Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Η νεοπλατωνική φιλοσοφία του Πρόκλου αποτέλεσε την πιο αναλυτική, εξονυχιστική, επεξηγηματική και διαφωτιστική ανάπτυξη της πλατωνικής παράδοσης στην ιστορία της φιλοσοφίας μέσα από το πλούσιο έργο του των 42 τόμων που ήδη μπορούμε να μελετήσουμε. Ο εν λόγω φιλόσοφος ανάλυσε την πλατωνική φιλοσοφία κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να καταστεί κατανοητή σε όλους τους ανθρώπους που θέλουν να εννοήσουν θεμελιώδεις ιδέες της πλατωνικής φιλοσοφίας οι οποίες είτε είχαν απωλέσει το αρχικό αρχαίο εννοιολογικό νόημά τους είτε είχαν εξοβελιστεί από την επικρατούσα θρησκευτική κατάσταση της εποχής που ζούσε ο φιλόσοφος. Ο Πρόκλος ουσιαστικά αποτέλεσε τον πιο επικίνδυνο αντίπαλο της χριστιανικής μονοθεϊστικής κοσμοθεώρησης, γιατί κατέστη η αιτία της δυναμικής αναζωπύρωσης της αρχαίας θρησκείας και φιλοσοφίας, ενώ παράλληλα το συναρπαστικό βαθυστόχαστο έργο του μέσα από την μεταφυσική και την γνωσιοθεωρία του επηρέασε και φιλοχριστιανούς συγγραφείς ώστε να εμπλουτίσουν την χριστιανική δογματική. Από την άλλη συναντάμε και συγγραφείς όπως ο ανώνυμος συγγραφέας (5ος-6ος αι.)που υιοθέτησε το όνομα του Διονύσιου του Αρεοπαγίτη (1ος αι.), ο οποίος εμπνεύστηκε από την πλατωνική θεολογία του Πρόκλου για να δομήσει μια χριστιανική θεώρηση της πρόκλειας μεταφυσικής, μια προσπάθεια που θεωρήθηκε ξένο σώμα στην επικρατούσα θρησκεία εφόσον καθαρά περιείχε στοιχεία που ακύρωναν την χριστολογική σωτηρία.
Όπως και παραθέτει ο Εμπεδότιμος παρακάτω, θα γίνει αναφορά στο ΕΝ και τις ΕΝΑΔΕΣ. Το ΕΝ, μας επισημαίνει ο Πρόκλος, δεν είναι Ένα, δεν είναι η θεότητα που νομίζουν πάρα πολλοί σήμερα. Το ΕΝ δεν αποτελεί την θεότητα αλλά την υπερούσια ένωση των Ενάδων, των πρωταρχικών θεών. Το ΕΝ είναι ΠΟΛΛΑ, μας λέει ο φιλόσοφος και το αποδεικνύει κομίζοντας τη λογική του επιχειρηματολογία. Αν το ΕΝ ήταν ένα, δηλαδή ένας θεός, θα ήταν αδύνατο να διαιρεθεί σε πολλά και να γεννιούνταν είτε άλλοι θεοί ή άγγελοι. Το ΕΝ ούτε διαιρείται ούτε πολλαπλασιάζεται, γιατί αν γινόταν αυτό, θα είχαμε υποβάθμιση και εξασθένιση της θεϊκής "ουσίας" σε πολλές κατώτερες υποστάσεις. Γράφει ο Πρόκλος στην Πλατωνική Θεολογία (Α 91.22-97.5) ότι:
«Οι Θεοί είναι αμετάβλητοι, αυτάρκεις, άφθαρτοι, απλοί, υπεράνω κάθε πλήθους, ανώτεροι από κάθε διαίρεση και μερισμό ή σχέση προς τα κατώτερα. Βρίσκονται σε απροσπέλαστες περιοχές, απλωμένοι πάνω από τα πάντα και αιώνια «επιβαίνουν» σε όλα τα όντα».
