στη φωτό για μεγέθυνση)

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο πλατωνικός διάλογος "Παρμενίδης" αποτελεί το κορυφαίο έργο της πλατωνικής διαλεκτικής και στη φιλοσοφία κατέστη το θεμελιακό πεδίο συγκρότησης της κλασικής φιλοσοφίας ως την κορωνίδα του ανθρώπινου πνεύματος. Σε παλαιότερο κείμενο έχει γίνει λόγος για τη φύση των πλατωνικών ιδεών, αλλά η πραγμάτευσή τους σχετιζόταν με την εξωτερική και επιφανειακή τους κατανόηση αναφέροντας μόνο την οντική τους διάσταση. Δηλαδή ως προς το αν είναι α) τα πέντε γένη ή κάποια ηθική αξία, όπως η δικαιοσύνη, β) κάποια μαθηματική οντότητα, όπως οι αριθμοί ή τα σχήματα, ή γ) κάποια φυσικά είδη, όπως άνθρωπος, ζώο κλπ.. Στην προκείμενη περίπτωση θα γίνει λόγος για την ουσιαστική τους συγκρότηση και δομή ως προς τη διαβάθμιση μεταξύ όντος και μη όντος.

Οι ιδέες του Πλάτωνα είναι οι πρωτότυπες υπάρξεις, τα αληθινά νοητά πρότυπα, το μεικτό ως δημιουργία του Πέρατος και του Απείρου. Το μεικτό είναι δεν αποτελεί τίποτα άλλο παρά τον καθολικό νου και τις Ιδέες. Οι Ιδέες, ταυτόχρονα, είναι αιώνιες, ακίνητες, άφθαρτες και αμετάβλητες.

Η ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΩΔΩΝ ΛΟΓΩΝ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ

 

                                                               Φωτογραφία: Ο Οδυσσέας και η Καλυψώ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Όπως είχαμε επισημάνει σε παλαιότερο κείμενο, οι ουσιώδεις λόγοι κατά Πρόκλο είναι η αιώνια γνώση του σύμπαντος και του όντος που κομίζει η λογική ψυχή μέσα της και είναι εγγεγραμμένη σε αυτήν αλλά ανενεργή.  Κάθε ανθρώπινη ψυχή φέρει μέσα της ως αντίγραφο ολόκληρη τη γνώση για τον κόσμο. Η γνώση αυτή που φέρει μέσα της η ψυχή είναι ανενεργή, δηλαδή λησμονημένη (σε λήθη) λόγω  της ενσάρκωσής της στον αισθητό κόσμο, στον μεταβαλλόμενο κόσμο, ο οποίος είναι αιώνιος αλλά γενητός (μεταβλητός, όχι γεννημένος) κατά Πλάτωνα, δηλαδή διαρκώς υποκείμενος σε αλλαγή των μορφών των όντων που τον συνιστούν.  

ΠΡΟΚΛΟΣ - Ο ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΜΕ ΤΟ ΕΝ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η ιστορία του διαλογισμού στην ελληνική παράδοση κορυφώνεται στους τελευταίους νεοπλατωνικούς και τελειοποιείται σε θεωρητικό επίπεδο με τον Πρόκλο. Οι νεοπλατωνικοί φέρνουν πάλι στο προσκήνιο τη μεγάλη πλατωνική παράδοση του διαλογισμού εμβαθύνοντας στο έπακρον την εσωτερική αναζήτηση του εαυτού σε αντιστοιχία και σύνδεση και με άλλες παραδόσεις πέραν του δυτικού κόσμου, όπως της χαλδαϊκής, της ινδουιστικής, της αιγυπτιακής, της καμπαλιστικής ιουδαϊκής και της βουδιστικής.

Σε όλες τις αυτές τις παραδόσεις συναντάμε ίδιες ή παρόμοιες τεχνικές ή μεθόδους διαλογισμού που στόχο έχουν την επιστροφή της λογικής ψυχής στο αληθινό της "είναι" και στην τελειοποίησή της. Οι διαλογιστικές μέθοδοι που μετέρχεται ο Πρόκλος σχεδόν ταυτίζονται στη σύλληψη με τις μεθοδολογικές τεχνικές πολλών ανατολικών διαλογιστών διαφοροποιούμενος μόνο στα σύμβολα και στις έννοιες πίσω από τις οποίες κομίζονται τα ίδια νοήματα. 

