O Επιμενίδης (7ος αιώνας) ήταν θρησκευτικός διδάσκαλος, προφήτης και μάντης, καταγόμενος από την Κρήτη (κατά τον Διογένη Λαέρτιο από την Κνωσό, κατά τον Πλούταρχο από τη Φαιστό). Ο Θεόπομπος και πολλοί άλλοι συγγραφείς υποστήριζαν ότι είναι υιός του Φαιστίου ενώ άλλοι πίστευαν πως είναι υιός του Δωσιάδα ή του Αγήσαρχου. Σύμφωνα με την μυθική παράδοση περί του βίου του, όταν τον είχε στείλει ο πατέρας του να ψάξει κάποιο πρόβατο στα χωράφια, ο Επιμενίδης μπερδεύτηκε και μπήκε σε μια σπηλιά όπου κοιμήθηκε για 57 χρόνια, εξ ου και η παροιμιώδης φράση Επιμενίδειος ύπνος. Όταν ξύπνησε, άρχισε και πάλι να ψάχνει το πρόβατο, πιστεύοντας ότι έχει κοιμηθεί λίγο. Δεν το έβρισκε και έτσι κατευθύνθηκε προς το χωράφι του όπου τα βρήκε όλα διαφορετικά και το χωράφι ανήκε σε διαφορετικό ιδιοκτήτη. Έπειτα πήγε στην πόλη για να αναζητήσει απαντήσεις και βρήκε τον αδελφό του που ήταν γέροντας πια, ο οποίος του είπε όλη την αλήθεια. Όταν έμαθαν αυτή την ιστορία οι Έλληνες τον θεώρησαν αγαπημένο των Θεών [1], διότι στη διάρκεια του ύπνου του συνάντησε θεούς (Μάξιμος Τύριος, Διάλεξις 10.1.a-f)· ακόμη λεγόταν ότι ο Πυθαγόρας κατέβηκε μαζί με τον Επιμενίδη στο Ιδαίο άντρο, για να μυηθεί (Διογ. Λ. 8.3.4). Το μόνο ιστορικό γεγονός του βίου του, αναφέρεται στην κάθαρση της Αθήνας από το Κυλώνειο Άγος (596 π.Χ.).
Ο μυθικός χρόνος και ύπνος στην φιλοσοφία του Επιμενίδη
Ο μυθικός χρόνος του Επιμενίδη συμπυκνώνει το ιερό της ζωής χωρίς δογματική θεολογία. Μπορείς να σεργιανάς στο παρελθόν και στο μέλλον με το στοιχείο του ιερού χωρίς να σε βαραίνει καμία καταπιεστική θεοκρατία, χωρίς μυστικισμό και ανορθολογισμό, πάνω στη διαφάνεια της ποίησης. Αυτή είναι το δημιουργικό προσάναμμα του πολιτικού χρόνου. Να θεσπίζεις νόμους και Πολιτείες ως αυτεξούσιο ον, χωρίς αυτοκράτορες, θεούς εκδίκησης, εξουσία του φόβου, άτεγκτους νόμους της οικονομίας και της αγοράς, αλλά στις φλέβες της κοινωνίας των πολιτών. Ο Επιμενίδης τεκμηριώνει ως τρόπο ζωής μια διάσταση της Προμηθεϊκής αρχαιοελληνικής μυθολογίας. Ο χωροχρόνος στον ύπνο του δεν είναι περίοδος νάρκης, αλλά ονείρων, οραμάτων, φαντασιακών ταξιδιών και πνευματικών συμποσίων ενός Ερωτικού-Ποιητικού ρυθμού ζωής στο κάλεσμα του Σύμπαντος. Είναι ένα δημιουργικό Αντιπαράδειγμα στον σημερινό ποσοτικό εκφυλισμένο πολιτισμό της κατανάλωσης και της ταχύτητας.