Το ΕΝ συνιστούν οι πρωταρχικοί θεοί (Ενάδες), δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ένωσή τους. Οι Ενάδες αποτελούν τη θεία "συλλογικότητα", το ΕΝ. Σε όλες τις αρχαίες και εθνικές παραδόσεις υπάρχουν οι ίδιοι πρωταρχικοί θεοί με άλλα ονόματα και παρόμοιες θείες ενέργειες. Νομίζουν κάποιοι ότι η πολλαπλότητα και τα πολλά (άτομο, μόριο, φυτό, ζώο, άνθρωπος κλπ) υπάρχουν μόνο στον αισθητό κόσμο. Ο αισθητός κόσμος είναι αντίστροφο ανάλογο του νοητού κόσμου στον οποίο ενυπάρχει αιώνια αυτή η πολλαπλότητα σε άλλες διαστάσεις και οντικές καταστάσεις. Όπως, παραδείγματος χάριν, είναι αδύνατο και παράλογο να υπάρχει μόνο ένα άτομο, μόνο ένα πεύκο, μόνο ένα λιοντάρι, μόνο ένας άνθρωπος, μόνο ένας άγγελος ή δαίμων, το ίδιο παράλογο και άτοπο είναι να υπάρχει μόνο ένας θεός.
Ο Πλάτων, επίσης, στους διαλόγους του αναφέρεται σε πρωταρχικούς θεούς με τα ονόματά τους (Απόλλων, Δίας, Ερμής, Αφροδίτη κλπ) διακρίνοντάς τους από τους κοσμικούς θεούς που αντιστοιχούν στους δημιουργημένους αστέρες και πλανήτες.
Αν το ΕΝ, λοιπόν, διαιρούνταν σε πολλά, θα είχαμε μεταβολή, και το θείο δεν επιδέχεται ούτε αλλαγή στη φύση του ούτε μεταβολή. Το θείο δε μεταβάλλεται ούτε προς το καλύτερο, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι πριν ήταν κακό, ούτε προς το χειρότερο, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι θα μεταβαλλόταν προς το κακό. Άρα, σύμφωνα με τον Πρόκλο, όπως και με ολόκληρη την αρχαία φιλοσοφία και θεολογία, ο κόσμος είναι αιώνιος μαζί με τους θεούς, δεν δημιουργήθηκε ποτέ και οι θεοί ως ΕΝ ταξιθετούν και δημιουργούν τις μορφές του αϊδιου κόσμου, ενώ όταν απολύουν τις μορφές, δηλαδή "επιστρέφουν" στον νοητό πάλι τα όντα, λειτουργούν ως ΑΓΑΘΟΝ (Κατά Πλάτωνα). Ούτε το ΕΝ ούτε το ΑΓΑΘΟ είναι κάποιο είδος θεών, αλλά η τέλεια υπερούσια κατάσταση στην οποία "συνυπάρχουν" και δρουν οι ΕΝΑΔΕΣ-ΘΕΟΙ.
Σύμφωνα με τον Πρόκλο, είναι αδύνατον να συμβιβαστεί η πλατωνική φιλοσοφία εξολοκλήρου με τις μονοθεϊστικές παραδόσεις, γιατί σε αυτές οι θεοί (Χριστός, Αλλάχ, Γιαχβέ) δημιουργούν τον κόσμο από το μηδέν, κάτι που δεν συνάδει με την καλλιέργεια της φιλοσοφίας ως αυτόνομης και ανεξάρτητης πνευματικής άσκησης πέρα από θρησκευτικές θεωρήσεις. Έτσι, η φιλοσοφία στις μονοθεϊστικές παραδόσεις αναγκαστικά είναι θεραπαινίδα της θρησκείας, δεν έχει, πρώτον, την ελευθερία να σπάσει τα δεσμά του δόγματος, γιατί ο μονάρχης θεός (Χριστός, Αλλάχ, Γιαχβέ), είναι παντοδύναμος και ο δημιουργός των πάντων (παρόλο που τους ξέφυγε ο "κακός" σατανάς ο οποίος κερδίζει συντριπτικά περισσότερους πιστούς από τον θεό). Δεύτερον, οι μονοθεϊστικές παραδόσεις αρνούνται να αποδείξουν ορθολογικά πώς εξηγείται ο θεός να αλλάζει ένα μέρος της ουσίας του και να καθίσταται ο ίδιος κατώτερες φύσεις