ΑΡΧΑΙΟΣ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ, ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΥΠΑΡΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ

Εισαγωγή

Η εργασία αυτή είναι μία προσπάθεια συσχέτισης του αρχαίου σκεπτικισμού με τη σύγχρονη φαινομενολογία και την υπαρξιακή ψυχοθεραπευτική πρακτική. Αρχικώς θα εξετάσουμε εν συντομία το ιστορικό πλαίσιο μέσα από το οποίο αναδύθηκε ο αρχαίος σκεπτικισμός. Κατόπιν θα δούμε τα διάφορα είδη σκεπτικισμού όπως εξελίχθηκαν ανά τους αιώνες και τη βασική σκεπτική επιχειρηματολογία. Στη συνέχεια θα δούμε κάποιες βασικές διαφορές μεταξύ του αρχαίου, του μεσαιωνικού και του μοντέρνου σκεπτικισμού. Επίσης θα μελετήσουμε συγκριτικά ένα- δύο σημεία από τη φιλοσοφία του αρχαίου σκεπτικισμού και τη φαινομενολογία όπως αυτή αναπτύχθηκε κυρίως από τον Edmund Husserl και θα δούμε ποια τα σημεία σύγκλισης και απόκλισης. Τέλος θα δούμε τι μπορεί να προσφέρει ο αρχαίος σκεπτικισμός στην υπαρξιακή ψυχοθεραπευτική πρακτική. Η σκεπτική φιλοσοφία μπορεί να προσφέρει πάρα πολλά όσον αφορά την προσέγγιση του θεραπευόμενου από το θεραπευτή και τη στάση του δεύτερου στη θεραπευτική διαδικασία. Παράλληλα θα πρέπει να τονιστεί ότι ο αρχαίος σκεπτικισμός όπως και κάθε φιλοσοφικό σύστημα όταν εφαρμόζεται σε άλλο τομέα εμπεριέχει κάποιους περιορισμούς που χρέος μας έχουμε να ξεπεράσουμε.

ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ - Η ΑΤΕΡΜΟΝΗ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

                        

Πρόλογος Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο σκεπτικισμός ως ένα από τα ενδιαφέροντα φιλοσοφικά ρεύματα της αρχαίας φιλοσοφίας μας προσφέρει εκείνα τα απαραίτητα εφόδια προκειμένου να συγκροτήσει η φιλοσοφική λογική την απαραίτητη μεθοδολογία σε έναν πιο ασφαλή δρόμο για την αληθινή γνώση. Η συμβολή του σκεπτικισμού στην περαιτέρω ανάπτυξη και εξέλιξη της διαλεκτικής φιλοσοφίας είναι όχι απλά σημαντική αλλά ουσιαστική. Η σκεπτική φιλοσοφία γεννήθηκε από τα σπλάχνα της πλατωνικής γνωσιολογίας και οντολογίας και έδειξε ότι το ίδιο το ταξίδι προς την Ιθάκη μεταξύ του Πέρατος και του Απείρου είναι αυτό που μαγεύει τον νου. Αυτή την σκεπτικιστική μεθοδολογία την  συλλαμβάνουμε σε σπέρματα στην θεωρία των ιδεών του Πλάτωνα όταν απέναντι στον νοητό κόσμο αντίκειται ο αισθητός κόσμος ο οποίος είναι απατηλός αν στηριχτούμε μόνο στην αισθητηριακή αντίληψη γνώσης. Πιο καθαρά συλλαμβάνουμε την σκεπτικιστική μεθοδολογία στη δομή της εγελιανής διαλεκτικής η οποία κινείται αδιάκοπα ανάμεσα στην περατότητα και την απειρία προκειμένου η συνείδηση να εξελίσσεται και να αναδημιουργεί τον κόσμο. Όταν αναφερόμαστε στην περατότητα εννοούμε ότι κατορθώνουμε να γνωρίσουμε ένα ον στα τελικά όριά του σε μια δεδομένη στιγμή μέσα σε έναν συγκεκριμένο χρόνο, κάτι όμως που δεν μας κομίζει την πραγματική του ουσία, εφόσον μέσα στη αιωνιότητα θα λάβει νέες μορφές και ιδιότητες που εμείς ως ενθαδικά όντα είναι αδύνατον να συλλάβουμε. Η απειρία, επομένως, συνίσταται στην αέναη εξέλιξη ενός όντος όχι μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή ή περίοδο, αλλά μέσα στην αιωνιότητα.

"Τοῖς ζητοῦσί τι πρᾶγμα ἢ εὕρεσιν ἐπακολουθεῖν εἰκὸς ἢ ἄρνησιν εὑρέσεως καὶ ἀκαταληψίας ὁμολογίαν ἢ ἐπιμονὴν ζητήσεως." 
«Η φυσική συνέπεια γι αυτούς που ερευνούν κάποιο πράγμα είναι ή η εύρεση του πράγματος ή η άρνηση της εύρεσης και η παραδοχή ότι πρόκειται για κάτι ακατάληπτο ή η επίμονη συνέχιση της έρευνας.» 
                                                          (Σέξτος Εμπειρικός, Πυρρώνειοι υποτυπώσεις 1.1)

