Αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο Βρετανό Φιλόσοφο, καθώς η επίδρασή του υπήρξε τεράστια χάρη στο βάθος των προβλημάτων που έθεσε.
Η ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
Τα φυσικά αντικείμενα αποτελούν συλλογή & διαδοχή στον χρόνο ποιοτήτων που προσλαμβάνονται μέσω των αισθήσεων.
Ο νους δύναται να συλλάβει 2 είδη παραστάσεων:
Α) Τις εντυπώσεις, οι οποίες είναι ζωηρές και ακούσιες, ενώ προκύπτουν άμεσα από τις αισθήσεις.
Β) Τις ιδέες, οι οποίες είναι έμμεσες και λιγότερο διακριτές, ενώ προκύπτουν από αναστοχασμό πάνω στις εντυπώσεις.
Οι ιδέες διακρίνονται με βάση την ένταση και τη ζωηράδα της εικόνας που παράγουν. Ωστόσο, η προηγούμενη διάκριση είναι ανεπαρκής. Αν και οι εικόνες μιας παραίσθησης μπορεί να είναι δυνατότερες από εκείνης μιας αισθητής εμπειρίας, σχηματικά μπορούμε να ισχυριστούμε πως η εντύπωση δημιουργείται τη στιγμή που βλέπουμε ένα αντικείμενο. Ενώ αντίστοιχα, η ιδέα δημιουργείται από τη στιγμή που ανακαλώ στη συνείδησή μου το αντικείμενο.
Οι εντυπώσεις και οι ιδέες μπορεί να είναι απλές ή σύνθετες. Ωστόσο, κάθε απλή ιδέα αποτελεί αντίγραφό μιας εντύπωσης και πάντα έπεται χρονικά. Δηλαδή, μπορούμε να έχουμε κάποια αμυδρή εντύπωση που δεν παρήγαγε καμιά ιδέα. Δεν μπορούμε όμως να έχουμε το αντίστροφο. Δηλαδή, μια ιδέα χωρίς την προηγούμενη ύπαρξη εντύπωσης. Συμπερασματικά, όλες οι ιδέες αποτελούν προϊόντα απλών εντυπώσεων. Κι εδώ έγκειται ο συνεπής εμπειρισμός του Χιουμ.
Ωστόσο, η προηγούμενη θεωρία δεν αποκλείει αναγκαστικά την ύπαρξη έμφυτων ιδεών, όπως υποστηρίζει ο Πλάτων. Εδώ έγκειται ο μετριοπαθής σκεπτικισμός του Χιουμ.
Ο Χιουμ σε συμφωνία με τον Μπάρκλεϋ, θεωρεί πως ο συνειδητοποιημένος εμπειρισμός, ο οποίος στηρίζεται αποκλειστικά στα δεδομένα των αισθήσεων, δεν μπορεί να διεκδικήσει την αντικειμενική υπόσταση του εξωτερικού κόσμου.
Τζ. Μπέρκλεϋ
Σε προέκταση της συγκεκριμένης πεποίθησης ο Χιουμ, προτείνει την εγκατάλειψη κάθε προσπάθειας ένταξης του κόσμου σε κάποιο ερμηνευτικό σχήμα, είτε με τη λοκιανή μορφή των υποστάσεων του υλικού κόσμου, είτε με εκείνη του Μπέρκλεϋ της υποστασιοποίησης του πνεύματος.
Η φιλοσοφία του Χιουμ μπορεί να χαρακτηριστεί και ως περιγραφική ψυχολογία.
Με επεξεργασία της θεωρίας των συνειρμών του Χάρτλεϋ προκύπτει:
Α) Διάφορες εντυπώσεις μπορούν να συσχετιστούν στο νου μέσω της αμοιβαίας ομοιότητάς τους, της εγγύτητάς τους στον χώρο, της αιτιακής τους αλληλουχίας.
Β) Οι γενικές ιδέες είναι ειδικές ιδέες που τις ενοποιεί μια λέξη, καθώς μπορούμε να σκεφτούμε μόνο το συγκεκριμένο.
Γ) Λόγω κάποιας «φυσικής τεμπελιάς του νου» αδιαφορούμε για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά διαφοροποίησης των επιμέρους αισθητικών δεδομένων, και κατατάσσουμε τα δεδομένα βάσει των πιο εμφανών στοιχείων ομοιότητας.
Δ) Ο νους κατηγοριοποιεί τα δεδομένα σε σύνολα που τους δίνει γενικά ονόματα.
Ε) Ακολούθως, συστηματοποιεί τα είδη με κατεύθυνση από το μερικό στο γενικό.
