Η ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΝ ΧΕΓΚΕΛ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης αποτελεί ίσως τον μοναδικό από τους σύγχρονους πολιτικούς φιλοσόφους που πραγματεύτηκε ολοκληρωμένα την έννοια της αυτονομίας, έναν όρο στον οποίο υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες προκειμένου να προσδιοριστεί θεωρητικά και πρακτικά-ηθικά στον πολιτικό και κοινωνικό βίο. Η πολιτική αυτονομία για την οποία κάνει λόγο ο Καστοριάδης συνδέεται άμεσα με την εφαρμογή ενός πολιτεύματος με βάση τον αμεσοδημοκρατικό ανθρωποκεντρικό  κοινοτισμό. Τι σημαίνει η πολιτική αυτονομία στον Καστοριάδη; Προφανώς σημαίνει μια επί του συνόλου του ανθρώπινου βίου πολιτική φιλοσοφία, ένα κοινωνικό πρόταγμα που θα απασχολήσει τις σύγχρονες κοινωνίες σίγουρα στο μέλλον. 

ΣΕΛΙΝΓΚ - Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΠΑΝΘΕΪΣΜΟΥ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

     


Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Έχει γίνει πολλές φορές λόγος για την νεότερη θεωρησιακή πανθεϊστική φιλοσοφική γραμμή (Σπινόζα, Φίχτε, Σέλινγκ, Χέγκελ) και τη συσχέτισή της με την νεοπλατωνική παράδοση του Πλωτίνου, του Ιάμβλιχου και του Πρόκλου. Στην προκείμενη περίπτωση, όμως, θα πραγματευτούμε την ουσία της φιλοσοφίας της τέχνης του Σέλινγκ και τη θεμελιακή της συγκρότηση στο οντολογικό υπόβαθρο των ύστερων νεοπλατωνικών, και συγκεκριμένα του Πρόκλου. 

Ο ΑΙΘΕΡΑΣ - ΜΙΑ ΘΕΟΓΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στην φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Πρόκλου οι έννοιες Πέρας-Άπειρο-Μικτό θεολογικά αποτελούν την τριαδική φύση κάθε θεού, ή του θεού γενικότερα. Το Πέρας (ή Αιθέρας κατά τους ορφικούς) αποτελεί την ύπαρξη του Θεού, το Άπειρο (ή το Χάος κατά τους ορφικούς) αποτελεί τη δύναμη του θεού, ενώ το Μικτό το ενέργημα ή τις νοητικές ενέργειες κάθε θεού. Έχουμε επισημάνει ότι οι δύο πρώτες αρχές είναι υπερούσιες στην πλατωνική φιλοσοφία (χωρίς ουσία και ακατανόητες) ενώ η τρίτη (Μικτό) αποτελεί το Ον (το Αυγό κατά τους ορφικούς ή το Χάος κατά τον Ησίοδο). Ο ανθρώπινος νους μπορεί να νοήσει ή να συλλάβει μόνο το Μικτό, κατά το οποίο λαμβάνουν χώρα ο θείος νους και οι Ιδέες που εξέρχονται από αυτόν. 

ΗΣΙΟΔΟΣ - Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΩΣ ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΑ ΤΟΥ ΟΝΤΟΣ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Οι δύο πρώτοι μεγάλοι Έλληνες ποιητές Όμηρος και Ησίοδος αποτύπωσαν στα έργα τους τόσο την κοσμογονία, το πώς δηλαδή δημιουργήθηκε ο κόσμος, όσο και την ανθρωπογονία, τη φύση του ανθρώπου και τον προορισμό του. Στην προκείμενη περίπτωση θα ασχοληθούμε με τον Ησίοδο, που όχι μόνο θεωρείται ο πρώτος ποιητής φιλόσοφος στην ελληνική παράδοση, αλλά και ένας μύστης-επιστήμονας που περιέγραψε την αληθινή δομή του σύμπαντος κατά τρόπο που επηρέασε καθοριστικά τόσο την εξέλιξη της αρχαίας φιλοσοφίας, όσο και την πορεία συνολικά που αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα. Ας ξεκινήσουμε αυτό το συναρπαστικό κοσμογονικό φιλοσοφικό ταξίδι στο οποίο θα μας μυήσει ο λόγος του Ησίοδου.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΕΝΑΔΕΣ, ΟΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Πολλοί μελετητές του Πλάτωνα προσπαθούν να αναδεικνύουν στον μεγάλο φιλόσοφο μόνο την καθεαυτή φιλοσοφική του συγκρότηση αναφερόμενοι στο ον, στη θεωρία των ιδεών και, γενικότερα, στην γνωσιοθεωρία του αποφεύγοντας για πολλούς λόγους να αναφέρουν τη παρουσία των θεών στους διαλόγους του και τον τρόπο που τους διαπλέκει με το γνωσιο-οντολογικό σύστημά του. Ξέρουμε πολύ καλά ότι ως επί το πλείστον ο Πλάτωνας φιλοσοφεί, σε αντίθεση με τον Ορφέα που θεολογεί, προσπαθώντας να εργαστεί στην υπηρεσία του Φιλοσοφικού Λόγου με απώτερο σκοπό την πορεία προς την ΙΔΕΑ του ΑΓΑΘΟΥ, προς το ίδιο το ΑΓΑΘΟ, αλλά, αν δε λάβουμε υπόψη τις πάμπολλες αναφορές του στους θεούς και τις λειτουργίες τους σε όλους τους διαλόγους, και ιδιαίτερα στον Τίμαιο και τον Παρμενίδη, δε θα σχηματίσουμε την πραγματική εικόνα της φιλοσοφίας του. 

ΣΠΙΝΟΖΑ - Η ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ ΩΣ ΔΥΝΑΜΗ ΕΞΟΥΣΙΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο θεός στον Σπινόζα δε συλλαμβάνεται σε κάποιο θρησκευτικό πλαίσιο όρων που βασίζονται στη στατικότητα, τον δογματισμό και την πίστη, αλλά σε ένα φιλοσοφικό υπόβαθρο που συγκροτείται στα θεμέλια του Λόγου. Κατά τον Σπινόζα υπάρχουν τρεις τρόποι για να συλλάβουμε τη γνώση: α. ο Λόγος, β.η δόξα ή φαντασία και γ. η ενόραση. Η φαντασία ή δόξα μας παρέχει γνώση που βασίζεται στα αισθητά δεδομένα και στα παθητικά συναισθήματα, για αυτό η όποια γνώση απορρέει από τη φαντασία είναι συγκεχυμένη, μη ασφαλής και μας οδηγεί στην πίστη σε δεισιδαιμονίες και απατηλές θεωρήσεις. Αντίθετα, η ορθολογική γνώση, ο Λόγος, θέτει τις βάσεις όχι μόνο για να συγκροτήσουμε ασφαλείς και επιστημονικού χαρακτήρα γνώσεις, αλλά και να μπορέσουμε να συλλάβουμε και την έλλογη σκέψη ως κατηγόρημα του θεού. Για τον Σπινόζα ο θεός έχει άπειρα κατηγορήματα, δύο από αυτά είναι η σκέψη και η έκταση, για αυτό και όταν ο άνθρωπος μετέρχεται τον ορθό Λόγο και καταγίνεται με τη φιλοσοφία, δύναται να μετέχει της θείας ουσίας. Βέβαια, ο σπινοζικός απρόσωπος θεός δεν είναι ένα εξωκοσμικό ον, όπως στον χριστιανισμό, αλλά είναι μέσα στον κόσμο και ως έκταση, ως υλική ουσία, για αυτό και ο Σπινόζα δεν διακρίνει τη σκέψη από την έκταση οντολογικά, όπως ο Ντεκάρτ, αλλά τις συλλαμβάνει ως δύο όψεις της μιας πραγματικότητας.