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΥ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Όπως έχει επισημανθεί και άλλες φορές, η ενασχόληση με τη φιλοσοφία είναι η άσκηση του πνεύματός μας στην αρετή και τη γνώση, είτε μυστηριακή είτε επιστημονική, ανάγοντας την ψυχή σε ανώτερα επίπεδα ύπαρξης. Στην προκείμενη περίπτωση θα γίνει λόγος για τη σύνδεση της φιλοσοφίας και της ελληνικής θεολογίας με την επιστήμη. Η ανωτέρω εικόνα αναπαριστά την Θεά Δήμητρα να κρατά στάχυα και δύο φίδια. Η εικονιζόμενη θεά Δήμητρα αποτυπώνει την ανθρώπινη ενσάρκωση και τη δυνατότητά μας να αναπτύξουμε και να ισορροπήσουμε μέσα μας πνευματικές και κοσμογονικές δυνάμεις. Στην ελληνική μυθολογία και θεολογία συναντάμε τα δύο φίδια σε πολλές εκδοχές, από τη μινωική θεά των φιδιών και το κηρύκειο του Ερμή με τις δύο ανελισσόμενες φιδίσιες δυνάμεις του ηλεκτρομαγνητισμού (έλικα DNA) μέχρι και τον Ηρακλή που πνίγει τα δύο φίδια. Τα δύο φίδια δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι δύο δυνάμεις του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμού, ή αλλιώς ο ηλεκτρομαγνητισμός, οι οποίες σχετίζονται απόλυτα με τον μεταφυσικό κόσμο, ο οποίος δεν είναι τόσο "μεταφυσικός" όσο νομίζουμε. 

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΕΝ, ΕΝΑΔΕΣ (ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΟΙ ΘΕΟΙ) ΚΑΙ ΠΟΛΥΘΕΪΣΜΟΣ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η νεοπλατωνική φιλοσοφία του Πρόκλου αποτέλεσε την πιο αναλυτική, εξονυχιστική, επεξηγηματική και διαφωτιστική ανάπτυξη της πλατωνικής παράδοσης στην ιστορία της φιλοσοφίας μέσα από το πλούσιο έργο του των 42 τόμων που ήδη μπορούμε να μελετήσουμε. Ο εν λόγω φιλόσοφος ανάλυσε την πλατωνική φιλοσοφία κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να καταστεί κατανοητή σε όλους τους ανθρώπους που θέλουν να εννοήσουν θεμελιώδεις ιδέες της πλατωνικής φιλοσοφίας οι οποίες είτε είχαν απωλέσει το αρχικό αρχαίο εννοιολογικό νόημά τους είτε είχαν εξοβελιστεί από την επικρατούσα θρησκευτική κατάσταση της εποχής που ζούσε ο φιλόσοφος. Ο Πρόκλος ουσιαστικά αποτέλεσε τον πιο επικίνδυνο αντίπαλο της χριστιανικής μονοθεϊστικής κοσμοθεώρησης, γιατί κατέστη η αιτία της δυναμικής αναζωπύρωσης της αρχαίας θρησκείας και φιλοσοφίας, ενώ παράλληλα το συναρπαστικό βαθυστόχαστο έργο του μέσα από την μεταφυσική και την γνωσιοθεωρία του επηρέασε και φιλοχριστιανούς συγγραφείς ώστε να εμπλουτίσουν την χριστιανική δογματική. Από την άλλη συναντάμε και συγγραφείς όπως ο ανώνυμος συγγραφέας (5ος-6ος αι.)που υιοθέτησε το όνομα του Διονύσιου του Αρεοπαγίτη (1ος αι.), ο οποίος εμπνεύστηκε από την πλατωνική θεολογία του Πρόκλου για να δομήσει μια χριστιανική θεώρηση της πρόκλειας μεταφυσικής, μια προσπάθεια που θεωρήθηκε ξένο σώμα στην επικρατούσα θρησκεία εφόσον καθαρά περιείχε στοιχεία που ακύρωναν την χριστολογική σωτηρία. 