Στ) Κατά τη διαδικασία συσχέτισης των ιδεών το βασικό ρόλο διαδραματίζει η συνήθεια.
Στη διαδικασία σύνδεσης της επιστημολογίας και της πρακτικής γνώσης της κοινωνίας βασικό ρόλο παίζουν η κοινωνικοποίηση και το έθιμο. Με το έθιμο να στηρίζει και τις δύο. Η γενικευμένη αμφιβολία και ο σχετικισμός στη φιλοσοφία του Χιουμ μετριάζονται από το μετριοπαθή κοινωνικό συντηρητισμό του, καθώς πιστεύει:
Μια υφιστάμενη κατάσταση όσο και η αντικατάστασή της είναι θεωρητικά το ίδιο αμφισβητήσιμες. Ωστόσο, η υφιστάμενη κατάσταση διατηρεί κάποιο προβάδισμα ως πρακτικά δοκιμασμένη.
Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ
Η μεγαλύτερη συνεισφορά του Χιουμ αφορά τις απόψεις του περί αιτιότητας. Καθώς στην έννοια της αιτιότητας στηρίζεται η όποια βεβαιότητα για τον κόσμο.
Η έννοια της αιτιότητας περιέχει τρία στοιχεία:
Α) Άμεση ή έμμεση επαφή των σωμάτων στο χώρο.
Β) Χρονική αλληλουχία μεταξύ των γεγονότων (η αιτία προηγείται χρονικά του αποτελέσματος).
Γ) Αναγκαία σχέση μεταξύ των γεγονότων.
Κρίσιμη είναι η 3η παράμετρος, καθώς η χρονική διαδοχή από μόνη της δε θεμελιώνει σχέση αιτιότητας. Κατά τον Χιουμ, ό,τι θεωρούμε ως αναγκαία σχέση είναι απλά γενίκευση προγενέστερων εμπειριών. Δηλαδή, είναι μια περιγραφή κανονικοτήτων με βάση παρελθούσες εμπειρίες. Δίχως αυτό να διασφαλίζει ότι θα ισχύει αναγκαστικά και στο μέλλον. Κατά συνέπεια, υπάρχει μόνο ψυχολογική προδιάθεση που στηρίζεται στη συνήθεια, ενώ δεν υπάρχει καμιά βεβαιότητα για τους φυσικούς νόμους. Έτσι, η διατύπωση ενός φυσικού νόμου αφορά πάντα ανθρώπινες παρατηρήσεις μέχρι τώρα. Συμπερασματικά, η σχέση αίτιου- αποτελέσματος είναι καθαρά ψυχολογική σχέση.
Συνθετικές προτάσεις: όσες μάς πληροφορούν για το τι συμβαίνει στον κόσμο. Είναι εμπειρικά επαληθεύσιμες, δεν αποτελούν αναγκαίες αλήθειες (π.χ. το χιόνι είναι άσπρο, έξω βρέχει).
Αναλυτικές προτάσεις: εκφράζουν αναγκαίες αλήθειες, δεν έχουν πληροφοριακό περιεχόμενο. Καθώς πρόκειται για ταυτολογίες (1+1=2).
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΧΙΟΥΜ
Ο Χιουμ θεωρεί άτοπη την προσπάθεια ορθολογικής οργάνωσης της κοινωνίας. Για τον ίδιο, αποκτούμε ιδέες για τον κόσμο και την ηθική μέσω συνειρμικών παραστάσεων που τις ανάγουμε σε ηθική επειδή είναι ωφέλιμες και εύχρηστες. Επίσης, ο Χιουμ θεωρούσε την ύπαρξη κακών κανόνων καλύτερους από τους ανύπαρκτους κανόνες. Οι κανόνες είναι χρήσιμοι λόγω της κοινωνικής ωφελιμότητάς τους. Η δικαιοσύνη έχει συμβατικό χαρακτήρα και για να είναι ωφέλιμη πρέπει να τηρούνται οι κανόνες της. Τα φυσικά και τα συμβατικά καθήκοντα διέπονται από διαφορετική λογική. Τα συμβατικά βρίσκονται σε συνάρτηση με το τι κάνουν οι άλλοι. Επίσης, η παραβίαση των συμβατικών κανόνων απειλεί θεσμούς που είναι συστατικά στοιχεία για τη συγκρότηση της πολιτικής κοινωνίας και της καλής ζωής μέσα σ’ αυτήν. Η μεμονωμένη πράξη μου, έστω κι αν είναι καλή, αδυνατίζει μια κοινωνικά χρήσιμη πρακτική.