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΤΟΝ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στον νεοπλατωνισμό συναντάμε τρεις κύριες υποστάσεις (Εν, Νους, Ψυχή) και την ύλη. Εφόσον, κάθε μία από τις υποστάσεις απορρέει από την  προηγούμενη, έτσι και ο Νους απορρέει από το ΕΝ, το οποίο τον "δημιούργησε" μέσα στη αφθονία του κατά τον νόμο του υπερχειλισμού (Πλωτίνου Εννεάδες, περί των τριών αρχικών υποστάσεων VI (10), 36-45). Έτσι με την απορροή του Νου πραγματοποιείται η μετάβαση στην πολλαπλότητα των όντων. Στον Νου λαμβάνει χώρα ένας εσωτερικός χωρισμός, διαχωρίζονται  το νοούν και το νοούμενο, δηλαδή οι Ιδέες, οι οποίες συνιστούν συγχρόνως δυνάμεις και συναποτελούν την ζωντανή ενότητα του κόσμου των ΙΔΕΩΝ. Ο Νους δεν μένει στον εαυτό του, και στη συνέχεια, χάριν λόγου, με βάση τις ΙΔΕΕΣ δημιουργεί εκ απορροής την Κοσμική Ψυχή που λειτουργεί ως Λόγος του Νου, φέρει μέσα της, δηλαδή, τις  apriori γνώσεις που κωδικοποιήθηκαν ως "σπέρματα" από τις ΙΔΕΕΣ. Η Ψυχή έχει ένα διπλό ρόλο να επιτελέσει: από τη μια, γυρίζοντας προς τα άνω βλέπει την αρχέγονη πηγή της, τον Νου, από την άλλη ταυτόχρονα λαμβάνοντας υπόψη τις ΙΔΕΕΣ και κομίζοντας τους λόγους μαζί της παρατηρεί τον κόσμο και τον μορφοποιεί. 

ΤΖΙΟΡΝΤΑΝΟ ΜΠΡΟΥΝΟ - Η ΑΡΧΗ, Η ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΝΟΙΑ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στο έργο του Περί της Αιτίας, της Αρχής και του Ενός, ο Τζιορντάνο Μπρούνο έχει ως πρώτιστο σκοπό να επανεξετάσει την ιδέα της ύλης, στα πλαίσια του νέου οράματος που έχει για ένα ανοιχτό και άπειρο σύμπαν. Η ύλη, για τον Μπρούνο, δεν είναι ένα αδρανές δοχείο σχημάτων αλλά γίνεται αντιληπτή ως αρχή της ζωής από την οποία γεννώνται άπειροι κόσμοι, σώματα και άτομα. Επειδή ο Μπρούνο θέτει την ύλη στην ίδια την ουσία του θεού, θεωρεί ότι αυτή αποκαλύπτει τον κόμβο μιας επικοινωνίας η οποία στη συνεχή παραγωγή ζωής φέρνει σε σχέση τη ζωντανή ποικιλία του κόσμου με την άπειρη θεία απεραντοσύνη, την ποικιλομορφία και το Ένα. Ο Μπρούνο διακρίνει τις έννοιες Αρχή και Αιτία, και ισχυρίζεται ότι η αρχή, ως εκκίνηση, δεν σημαίνει σε καμιά περίπτωση την  αιτία της ύπαρξης, γιατί η αιτία της ύπαρξης είναι η ίδια η ψυχή που ταυτόχρονα αποτελεί και τη μορφή των όντων. Η ψυχή είναι έμφυτη στα όντα, γιατί και ο ίδιος ο κόσμος, στο σύνολό του, είναι ένα ον προικισμένο με ψυχή, ένα πραγματικά μεγάλο ζώο. Η αξία της ύλης έγκειται στο ότι φέρει μέσα της τη μορφή, την ψυχή ως μορφή όλων των πραγμάτων. Η μπρουνιακή ψυχή μαρτυρά την ύπαρξη μιας εσωτερικής δομής σε κάθε ον, μια δηλαδή πνευματική αρχή που καθοδηγεί την ύπαρξή του.

ΤΖΙΟΡΝΤΑΝΟ ΜΠΡΟΥΝΟ ΚΑΙ ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Τζιορντάνο Μπρούνο, Ιταλός ιδεαλιστής φιλόσοφος (1548-1600), αποτέλεσε τον πρώτο νεοπλατωνικό πανθεϊστή των νεότερων χρόνων που επηρεάστηκε τόσο από τα ερμαϊκά κείμενα όσο και από την αρχαία αιγυπτιακή θρησκευτική παράδοση όπως την έβλεπαν οι νεοπλατωνικοί Πλωτίνος, Ιάμβλιχος, Πρόκλος. Πρόκειται για έναν πρωτότυπο φιλόσοφο, πολύ μπροστά από την εποχή του, ο οποίος συνέταξε μια φιλοσοφία που επιβεβαιώνει την σύγχρονη κβαντική φυσική αλλά και αποτέλεσε πολύτιμη πηγή και έμπνευση για τους φιλοσόφους της θεωρησιακής ιδεαλιστικής πανθεϊστικής γραμμής (Σπινόζα, Φίχτε, Σέλινγκ, Χέγκελ). 

ΠΛΑΤΩΝ - Ο ΝΟΥΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΚΗ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η Ανάγκη είναι συνώνυμο της θεϊκής βούλησης, της Μοίρας ή, κατά τη μυθολογία, της θεάς Ανάγκης, η οποία είναι μητέρα των Μοιρών (Άτροπος=μέλλον, Κλωθώ=παρόν, Λάχεση=παρελθόν). Σύμφωνα με τα διαλαμβανόμενα στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα πριν να κυριαρχήσει ο Έρως, στα θεία πράγματα βασίλευε μόνο η Ανάγκη που όλα συνέβαιναν υπό την εξουσία της. Ειδικότερα ο Πλάτωνας στο έργο του «Πολιτεία» παρουσιάζει τη θεά Ανάγκη να φέρει στα γόνατά της αδαμάντινη άτρακτο μέσα στην οποία περιστρέφεται το σύμπαν. Στην ορφική παράδοση η Ανάγκη παρουσιάζεται με το όνομα της Αδράστειας, η οποία βρίσκεται στο επίπεδο του υπερουράνιου τόπου της ουσίας και μαζί με τον Χρόνο απέκτησαν τρία τέκνα, τον Αιθέρα, το Χάος και το Έρεβος.