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η "ΑΘΗΝΑΪΚΗ" ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΣΤΩΝ ΝΟΗΤΙΚΑ ΨΥΧΩΝ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στον διάλογο Τίμαιο του Πλάτωνα ο Σόλων έχει ταξιδέψει στην Αίγυπτο και συνομιλεί με έναν Αιγύπτιο ιερέα ο οποίος του διαμηνύει ότι ο ελληνικός πολιτισμός των Αθηναίων που "μεγαλούργησε" είναι πιο παλιός σε σχέση με τον αιγυπτιακό κατά 1000 χρόνια, ότι δηλαδή οι Αθηναίοι "έζησαν και μεγαλούργησαν" 9000 χρόνια πριν την εποχή του Σόλωνα, ενώ οι Αιγύπτιοι 8000 χρόνια πριν. Όλη αυτή η πλατωνική αριθμολογία είναι θεολογικά-κοσμογονικά συμβολική και καθόλου ιστορικής διάστασης. Οι πλατωνικοί διάλογοι βέβαια, πέρα από υψηλής φιλοσοφικής διανόησης λόγοι, είναι και κείμενα με απίστευτου βαθμού γεωμετρικούς μυθολογικούς συμβολισμούς που αποκρύπτουν την αλήθεια για τον νοητό, και όχι μόνο, κόσμο, προκειμένου να φανερωθεί μέσα στην ψυχή, ως νοητικό φως, μόνο σε όσους μάθουν να σκέφτονται και να φιλοσοφούν, γιατί ο δρόμος προς την  "αλήθεια" είναι ο δρόμος προς τη φιλοσοφική ζωή, όπως και θα γίνει λόγος παρακάτω. 

ΣΕΛΙΝΓΚ - Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΠΑΝΘΕΪΣΜΟΥ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

     


Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Έχει γίνει πολλές φορές λόγος για την νεότερη θεωρησιακή πανθεϊστική φιλοσοφική γραμμή (Σπινόζα, Φίχτε, Σέλινγκ, Χέγκελ) και τη συσχέτισή της με την νεοπλατωνική παράδοση του Πλωτίνου, του Ιάμβλιχου και του Πρόκλου. Στην προκείμενη περίπτωση, όμως, θα πραγματευτούμε την ουσία της φιλοσοφίας της τέχνης του Σέλινγκ και τη θεμελιακή της συγκρότηση στο οντολογικό υπόβαθρο των ύστερων νεοπλατωνικών, και συγκεκριμένα του Πρόκλου. 

Ο ΑΙΘΕΡΑΣ - ΜΙΑ ΘΕΟΓΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στην φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Πρόκλου οι έννοιες Πέρας-Άπειρο-Μικτό θεολογικά αποτελούν την τριαδική φύση κάθε θεού, ή του θεού γενικότερα. Το Πέρας (ή Αιθέρας κατά τους ορφικούς) αποτελεί την ύπαρξη του Θεού, το Άπειρο (ή το Χάος κατά τους ορφικούς) αποτελεί τη δύναμη του θεού, ενώ το Μικτό το ενέργημα ή τις νοητικές ενέργειες κάθε θεού. Έχουμε επισημάνει ότι οι δύο πρώτες αρχές είναι υπερούσιες στην πλατωνική φιλοσοφία (χωρίς ουσία και ακατανόητες) ενώ η τρίτη (Μικτό) αποτελεί το Ον (το Αυγό κατά τους ορφικούς ή το Χάος κατά τον Ησίοδο). Ο ανθρώπινος νους μπορεί να νοήσει ή να συλλάβει μόνο το Μικτό, κατά το οποίο λαμβάνουν χώρα ο θείος νους και οι Ιδέες που εξέρχονται από αυτόν. 

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΕΝΑΔΕΣ, ΟΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Πολλοί μελετητές του Πλάτωνα προσπαθούν να αναδεικνύουν στον μεγάλο φιλόσοφο μόνο την καθεαυτή φιλοσοφική του συγκρότηση αναφερόμενοι στο ον, στη θεωρία των ιδεών και, γενικότερα, στην γνωσιοθεωρία του αποφεύγοντας για πολλούς λόγους να αναφέρουν τη παρουσία των θεών στους διαλόγους του και τον τρόπο που τους διαπλέκει με το γνωσιο-οντολογικό σύστημά του. Ξέρουμε πολύ καλά ότι ως επί το πλείστον ο Πλάτωνας φιλοσοφεί, σε αντίθεση με τον Ορφέα που θεολογεί, προσπαθώντας να εργαστεί στην υπηρεσία του Φιλοσοφικού Λόγου με απώτερο σκοπό την πορεία προς την ΙΔΕΑ του ΑΓΑΘΟΥ, προς το ίδιο το ΑΓΑΘΟ, αλλά, αν δε λάβουμε υπόψη τις πάμπολλες αναφορές του στους θεούς και τις λειτουργίες τους σε όλους τους διαλόγους, και ιδιαίτερα στον Τίμαιο και τον Παρμενίδη, δε θα σχηματίσουμε την πραγματική εικόνα της φιλοσοφίας του. 

Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΠΡΟΚΛΟ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ενώ στην πλατωνική οντολογία παρατίθενται το ον και τα παρεπόμενά του (στάση, κίνηση, ταυτότητα, ετερότητα),  στο οντολογικό σύστημα του Πρόκλου αναπτύσσεται μια ιεραρχία του όντος καλύπτοντας ολόκληρη την κλίμακα από το υπερούσιο ΕΝ μέχρι και το τελευταίο ον. Η σειρά είναι η εξής:  Εν,  Ενάδες, Νους, Ψυχή, Φύσεις - Σώματα ή ύλη. Ο Πρόκλος ανέπτυξε μια σειρά όντων χωρίς να υπεισέρχεται κάποιο οντικό κενό ανάμεσά τους. Στα δύο από τα σημαντικότερα έργα του, στην "Πλατωνική θεολογία" και στα "Σχόλια στον Τίμαιο" αναλύει με λεπτομέρειες τον τρόπο που λειτουργούν όλες αυτές οι υποστάσεις μέσα στον σύνολο κόσμο συγκροτώντας με εντυπωσιακό τρόπο μέσα από το πολυσύνθετο φιλοσοφικό σύστημά του και τον τρόπο εκδήλωσης/φανέρωσης του Είναι ως γίγνεσθαι. 

Είναι πολύ σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο Πρόκλος αποτελεί τον μεγαλύτερο διαλεκτικό της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, επειδή η φιλοσοφία του αποτελεί μια κάτοψη-συμπερίληψη ολόκληρης της αρχαίας φιλοσοφίας από τους προσωκρατικούς μέχρι και τον 5ο μεταχριστιανικό αιώνα. Ό, τι αποτέλεσε ο Πρόκλος για την αρχαία φιλοσοφία, αποτέλεσε ο Χέγκελ για την νεότερη φιλοσοφία. Ο Πρόκλος αναπτύσσει την πορεία (ενδοκοσμική και υπερκόσμια) που διανύει το σύνολο των υποστάσεων με τις λειτουργίες τους προκειμένου μέσα από αυτήν την πορεία να κατανοήσουμε την οντολογική σύνδεση όλων των υποστάσεων με την ανθρώπινη ψυχή. Ο Χέγκελ αναπτύσσει την πορεία που διανύει το πνεύμα ως καθολικός νους ως υποκειμενική οντότητα μέσα στην συμπαντική ιστορία φθάνοντας μέχρι και τον τρόπο που ενυπάρχει στον ανθρώπινο πολιτισμό αλλά και συνολικά μέσα στο σύμπαν, προκειμένου να συλλάβει μέσα από αυτήν την ουσία της ψυχής μας. 

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ "ΙΔΕΑ" ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΟΥΣΙΩΔΕΙΣ ΛΟΓΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ ΣΤΟΝ ΚΑΘΑΡΟ A PRIORI ΛΟΓΟ ΤΩΝ ΘΕΩΡΗΣΙΑΚΩΝ ΙΔΕΑΛΙΣΤΩΝ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Εισαγωγικά - Το νόημα της ανθρώπινης ζωής και ο προορισμός του ανθρώπου

Ο άνθρωπος συνεχώς εξελίσσεται ιστορικά μέσα από την ανάπτυξη της εμπειρίας της ίδιας της καθημερινής του ζωής έτσι και αλλιώς. Η εμπειρία δρα δημιουργικά στη  νόηση και το αντίστροφο. Ο νους αναδημιουργεί τον αισθητό κόσμο, δηλαδή λαμβάνει από αυτόν την αθάνατη τροφή των λόγων της ουσίας των όντων που έχει "ανάγκη", την αναπλάθει με βάση τις νέες νοητικές ποιότητες που αναπτύσσει μέσα του και έτσι, εξελισσόμενος ο ίδιος, αναδιαμορφώνει και εξελίσσει και τον κόσμο. Είναι μια ατέρμονη πορεία. 