Για τον Χιουμ είναι εξωπραγματική η αντίθεση μεταξύ φυσικής κατάστασης και πολιτικής κοινωνίας. Η κοινωνία συγκροτείται με σιωπηρή συναίνεση που δημιουργείται μέσα στην ίδια για την πραγματοποίηση των στόχων της. Το Κοινωνικό Συμβόλαιο αποτελεί λογική κατασκευή και όχι ιστορική πράξη. Έτσι, η προσοχή οφείλει να εστιαστεί στις αιτίες που δημιουργούν την ανάγκη σύναψης του συμβολαίου, και η κυριότερη εξ αυτών είναι η Γενική Ωφελιμότητα. Το Συμβόλαιο θεμελιώνει ηθικούς κανόνες, αλλά η αναγκαία προϋπόθεση είναι η τήρησή τους. Οι ηθικές αρχές της Δικαιοσύνης και της Ιδιοκτησίας πηγάζουν από την εμπειρία της ωφέλειας.
Ο Χιουμ προσπαθεί να εξηγήσει ψυχολογικά τις παραπάνω σχέσεις. Έτσι για παράδειγμα, η ιδέα της ιδιοκτησίας γεννιέται από τους συνειρμούς που σχηματίζουμε όταν βλέπουμε κατ’ επανάληψη ένα συγκεκριμένο αντικείμενο να είναι συνδεδεμένο με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο.
Η φυσική προδιάθεση των ανθρώπων είναι να προτιμούν το άμεσο από το μακροπρόθεσμο όφελος, στόχος της κυβέρνησης είναι με τις παρεμβάσεις της να αλλάζει τους υπολογισμούς τους και να κάνει το άμεσο να συγκλίνει με το μακροπρόθεσμο.
Οι ιδέες του Χιουμ για το ρόλο της συνήθειας και του εθίμου και η αναγωγή του συμβολαίου στην αρχή της ωφελιμότητας ενέπνευσαν τη σοβαρότερη επιχειρηματολογία της συντηρητικής σκέψης των τελών του 18ου αι. και αποτέλεσαν σημείο εκκίνησης για την επεξεργασία της ωφελιμιστικής θεωρίας. Ο συντηρητισμός του Χιουμ προκύπτει φυσιολογικά από την απόρριψη κάθε αφηρημένου ρασονιαλιστικού πλάνου κοινωνικής οργάνωσης.
Αυτό σημαίνει ότι ένα υφιστάμενο καθεστώς διακυβέρνησης έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα απέναντι σε επίδοξους αντικαταστάτες, μόνο και μόνο από το γεγονός ότι υπάρχει. Έχει υποστεί και αντέξει τη δοκιμασία του χρόνου. Αυτό δε σημαίνει αναγκαστικά ότι είναι και καλό. Το βάρος της απόδειξης υπεροχής δεν πέφτει όμως στο ίδιο αλλά στον επίδοξο αντικαταστάτη του. Πιθανή επιρροή στην διαμόρφωση των αντιλήψεων του Χιουμ διαδραμάτισε το γεγονός πως στην πατρίδα του Βρετανία αποτελούσαν ήδη κοινωνικά κεκτημένα τα οράματα των Γάλλων.
Ο Χιουμ ενστερνίζεται ένα κοσμοπολίτικο ιδεώδες. Βλέπει θετικά την εξέλιξη του πολιτισμού και θεωρεί την άνθηση του εμπορίου και της οικονομίας της αγοράς ως τον κινητήριο μοχλό του πολιτισμού που φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, συνενώνει τα συμφέροντά τους και διασκεδάζει τους φανατισμούς και την εσωστρέφειά τους.
ΠΗΓΕΣ
1. Μολυβάς Γ, Φιλοσοφία στην Ευρώπη, τα Β, σ. 33, Εκδ ΕΑΠ, Πάτρα 2000
2. Γουδέλη Κ, Κείμενα νεώτερης και σύγχρονης φιλοσοφίας, Εκδ ΕΑΠ, Πάτρα 2008
3. Π. Κιτρομηλίδης, Πολιτικοί Στοχαστές των Νεότερων Χρόνων, Πορεία, Αθήνα, 1999
2. Γουδέλη Κ, Κείμενα νεώτερης και σύγχρονης φιλοσοφίας, Εκδ ΕΑΠ, Πάτρα 2008
3. Π. Κιτρομηλίδης, Πολιτικοί Στοχαστές των Νεότερων Χρόνων, Πορεία, Αθήνα, 1999
πηγή: istoriatexnespolitismos