και ύλη, εφόσον τα πάντα γεννήθηκαν ή δημιουργήθηκαν από αυτόν. Τρίτον, προκύπτει το πρόβλημα της ελευθερίας. Τι νόημα έχει το να μιλάμε για ελευθερία τη στιγμή που ο κόσμος είναι ιδιοκτησία του ενός θεού και οι πιστοί του είναι δούλοι; Μόνο "δούλοι" μπορούν να είναι, να μην σκέπτονται τίποτα άλλο παρά αυτόν, γιατί διαφορετικά τους περιμένει η αιώνια κόλαση. Τέταρτον, στις μονοθεϊστικές παραδόσεις η ψυχή είναι αυτή που έχει αιώνια αξία, ενώ ο νους πολύ λίγη (για αυτό και η καθ΄εαυτού φιλοσοφία δεν έχει νόημα). Οπότε και η γνώση δεν έχει μεγάλη αξία. Ακόμα και ένας α-νόητος άνθρωπος (χαμηλής νοημοσύνης τρόπον τινά), αν είναι καλός και πιστός στον θεό, αυτό αρκεί για να ζήσει στον "παράδεισο", χωρίς να χρειάζεται ούτε μόρφωση, ούτε καλλιέργεια του νου. Αντίθετα, στη φιλοσοφία της ελληνικής παράδοσης κυριαρχεί ο πλουραλισμός σε όλα τα επίπεδα. Η γνώση, η φιλοσοφία και η παιδεία είναι ο πρώτιστος σκοπός του ανθρώπου. Η ανθρώπινη λογική ψυχή (ατομικός νους) δεν δημιουργήθηκε ποτέ, δεν είχε αρχή και στόχο της ύπαρξής της είναι η καλλιέργεια, η εξέλιξη και η αυτονομία του νου της με σκοπό την "θέαση/θέωση και βίωση" του παντός. Η ποιότητα της καλοσύνης ή της αρετής δεν κρίνεται στη βάση κάποιων τυπικών κανόνων και ολοκληρωτικής υποταγής, αλλά στη συνάρτησή της με την τέλεια ανάπτυξη της ανθρώπινης νόησης. Στην πρόκλεια φιλοσοφία η καλλιέργεια της νόησης είναι αυτή που καθορίζει την αντίστοιχη κατακτηθείσα πρακτική αρετή και καλοσύνη, και όχι η δεοντολογία του πράττειν με σκοπό το επέκεινα. Στη νεοπλατωνική φιλοσοφία κανείς θεός δεν επεμβαίνει στην ελευθερία της ζωής του ανθρώπου. Κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να καθορίσει όπως επιθυμεί αυτός τη ζωή του, ενώ από τις πράξεις του και τις επιλογές του θα κριθεί το μέλλον του, και δε θα ανταμειφθεί ή θα τιμωρηθεί από κάποιον θεό για τα καλά που έκανε, αλλά από τον ίδιο του τον συνειδητό αναδυόμενο ανώτερο εαυτό (μετά θάνατον) με βάση αυτά που έπραξε σύμφωνα με τους συμπαντικούς νόμους που διέπουν καθετί στο σύμπαν.
Πολλοί νομίζουν σήμερα ότι ο πολυθεϊσμός είναι χαρακτηριστικό μόνο των νεοπλατωνικών ή πλατωνικών. Κάνουν λάθος. Φέρνουμε, για παράδειγμα, όλες ανεξαιρέτως τις αρχαίες φιλοσοφικές σχολές που παρόλο που φαίνεται να είναι τόσο διαφορετικές μεταξύ τους, όλοι οι φιλόσοφοί τους αποδέχονται την ύπαρξη των θεών. Ακόμα και ο αντιπλατωνικός Επίκουρος ή ο υλιστής Δημόκριτος αποδέχονται την ύπαρξη πολλών θεών στο σύμπαν, προσλαμβάνοντάς τους με το δικό τους αντιληπτικό νόημα.
Παραθέτω παρακάτω τρία κείμενα του Εμπεδότιμου σχετικά με το ΕΝ, τις ΕΝΑΔΕΣ και τη λειτουργία τους:
Α. ΤΟ ΕΝ
Το ΕΝ είναι η αρχή από την οποία "κρέμεται" όλη η εκδήλωση. Είναι τρόπον τινά η "μπαταρία" που διατηρεί ζωντανή όλη την εκδήλωση.
