Πρόλογος Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Ο σκεπτικισμός ως ένα από τα ενδιαφέροντα φιλοσοφικά ρεύματα της αρχαίας φιλοσοφίας μας προσφέρει εκείνα τα απαραίτητα εφόδια προκειμένου να συγκροτήσει η φιλοσοφική λογική την απαραίτητη μεθοδολογία σε έναν πιο ασφαλή δρόμο για την αληθινή γνώση. Η συμβολή του σκεπτικισμού στην περαιτέρω ανάπτυξη και εξέλιξη της διαλεκτικής φιλοσοφίας είναι όχι απλά σημαντική αλλά ουσιαστική. Η σκεπτική φιλοσοφία γεννήθηκε από τα σπλάχνα της πλατωνικής γνωσιολογίας και οντολογίας και έδειξε ότι το ίδιο το ταξίδι προς την Ιθάκη μεταξύ του Πέρατος και του Απείρου είναι αυτό που μαγεύει τον νου. Αυτή την σκεπτικιστική μεθοδολογία την συλλαμβάνουμε σε σπέρματα στην θεωρία των ιδεών του Πλάτωνα όταν απέναντι στον νοητό κόσμο αντίκειται ο αισθητός κόσμος ο οποίος είναι απατηλός αν στηριχτούμε μόνο στην αισθητηριακή αντίληψη γνώσης. Πιο καθαρά συλλαμβάνουμε την σκεπτικιστική μεθοδολογία στη δομή της εγελιανής διαλεκτικής η οποία κινείται αδιάκοπα ανάμεσα στην περατότητα και την απειρία προκειμένου η συνείδηση να εξελίσσεται και να αναδημιουργεί τον κόσμο. Όταν αναφερόμαστε στην περατότητα εννοούμε ότι κατορθώνουμε να γνωρίσουμε ένα ον στα τελικά όριά του σε μια δεδομένη στιγμή μέσα σε έναν συγκεκριμένο χρόνο, κάτι όμως που δεν μας κομίζει την πραγματική του ουσία, εφόσον μέσα στη αιωνιότητα θα λάβει νέες μορφές και ιδιότητες που εμείς ως ενθαδικά όντα είναι αδύνατον να συλλάβουμε. Η απειρία, επομένως, συνίσταται στην αέναη εξέλιξη ενός όντος όχι μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή ή περίοδο, αλλά μέσα στην αιωνιότητα.
"Τοῖς ζητοῦσί τι πρᾶγμα ἢ εὕρεσιν ἐπακολουθεῖν εἰκὸς ἢ ἄρνησιν εὑρέσεως καὶ ἀκαταληψίας ὁμολογίαν ἢ ἐπιμονὴν ζητήσεως."
«Η φυσική συνέπεια γι αυτούς που ερευνούν κάποιο πράγμα είναι ή η εύρεση του πράγματος ή η άρνηση της εύρεσης και η παραδοχή ότι πρόκειται για κάτι ακατάληπτο ή η επίμονη συνέχιση της έρευνας.»
(Σέξτος Εμπειρικός, Πυρρώνειοι υποτυπώσεις 1.1)
Ο Σέξτος ο Εμπειρικός (β΄μισό 2ου - αρχές 3ου αι.μ. Χ.) ήταν φιλόσοφος και γιατρός, εκπρόσωπος του του σκεπτικισμού στη φιλοσοφία και του εμπειρισμού στην ιατρική, γνωστός κυρίως από τα σωζόμενα συγγράμματά του, τα οποία έχουν συνταχθεί μεταξύ 180 και του 200 μ. Χ. Από δική του μαρτυρία προκύπτει ότι καταγόταν από την Ελλάδα και από τον Διογένη τον Λαέρτιο ότι ήταν μαθητής του γιατρού Ηροδότου του Ταρσέα και δάσκαλος του Σατουρίνου. Πιθανή θεωρείται η δραστηριότητά του στη Ρώμη.[1]Ονομάστηκε Εμπειρικός γιατί ακολουθούσε την εμπειρική (αντίθετη προς τη δογματική ή θεωρητική) ιατρική σχολή, που είχε στενές σχέσεις με τον φιλοσοφικό σκεπτικισμό. Αναφέρεται πως έζησε στην Αλεξάνδρεια, τη Ρώμη ή την Αθήνα και ήταν ο γνωστότερος εκπρόσωπος της διδασκαλίας του πυρρωνισμού. Το φιλοσοφικό του έργο θεωρείται η πληρέστερη αφήγηση του αρχαιοελληνικού και ρωμαϊκού σκεπτικισμού.
