Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Το προκείμενο θέμα που τίθεται, σχετικά με τον λόγο περί φιλοσοφικής θρησκείας στον Πλάτωνα, θεωρείται άκρως σημαντικό για να κατανοήσουμε τον θεμελιακό σκοπό της ίδιας της Φιλοσοφίας αλλά και το τι είναι τελικά το "Φιλοσοφείν". Ας πάρουμε τα πράγματα από τη αρχή. Ο Πλάτων είναι ο πρώτος φιλόσοφος στην ανθρώπινη ιστορία που έθεσε το ζήτημα μιας έλλογης κατανόησης για τη θεώρηση του κόσμου. Και όταν λέμε "έλλογη" εννοούμε την λογική κατανόηση της λειτουργίας του όντος από τον άνθρωπο. Ενώ ο μύθος λειτούργησε καταλυτικά για την περαιτέρω πνευματική εξέλιξη των πολιτισμών προσφέροντας ένα καθολικό νόημα ζωής μέσα από την θρησκεία, η φιλοσοφία ως ο έλλογος τρόπος σκέψης και θεώρησης του κόσμου ανέλαβε να συλλάβει το όντως νόημα, την ουσία ων πραγμάτων, της ζωής και του κόσμου μέσα από έννοιες. Η καθ΄εαυτού θρησκευτική σκέψη, όπως την γνωρίσαμε μέχρι τώρα, αποτύπωσε συμπαντικές αλήθειες μέσα από παραστάσεις και συμβολισμούς, μετήλθε δηλαδή σχήματα και εικόνες για να μας προσδώσει και να μας παραθέσει μια δογματική και στατική αλήθεια, την οποία θα έπρεπε ο άνθρωπος να εφαρμόσει με εξωτερικούς τύπους και τελετουργικά δρώμενα, προκειμένου να προσλάβει βιώματα που κομίζουν περισσότερο συναισθηματικές αποτυπώσεις που προέρχονται από την πίστη (μια κατώτερου τύπου γνώση κατά τον Πλάτωνα η οποία φέρει αναμεμιγμένες κάποιες αλήθειες με ψεύδη και αυταπάτες) και όχι από τον Λόγο, την εσωτερική καθαρά πνευματική και έλλογη λειτουργία του νου.
Η φιλοσοφία δεν λειτουργεί σε αντίθεση με τη θρησκευτική σκέψη, αλλά θεωρείται η κορυφαία εξέλιξή της, γιατί η ουσία του ΦΙΛΟΣΟΦΕΙΝ έγκειται στο να κατανοήσουμε απόλυτα και λογικά μέσα μας το Είναι, να συλλάβουμε τον ΛΟΓΟ, τον έλλογο συνεκτικό συμπαντικό Δεσμό που σοβεί βυθισμένος μέσα στα πράγματα, μέσα στο ίδιο το Είναι. Ο ΛΟΓΟΣ αυτός είναι η αιτία παραγωγής και σύνθεσης κάθε σχήματος, μορφής και ύλης. Στον Πλάτωνα η ΙΔΕΑ του ΑΓΑΘΟΥ είναι ο ΘΕΟΣ ως ΛΟΓΟΣ, περισσότερο με την μαθηματική έννοια.
Η Φιλοσοφία, για όσους έχουν καταλάβει βαθιά τον Πλάτωνα και για όλους εκείνους τους φιλοσόφους που τρέφονται με τις Ιδέες του στο όνομά του, είναι η υπέρτατη πνευματική νοητική δραστηριότητα που μπορεί να επιτύχει η ανθρώπινη διανόηση, η οποία λαμβάνει χαρακτηριστικά φιλοσοφικής θεολογικής θεώρησης ανώτερης της καθ εαυτού θρησκευτικής θεώρησης. Δηλαδή ο ΘΕΟΣ ως ΛΟΓΟΣ στον φιλοσοφικό βίο ανακαλύπτεται μέσα από την καθαρή σκέψη και νόηση, μέσα από την κατανόηση των εννοιών που κομίζουν την ουσία του Είναι των όντων. Κάθε απόπειρα του οποιουδήποτε ανθρώπου που φιλοσοφεί για να θέσει μια λογική τάξη στον τρόπο της σκέψης του, χωρίς να το συνειδητοποιεί άμεσα, αποτελεί μια πνευματική ανέλιξη-άνοδο προς το Θείο. Ο ΛΟΓΟΣ, η ορθώς νοούμενη έλλογη σύλληψη του παντός, αναδύεται και φανερώνεται μέσω της πορείας προς την καθαρή νόηση. Όσο περισσότερο ποιοτική και συμπυκνωμένη καθίσταται η σκέψη μας, μέσα από την φιλοσοφική ενασχόληση, τόσο πιο πολύ αποκτά τη δυνατότητα να αναπτύσσει όλο και περισσότερους πρωτότυπους διανοητικούς υπερσυνδέσμους οι οποίοι προσδένουν κάθε φορά τις συσχετίσεις των όντων με το κάθε φορά αναπτυχθέν μας εννοιολογικό πλαίσιο σε μια ανώτερη ορθολογική τάξη φανέρωσης, η οποία δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα ψηλότερο σκαλοπάτι θέασης του Όντος, του κατά Λόγου - θείου κόσμου. Αυτή και είναι η διαρκώς αποκαλυπτόμενη ανακάλυψη της ΘΕΟΤΗΤΑΣ μέσα μας. Η φιλοσοφική αυτή πορεία δεν έχει τέλος, γιατί ως όντα σοβούμε ανάμεσα στο πεπερασμένο και το άπειρο.