Ο Σέξτος ο Εμπειρικός (β΄μισό 2ου - αρχές 3ου αι.μ. Χ.) ήταν φιλόσοφος και γιατρός, εκπρόσωπος του του σκεπτικισμού στη φιλοσοφία και του εμπειρισμού στην ιατρική, γνωστός κυρίως από τα σωζόμενα συγγράμματά του, τα οποία έχουν συνταχθεί μεταξύ 180 και του 200 μ. Χ. Από δική του μαρτυρία προκύπτει ότι καταγόταν από την Ελλάδα και από τον Διογένη τον Λαέρτιο ότι ήταν μαθητής του γιατρού Ηροδότου του Ταρσέα και δάσκαλος του Σατουρίνου. Πιθανή θεωρείται η δραστηριότητά του στη Ρώμη.^[1]Ονομάστηκε Εμπειρικός γιατί ακολουθούσε την εμπειρική (αντίθετη προς τη δογματική ή θεωρητική) ιατρική σχολή, που είχε στενές σχέσεις με τον φιλοσοφικό σκεπτικισμό. Αναφέρεται πως έζησε στην Αλεξάνδρεια, τη Ρώμη ή την Αθήνα και ήταν ο γνωστότερος εκπρόσωπος της διδασκαλίας του πυρρωνισμού. Το φιλοσοφικό του έργο θεωρείται η πληρέστερη αφήγηση του αρχαιοελληνικού και ρωμαϊκού σκεπτικισμού.

ΠΥΡΡΩΝ Ο ΗΛΕΙΟΣ - Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΓΝΩΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΔΥΝΑΤΗ

Κατά τον Πύρρωνα, τίποτε δεν μπορεί να είναι καθαυτό (από μόνο του) ηθικά καλό ή κακό, ωραίο ή αισχρό, δίκαιο ή άδικο (καθώς η ανθρώπινη συμπεριφορά ρυθμίζεται από τη συμβατικότητα, «νόμω και έθει» , δηλαδή από την καθιερωμένη συνήθεια και το έθιμο). Βασικό αξίωμα των Σκεπτικών είναι η λεγόμενη «Αρρεψία» (αμφιβολία), ενώ ως το μόνο πραγματικό αγαθόν αναγνωρίζεται η Αρετή. Δεν μπορούμε να διακρίνουμε, μετρήσουμε και κρίνουμε τα πράγματα, που χαρακτηρίζονται «αδιάφορα, αστάθμητα και ανεπίκριτα». Ούτε τα δεδομένα των αισθήσεων, ούτε οι κρίσεις μας μπορεί να είναι αληθείς ή ψευδείς.

Ο σκεπτικισμός έθεσε τις βάσεις για τη συγκρότηση της συστηματικής επιστήμης. Ας φανταστούμε πόσο δίκιο είχε ο Πύρρων. Ποτέ εμείς οι θνητοί δε θα αντικρίσουμε τα όντα, ακριβώς όπως είναι. Το μόνο που βλέπουμε είναι τα φαινόμενά τους, τις σκιές των αληθινών πραγμάτων. Κάθε φορά θα αναθεωρούμε και θα τείνουμε προς την αλήθεια και την πραγματική φύση των όντων, αλλά ποτέ δε θα φθάσουμε σε αυτήν.

Ο Διογένης ο Λαέρτιος («Βίοι Φιλοσόφων», βιβλίο ΙΧ,§61) μιλώντας για τον Πύρρωνα (365-275 π.Χ.) γράφει:

«Πύρρων Ηλείος Πλειστάρχου μεν ην υιός, καθά και Διοκλής ιστορεί- ως φησί δ' Απολλόδωρος εν Χρονικοίς, πρότερον ην ζωγράφος, και ήκουσε Βρύσωνος τoυ Στίλπωνος, ως Aλέξανδρος εν Διαδοχαίς, είτ' Αναξάρχου, ξυνακολουθών πανταχού, ως και τοις Γυμνοσοφισταίς εv Ινδία συμμίξαι και τοις Μάγοις, όθεν γενναιότατα δοκεί φιλοσοφήσαι, τo της ακαταλnψίας και εποχής είδος εισαγωγών, ως Ασκάνιος ο Αβδηρίτης φησίν».

Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ

       

      Κυριότεροι σκεπτικοί φιλόσοφοι

1. Αρκεσίλαος : Αμφιβάλει για τη δυνατότητα του ανθρώπου να φτάσει στην έγκυρη γνώση. Την αμφιβολία του στηρίζει :

α. Αισθήσεις : αποτελούν αναξιόπιστους φορείς πληροφοριών, αφού στον κόσμο των αισθητών κυριαρχεί η ρευστότητα και η διαρκής αλλαγή. ( αυτό υποστήριζε και ο Πλάτωνας).

β. Νους : Με τους συλλογισμούς που επιτρέπει να γίνονται δεν μπορεί να εξασφαλίσει έγκυρη και ασφαλή γνώση.( διαφορετική άποψη από τον Πλάτωνα).

Σωρείται (<σωρός) επιχειρήματα : Με αυτά υποστηρίζει την άποψή του για αδυναμία του νου να φτάσει την αλήθεια. Ένας κόκκος σταριού δεν αποτελεί σωρό, αντίθετα είναι αμελητέα ποσότητα, ισοδύναμη με το μηδέν. Αν στον ένα κόκκο προσθέσουμε άλλον έναν πάλι δεν έχουμε σωρό, αφού μηδέν+μηδέν=μηδέν. Αν συνεχίσουμε με τον ίδιο τρόπο δεν μπορούμε ποτέ να δεχτούμε ότι έχει σχηματιστεί σωρός. Το επιχείρημα ισχύει και αντίστροφα : αν αφαιρέσουμε έναν κόκκο από το σωρό, επειδή αυτός είναι αμελητέα ποσότητα ο σωρός θα παραμείνει σωρός. Το ίδιο θα συμβεί ακόμα και αν αφαιρέσουμε χιλιάδες κόκκους.