Η αποθήκευση του φωτός στην ψυχή σε κάνει ταξιδευτή στον χρόνο, δεν χρειάζεται να ξεπεράσεις την ταχύτητα του φωτός προανήγγειλε στον Αϊνστάιν, ο Επιμενίδης, πρέπει ο άνθρωπος ορθολογικά να τείνει στο φως. Ίσως η δική του μέθοδος εμπεριείχε τους μηχανισμούς μηδενισμού της σωματικής και ψυχικής φθοράς, δηλαδή την αναγεννητική δυναμική με όρους συμπυκνωμένης σοφίας. Ο ύπνος του ενδεχομένως ήταν ζωή παρατεταμένης πνευματικής γιορτής με το θείο, τέτοια που φαίνεται βαρβαρότητα το ολοκληρωτικό κράτος του Χέγκελ, ο Υπεράνθρωπος του Νίτσε, η βία του Καρλ Σμιτ. Ενας ύπνος φιλί του ήλιου στο μάγουλο των συνειδητών πολιτών.
Ο Επιμενίδης έζησε συνολικά 157 ή 299 χρόνια. Το μόνο ιστορικό γεγονός του βίου του αφορά στην κάθαρση της Αθήνας από το Κυλώνειο Άγος (596 π.Χ.). Την αιτία του προβλήματος της Αθήνας περιγράφει ο Πλούταρχος στον βίο του Σόλωνα:
«Την πόλη των Αθηνών […] κρατούσε σε ταραχή και αναστάτωση το Κυλώνειο άγος [632 ή 628 π.Χ.], ακριβώς από την εποχή που ο άρχοντας Μεγακλής πρότεινε στους συνωμότες του Κύλωνα, οι οποίοι είχαν προσφύγει ικέτες στον ναό της θεάς, να κατέλθουν στην πόλη, για να δικαστούν. Οι συνωμότες […] αφού έδεσαν νήμα από το άγαλμα της θεάς, κρατιόντουσαν από αυτό και άρχισαν να κατεβαίνουν προς την πόλη. Όταν όμως έφτασαν κοντά στον ιερό χώρο τον αφιερωμένο στις σεμνές θεές, το νήμα κόπηκε αυτόματα και τότε ο Μεγακλής και οι άλλοι συνάρχοντές του όρμησαν και συνέλαβαν τους συνωμότες με την πρόφαση ότι η θεά δεν δεχόταν την ικεσία τους. Όσους συνέλαβαν έξω από τα ιερά τους σκότωσαν με λιθοβολισμό, κατέσφαξαν όμως όσους προσέφυγαν στους βωμούς, ενώ διασώθηκαν μόνο εκείνοι που είχαν καταφύγει ως ικέτες στις γυναίκες των αρχόντων. […]» (Πλούτ., Σόλων 12)
Οι Αθηναίοι επέβαλαν ηθικές ποινές στον Άρχοντα Μεγακλή, από την οικογένεια των Αλκμαιωνίδων, και σε όσους είχαν πάρει, μαζί με αυτόν, μέρος στη σφαγή: τον καταράστηκαν και τον απέφευγαν (είναι η ίδια ποινή που είχε διακηρύξει ο Οιδίποδας ότι έπρεπε να επιβληθεί στον φονιά του Λάιου). Όμως επειδή οι συνέπειες από το άγος συνεχίζονταν, το 597 π.Χ. επέβαλαν και νομικές ποινές: ο Μεγακλής και οι προσωπικοί του βοηθοί, όσοι ακόμη ζούσαν, όταν έπεσαν επιδημίες στην Αθήνα πέρασαν από δίκη μετά από υποκίνηση του Σόλωνα, κρίθηκαν ένοχοι και εξορίστηκαν ισόβια από την Αττική. Επειδή όμως η εξορία της ισχυρής οικογένειας των Αλκμαιωνίδων δεν απάλλαξε τους Αθηναίους από τις συμφορές και τους φόβους, το 596 π.Χ. προσκάλεσαν τον σοφό κρήτα Επιμενίδη:
«Και κάποιοι αόριστοι φόβοι από δεισιδαιμονία κατέλαβαν την πόλη και φαντάσματα την τρόμαζαν και οι μάντεις διακήρυσσαν ότι κατά τις θυσίες προς τιμή των θεών φαίνονταν μολύσματα και μιάσματα, τα οποία είχαν ανάγκη από καθαρμό. […] Ο Επιμενίδης με εξιλασμούς και καθαρμούς και με την κτίση ναών καθαγίασε και καθοσίωσε την πόλη και με τον τρόπο αυτό την κατέστησε ικανή να είναι υπήκοος του δικαίου και περισσότερο ευπειθής στην ομόνοια.» (Πλούτ., Σόλων 12).