Καθώς ο Σέξτος ήθελε να αντικρούσει τους δογματικούς της εποχής του, περιγράφει υπομονετικά τα δόγματα του Αριστοτέλη, του Διόδωρου Κρόνου, των στωικών και πολλών άλλων. Ο Σέξτος καταγράφει φιλοσοφικές θέσεις με μοναδικό σκοπό να τις υπονομεύσει. Η ειρωνεία είναι ότι, τοπογραφώντας κτίσματα που προορίζονται για κατεδάφιση, ο Σέξτος είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για τη διατήρησή τους. Όπως γινόταν και με τον άλλο ακούσιο ιστορικό της αρχαίας φιλοσοφίας, τον Διογένη Λαέρτιο, τα έργα του Σέξτου κυκλοφορούσαν ευρέως και μονίμως, επειδή είχε μια κλίση στα παράδοξα.
Οι αρχαίοι γνώριζαν ότι οι πυρρωνιστές εμπνέονταν από τον Πύρρωνα τον Ηλείο. Ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει ότι ο Πύρρωνας διδάχτηκε τη φιλοσοφία του στην Ινδία. Ο Πύρρωνας θα μπορούσε να είχε επισκεφθεί την Ινδία ακολουθώντας την εκστρατεία του Μεγάλου Αλέξανδρου. Οι μελετητές έχουν επισημάνει αρκετά γνωρίσματα της πυρρώνειας φιλοσοφίας που μοιάζουν ξένα στην ελληνική φιλοσοφία και που ήταν εγγενή στην ινδική φιλοσοφία. Ο Διογένης αναφέρει επίσης ότι, εφόσον ο Πύρρωνας δεν εμπιστευόταν καμία πεποίθηση περισσότερο από κάποια άλλη, «έβγαινε από το δρόμο του για το τίποτα χωρίς να παίρνει προφυλάξεις, αλλά αντιμετωπίζοντας όλους τους κινδύνους όπως έρχονταν, είτε ήταν κάρα είτε γκρεμοί, σκυλιά ή οτιδήποτε άλλο» . Μολαταύτα, ο Πύρρωνας κατάφερε να φτάσει τα ενενήντα, χάρη στους πολλούς μαθητές και φίλους που «συνήθιζαν να τον ακολουθούν από κοντά»
Ο θεραπευτικός πυρρωνισμός
Ο Σέξτος συνιστά τον πυρρωνισμό μάλλον ως τρόπο ζωής παρά ως δόγμα. Ο πυρρωνισμός διαφέρει από τον σκεπτικισμό που άκμασε αφότου ο Αρκεσίλαος ανέλαβε τα ηνία της πλατωνικής Ακαδημίας. Ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος αυτής της νέας ακαδημίας, ο Καρνεάδης, διατεινόταν ότι η γνώση είναι αδύνατη. Οι στωικοί είχαν αντιτάξει ότι η αμφιβολία είναι παραλυτική. Δεν ξέρουμε τι κάνουμε στη συνέχεια. Οι σκεπτικιστές της νέας Ακαδημίας αποκρίθηκαν ότι οι αποφάσεις μπορούν να λαμβάνονται βάσει των πιθανοτήτων (ποιοτικού χαρακτήρα, όχι του αριθμητικού είδος που εισήγαγαν ο Πασκάλ και ο Φερμά τον 17ο αιώνα).
Μερικές προτάσεις είναι περισσότερο δικαιολογημένες από άλλες. Πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες είναι μετριοπαθείς σκεπτικιστές αυτού του επιφυλακτικού είδους. Πιστεύουν στο αναπόφευκτο του ανθρώπινου σφάλματος και θεωρούν ότι μπορούμε να κάνουμε λάθος για τα πάντα. Με βάση ένα ελέγξιμο μείγμα παρατήρησης και θεωρίας, οι επιστήμονες αποδίδουν πιθανότητες στις υποθέσεις εργασίας. Καθώς εισέρχονται νέα στοιχεία, οι πιθανότητες αναθεωρούνται. Η επιστήμη είναι μια σχεδία που επισκευάζεται διαρκώς. Κανένα μέρος δεν είναι ουσιώδες. Η σχεδία επιπλέει χάρη στη διεργασία της αναθεώρησης.
Ο Σέξτος δεν παραδέχεται ότι οι ακαδημαϊκοί σκεπτικιστές έχουν το δικαίωμα να ισχυρίζονται τη σαρωτική γενίκευση «η γνώση είναι αδύνατη». Μια απόδειξη ότι «δεν υπάρχει απόδειξη για το αν το χ είναι αληθές» τείνει να είναι πιο απαιτητική από την απόδειξη ενός τυπικού θεωρήματος. Για να αποδείξουμε ένα συμπέρασμα , χρειάζεται να βρούμε ένα και μόνο αδιάσειστο επιχείρημα υπέρ του. Για να αποδείξουμε ότι το χ δεν μπορεί ούτε να αποδειχτεί ,ούτε να ανταποδειχτεί, πρέπει να αποδείξουμε την καθολική πρόταση ότι δεν υπάρχουν επιχειρήματα υπέρ του χ ούτε επιχειρήματα υπέρ του όχι χ. Οι καθολικές προτάσεις επιβάλλουν ένα βαρύτερο φορτίο απόδειξης απ΄ότι οι επιμέρους προτάσεις. Συνεπώς ο ισχυρισμός «η γνώση είναι αδύνατη» αντικαθιστά απλώς το θετικό δογματισμό με τον αρνητικό δογματισμό.
