Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΩΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ

 

Αν κάποιος είναι αφιερωμένος στη μάθηση και την αληθινή σοφία και καλλιεργεί αυτήν κυρίως την πλευρά του εαυτού του, τότε σίγουρα θα σκέφτεται τα αθάνατα και θεία πράγματα, και λίγο θ’ απέχει από την κατάκτηση της αθανασίας ― όσο, βέβαια, η αθανασία είναι πράγμα εφικτό για την ανθρώπινη φύση. 

Πλάτων, Τίμαιος 90A-B

Η πλατωνική φιλοσοφία της θρησκείας εμφανίστηκε ως αντίδραση στον μυθολογικό και δεισιδαίμονα χαρακτήρα της λαϊκής θρησκείας, η οποία απαντούσε σε ποιητές όπως ο Όμηρος και ο Ησίοδος και την οποία υποστήριζαν οι ιερείς και οι «επαγγελματίες» της θρησκείας. Ο Πλάτωνας ισχυρίζεται ότι αυτό το είδος θρησκείας στερείται έλλογης βάσης, διότι οι οπαδοί της δεν προσκομίζουν καμία απόδειξη γι’ αυτά που πιστεύουν. Επιπλέον, η μυθική θρησκεία δεν προσφέρει μια αληθή και επαρκή περιγραφή του «θείου». Οι παιδαριώδεις ιστορίες της λαϊκής θρησκείας παρουσιάζουν τους θεούς να εμπλέκονται σε κάθε είδους ανήθικη συμπεριφορά και να υπόκεινται στη μεταβολή και την πολλότητα ( Πλάτων, Πολιτεία 364Β–367Α). Αυτή η άποψη για το θείο είναι αφελώς ανθρωπομορφική. Το πρώτο καθήκον του φιλοσόφου είναι να απομυθοποιήσει την παραδοσιακή θεολογία και να την αντικαταστήσει με μια θεολογία αληθινή, βασισμένη στον λόγο. Έτσι, ο Πλάτωνας αποδοκιμάζει τους ποιητές, που λένε ότι ο Δίας είναι ο πρόξενος των καλών και των κακών πραγμάτων στη ζωή των ανθρώπων, με το επιχείρημα ότι, εφόσον ο Θεός είναι αγαθός, δεν μπορεί να είναι αιτία κακού (Ό.π., 379A-380D). Επίσης, τους αποδοκιμάζει γιατί μιλάνε για μεταμορφώσεις των θεών· ο Θεός, λέει ο Πλάτωνας, είναι άυλος και αμετάβλητος, καθώς και ειλικρινής και, επομένως, δεν γίνεται να μας εξαπατά. Όπως βλέπουμε, λοιπόν, 

ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ - ΤΑ ΑΣΤΡΑ, ΟΙ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΟΥΣ

Ο Στράτος Θεοδοσίου είναι πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, αστροφυσικός, μέλος του Σώματος Ομοτίμων Καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ομιλία πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 2018 στο πλαίσιο της 4ης συνεδρίας του 7ου Διεπιστημονικού Συνεδρίου «ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ».

Ο ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΩΝ

         

                  «Όταν φιλοσοφείς πρέπει να κατηφορίζεις στο πρωτόγονο χάος και εκεί να 

                                                   νιώθεις σαν στο σπίτι σου»

Γράφει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης 

«Περίγραφε μόνο, μην εξηγείς»