Στο γένος των Αλκμαιωνίδων ανήκαν ο Κλεισθένης, ο Περικλής και ο Αλκιβιάδης, οι δύο τελευταίοι από την πλευρά της μητέρας τους. Επομένως, η αναμόχλευση και η διατήρηση του ζητήματος είχαν προφανώς και πολιτικά κίνητρα.
Το λογικό παράδοξο του Επιμενίδη
Ο Επιμενίδης έγινε αφορμή και για ένα γνωστό παράδοξο στη Λογική. Σε ένα ποίημά του είχε γράψει: «Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται (οι Κρήτες είναι πάντα ψεύτες)». Κατά τον 19ο αιώνα διατυπώθηκε με βάση τη φράση αυτή το εξής λογικό παράδοξο, γνωστό και ως παράδοξο του Επιμενίδη:
Ο Επιμενίδης λέει ότι όλοι οι Κρήτες είναι ψεύτες
Ο Επιμενίδης είναι Κρητικός
Άρα ο Επιμενίδης λέει ψέματα
Άρα οι Κρήτες λένε την αλήθεια
Άρα και ο Επιμενίδης λέει την αλήθεια
Άρα οι Κρήτες είναι ψεύτες κ.ο.κ.
Ο καθηγητής Rendel Harris επιβεβαίωσε σε μια σειρά άρθρων του [2] τη θεωρία ότι οι στίχοι αυτοί προέρχονται από το ποίημα του Επιμενίδη Μίνως, το οποίο δε σώζεται, αλλά μετάφρασή του στα συριακά βρήκε στον σχολιασμό των Πράξεων των Αποστόλων του Isho’dad του Merv (περί το 850 μ.Χ.) και στο Gannat Busame. Ο Harris ανακατασκεύασε το ποίημα από τα Συριακά στα αρχαία Ελληνικά ως εξής:
Στο σημείο αυτό ο Μίνως απευθύνεται στον Δία και του λέει πως οι Κρήτες τον θεωρούν θνητό, αλλά ότι είναι ψεύτες και αυτός είναι στην πραγματικότητα αθάνατος.
Επομένως, τη φράση του Επιμενίδη χρησιμοποίησε ο Απ. Παύλος, χωρίς να έχει κατανοήσει το ρηθέν από τον Επιμενίδη, στην επιστολή του προς τον επίσκοπο Κρήτης Τίτο, προκειμένου να ψέξει τους Κρητικούς για τα ελαττώματά τους με τα λόγια ενός δικού τους: «εἶπέ τις ἐξ αὐτῶν ἴδιος αὐτῶν προφήτης· Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται, κακὰ θηρία, γαστέρες ἀργαί» (1:12).
Με λίγα λόγια η εξήγηση του παράδοξου του Επιμενίδη
Όντας ο ίδιος ο Επιμενίδης Κρητικός, αν η διατύπωση εφαρμοστεί στον εαυτό του ισοδυναμεί με το "Λέω πάντα ψέματα!" Αν ο Επιμενίδης ψεύδεται, αυτό που δηλώνει δεν μπορεί να είναι αληθές και καθώς λέει ότι ψεύδεται, άρα αναγκαστικά λέει την αλήθεια. Αν αντίθετα ο Επιμενίδης λέει αλήθεια, αυτό που δηλώνει είναι αληθές και καθώς λέει ότι ψεύδεται, άρα αναγκαστικά λέει ψέματα. Αν λοιπόν λέει ψέματα,τότε λέει την αλήθεια! Κι αν λέει την αλήθεια, τότε ψεύδεται!
_____________________________
1. Λαέρτιος, Διογένης (1994). Οι Επτά Σοφοί της Αρχαιότητας. Αθήνα: εκδ. ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ, σελ. 133. ISBN 960-7107-36-5.
2. The Expositor (10/1906 σσ. 305-317, 4/1907 σσ. 332-337, 1912 σσ. 348-353, παραπομπές κατά T. Nicklin, Epimenides’ Minos, The Classical Review, Vol. 30 No 2 Mάρτιος 1916, σσ. 33-37)
πηγή: greek-language.gr - βικιπαίδεια - eisatopon- efsyn.gr