Για τον Σέξτο ο σκεπτικισμός είναι η ικανότητα να βάζεις τα φαινόμενα και τα νοούμενα απέναντι το ένα στο άλλο (Vogt, 2010). Αυτός ο διαχωρισμός είναι καινούργιος (και αρκετά πλατωνικός, μπορούμε να πούμε). Υποστήριξε τις βασικές σκεπτικές ιδέες και προσπάθησε να τις εφαρμόσει και στην ιατρική. Ασχολήθηκε με το πώς ο σκεπτικισμός εφαρμόζεται στην ηθική και προκάλεσε πολλούς στην εποχή του. Δεν υποστήριζε κάποιον ηθικό σχετικισμό, δηλαδή, ότι οι ηθικοί κανόνες εξαρτώνται από τις συνθήκες (κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές, πολιτιστικές ή όποιες άλλες) αλλά ότι δεν μπορούμε να έχουμε ηθική γνώση (Moral Skepticism, 2006 ; Moral Relativism, 2008).
Πιο ριζοσπαστικά, ο Σέξτος θεωρεί ότι είναι δογματικό να υποστηρίζουμε πως η πιθανότητα είναι ο οδηγός της ζωής. Για να αλλάξετε γνώμη βάσει των πιθανοτήτων, χρειάζεται να αποδώσετε κάποιες πιθανότητες πριν από οποιαδήποτε έρευνα. Αυτές οι προκαταβολικές πιθανότητες αποδίδονται χωρίς κάποια λογική. Τότε όμως αποδίδετε σε κάποιες πιθανότητες μεγαλύτερο κύρος απ΄ότι σε άλλες, χωρίς καμία βάση. Αυτή η μεροληψία είναι δογματική. Ο Σέξτος παρουσιάζεται ως ο ανοιχτόμυαλος ερευνητής που αρνείται να παραδεχτεί πως οποιαδήποτε πεποίθηση είναι πιθανότερη από οποιαδήποτε άλλη. Εφόσον δεν θέλει να δεσμευτεί σε καμία πρόταση, δεν θέλει να ισχυριστεί ότι στερούμαστε γνώσης. Γιατί, απ όσο ξέρουμε, ξέρουμε τόσα όσα μοιάζουμε να ξέρουμε.
Γενικά ο Σέξτος δεν αποζητά να μετατρέψει ένα αντίπαλο από πιστό σε άπιστο, εξάλλου αυτό είναι απλώς πίστη στην άρνηση. Απλά δεν θέλει ούτε να κερδίσει , ούτε να χάσει, θέλει μόνο να παίξει αρκετά καλά ώστε να δείξει την ματαιότητα του παιχνιδιού. Εναντιώνεται στις φιλοσοφικές πεποιθήσεις όχι στις συνηθισμένες πεποιθήσεις που έχουμε στην καθημερινή μας ζωή.
Έργα του
Από το συγγραφικό έργο του έχουν διασωθεί:
- Οι Πυρρώνειοι υποτυπώσεις ή υποθέσεις σε τρία βιβλία[2] που περιέχουν επιτομή της διδασκαλίας του θεμελιωτή του σκεπτικισμού Πύρρωνα τον Ηλείο και της ιστορίας της σχολής του.
- Προς μαθηματικούς σε 6 βιβλία (απευθυνόμενα με διαδοχική σειρά «προς γραμματικούς», «προς ρητορικούς», «προς γεωμετρικούς», «προς αριθμητικούς», «προς αστρολόγους» και «προς μουσικούς»), όπου ο Σέξτος ελέγχει το δογματισμό που χαρακτηρίζει τα λεγόμενα «εγκύκλια» μαθήματα.
- Προς δογματικούς σε 5 βιβλία απευθυνόμενα «προς λογικούς» α΄ και β΄, «προς φυσικούς» α΄ και β΄ και «προς ηθικούς» τα θεωρούμενα ως βιβλία 7-11.
- Τα ιατρικά συγγράμματά του «Ιατρικά υπομνήματα και Περί ψυχής υπόμνημα» δεν έχουν διασωθεί.
___________
1. Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τόμ. 9Α, σ. 236, 1988
2. Πυρρώνειοι Υποτυπώσεις, εκδ. Ζήτρος, 2007 ISBN 960-8437-93-8
πηγές: sciencearchives - ideotopos.gr - βικιπαίδεια