Καθοριστικός παράγοντας για την εξέλιξη του ανθρώπινου όντος είναι η ποιότητα της νόησης. Όλα εξαρτώνται από τον νου και την εξέλιξή του. Η ψυχοσωματική εξέλιξη του ανθρώπου είναι δεδομένη, άσχετα με το αν διαγράφει ολιστική πρόοδο ή υποστρέφεται. Αν θελήσει όμως να μην βιώνει παθητικά την κύλιση της ροής του χρόνου και επιλέξει να κάνει μεγάλα  άλματα για μια πιο γρήγορη και ποιοτικότερη εξέλιξη, δεν έχει παρά να επιδοθεί στην πλατωνική φιλοσοφική μελέτη του "θανάτου", στην ενασχόληση με την κλασική φιλοσοφία. Δηλαδή, να ενεργοποιήσει τις εν υπνώσει νοητικές δυνατότητες που έχει μέσα στο είναι του και να ανέλθει στη σφαίρα της θέασης εαυτού και παντός. 

Στο Υπόμνημα στον Αλκιβιάδη ο Πρόκλος μας δεικνύει στο γνωσιολογικό του σύστημα την πλατωνική του πεποίθηση ότι η γένεση-πτώση της ανθρώπινης ψυχής στον αισθητό κόσμο κάλυψε με λήθη και άγνοια τις αιώνιες αλήθειες που ο δημιουργός (παγκόσμιος νους) τοποθέτησε μέσα στην ανθρώπινη ψυχή. Έργο της φιλοσοφίας ως επιστημονικής διαλεκτικής για τον Πλάτωνα και τον Πρόκλο είναι να αποκαθάρει με τους ελέγχους της και να επανεμφανίσει αυτές τις αλήθειες, ως ουσιώδεις λόγους, που μένουν ανενεργοί μέσα σε κάθε ανθρώπινη ψυχή.

Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ ΚΑΙ Η ΔΙΚΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΣΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Επειδή η ενασχόληση του ανθρώπου με την σπουδαιότερη πνευματική δραστηριότητα,  την άσκηση της φιλοσοφίας, δεν γνωρίζει ούτε εθνικά σύνορα ούτε γεωγραφικά όρια ή φυλετικές και πολιτισμικές διακρίσεις, θεωρούμε πολιτική και κοινωνική αρετή την δυνατότητα ως πολίτες να συλλαμβάνουμε την εξέλιξη του φιλοσοφικού πνεύματος καθολικά μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι, προκειμένου να αντλούμε ιδέες, έννοιες, τρόπους κατανόησης και φιλοσοφικές μεθόδους, για να ανέλθουμε πνευματικά και να επιστρέψουμε στην καταγωγική ουσία μας.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ

 

Η διαλεκτική προσέγγιση του όντος προήλθε ιστορικώς από την πνευματική και πολιτική εξέλιξη στις αρχαίες ελληνικές πόλεις του 5ου αιώνα π.Χ. Κατά πρώτον η Διαλεκτική νοούνταν ως η τέχνη του διαλόγου με βάση τις ερωτήσεις και απαντήσεις. Ήταν δηλαδή μία άποψη ή μορφή της Ρητορικής τέχνης αναγκαίας στον χώρο της αναπτυσσόμενης πολιτικής κοινωνίας.

ΖΗΝΩΝ Ο ΕΛΕΑΤΗΣ

ΠΡΟΚΛΟΣ ΚΑΙ ΧΕΓΚΕΛ - ΠΕΡΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ

               

Αυτοί οι δύο φιλόσοφοι είναι οι πιο διαλεκτικοί στοχαστές στην ιστορία της φιλοσοφίας.
Ο Πρόκλος κατάφερε και ενοποίησε ολόκληρη την αρχαία φιλοσοφία αποτυπώνοντας στο διαλεκτικό σύστημά του την πορεία του Όντως Όντος με το τρίπτυχο ΜΟΝΗ-ΠΡΟΟΔΟΣ-ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ. Είναι η πορεία που ακολουθεί το θείο Όλον μέσα στην ατέρμονη αιωνιότητα πέρα και πάνω από τον χρόνο. Ο τελευταίος είναι μορφή εποπτείας, κατά Καντ, στον αισθητό-μεταβλητό κόσμο. Στο πρώτο πρόκλειο στάδιο της πορείας (ΜΟΝΗ) ο χωρόχρονος είναι "ανύπαρκτος". Η διαλεκτική του Πρόκλου είναι μια φιλοσοφική θεολογία αναγωγής του νου στο ΕΝ.