Ludwig Wittgenstein

Ο «Χρυσός Κλώνος» του Τζωρτζ Φρέιζερ είναι μια ανθρωπολογική συγκριτική μελέτη μυθολογιών και θρησκειών όπου μελετώνται πρωτόγονα έθιμα λαών της Ευρώπης σε συσχετισμό με τη μυθολογία λαών από όλο τον κόσμο. Στο κείμενο «Παρατηρήσεις πάνω στον Χρυσό Κλώνο του Φρέιζερ» ο Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, στρέφεται κατά της ερμηνείας που δίνει ο Φρέιζερ στις φαινομενικά παράλογες συμπεριφορές των πρωτόγονων ανθρώπων, στην προσπάθειά του να τις κάνει κατανοητές στο αναγνωστικό του κοινό. Η εξήγησή του των πρωτόγονων μαγικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων δεν είναι ικανοποιητική, λέει ο Βίτγκενσταϊν, καθώς τις κάνει να φαίνονται σαν λάθη. Λάθος όμως μπορεί να χρεωθεί μόνο σε κάποιον που εισηγείται μια θεωρία. Στη βάση ενός μαγικού ή θρησκευτικού συμβόλου δεν υπάρχει καμία θεωρία. Οι άνθρωποι δεν ασχολούνται συνεχώς με επιστημονικές υποθέσεις περί του κόσμου˙ υπάρχουν στιγμές όπου απλά τελετουργούν. 

ΑΛΦΡΕΝΤ ΝΟΡΘ ΓΟΥΑΪΤΧΕΝΤ - Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ

Ο Άλφρεντ Νορθ Γουάιτχεντ (Alfred North Whitehead, OM FRS, 15 Φεβρουαρίου 1861–30 Δεκεμβρίου 1947) ήταν Άγγλοςμαθηματικός και φιλόσοφος. Είναι γνωστός ως η καθοριστική φιγούρα της φιλοσοφικής σχολής, γνωστή ως η φιλοσοφία της διαδικασίας ^[7] , η οποία σήμερα έχει βρει εφαρμογή σε μια ευρεία ποικιλία των επιστημονικών κλάδων, συμπεριλαμβανομένων των οικολογία, τη θεολογία, την εκπαίδευση, τη φυσική, τη βιολογία, την οικονομία, και την ψυχολογία, μεταξύ άλλων περιοχών.

Στην αρχή της σταδιοδρομίας του  ο Γουάιτχεντ έγραψε κυρίως για τα μαθηματικά, τη λογική, και τη φυσική. Το πιο αξιοσημείωτο έργο σε αυτούς τους τομείς είναι το τρίτομο Principia Mathematica (1910-13), το οποίο συν-έγραψε με τον πρώην μαθητή του Μπέρτραντ Ράσελ. Το Principia Mathematica θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά έργα του εικοστού αιώνα στη μαθηματική λογική.

ΧΕΓΚΕΛ - Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΙΔΕΑΣ ΩΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Απόσπασμα από τη Διδασκαλία περί της Έννοιας [Επιστήμη της Λογικής του Χέγκελ], σελίδες 621-622, μτφ Δημήτρη Τζωρτζόπουλου:

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΕ 8 ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Η Αννα Χ. Μαρκοπούλου είναι Δρ. Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Σορβόννης (Paris V - René Descartes).

Ο στόχος του μύθου του σπηλαίου είναι η ανάδειξη του περάσματος του ανθρώπου από την κατάσταση της απαιδευσίας στην παιδεία.

Ποια είναι, όμως, η απαιδευσία σύμφωνα με τον Πλάτωνα; Είναι η «διπλή άγνοια», δηλαδή η κατάσταση εκείνη κατά την οποία ο άνθρωπος δεν γνωρίζει ότι δεν γνωρίζει· με άλλα λόγια, νομίζει ότι γνωρίζει, ενώ στην πραγματικότητα, δεν γνωρίζει. Με αυτήν την έννοια, η εικόνα του σπηλαίου συμβολίζει την κατάσταση των δεσμωτών που πάσχουν από αυτήν την «διπλή άγνοια».

Ο Πλάτων, ως μεγάλος παιδαγωγός, χρησιμοποιεί εικόνες, προκειμένου να καταστήσει κατανοητές τις υψηλές και αφηρημένες έννοιες. Σε αυτήν την περίπτωση, προκειμένου να περιγράψει με σαφήνεια το πέρασμα του ανθρώπου από την «διπλή άγνοια» στην παιδεία, χρησιμοποιεί μια αλληγορική εικόνα.

ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΒΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Του  Σάλομον Μαϊμόν

Συνεπώς η ερώτηση που προκύπτει είναι η εξής: με ποιον τρόπο είναι εφικτή η Φιλοσοφία ως καθαρή a priori γνώση;

Εάν είναι αληθές ότι κάθε ον [Wesen] πασχίζει, όσο μπορεί, να διατηρήσει και να επεκτείνει την ύπαρξή[Dasein] του, και αν η ύπαρξη ενός σκεπτόμενου όντος [denkenden Wesens] εντοπίζεται στη σκέψη[Denken] (σύμφωνα με την καρτεσιανή πρόταση: cogito, ergo sum), τότε πολύ φυσικά συνεπάγεται ότι κάθε σκεπτόμενο ον πρέπει να πασχίσει όσο περισσότερο μπορεί για να σκεφτεί. Δεν είναι δύσκολο να αποδειχτεί ότι όλες οι ανθρώπινες ορμές [menschlichen Triebe], εφόσον είναι ανθρώπινες, μπορούν να αναλυθούν σε μιαν απλή ορμή για σκέψη· κάτι που θα φυλάξω όμως για να το αναλύσω σε άλλη περίσταση. Ακόμα και αυτοί που περιφρονούν τη σκέψη, αν παρατηρήσουν προσεκτικά τον εαυτό τους, οφείλουν να παραδεχτούν αυτή την αλήθεια. Απλούστατα, όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι, λίγο ώς πολύ, σκέψη.

ΠΛΑΤΩΝ - Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΝΑΒΑΣΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ

Του Τζωρτζόπουλου Δημήτρη

Από το Έρεβος στο Φως

Ο Πλάτων είναι ο πρώτος φιλόσοφος στην ελληνική αρχαιότητα που έχει να μας παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη θεωρία της διαλεκτικής. Ολοκληρωμένη υπό τον εξής ορίζοντα: πρώτον συνδυάζει  Λόγο και διά-Λογο για να αναπτύξει ένα δια-λέγεσθαι, που φιλοδοξεί να προσεγγίσει την ουσία της αλήθειας, χωρίς να στρεψοδικεί και να παραπλανά. Ένα δια-λέγεσθαι τόσο αριστουργηματικά φιλοτεχνημένο, που δεν έχει όμοιό του στην ιστορία του πνευματικού μας πολιτισμού. Ως εκ τούτου, δεύτερον, ολοκληρωμένη υπό την έννοια της απαιτητικής οδού της αλήθειας: γόνιμη αξιοποίηση όλων των σχετικών στοιχείων της παράδοσης –μαζί με παλαιότερες διαλεκτικές συλλήψεις συν το υπαρκτό γλωσσικό και γλωσσολογικό υλικό–  και απαιτητική ως προς το αψευδές του ερευνητικού της βλέμματος. Εάν αλήθεια είναι το Ἀγαθòν και τούτο είναι ο  φιλοσοφικός Ἒρως για μια αυθεντική ζωή, για το ὄντως Ὄν, τότε οδός της αλήθειας είναι το κατά Λόγον εύτακτο εγχείρημα ανάβασης στην Ιδέα του Ἀγαθοῦ, η οδός που οδηγεί στην πρώτη οντολογική αρχή του ανθρώπου και τη διασφαλίζει ως τέτοια. Ολοκληρωμένη, τρίτον, ως εναρμονισμένη πλήρως με τις αναγκαιότητες της αρχαίας ελληνικής σκέψης  και ως επαρκής για την καλύτερη οργάνωση του βίου της πολιτείας και των ανθρώπων. Ως μια τέτοια λοιπόν ολοκληρωμένη φιλοσοφική οδός της αλήθειας συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για να κατανοείται και η νεότερη διαλεκτική, της οποίας αποκορύφωση είναι η εγελιανή διαλεκτική[1]. 

Ο ΜΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΣ ΥΠΕΡΟΥΣΙΟΣ "ΘΕΟΣ" ΤΟΥ ΦΙΧΤΕ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Οι Γερμανοί Ιδεαλιστές φιλόσοφοι (Φίχτε, Σέλινγκ, Χέγκελ) θεμελίωσαν τη φιλοσοφία τους στην ηρακλειτική-πλατωνική-πρόκλεια γραμμή του φιλοσοφείν και την ανέπτυξαν ως ολοκλήρωσή της. Πρώτος από τους τρεις ιδεαλιστές, ο Φίχτε θεώρησε τη χριστιανική θρησκεία ως οντολογία αντίθετη με την φιλοσοφία του εμπνεόμενος από τον ηρακλείτειο Λόγο. Άμεσα απέναντι στο σπουδαίο έργο του αντέδρασαν το χριστιανικό κατεστημένο της εποχής του και τον "ξήλωσαν" από την πανεπιστημιακή έδρα που κατείχε. Οι δύο επόμενοι φιλόσοφοι (Σέλινγκ, Χέγκελ) προσεκτικοί στις κινήσεις τους από το προηγούμενο που είχε λάβει χώρα με τον Φίχτε δεν επέλεξαν να συγκρουστούν ευθέως με την επικρατούσα θρησκευτική κατάσταση της εποχής τους, αλλά κατόρθωσαν να δομήσουν τα φιλοσοφικά τους συστήματα κατά τέτοιο τρόπο που να μην αναγκαστούν να επιφέρουν σε αυτά καμιά αλλοίωση ή προσαρμογή στο επικρατούν εχθρικό για αυτούς κλίμα. Για αυτό κάποιοι σύγχρονοι χριστιανοί στοχαστές τους κατηγορούν ως άθεους ή μυστικιστές του ορθού λόγου!! Έτσι ως δεινοί στοχαστές,  ο Φίχτε, ο Σέλινγκ και ο Χέγκελ θεωρούνται οι σύγχρονοι τιτάνες του πνεύματος και αντάξιοι με τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, γιατί συμπεριέλαβαν ως θεμέλια στο δυσνόητο και συναρπαστικό έργο τους την πλατωνική Ιδέα, τον ηρακλείτειο Λόγο, τον αναξαγόρειο Νου και την διαλεκτική τριάδα Μονή-πρόοδο-επιστροφή του Πρόκλου για να πετύχουν μια παρόμοια πορεία που διανύει το πνεύμα για να αναχθεί στο  ΝΟΗΤΟ.

___________________________________________

ΦΙΧΤΕ - Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΛΟΓΙΟΥ (ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ)

            

Τα Γράμματα σχετικά με την αποστολή του λογίου δημοσιεύονται το 1794, όταν ο Φίχτε καλείται να διδάξει στο Πανεπιστήμιο της Ιένα. Ο σκοπός του κειμένου είναι να δείξει ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος, στο εσωτερικό της κοινωνίας, του λογίου, ο οποίος περιγράφεται από τον Φίχτε ως «εκπαιδευτής της ανθρωπότητας», και, κατά συνέπεια, ποια είναι η αξία και η σημασία της ίδιας της κουλτούρας στην ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας.

ΧΕΓΚΕΛ - ΕΝΑ ΑΠΛΟ ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ

          

Η σύγχρονη Διαλεκτική, αντίθετα από την Τυπική Λογική, αντιμετωπίζει τον κόσμο σαν ένα ενιαίο σύνολο. Θεωρεί ότι όλα τα πράγματα και τα φαινόμενα συνδέονται μεταξύ τους, εξαρτάται το ένα από το άλλο και αλληλοκαθορίζονται (Νόμος της Καθολικής Σύνδεσης και Αλληλεπίδρασης). Βλέπει τα πράγματα και τα φαινόμενα σα μια συνεχή κίνηση και μεταβολή, σαν μια αδιάκοπη ανανέωση και εξέλιξη (Νόμος της Διαρκούς Αλλαγής και Εξέλιξης). Βλέπει επίσης την ανάπτυξη και εξέλιξη των πραγμάτων και των φαινομένων, όχι σαν μια απλή αύξησή τους, λόγω ποσοτικών συσσωρεύσεων, που δεν αλλάζουν την υφή τους, αλλά σαν μια εξελικτική διαδικασία που καταλήγει μέσα από μικρές, αδιόρατες πολλές φορές ποσοτικές αλλαγές, σε ριζικές τελικά ποιοτικές αλλαγές (Νόμος της Ποιοτικής Αλλαγής).