ΕΝ=ΑΓΑΘΟΝ
Χρησιμοποιούμε τον όρο ΕΝ όταν μιλάμε για την ΠΡΟΟΔΟ, δηλαδή όταν αναφερόμαστε σε αυτό σαν αφετηρία της διαδοχικής υποβάθμισης του ΟΝΤΟΣ, και τον όρο ΑΓΑΘΟΝ όταν αναφερόμαστε στην διαδικασία της ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ.
Για το ΕΝ δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τον απλούστατο λόγο ότι είναι υπερούσιο, δηλαδή είναι πάνω από την ουσία, δεν μπορεί δηλαδή να νοηθεί. (Για να νοηθεί κάτι πρέπει να είναι ΟΝ δηλαδή ΟΥΣΙΑ, μόνο αυτό μπορεί να νοήσει ένας ΝΟΥΣ). Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τις ΕΝΑΔΕΣ όπως θα δούμε.
Μόνη μας πηγή είναι οι φιλόσοφοί μας, οι οποίοι λόγω της υψηλότατης εξέλιξης στην οποία βρίσκονται (και συνεπώς ικανοί να έχουν πρόσβαση στον θείο κόσμο), μπορούν να διατυπώσουν στοιχειωδώς το τι ακριβώς είναι το ΕΝ (και κατ'επέκτασιν οι ΕΝΑΔΕΣ).
Ειδικά για το ΕΝ, όπως έχει καταγράψει ο θείος Πλάτων στον μυστηριακό διάλογο "Παρμενίδης", μπορούμε να μιλήσουμε ΑΠΟΦΑΤΙΚΑ, δηλαδή να πούμε ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ.
Και πώς θα πούμε τι δεν είναι το ΕΝ; Απλούστατα, θα δούμε τι εκδηλώνεται μετά το ΕΝ, δηλαδή ποιες τάξεις θεών προκύπτουν μετά από αυτό, και αφού διαπιστώσουμε τα χαρακτηριστικά τους, θα τα αποκλείσουμε από το ΕΝ. Δηλαδή θα πούμε ότι το ΕΝ δεν είναι......Δεν μπορούμε να πούμε επομένως, τι είναι το ΕΝ.
Επιγραμματικά, μπορούμε να πούμε ότι ο διάλογος "Παρμενίδης" αποτελείται από τις λεγόμενες 9 υποθέσεις, από τις οποίες η Πρώτη υπόθεση περιγράφει το ΕΝ. Σε αυτή την υπόθεση παρατίθενται οι αρνήσεις για το ΕΝ. Στην Δεύτερη Υπόθεση οι προηγούμενες αρνήσεις, γίνονται καταφάσεις και περιγράφουν τις θείες τάξεις όπως τις έχουμε αναφέρει ήδη.
Για την περιγραφή των θείων τάξεων χρησιμοποιούνται τα γνωστά ζεύγη (συστοιχίες κατά τον Αριστοτέλη, π.χ. ταυτόν-έτερον, ίσον-άνισον κλπ) με τα οποία δίνονται χαρακτηρισμοί για την κάθε τάξη, και τα οποία δυστυχώς έχουν διαστρεβλωθεί από τους αυτόκλητους "μυσταγωγούς" της γειτονιάς και περιγράφονται ως δύο ουσίες!
Όπως θα γίνει ξεκάθαρο όταν θα μιλήσουμε για το πώς συστήνεται το ΟΝ, όσοι μιλούν για την ύπαρξη δύο ουσιών, απλώς κάνουν επίδειξη της αμάθειάς τους.
Όπως θα φανεί ξεκάθαρα από την περιγραφή των Ενάδων (θεών), το ΕΝ ουσιαστικά είναι ΠΟΛΛΑ, είναι το σύνολο των Ενάδων (θεών) από τις οποίες προκύπτει όλη η εκδήλωση.
Αλλά, όπως φαίνεται, το έν δεν είναι έν ούτε υπάρχει, εάν πρέπει να πιστεύσουμε σε έναν τέτοιο ισχυρισμό
- Πλάτων – Παρμενίδης 141e
Β ΕΝΑΔΕΣ (ΘΕΟΙ) - ΓΕΝΙΚΑ
Οι Ενάδες είναι οι θεοί, οι οποίοι συνιστούν ουσιαστικά το ΕΝ μιας και είναι ριζωμένες μέσα του.