ΝΤΕΚΑΡΤ ΚΑΙ ΧΕΓΚΕΛ - Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Με τον Ντεκάρτ (ή Καρτέσιο) αναπτύσσεται στη νεότερη φιλοσοφία η φιλοσοφία του υποκειμένου, δηλαδή η φιλοσοφία της συνείδησης. Ο Ντεκάρτ συνεχίζει μια προσπάθεια που ξεκίνησε με τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα η οποία σχετίζεται με την ενασχόληση του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου. Η απόπειρα θεμελίωσης του υποκειμένου του Ντεκάρτ διακρίνεται για την ριζική της και επιστημονική συγκρότηση θέτοντας μια λογική τάξη στα φιλοσοφικά πράγματα. Η καρτεσιανή μέθοδος της αμφιβολίας έθεσε τις βάσεις για να επαναπροσδιοριστεί κάθε γνώση, νέα και παλιά, δογματική ή όχι, υπό την εποπτεία του Ορθού Λόγου, προκειμένου να συγκροτηθεί μια φιλοσοφική μέθοδος για την αληθινή γνώση με την επικουρία των επιστημονικών δομών που έχουν τα μαθηματικά και η γεωμετρία. Τίθεται επιτέλους στο στόχαστρο της έλλογης φιλοσοφικής κριτικής κάθε θρησκευτικό δόγμα, πίστη και αυθεντία, προκειμένου να ελεγχθεί ορθολογικά εκ βάθρων το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζονται, εγκαινιάζοντας την απελευθέρωση και απεξάρτηση της φιλοσοφίας από τη θρησκεία, τις προκαταλήψεις και κάθε ψευδή γνώση.

ΝΤΕΚΑΡΤ - Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΗ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Ντεκάρτ αποτέλεσε τον πατέρα της σύγχρονης φιλοσοφίας και συγκρότησε μια φιλοσοφία της Συνείδησης για πρώτη φορά στην ιστορία της φιλοσοφίας. Ενώ πολλοί υποτίμησαν άδικα το σπουδαίο έργο του, στην πραγματικότητα ο Καρτέσιος μπορεί να συγκριθεί μόνο με τους μεγάλους φιλοσόφους που άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στην εξέλιξη της καθ΄εαυτού φιλοσοφίας, όπως τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Σπινόζα, τον Καντ ή τον Χέγκελ. Και τι εννοούμε με τον όρο της καθ΄εαυτού φιλοσοφίας; Ο Ντεκάρτ, όπως και οι προαναφερθέντες φιλόσοφοι, ανήκει στην ομάδα των φιλοσόφων εκείνων που προσπάθησαν να δομήσουν τα θεμέλια της φιλοσοφικής γνώσης με βάση τον ορθό λόγο, τα μαθηματικά και τη γεωμετρία. Έτσι θεωρείται ο δεύτερος φιλόσοφος μετά τον νεοπλατωνικό Πρόκλο που ανέπτυξε μια φιλοσοφία γεωμετρική σε στέρεες βάσεις αλλάζοντας όμως τον προσανατολισμό προς τη σφαίρα του υποκειμένου. Κύρια φιλοσοφική μέθοδος της καρτεσιανής μεταφυσικής, της προσπάθειας δηλαδή για τη συγκρότηση μιας μεθοδολογίας για την αληθινή και βέβαιη γνώση, είναι η αμφιβολία για τα πάντα, ακόμα και για τα αυτονόητα ξεκινώντας από το ίδιο το Εγώ, αποδίδοντάς του την ύπαρξη με τον όρο ότι είναι ένα πράγμα που σκέφτεται. "Υπάρχει κανείς μόνο όταν σκέφτεται", ή "Σκέφτεται κανείς, άρα υπάρχει", ισχυρίζεται ο Ντεκάρτ, και αφού καταλήγει κανείς (το υποκείμενο ως ΕΓΩ) στο να μην μπορεί να αμφιβάλλει ότι αμφιβάλλει, θεμελιώνει και αποδεικνύει την ύπαρξη της ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ως την αληθινή ουσία του ανθρώπινου Είναι. 

ΠΛΑΤΩΝ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Το προκείμενο θέμα που τίθεται, σχετικά με τον λόγο περί φιλοσοφικής θρησκείας στον Πλάτωνα, θεωρείται άκρως σημαντικό για να κατανοήσουμε τον θεμελιακό σκοπό της ίδιας της Φιλοσοφίας αλλά και το τι είναι τελικά το "Φιλοσοφείν". Ας πάρουμε τα πράγματα από τη αρχή. Ο Πλάτων είναι ο πρώτος φιλόσοφος στην ανθρώπινη ιστορία που έθεσε το ζήτημα μιας έλλογης κατανόησης για τη θεώρηση του κόσμου. Και όταν λέμε "έλλογη" εννοούμε την λογική κατανόηση της λειτουργίας του όντος από τον άνθρωπο. Ενώ ο μύθος λειτούργησε καταλυτικά για την περαιτέρω πνευματική εξέλιξη των πολιτισμών προσφέροντας ένα καθολικό νόημα ζωής μέσα από την θρησκεία, η φιλοσοφία ως ο έλλογος τρόπος σκέψης και θεώρησης του κόσμου ανέλαβε να συλλάβει το όντως νόημα, την ουσία ων πραγμάτων, της ζωής και του κόσμου μέσα από έννοιες. Η καθ΄εαυτού θρησκευτική σκέψη, όπως την γνωρίσαμε μέχρι τώρα, αποτύπωσε συμπαντικές αλήθειες μέσα από παραστάσεις και συμβολισμούς, μετήλθε δηλαδή σχήματα και εικόνες για να μας προσδώσει και να μας παραθέσει μια δογματική και στατική αλήθεια, την οποία θα έπρεπε ο άνθρωπος να εφαρμόσει με εξωτερικούς τύπους και τελετουργικά δρώμενα, προκειμένου να προσλάβει βιώματα που κομίζουν περισσότερο συναισθηματικές αποτυπώσεις που προέρχονται από την πίστη (μια κατώτερου τύπου γνώση κατά τον Πλάτωνα η οποία φέρει αναμεμιγμένες κάποιες αλήθειες με ψεύδη και αυταπάτες) και όχι από τον Λόγο, την εσωτερική καθαρά πνευματική και έλλογη λειτουργία του νου.

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στην πλατωνική φιλοσοφία η ύλη, όπως και οι Ιδέες, δεν είναι κάτι ξένο προς τη θεία ουσία, παρόλο που αποτελεί την ουσία του αισθητού κόσμου ο οποίος αποτυπώνει αποσπασματικά και απατηλά μέσα από τα φαινόμενα το Όλον και τη γνώση. Οι Ιδέες αποτελούν την καθαρή και αληθινή ουσία του κόσμου, τα αιώνια και άχρονα αρχέτυπα του νοητού κόσμου, με βάση τα οποία δημιουργείται ο υλικός κόσμος. Η πλατωνική Ιδέα του χωρίς μορφές νοητού κόσμου φέρει μέσα της όλη τη θεία ουσία του Όντος κατά άπειρο τρόπο και αποτυπώνεται με μορφές στην ύλη κατά περατό τρόπο, γιατί είναι αδύνατον να αποτυπωθεί καθολικά το άπειρο και το αιώνιο των Ιδεών μέσα στον υλικό κόσμο του πέρατος και των ορίων χωρίς την ύπαρξη χώρου και χρόνου, χωρίς τη σκέψη και την έκταση που είναι αναγκαίες για να λάβει ορατή χώρα ο αισθητός κόσμος. Η απειρότητα του κόσμου των Ιδεών ξεδιπλώνεται μέσα στον έγχρονο αισθητό κόσμο με τις ένυλες μορφές γιατί  οι τελευταίες αποτελούν μια μονοδιάστατη εκδήλωση του νοητού κόσμου. 