Η αληθινή μας αποστολή, λοιπόν, ο αληθινός σκοπός μας, κατά τον Πλάτωνα, είναι η σύλληψη της αλήθειας μέσα από την βύθιση στα σπλάχνα του Λόγου, της καθαρής Έννοιας που συλλαμβάνει την πλατωνική ΙΔΕΑ. Όποιος θελήσει να γνωρίσει και να βιώσει την ουσία του Λόγου δεν χρειάζεται να κάνει τίποτα άλλο παρά να μετέχει στον ίδιο τον Λόγο μέσω της διαρκούς ανέλιξης και εξέλιξης του νου του. Στον Πλάτωνα, ο θεός είναι καθαρά φιλοσοφικός, είναι δηλαδή ο απόλυτος νοητικός λογικός προσδιορισμός που φέρει μέσα του το Όλον, τον άυλο και υλικό κόσμο και το σύμπαν ολάκερο. Ο φιλοσοφικός θεός δεν απαιτεί εξωτερικούς τύπους που απευθύνονται στο θυμικό του ανθρώπου κάτι που ταιριάζει στις άνοες μάζες, ούτε τελετουργικά δρώμενα και τελετές, ούτε πίστη σε δόγματα, ούτε υποχρεωτικές νηστείες και υποδείξεις για τη σωτηρία δήθεν της ψυχής. Το "ιερό" στην φιλοσοφική θρησκεία συναντάται μόνο στον Νου (συμπαντικός ή όχι, άπειρος ή μη). Ο πλατωνικός φιλοσοφικός θεός πάντοτε θα τείνει να πραγματώνεται σε κάθε ανθρώπινο νου με την ατέρμονη αγαλλίαση και χαρά που εκλύεται με την αδιαπραγμάτευτη συμμετοχή, τρόπον τινά, κάθε περατού νοός. Και τι εννοούμε ότι τείνει να πραγματώνεται; Η μαγευτική πορεία του φιλοσοφείν, μέσα από την οποία, εν τη ανακαλύψει, αποκαλύπτεται σταδιακά το Ον καθιστά την λογική ψυχή μας θεωρό της ΙΔΕΑΣ του ΑΓΑΘΟΥ.
Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου
Η πλατωνική θεώρηση της θρησκείας συνυφαίνεται με την ενεργό συμβολή της φιλοσοφίας στην ερμηνεία του κόσμου. Η ενεργός της συμβολή στηρίζεται στον λόγο και εκτυλίσσεται ως αντίπαλο δέος στον μυθολογικό χαρακτήρα της λαϊκής θρησκείας. Γιατί ως αντίπαλο δέος; Επειδή η τελευταία δεν συλλαμβάνει την έννοια του θείου επαρκώς και με βάση τον λόγο ή τα βαθύτερα νοήματα που αυτός εκπέμπει, αλλά ερείδεται στη δεισιδαιμονία του πλήθους και σε ατεκμηρίωτες δοξασίες ή περιγραφές, που εμπλέκουν τους θεούς σε ανήθικες συμπεριφορές και σε ανθρωπομορφικές παραστάσεις.
Οι τελευταίες βέβαια δεν είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα μόνο της αρχαίας λαϊκής θρησκείας, αλλά και της σημερινής μονοθεϊστικής, στην αναλογία του δικού της λαϊκού χαρακτήρα. Ο λαϊκός χαρακτήρας υποδηλώνει πάντα υποβάθμιση ή απουσία διανοήματος, προκειμένου η θρησκεία να ανταποκρίνεται στα ακαλλιέργητα γούστα της άγνωμης μάζας, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για φτωχούς ή πλούσιους. Καθεμιά απ’ αυτές τις κατηγορίες εξαπατάται ανάλογα με τα δικά της ιδιαίτερα εσωτερικά κενά. Τότε συμβαίνει η εξής ιλαροτραγωδία: έρχονται στο προσκήνιο, ως απεσταλμένοι δήθεν του θεού, ποικίλης υφής διεφθαρμένοι άνθρωποι και κολακεύουν περισπούδαστα το κουρασμένο λαϊκό αίσθημα με αποβλακωμένα λόγια περί αιώνιας λύτρωσης, περί σωτηρίας πέρα από τον κόσμο τούτο, μειώνοντας έτσι και την έννοια του θείου.