Βασικός κανόνας της Προόδου είναι ότι κάθε επόμενη τάξη είναι πολυπληθέστερη της προηγουμένης και κάθε μέλος της επόμενης αυτής τάξης είναι ασθενέστερο από τα μέλη της προηγούμενης.
Συνεπώς, αν το ΕΝ ήταν ένα και από αυτό προέκυπτε ένα πλήθος (όσο μικρό και να είναι, αρκεί να είναι πλήθος) τότε το πλήθος αυτό θα προέκυπτε με εξασθένιση και συνεπώς το αμέσως μετά το ΕΝ (που είναι οι Ενάδες) δεν θα προέκυπτε λόγω αφθονίας δύναμης κάτι που δεν αρμόζει στο ΕΝ.
Άρα λοιπόν, το ΕΝ ουσιαστικά είναι ΠΟΛΛΑ, και αυτά τα ΠΟΛΛΑ είναι οι Ενάδες που είναι οι θεοί. Είναι λοιπόν σαφές ότι ο Πολυθεϊσμός υπάρχει εξ υπαρχής, δεν γεννιέται.
Αν δεχόμασταν ότι από κάτι που είναι ΕΝ προέκυπταν ΠΟΛΛΑ, τότε δεν θα υπήρχε ουσιαστικά διαφορά από άλλες παραδόσεις (π.χ. μονοθεϊστικές) που θεωρούν ότι προκύπτει ένας θεός.
Ο Πολυθεϊσμός δεν είναι δηλαδή θέμα Πολυτεκνοποίησης! Και αυτό θα φανεί ξεκάθαρα, όταν δούμε πως ουσιαστικά ιδρύεται το Σύμπαν.
------------
Διότι όμως αν πολλαπλασιάζεται το Αγαθό, η Πρόοδος των Πάντων θα οφείλεται στην εξασθένιση και στη χαλάρωση και όχι στην αφθονία της αγαθότητας.
Πρόκλος - Πλατωνική Θεολογία B 50.20-22
Το πιο πρώτο όμως πλήθος και συμφυόμενο με το Ένα έχει την μορφή του Ενός (Ενοειδής), είναι απόρρητο, υπερούσιο και εντελώς όμοιο με την αιτία του...εδραίωσε γύρω από τον εαυτό του το θείο πλήθος και το συνένωσε με την δική του απλότητα. Το Ένα λοιπόν δίνει "υπόσταση" στις Ενάδες των όντων πριν από τα όντα.
Πρόκλος - Πλατωνική Θεολογία Γ 12.22
Γιατί τα πάντα ανεβαίνοντας καταλήγουν στις Ενάδες, αφού από εκεί λαμβάνουν τα πάντα την είσοδο τους στην Ύπαρξη.
Πρόκλος - Σχόλια στον Ευκλείδη 142.5
Αλλά, όπως φαίνεται, το έν δεν είναι έν (=δηλαδή είναι πολλά ) ούτε υπάρχει (= δηλαδή δεν έχει εκδηλωθεί, η εκδηλωμένη κατάσταση του είναι οι Ενάδες ), εάν πρέπει να πιστεύσουμε σε έναν τέτοιο ισχυρισμό.
- Πλάτων – Παρμενίδης 141e
Γ. ΕΝΑΔΕΣ (ΘΕΟΙ) - ΦΥΣΗ ΕΝΑΔΩΝ ΚΑΙ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΙΔΕΕΣ
Οι Ενάδες είναι ριζωμένες μέσα στο Ένα και είναι η πρώτη εκδήλωσή του. Δηλαδή το Εν δεν προοδεύει πολλαπλασιαζόμενο, αλλά όντας πολλά, οπότε και έτσι δεν υπάρχει εξασθένιση.
Οι Ενάδες είναι υπερούσιες, συμμετέχουν δε στην ίδρυση της ουσίας όπως θα δούμε.
Το προϊόν των Ενάδων είναι το Ον που σαν πρώτη δομή είναι οι Ιδέες.
Οι Ιδέες δεν προκύπτουν από εξασθένιση των Ενάδων, μιας και αποτελούνται από ουσία.