Ενώ ο κόσμος της μορφών και της ύλης είναι αποτύπωση επιμέρους νοητικών προσδιορισμών που εμπεριέχονται στις Ιδέες, η ΙΔΕΑ, όπως μας λέει ο Χέγκελ στην επιστήμη της λογικής, είναι ο ύψιστος νοητικός προσδιορισμός, ο οποίος συμπυκνώνει μέσα του όλους τους άλλους νοητικούς προσδιορισμούς και παριστά το έσχατο θεμέλιό τους προσδίδοντάς τους περατότητα. Παρομοίως και η κβαντική φυσική, εμπνεόμενη από τον Πλάτωνα, ισχυρίζεται ότι οι Ιδέες ομοιάζουν ή σχεδόν ταυτίζονται με τις κυματοσυναρτήσεις, που ικανοποιούν την εξίσωση Σρέντινγκερ (Schrödinger), οι οποίες μέσα από τα κύματα (στη φυσική επιστήμη) κομίζουν τις συμπαντικές πληροφορίες με βάση τις οποίες θα κινηθούν τα ίδια αυτά τα κύματα ως σωματίδια πλέον προκειμένου στη συνέχεια να προκύψει ο ορατός υλικός κόσμος των  μορφών.

ΠΛΩΤΙΝΟΣ - ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΙΩΝΟΥΜΕ ΤΟ ΩΡΑΙΟ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Πλωτίνος θεμελίωσε την πλατωνική φιλοσοφία σε νέες βάσεις αναπτύσσοντας την τριάδα ΕΝ, ΝΟΥΣ, ΨΥΧΗ. Ο πλωτινικός νους ως αιώνιος, αμετάβλητος, άφθαρτος και αυτοπροσδιοριζόμενος, αποτελεί μια σύνθεση του αριστοτελικού θεού και του πλατωνικού νοητού κόσμου των ιδεών. Το πλωτινικό ΕΝ είναι η δημιουργός αιτία προέλευσης, απαρχή και σκοπός όλων των υπολοίπων υποστάσεων και των όντων που μετέχουν σ’ αυτές. Έτσι, όσα όντα είναι ψυχές έχουν τη δυνατότητα να φέρουν στο άνω μέρος τους νοητική ικανότητα, ενώ όσα είναι νόες, έχουν τη δυνατότητα να επιθεωρούν, εν νοερή ακινησία, την νοητική εποπτεία της ουσίας τους, κάτι που τα κάνει να καθίστανται θεωρούς του Ενός.

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο Πλωτίνος είναι ο πρώτος φιλόσοφος που εγκαινιάζει τη σημαντικότερη φιλοσοφική γραμμή μέχρι σήμερα, τη θεωρησιακή φιλοσοφία, η οποία φθάνει μέχρι τον Χέγκελ και τον Αλτουσέρ. Σύμφωνα με την θεωρησιακή φιλοσοφία ο άνθρωπος μπορεί να επιστρέψει στο ΕΝ, να συλλάβει την αληθινή γνώση μόνο μέσα από τον Νου, πέρα από την παράδοση στις επιθυμίες και τις απολαύσεις της βιοτικής μέριμνας. Ένας τέτοιος βίος μόνο ενάρετος μπορεί να χαρακτηριστεί, εφόσον, για να αντικρίσει η ψυχή το ΕΝ και να ενωθεί μαζί του, πρέπει να επιστρέψει ανεβαίνοντας τα προηγούμενα σκαλοπάτια της οντολογικής κλίμακας. Η ψυχή πρώτα, είναι ανάγκη να αναπτύξει το νοητικό ηγεμονικό της και μετά να μάθει να το λειτουργεί. Η άσκηση στη φιλοσοφία είναι ο μόνος δρόμος για την ανέλιξη που πρέπει να επιτύχει, προκειμένου να μάθει στη συνέχεια να νοεί χωρίς να διακόπτεται η νοερή ικανότητα του νοητικού. Δηλαδή απαιτείται η νοητική ροή να είναι συνεχής χωρίς να προσβάλλεται από το βουητό των αισθήσεων. Αφού αναπτύξουμε πλήρως τη νοητική μας ικανότητα και η καθημερινή μας ζωή καταστεί βίος φιλοσοφικός, με διαρκή πνευματική πρόοδο θα αναπτύξουμε απρόσμενα στο άνω μέρος του Νοός μας, δύο ανεξήγητες δυνατότητες, πρώτα την ενορατική διαίσθηση και δεύτερον την νοητική ενόραση. Με την ενορατική διαίσθηση ο νους μας συλλαμβάνει αστραπιαία νοητικά εικονικά σχήματα που μας δεικνύουν τη σύνδεση του νοητού με τον αισθητό κόσμο. Κατά την νοητική ενόραση, βιώνουμε το κάλλος του σύνολου κόσμου μέσα μας σε τρεις εξελικτικές φάσεις. Σε πρώτη φάση, τις πρώτες φορές που θα επιτυγχάνουμε να νοούμε ενορατικά, θα διαπιστώνουμε ένα ταξίδι του νου που θα συνδέει όλη τη γνώση που έχουμε αποκτήσει μέχρι εκείνη τη στιγμή στη ζωή μας με όλα τα πράγματα, όλα θα συνδέονται και θα εξηγούνται μέσα μας. Σε δεύτερη φάση, τις επόμενες φορές, θα διαπιστώνουμε ότι όλος αυτός ο κόσμος των γνώσεων που έχουμε αποκομίσει και εντυπώσει μέσα μας είναι το ΕΓΩ μας, είναι η ταυτότητά μας, είμαστε εμείς οι ίδιοι. Στην τρίτη φάση, την ύστερη, την οποία βίωσε και ο Πλωτίνος, αυτό που θεωρήσαμε κατά την τρίτη φάση ότι είναι το ΕΓΩ μας, τελικά είναι το Όλον, το ΕΝ, ο Αρρητος Συνδετικός Δεσμός που βρίσκεται στο άνω μέρος του ΝΟΥ μας και συνδέει όλα τα όντα του κόσμου μέσα από όλες τις σκέψεις-δράσεις όλων των όντων μεταξύ τους. Αυτό που βιώνουμε και "βλέπουμε" είναι το απέραντο Κάλλος των Όντων μέσω του Ενός, όχι μέσα από την υλική τους διάσταση, αλλά μέσα από την μορφική τους ολογραφική απεικόνιση στο Είναι μας.

ΦΙΧΤΕ - Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑΣ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Φίχτε στο έργο του θεμέλιο της σύνολης επιστημολογίας ανάπτυξε τα ιδρυτικά κείμενα του καθ΄εαυτού υπερβατολογικού ιδεαλισμού. Θεώρησε ότι η ουσία της καθαρής γνώσης βρίσκεται στο ίδιο το ΕΓΩ. Ως ΕΓΩ εννόησε την αληθινή ουσία της ανθρώπινης υπόστασης μέσα στην οποία γεννάται η αληθινή γνώση. Το φιχτιανό ΕΓΩ είναι η μόνη χειροπιαστή υπόσταση από την οποία ξεπηδά ο νους, γιατί μόνο μέσα από το ΕΓΩ έχει τη δυνατότητα ο άνθρωπος να στηρίξει πάνω της τα πάντα, τον υποτιθέμενο θεό/θεούς, τον κόσμο, τα αντικείμενα και οτιδήποτε μπορεί να νοηθεί. Μην ξεχνάμε ότι ο Φίχτε έφτιαξε μια γεωμετρική καντιανή φιλοσοφία ολοκληρώνοντας την υπερβατολογική διάσταση του κριτικισμού που έθεσε τις βάσεις τόσο για την ανάπτυξη του απόλυτου του Σέλινγκ όσο και της εγελιανής διαλεκτικής. Το ΕΓΩ, για τον Φίχτε, αποτελεί τη βάση μέσα από την οποία μπορεί να προκύψει οποιαδήποτε φιλοσοφική ή επιστημονική θεωρία. Οτιδήποτε υποπίπτει στον χώρο του συστηματικού επιστητού ή της φιλοσοφίας γεννάται και "εγκρίνεται" μέσα στο ΕΓΩ, στον "χώρο" που γεννάται η νόηση ή η συνείδηση. Ως ΜΗ ΕΓΩ ο Φίχτε εννόησε οτιδήποτε κείται ή υπάρχει απέναντι και έξω από το ΕΓΩ. Άρα το ΜΗ ΕΓΩ είναι ο "εξωτερικός" αντικείμενος κόσμος και το ΕΓΩ το υποκείμενο που μπορεί να νοεί. Ο Φίχτε, σε αντίθεση με τον Σπινόζα που έθεσε την σκέψη και την έκταση έξω από τη συνείδηση, συνέλαβε το ΕΓΩ (ως σκέψη) και το ΜΗ ΕΓΩ (ως έκταση) μέσα στο ΑΠΟΛΥΤΟ ΕΓΩ. 

Το ΑΠΟΛΥΤΟ ΕΓΩ είναι μια υποστασιακή σύνθεση του διαρκούς υποστασιακού συσχετισμού μεταξύ του ΕΓΩ ως θέση (υποκείμενο) και του ΜΗ ΕΓΩ ως αντίθεση (αντικείμενο). Το ΑΠΟΛΥΤΟ ΕΓΩ έχει μια διττή οντολογική δομή, είναι ένα υποστασιακό θεμέλιο και ταυτόχρονα θέτει εντός του νοητικά και συνειδησιακά ενεργήματα, δηλαδή νοεί ή συνειδητοποιεί. Η ανάπτυξη του ΑΠΟΛΥΤΟΥ ΕΓΩ από τον Φίχτε αποτέλεσε τη υποστασιακή βάση για την γέννηση της ιδέας της "ύπαρξης" την οποία ανέπτυξε ο υπαρξισμός, τα πρώτα σπέρματα της οποίας αντλήθηκαν στον Σέλινγκ από τους υπαρξιστές φιλοσόφους με την σχεσιακή ενύπαρξη στον άνθρωπο των δύο θεμελιακών αρχών της Φύσης και του Ενός (σκοτεινή και φωτεινή αρχή).

ΣΕΛΙΝΓΚ - ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΩΣ ΜΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η φιλοσοφία του Σέλινγκ διακρίνεται από το νεοπλατωνικό/στωικό βάθος με το οποίο συλλαμβάνει την αρχαιοελληνική φυσική φιλοσοφία της φύσης και τον έντεχνο οίστρο της αρχαϊκής ποίησης για τις πρώτες αρχές μέσα από τη μυθική αφήγηση. Η φιλοσοφία του Σέλινγκ είναι ένα στοχαστικό αριστούργημα της σύγχρονης εποχής συντεθειμένο με στοιχεία προσωκρατικής οντολογίας νεοπλατωνικής γνωσιοθεωρίας και στωικής κοσμολογίας, ενώ παράλληλα κομίζει τα πιο ενδιαφέροντα θέματα της μαγικής αναγεννησιακής σκέψης. Τέσσερις έννοιες κυριαρχούν στη φιλοσοφία του: η Φύση, ο σκοτεινός βυθός-πόθος, η Νόηση, η Θεότητα και το Απόλυτο. Η ιδιαίτερα πρωτότυπη πρωτεϊκής φύσεως σκέψη του Σέλλινγκ για τα δεδομένα της εποχής του έκανε τον Χάιντεγκερ να χαρακτηρίσει τη φιλοσοφία του την τιτανικότερη του γερμανικού ιδεαλισμού (συγκεκριμένα ο Χάιντεγκερ διείδε το βάθος των έργων Σύστημα του υπερβατολογικού ιδεαλισμού και Έρευνες για την ουσία της ανθρώπινης ελευθερίας. Εγώ θα προσέθετα και το έργο του Ιδέες για μια φιλοσοφία της Φύσης, στο οποίο αποτυπώνεται πολύπλευρα η φιλοσοφία για την έννοια της Φύσης για να κατανοήσουμε την ουσία του.

Η ΟΡΦΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΡΥΜΜΕΝΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η ορφική θεολογία είναι μέρος της ορφικοπυθαγόρειας-πλατωνικής φιλοσοφικής γραμμής και αποτελεί τις βάσεις πάνω στις οποίες στηρίχτηκε τόσο η παρμενίδεια όσο και η πλατωνική γνωσιολογία και οντολογία. Το μέγα ζήτημα που τίθεται σχετικά με την ορφική παράδοση είναι ότι πολλοί την συλλαμβάνουν με τις θρησκευτικές προσλήψεις και τους όρους των νεώτερων θρησκειών προσδίδοντας όχι μόνο σε αυτήν, αλλά και στη φιλοσοφία των μύθων έναν προλογικό και μη έλλογο χαρακτήρα. Το σύνολο των ξένων αλλά και των ελληνικών μύθων (Ομήρου και Ησιόδου) είναι αναπαραστατικές θεατρικού τύπου δημιουργίες των αρχαίων μέσα στις οποίες κωδικοποιούνται κοσμογονικές και ψυχ-αγωγικές αλήθειες που η γνωσιακή τους δόμηση αποτυπώνει αιώνια αρχέτυπα του συλλογικού μας ασυνείδητου όσο και a priori δομές του ανθρώπινου ψυχισμού. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι δεν δόμησαν μια φανταστική θεολογία με βάση μια συμβατικού τύπου θεώρηση των φαινομένων αλλά μια φυσική θεολογία του Εαυτού. 

Γράφει συγκεκριμένα ο Carl Jung: 

«Η περιοχή της ψυχής που είναι άπειρα αρχαιότερη από την προσωπική ζωή του ατόμου, φαίνεται ότι περιέχει ορισμένα σχέδια, τα «αρχέτυπα», που είναι κοινά για όλη την ανθρωπότητα». (Carl Jung, Η ολοκλήρωση της ανθρωπότητας). «Τούτη η ιλιγγιωδώς πανάρχαιη ψυχή αποτελεί το θεμέλιο του πνεύματός μας» (Carl Jung, Ο άνθρωπος και τα σύμβολά του).

Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΠΙΝΟΖΑ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Σπινόζα θεωρεί το Είναι (το υπαρκτό Παν) "υπόσταση" στην γενική του μορφή και το ταυτίζει με τον Θεό και τη Φύση. Ο θεός ως φύση δεν είναι προσωπικός, αλλά αφηρημένος, απρόσωπη υπόσταση, όπως στους στωικούς. Το σώμα και το πνεύμα στον Σπινόζα δεν είναι δύο διαφορετικές ουσίες, αλλά μία ενιαία ουσία, στην οποία ενυπάρχει η παγκόσμια ουσία της Φύσης-θεότητας (ουδέτερος μονισμός). Τα πάντα μέσα στο σύμπαν (ορατό ή αόρατο σε μας) είναι μια ουσία, μία πραγματικότητα, και υπόκεινται κάτω από ένα ενιαίο σύνολο κανόνων και φυσικών νόμων.

Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΠΡΟΚΛΟ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ενώ στην πλατωνική οντολογία παρατίθενται το ον και τα παρεπόμενά του (στάση, κίνηση, ταυτότητα, ετερότητα),  στο οντολογικό σύστημα του Πρόκλου αναπτύσσεται μια ιεραρχία του όντος καλύπτοντας ολόκληρη την κλίμακα από το υπερούσιο ΕΝ μέχρι και το τελευταίο ον. Η σειρά είναι η εξής:  Εν,  Ενάδες, Νους, Ψυχή, Φύσεις - Σώματα ή ύλη. Ο Πρόκλος ανέπτυξε μια σειρά όντων χωρίς να υπεισέρχεται κάποιο οντικό κενό ανάμεσά τους. Στα δύο από τα σημαντικότερα έργα του, στην "Πλατωνική θεολογία" και στα "Σχόλια στον Τίμαιο" αναλύει με λεπτομέρειες τον τρόπο που λειτουργούν όλες αυτές οι υποστάσεις μέσα στον σύνολο κόσμο συγκροτώντας με εντυπωσιακό τρόπο μέσα από το πολυσύνθετο φιλοσοφικό σύστημά του και τον τρόπο εκδήλωσης/φανέρωσης του Είναι ως γίγνεσθαι. 

Είναι πολύ σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο Πρόκλος αποτελεί τον μεγαλύτερο διαλεκτικό της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, επειδή η φιλοσοφία του αποτελεί μια κάτοψη-συμπερίληψη ολόκληρης της αρχαίας φιλοσοφίας από τους προσωκρατικούς μέχρι και τον 5ο μεταχριστιανικό αιώνα. Ό, τι αποτέλεσε ο Πρόκλος για την αρχαία φιλοσοφία, αποτέλεσε ο Χέγκελ για την νεότερη φιλοσοφία. Ο Πρόκλος αναπτύσσει την πορεία (ενδοκοσμική και υπερκόσμια) που διανύει το σύνολο των υποστάσεων με τις λειτουργίες τους προκειμένου μέσα από αυτήν την πορεία να κατανοήσουμε την οντολογική σύνδεση όλων των υποστάσεων με την ανθρώπινη ψυχή. Ο Χέγκελ αναπτύσσει την πορεία που διανύει το πνεύμα ως καθολικός νους ως υποκειμενική οντότητα μέσα στην συμπαντική ιστορία φθάνοντας μέχρι και τον τρόπο που ενυπάρχει στον ανθρώπινο πολιτισμό αλλά και συνολικά μέσα στο σύμπαν, προκειμένου να συλλάβει μέσα από αυτήν την ουσία της ψυχής μας. 

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η "εντελέχεια" είναι ίσως ο σημαντικότερος όρος της αριστοτελικής φιλοσοφίας που κομίζει τα πρώτα σπέρματα της διαλεκτικής στον φιλόσοφο. Ο Αριστοτέλης, ως δαιμόνιος στοχαστής, περισσότερο χαρακτηρίζεται δουλευτής του Λόγου, της λογικής, με τη σύγχρονη έννοια, παρά διαλεκτικός. Παρά ταύτα η "εντελέχεια" είναι μεγαλειώδης σύλληψη του φιλοσόφου που απηχεί πλήρως το πνεύμα της πλατωνικής οντολογίας. 

Ο Αριστοτέλης, αρχικά, αναφέρεται σε δύο τρόπον τινά όντα, την μορφή και την ύλη, τα οποία στον αισθητό κόσμο είναι αδύνατο να συλληφθούν διακριτά το ένα από το άλλο. Η ύλη αποτελεί το υποκείμενο (το υλικό, το μέσο), το οποίο η μορφή ως είδος "σχηματοποιεί". Για τον Αριστοτέλη η μορφή είναι περισσότερο "ον" συγκριτικά με την ύλη και εξηγεί γιατί. Κάθε υλικό αντικείμενο ή αισθητό έμψυχο ον έχει μια ορισμένη μορφή η οποία διαρκώς μεταβάλλεται. Ποια είναι η αιτία όμως του σχήματος, της μορφής, δηλαδή, που λαμβάνουν τα αισθητά όντα; Η αιτία βρίσκεται στο "όντως ον", που είναι η μορφή καθ' εαυτή. Το "όντως ον", ως η μορφή καθ΄εαυτή, είναι η συμπαντική ουσία και αποτελεί την ύστατη αιτία ύπαρξης όλων των υπαρκτών, κατά τον Αριστοτέλη. Η καθαρή μορφή καθ΄εαυτή (χωρίς την ύλη), όμως, ως καθαρή ενέργεια, είναι ο αριστοτελικός Νους, ο οποίος νοεί τον εαυτό του που ταυτόχρονα εμπεριέχει και τον κόσμο ως εκδήλωση-φανέρωση της νοητικής ενέργειάς του. Επειδή ο Νους, ως κινούν ακίνητο, είναι καθαρή ενέργεια αποτελεί την ύψιστη αιτία των άπειρων μορφών που λαμβάνει η ύλη. Ο αριστοτελικός νους, ως θεότητα, αιώνια νοεί και πάντοτε ενεργεί, για αυτό και συνέχει τα πάντα και παντού, ως άπειρη ενέργεια. Αντίθετα ο ανθρώπινος νους και τα αισθητά όντα έχουν πεπερασμένη νόηση, δηλαδή δεν νοούν πάντοτε, για αυτό και βρίσκονται σε μια κατάσταση μεταξύ του "εν δυνάμει" και του εν "ενεργεία". Ενώ ο υπέρτατος αριστοτελικός Νους δεν είναι "δύναμη" (εν δυνάμει), δηλαδή δεν σταματά καμιά στιγμή να κινεί το παν (καθαρή ενέργεια), τα αισθητά πεπερασμένα όντα από τη φύση τους βρίσκονται σε μια κατάσταση διαρκών μεταβολών της μορφής τους τείνοντας σταδιακά να ενεργοποιήσουν την μορφή που έχει εγγραφεί μέσα τους από τον Νου (=εντελέχεια). Αυτή η "τελική μορφή" τους, που είναι το αληθινό τους "είναι", είναι καθορισμένη πέρα από τον χρόνο και τον χώρο από την Νόηση Νοήσεως (Υπέρτατος συμπαντικός Νους), δηλαδή τείνει να ολοκληρώνεται εις το διηνεκές. 

ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΕΡΚΛΕΫ - ΥΠΑΡΞΗ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΝΤΙΛΗΨΗ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Τζωρτζ Μπέρκλεϋ ανήκει στο φιλοσοφικό ρεύμα του υποκειμενικού ιδεαλισμού, αλλά, για να είμαστε πιο συγκεκριμένοι σχετικά με τον Μπέρκλεϋ, ουσιαστικά είναι ο εμπνευστής του εμπειρικού ιδεαλισμού. Ο Ιρλανδός φιλόσοφος, θεμελιώνει στο φιλοσοφικό του σύστημα στοιχεία της πλατωνικής φιλοσοφίας και του ύστερου νεοπλατωνισμού σε μια νέα βάση υπέρβασης του υποτιθέμενου δυισμού του κλασικού πλατωνισμού (νοητός - αισθητός κόσμος). Ο Μπέρκλεϋ θεωρούσε την πλατωνική φιλοσοφία μεγαλειώδη σύλληψη, μοναδική στην ιστορία της φιλοσοφίας, και έκρινε ότι απαιτείται τέτοιο τεράστιο στοχαστικό βάθος που πάντοτε θα αδυνατούμε να την προσπελάσουμε. Έτσι εμπνεύστηκε μια ενδιαφέρουσα προοπτική που την φθάνει στα όριά της. 

Εν ολίγοις, ο Μπέρκλεϋ ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει ύλη. Το μόνο υπαρκτό είναι οι ιδέες. Όλα αυτά που βλέπουμε, που αισθανόμαστε και βιώνουμε με τις αισθήσεις μας δεν έχουν υλική υπόσταση, αλλά είναι ιδέες και αντιλήψεις. Ισχυρίζεται ότι ο κόσμος που αντίκειται απέναντί μας υπάρχει, δεν είναι κάτι που απορρέει από τη φαντασία μας. Το μόνο στοιχείο στο οποίο  αρνείται την ύπαρξη είναι η ύλη ή η σωματική ουσία. Δεν υπάρχει ύλη, αλλά μόνο ιδέες και αντιλήψεις. Για αυτό και η φιλοσοφία του χαρακτηρίζεται ανυλισμός. Μελετώντας κανείς περισσότερο τη φιλοσοφία του Μπέρκλεϋ  μέσα από τα επιχειρήματά του και το σύνολο του συστήματός του, διακρίνει μια βαθύτερη και πολύ ενδιαφέρουσα θεώρηση για τον κόσμο, τον άνθρωπο και το θεό. Τα ερωτήματα τα οποία θα έθετε κανείς βλέποντας επιφανειακά την φιλοσοφική θεώρηση του Μπέρκλεϋ είναι πολλά: <<Δεν υπάρχει αυτό που αισθάνομαι με τις αισθήσεις μου;>>, << Αν ο κόσμος αποτελείται μόνο από ιδέες, πώς γίνεται να τις συλλαμβάνω και με τις αισθήσεις μου;>>, <<Αν ο κόσμος συνίσταται από τις ιδέες μου, πώς συνεχίζουν τα "υλικά" πράγματα να  υπάρχουν όταν εγώ δεν τα κοιτώ, δεν τα αγγίζω, δεν τα ακούω;>>.

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο Μπέρκλεϋ, ως εμπειριστής, συνέχισε την γνωσιοθεωρία του Λοκ και την ανάπτυξε προς μια ιδεαλιστική θεώρηση κάνοντας ένα αποφασιστικό βήμα που αναθεωρεί την παραδοσιακή έννοια της ουσίας που κόμιζε η κλασική φιλοσοφία. Βασική θέση του Λοκ είναι ότι τα πράγματα δεν τα γνωρίζουμε άμεσα αλλά μόνο μέσω των παραστάσεων που σχηματίζουμε για αυτά. Πηγή της γνώσης για τον Λοκ είναι η εμπειρία ή αίσθηση. Διακρίνει στη συνέχεια την εμπειρία σε εξωτερική (λευκό, σκληρό κ.λπ) και εσωτερική (αντίληψη, νοείν κ.λπ).  Μετά προβαίνει σε μια ακόμα διάκριση ανάμεσα στις ιδέες της εξωτερικής αίσθησης που παραπέμπουν σε πρωτεύουσες ποιότητες των φυσικών σωμάτων (έκταση, μορφή, κίνηση, στερεότυπα ή το αδιαπέραστο) και έχουν αντικειμενική υπόσταση (ότι υπάρχουν ξεκάθαρα έξω από εμάς), και σε εκείνες που είναι απλά υποκειμενικές αν και προκαλούνται από τις δυνάμεις των σωμάτων. Τις δυνάμεις αυτές ο Λοκ τις ονόμασε δευτερεύουσες ιδιότητες (χρώματα, οσμές, ήχος κ.λπ). Σύμφωνα με τον Λοκ οι πρωτεύουσες ιδιότητες είναι είδωλα των πραγμάτων που υπάρχουν έξω από την νόηση, ενώ οι δευτερεύουσες ιδιότητες υπάρχουν μόνο μέσα στον νου. 

ΣΠΙΝΟΖΑ - ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Σπινόζα, χωρίς αμφιβολία, θεωρείται ο μεγαλύτερος φιλόσοφος του 17ου αιώνα και αποτέλεσε τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην αρχαία φιλοσοφία και τη νεότερη σκέψη. Μην ξεχνάμε ότι είναι εκείνος ο διανοητής που θεμελίωσε μια φιλοσοφία που συνέβαλε καθοριστικά στη ρουσωική θεμελίωση της δημοκρατίας, στον γερμανικό πανθεϊσμό του Σέλινγκ και του Χέγκελ, στα μεταμαρξιστικά σχέδια μιας διαλεκτικής του συγκεκριμένου, στις φαινομενολογικές απόπειρες μιας αγκίστρωσης της συνείδησης στη σωματικότητα του βιώματος. Για τον Σπινόζα πραγματικά ελεύθερος χαρακτηρίζεται ο άνθρωπος που καθοδηγείται από τη δική του φύση σύμφωνα με τον ορθό λόγο, γιατί μόνο αυτός θα καταφέρει, έχοντας κατανοήσει και εσωτερικεύσει τις αιτίες των αιτιακά προκαθορισμένων πράξεών του, να σωθεί από την παθητική υποδούλωση στα πάθη του. Η πραγματική ευτυχία και ευδαιμονία δε θα επέλθει στον ανθρώπινο βίο αν ο άνθρωπος παραμένει δέσμιος των παθών του, αν αναλώνεται σε εφήμερα αγαθά και αν ασπάζεται τις δεισιδαιμονίες που προωθεί η θρησκεία. Ο δρόμος για τον ενάρετο βίο θα διανοιχτεί μόνο αν ο άνθρωπος καλλιεργήσει τον στοχασμό και το φιλοσοφείν με βάση τον ορθό λόγο. Ο ορθός λόγος είναι ξεκάθαρα δομικό στοιχείο που χαρακτηρίζει την τάξη της Φύσης, η οποία είναι φαινομενική φανέρωση του ίδιου του Παγκόσμιου πνεύματος.

ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ "ΟΝ" ΤΟΥ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Τι μπορεί να αναλογιστεί κανείς για τον μέγιστο Παρμενίδη; Μετά από μια περίοδο των φυσικών προσωκρατικών που αναλώνονταν με στοιχεία του φυσικού κόσμου για τις πρωταρχές της φύσης του όντος, ο Παρμενίδης αναστήλωσε στα πόδια του το "καθ΄εαυτό φιλοσοφείν". Το παρμενίδειο "ον", η ουσία από την οποία ή εξαιτίας της οποίας υπάρχει ο κόσμος, είναι αγέννητο, αιώνιο, άφθαρτο και αμετάβλητο. Πρόκειται για το "Είναι", το οποίο αποτελεί ένα συμπαντικό "Εγώ", την καθαρή νόηση και άρρητη "υπερούσια" ουσία, η οποία επηρέασε πάρα πολύ στους νεότερους χρόνους τον Καρτέσιο ώστε να μετέλθει αυτό το πρώιμο "Εγώ-ον" για να αναζωογονήσει  τη νεότερη φιλοσοφία με το cogito ergo sum (ενότητα σκέψης και ύπαρξης). Το "ον", κατά τον Παρμενίδη, υπάρχει λοιπόν (..ergo sum, κατά Καρτέσιο) και είναι η πηγή του κόσμου, όπως και το Εγώ είναι η πηγή της σκέψης. 

Το παρμενίδειο ον δεν μπορεί να εννοηθεί ότι κάποτε ήταν "μη ον", κάτι δηλαδή που δεν υπήρχε και προήλθε από το τίποτα, την ανυπαρξία (καθ΄εαυτού μη ον). Γιατί πώς μπορεί να συγκροτηθεί κάτι αιώνιο και άφθαρτο από το "μη ον", από κάτι μεταβλητό και αν-ούσιο, ανύπαρκτο; Ο Παρμενίδης αποδέχεται ως "μη ον" μόνο το ηρακλείτειο "γίγνεσθαι", δηλαδή την αισθητή και μεταβαλλόμενη πλευρά του ίδιου του κόσμου, την οποία προσλαμβάνουμε εμείς έτσι, εφόσον είμαστε και εμείς μέρος αυτού του μεταβλητού μέρους του κόσμου. Οι αισθήσεις είναι πράγµατι απατηλές, όχι όµως γιατί δείχνουν µια σταθερή πραγµατικότητα, όπως έλεγε ο Ηράκλειτος, αλλά αντιθέτως γιατί δείχνουν µια µεταβαλλόµενη πραγµατικότητα. Και μας δείχνουν μια μη αληθινή και μεταβλητή πραγματικότητα γιατί εμείς ως ένσαρκοι νόες έχουμε περιορισμένες δυνατότητες να συλλάβουμε το "όντως ον" όσο βυθιζόμαστε στα αισθητά. Είμαστε "ασθενείς ως ενθαδικά όντα", μας λέει ο Πρόκλος, ώστε να καταφέρουμε να δούμε το Όλον. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε εδώ, σε τούτον τον κόσμο, είναι να υψώσουμε τον Νου μας εκεί που ανήκει, να μάθουμε να λειτουργούμε ως εν σώματι "ασώματοι λειτουργικά νόες", δηλαδή να παραμερίσουμε τους αισθητούς χιτώνες που έλαβε η ψυχή κατεβαίνοντας στον μεταβαλλόμενο κόσμο, οι οποίοι προφυλάσσουν μεν το σώμα, αλλά παρεμποδίζουν τον Νου να ανέλθει και να "εννοήσει", να λειτουργήσει, όπως θα έπρεπε από τη φύση του. Ή αλλιώς για να βιώσουμε εν νου το αιώνιο, το αμετάβλητο πρέπει να αφήσουμε τον Νου μας να φτερουγίσει σε αυτόν τον αμετάβλητο κόσμο του αληθινού "όντος". Μόνο το αμετάβλητο μπορεί να συζευχθεί με το αναλλοίωτο και το αιώνιο, και το μόνο αμετάβλητο που κομίζει η ανθρώπινη φύση είναι η καθαρή νόηση.

ΧΕΓΚΕΛ - Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Μέσα από τη μέγιστη φιλοσοφία του Ηρακλείτου και τη συναρπαστική πλατωνική οντολογία ο Χέγκελ δόμησε και ανάπτυξε το φιλοσοφικό του σύστημα, το οποίο αποτελεί την τελευταία και πιο εξελιγμένη διαλεκτική στην ιστορία της φιλοσοφίας. Ο ίδιος ο Χέγκελ ομολογεί το μεγαλείο της ηρακλείτειας σκέψης με την αναφορά στο "γίγνεσθαι". Ο Ηράκλειτος συλλαμβάνει το υπαρκτό (χωρίς να προσδιορίζει πώς ακριβώς υπάρχει αυτό αποφεύγοντας κάθε αντιεπιστημονική  θεώρηση) σε κάθε του σκέψη μόνο με τον Λόγο, την λογική. 

Με απλά λόγια ο Ηράκλειτος ισχυρίζεται ότι το "Είναι", το πρωταρχικό υπαρκτό ον εξαιτίας του οποίου υπάρχουν τα πάντα, μπορούμε να το συλλάβουμε μόνο στο "γίγνεσθαι", όταν δηλαδή βυθίζεται ως "αιωνιότητα άρρητων εννοιών" μέσα στον χρόνο, στη μεταβολή και την κίνηση, γιατί ο κόσμος είναι ένας (αισθητός και υπεραισθητός). Και εφόσον είναι ένας, μέσα σε αυτόν κάθε στιγμή και σε κάθε ον κυλά το "Είναι". Και αυτό το κύλισμα του "Είναι" μέσα στον αισθητό κόσμο μπορεί να συλληφθεί ως "μη Είναι", ως κάτι που συνεχώς αλλάζει και εξελίσσεται αιωνίως προσδίδοντας την ουσία του αποσπασμένη στα επιμερισμένα όντα. Μάλιστα και οι δύο (Ηράκλειτος και Χέγκελ) ισχυρίζονται ότι το "Είναι" αποτελεί τον ίδιο τον Νου ως Αιώνιο Λόγο. Ο ηρακλείτειος Λόγος (ως Πνεύμα κατά τον Χέγκελ), διανύει αιωνίως μια σπειροειδώς  δομικά κυκλική κίνηση με τη μορφή: α) ως καθ΄εαυτόν (είναι), β) ως διεαυτόν (γίγνεσθαι) και γ) ως καθ΄εαυτόν και διεαυτόν (Λόγος-Απόλυτο). Ο Λόγος αυτός διαπερνά και συνέχει και τον ανθρώπινο νου, είναι η μήτρα της ουσίας του. Όπως, λοιπόν, δρα ο καθολικός Λόγος, κατά τον Ηράκλειτο, έτσι ακριβώς δρα και ο ανθρώπινος νους, σπειροειδώς κυκλικά. Όταν λέει ο Ηράκλειτος: "ἐδιζησάμην ἐμεωυτόν" εννοεί ακριβώς αυτή την βύθιση/διάχυση του νου στον κόσμο των μορφών και την επιστροφή του πάλι στο αρχέγονο "Είναι".