Γράφει σχετικά ο Πλάτων:
«Το πιο παράξενο από όλα είναι όσα λέγονται για τους θεούς και την αρετή, ότι τάχα και οι θεοί μοίρασαν σε πολλούς καλούς ανθρώπους συμφορές και μια θλιβερή ζωή, ενώ στους αντίθετους έστειλαν αντίθετη μοίρα. Αγύρτες και μάντεις συχνάζουν στις πόρτες των πλουσίων και τους πείθουν πως έχουν δύναμη, δοσμένη από τους θεούς, να κάνουν με θυσίες και με ξόρκια ώστε, αν οι ίδιοι ή οι πρόγονοί τους έχουν κάνει κάποιο αδίκημα, να τους συγχωρεθεί με απολαύσεις και πανηγύρια· ή πάλι, αν κάποιος θέλει να βλάψει κάποιον εχθρό του, ανεξάρτητα αν πρόκειται για δίκαιο ή άδικο άνθρωπο, χωρίς πολλά έξοδα να τον βλάψει με ορισμένα ξόρκια και μάγια, πείθοντας, όπως ισχυρίζονται, τους θεούς να γίνουν υπηρέτες τους» (Πολιτεία 364b)
Τι μας λέει εδώ ο Πλάτων; Ότι ορισμένοι επιτήδειοι της πολιτικής και κοσμικής ζωής χρησιμοποιούν τη θρησκεία, για να παραπλανούν τους ανθρώπους; Και δύνανται να τους παραπλανούν λόγω της δεισιδαιμονίας που κυριαρχεί στις καρδιές και τα μυαλά του κόσμου. Πώς μπορεί κανείς να γλυτώσει από τέτοιες πλάνες και απάτες; Μέσα από τη φιλοσοφία, που σκέπτεται φιλοσοφικά και για τη θρησκεία. Βασικό μέλημα της φιλοσοφίας είναι να αξιοποιείται η δύναμη του διαλεκτικού λόγου, για να αποκαλύπτεται ο μυθολογικός χαρακτήρας της λαϊκής θρησκείας και να απομυθοποιείται πλήρως η τελευταία.
Και τούτο υπό την προοπτική μιας ανερχόμενης ζωής, όπου και οι θεοί, που δεν είναι θεοί, συμμετέχουν στην αληθινή ιδέα του θείου: δεν αναδύεται το θείο από τους θεούς, αλλά οι θεοί από το θείο. Πού βρίσκεται όμως το θείο; Στον υπερουράνιο τόπο (Φαίδρος 249c). Στον τόπο αυτό της απόλυτης αρμονίας, των αποκαθαρμένων ψυχών από την πονηριά και το δόλο, τον τόπο των ιδεών κανείς αγύρτης δεν μπορεί να φτάσει, γιατί του λείπει το πνευματικό ύψος, δηλαδή η φιλοσοφικο-οντολογική του μεταστοιχείωση σε αληθινά ελεύθερο και δίκαιο άνθρωπο. Απεναντίας μπορούν να φτάσουν εκεί μόνο οι φιλοσοφικές ψυχές, που αφήνουν πίσω τους όλους τους αγύρτες και δημηγέρτες/δόλιους της θρησκευτικο-πολιτικής εξουσίας, με τις παιδαριώδεις περιγραφές και την ανεστραμμένη λογική. Η απομυθοποίηση είναι αποδόμηση. Πώς πραγματοποιείται; Όχι με μια εξωτερική αντιπαλότητα ή αντίθεση ανάμεσα στο διαλεκτικό λόγο και την παραδοσιακή θρησκεία, αλλά μέσα από την επίμονη κατάδειξη της παραπλάνησης που συνεπάγεται η δεισιδαιμονία του πλήθους. Ο Πλάτων δεν αναγνωρίζει το ψευτοδίλημμα: θεϊστής ή άθεος, που από τους βαρβάρους της σημερινής πολιτικο-θρησκευτικής εξουσίας χρησιμοποιείται ως όπιο για πνευματική νάρκωση ή για φανατισμό. Είναι ψευτοδίλημμα, γιατί άθεος δεν υπάρχει. Έκαστος έχει το δικό του θεό. Ένας έχει τον θρησκευτικό θεό, άλλος τον κομματικό-πολιτικό ή ιδεολογικό του «θεό», ένας τρίτος τον «θεό»: καρέκλα της εξουσίας και χρήμα, άλλος το φιλοσοφικό του «θεό»; Ποιος από όλους είναι ο αυθεντικός θεός; Ο τελευταίος που καθιστά τον άνθρωπο ισόθεο και τη θρησκεία με τις λαϊκές αφηγήσεις φιλοσοφική θρησκεία· δηλαδή την πιο εμπνευσμένη περιοχή του ανθρωπίνως υπάρχειν, η οποία στηρίζεται στον Λόγο. Με τούτη, περίπου, την έννοια «ένας άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να είναι θεός, μπορεί όμως να είναι θείος» (Σοφιστής 216b).
πηγή: hegel-platon