Οι Ενάδες απλώς εκδηλώνουν ενέργειες σε διάφορα επίπεδα, και έχουν δομή που διαφέρει από αυτή των Ιδεών. Χαρακτηριστικό είναι το πρώτο απόσπασμα που παρατίθεται.
Για να υποδηλωθεί και η διαφορά της προόδου των Οντων και των Ενάδων, χρησιμοποιείται διαφορετική ορολογία για τις Ενάδες και τα Οντα.
Για τα Οντα επειδή υπάρχει υποβάθμιση κατά την πρόοδο χρησιμοποιείται ο όρος Ετερότητα, ενώ για τις Ενάδες, χρησιμοποιούνται οι όροι Υπεροχή και Υφεσις, για να εκδηλωθεί ότι κατατάσσονται οι Ενάδες βάσει των ενεργειών τους και όχι λόγω διαφοροποίσης μεταξύ τους.
Αντί δε για τον όρο Ταυτότητα των Οντων ( δηλαδή όταν τα Οντα βρίσκονται στην ίδια Τάξη ), χρησιμοποιείται ο όρος Ιδιότητα που ουσιαστικά αποτελείτην Ατομικότητα κάθε Ενάδας ( Θεού )
-------
Γιατί όλες οι Ενάδες βρίσκονται η μια μέσα στην άλλη και είναι ενωμένες η μια μετά την άλλη, και η ένωση τους είναι πολύ μεγαλύτερη από την επικοινωνία και την ταύτιση που υπάρχει μέσα στα όντα. Γιατί υπάρχει και μέσα στα όντα ανάμειξη των Ιδεών, Ομοιότητα, Φιλία και Συμμετοχή της μιας στην άλλη, η ένωση των Ενάδων επειδή είναι ένωση ενάδων, είναι πολύ πιο ενιαία, απόρρητη και ανυπέρβλητη. Γιατί όλες υπάρχουν μέσα σε όλες, πράγμα που δεν συναντάται στις Ιδέες. Γιατί αυτές μετέχουν η μια στην άλλη, δεν βρίσκονται όμως όλες μέσα σε όλες. Αλλά όμως, ενώ υπάρχει εκεί αυτή η ένωση, η καθαρότητα τους είναι θαυμαστή και αμιγής, και η ιδιότης κάθε μιας είναι πολύ πιο τέλεια από την ετερότητα των Ιδεών, διατηρώντας τα θεία αμιγή και τις δυνάμεις τους διακριτές.
Πρόκλος - Σχόλια στον Παρμενίδη 1048.11-26
Γιατί όποια από αυτές και να πάρεις, παίρνεις την ίδια με τις υπόλοιπες, επειδή όλες βρίσκονται η μια στην άλλη και είναι ριζωμένες μέσα στο Ένα.
Πρόκλος - Σχόλια στον Παρμενίδη 1050.9
Θα υπάρχει στα πολλά υποβάθμιση ( Ύφεσις ) σε σχέση με το Ένα, όμως δεν είναι κάθε υποβάθμιση γέννημα της ετερότητας, γέννημα της ετερότητας είναι η υποβάθμιση που παρατηρείται στην σειρά των Ιδεών. Για αυτό λοιπόν κάθε τι διαφορετικό από την αιτία του είναι υποβαθμισμένο σε σχέση με αυτήν, όμως κάθε τι υποβαθμισμένο δεν είναι και διαφοροποιημένο σε σχέση με εκείνο το αίτιο του.
Πρόκλος - Σχόλια στον Παρμενίδη 1190.18
Μέσα στα υπερούσια πρέπει να εννοήσουμε αντί για την ετερότητα των Ανώτερων Ιδεών προς τις κατώτερες την Υπεροχή, αντί για την Ετερότητα των κατώτερων Ιδεών προς τις ανώτερες την Ύφεσιν, και αντί για τη διάκριση μεταξύ των ισοτίμων μεταξύ τους την Ιδιότητα.
Πρόκλος - Σχόλια στον Παρμενίδη IP 1190.36
Κάθε Θεός είναι Υπερούσιος, υπεράνω Ζωής και υπεράνω Νου.
Πρόκλος - Στοιχεία Θεολογίας 115