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

                      

Πρώτο κεφάλαιο στο ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΩΝΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ του Πρόκλου

14,15

Ο Πρόκλος αναφέρει ότι υπάρχουν οι πρόοδοι των Ενάδων.

Πρόοδος νοείται η κατάβαση του νου από το Εν μέχρι το υλαίο σώμα ενώ η επιστροφή είναι η αντίστροφη διαδικασία δηλαδή η ανάβαση από το υλαίο πεδίο μέχρι το Εν.

Επιστροφή στο Εν τελούν όσοι χρησιμοποιούν την νόηση η οποία είναι όχι η απλή σκέψη αλλά η πράξη του νου σε διαλογισμό ή ενδοσκόπηση ή σε ουρανοδρομία της ψυχής που επιστρέφει πίσω στο Εν μετά τον θάνατο.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΤΟ ΕΡΓΟ "ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΩΝΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ" ΩΣ ΘΕΟΥΡΓΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Οι νεοπλατωνικοί, και ιδιαίτερα ο Πρόκλος, θεωρούσαν ότι στον πλατωνικό διάλογο "Παρμενίδης" καταγράφονταν όλα τα επίπεδα ύπαρξης μετά το Ένα. Το εν λόγω έργο του Πρόκλου ομοιάζει περισσότερο με μια τελετουργική επίκληση παρά με ένα εγχειρίδιο μεταφυσικής. Ο Πρόκλος μετέρχεται φιλοσοφικούς και θεολογικούς όρους κατά τέτοιο τρόπο ώστε να δομεί ένα συντακτικό πραγματολογικό κείμενο που λειτουργεί συμβολικά. Λέξεις, ονόματα και συντακτικές φράσεις ενσωματώνονται έντεχνα μέσα στο κείμενο  αποκτώντας άλλο νόημα και μεταμορφώνονται σε μυστικά συνθήματα ώστε να προσελκύσουν θείες ενέργειες. Η γλώσσα και η τυπική μορφή της δεν λειτουργεί απεικονιστικά με αντιστοίχιση του νοήματος που κομίζει μια λέξη με κάποιο υπαρκτό αντικείμενο του αισθητού κόσμου, αλλά μετατρέπεται σε μέσο για την "οντολογική μεταφορά" ενός άρρητου νοήματος ως βιώματος. Μια τέτοια "μεταφορά" ενός τέτοιου νοήματος βρίσκει σύμφωνο και τον Βιτγκενστάιν. Σε αυτήν την περίπτωση του πρόκλειου έργου τίθεται ένα ερώτημα. Πώς γνωρίζουμε ότι πραγματικά οι λέξεις του Περί της κατά Πλάτωνα θεολογίας του Πρόκλου κομίζουν πράγματι ένα τέτοιο μυστικό νόημα που ανταποκρίνεται ουσιαστικά στον σκοπό για τον οποίο συνέγραψε αυτό το έργο, που είναι η αναγωγή μας στο Εν; Ο Πρόκλος μας λέει ότι αυτή η βεβαιότητά του απορρέει από την ίδια την "συνάντησή" του με τα ίδια τα αντικείμενα της πραγματικότητας. Τα ίδια τα υλικά όντα και ο κόσμος μας φέρει μέσα του τη σφραγίδα της θείας προέλευσής του, η οποία τα έλκει προς το θείο, επισημαίνοντας ότι αυτή η έλξη των συνθημάτων-σφραγίδων προς το θείο κόσμο λειτουργεί αναγωγικά περισσότερο στα νόημονα όντα (άνθρωπος). Ένα τέτοιο παράδειγμα μας κομίζει ο Πρόκλος με τον νόμο της συμπάθειας και το ηλιοτρόπιο σε αυτόν τον σύνδεσμο: ΤΟ ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΟ, Ο ΗΛΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΑΘΕΙΑΣ