Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Η φιλοσοφία του Σέλινγκ διακρίνεται από το νεοπλατωνικό/στωικό βάθος με το οποίο συλλαμβάνει την αρχαιοελληνική φυσική φιλοσοφία της φύσης και τον έντεχνο οίστρο της αρχαϊκής ποίησης για τις πρώτες αρχές μέσα από τη μυθική αφήγηση. Η φιλοσοφία του Σέλινγκ είναι ένα στοχαστικό αριστούργημα της σύγχρονης εποχής συντεθειμένο με στοιχεία προσωκρατικής οντολογίας νεοπλατωνικής γνωσιοθεωρίας και στωικής κοσμολογίας, ενώ παράλληλα κομίζει τα πιο ενδιαφέροντα θέματα της μαγικής αναγεννησιακής σκέψης. Τέσσερις έννοιες κυριαρχούν στη φιλοσοφία του: η Φύση, ο σκοτεινός βυθός-πόθος, η Νόηση, η Θεότητα και το Απόλυτο. Η ιδιαίτερα πρωτότυπη πρωτεϊκής φύσεως σκέψη του Σέλλινγκ για τα δεδομένα της εποχής του έκανε τον Χάιντεγκερ να χαρακτηρίσει τη φιλοσοφία του την τιτανικότερη του γερμανικού ιδεαλισμού (συγκεκριμένα ο Χάιντεγκερ διείδε το βάθος των έργων Σύστημα του υπερβατολογικού ιδεαλισμού και Έρευνες για την ουσία της ανθρώπινης ελευθερίας. Εγώ θα προσέθετα και το έργο του Ιδέες για μια φιλοσοφία της Φύσης, στο οποίο αποτυπώνεται πολύπλευρα η φιλοσοφία για την έννοια της Φύσης για να κατανοήσουμε την ουσία του.
Η θεότητα στον Σέλινγκ έχει πρωτεϊκή δυναμική διάσταση, ενώ θεμέλιο της ύπαρξής της έχει την εντός της Φύση, μία ουσία αχώριστη από αυτήν. Η εντός του Θεού Φύση έχει ένα αρχέγονο κέντρο το οποίο χαρακτηρίζεται ως βαθύς και σκοτεινός βυθός, το απώτατο κέντρο της θεότητας. Ο σκοτεινός βυθός της εντός Φύσης που "κινείται" εσωτερικά με βάση μια ορμητική διαίσθηση, παρομοιάζεται με μία άνου (χωρίς νου) δύναμη, είναι ένας εναλγής πόθος ο οποίος λειτουργεί όπως ο ορφικός Έρως. Ο θεός στον Σέλινγκ είναι μία απρόσωπη δύναμη που στο κέντρο της φύεται ο απέραντος βυθός της Φύσης και ο Σέλινγκ μας παραβάλει την αναλογία της σχέσης που έχει η βαρύτητα και το φως μέσα στη φύση, για να κατανοήσουμε τη σχέση που έχουν η θεότητα με την εντός της Φύση ως άβυσσο.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο πόθος (ορφικός Έρως) είναι ο σε διαρκή κίνηση σκοτεινός βυθός που αποτελεί το πρώτο σάλεμα της θείας υπάρξεως. Ως ανταπόκριση της δύναμης του πόθου γεννιέται, μας λέει ο Στέλιος Ράμφος, μια εσωτερική "ανανοητική" (reflexive) παράσταση, κατά την οποία η θεότητα "αντικρίζει τα όρια της, τι μπορεί να βρίσκεται έξω από αυτήν. Αυτό που αντικρίζει, όμως, η θεότητα δεν είναι τίποτα άλλο παρά μόνο ο εαυτός της απεικονισμένος γιατί εκτός αυτής δεν υπάρχει τίποτα. Αυτή η παράσταση, στο άγχρονο, που αντικρίζει η θεότητα και πραγματοποιείται μέσα της είναι η υπερούσια εποπτεία του εαυτού της, η αυτο-οριοθέτηση της ίδιας θεότητας δημιουργώντας μια παράσταση. Η παράσταση αυτή είναι η καθολική νόηση και το Αιώνιο Πνεύμα, ο λόγος αυτού του πόθου ως σκοτεινού βυθού. Το Αιώνιο πνεύμα "προφέρει" τον Λόγο μέσω της ένωσης του Πόθου και της Νόησης, και έτσι γίνεται καθολική ελεύθερη δημιουργική βούληση η οποία πλάθει μορφές μέσα στην ακανόνιστη Φύση. Η Νόηση είναι η αιτία του διαχωρισμού όλων των δυνάμεων που προήλθαν από το σκοτεινό κέντρο του βυθού και από τον διαχωρισμό αυτόν "δημιουργούνται" δύο όντα:
α. Η ύλη, από την οποία σχηματίστηκε ο υλικός κόσμος και τα σώματα, η οποία είναι "είδος ζωής που κοιμάται", μας λέει ο Σέλινγκ, και είναι απροσδιόριστη σε αντίθεση με το πνεύμα, επειδή αυτή η ίδια είναι ένα είδος υποσυνείδητης νοημοσύνης.
β. Η παγκόσμια ψυχή (ως άλλη Ήρα, κατά την ορφικοπυθαγόρεια παράδοση) η οποία πρόβαλε από τα βάθη του πόθου-σκοτεινού βυθού και αποτελεί τον δεσμό ανάμεσα στην πρωταρχική Νόηση και τον αισθητό/υλικό κόσμο. Η ψυχή, επειδή ανασύρεται ως φανέρωση του πλαισίου πάνω στο οποίο κυλά η κινητική δημιουργική δύναμη του σκοτεινού πόθου/βυθού (Έρως), αναπτύσσει μια ανεξαρτησία από το εσωτερικό θεμέλιο της σκοτεινής δύναμης του πόθου. Έτσι, με το ξεχώρισμα από τη θεότητα της ύλης και της ψυχής λαμβάνει χώρα μια συνεχής αναδημιουργία μετατόπισης της σκοτεινής αρχής του πόθου προς το Φως. Ο σύνδεσμος της φανέρωσης φέρει στον αισθητό κόσμο τρεις δυνάμεις, την σκοτεινή δημιουργική δύναμη του πόθου/βυθού μαζί με την περατή νόηση ως μερική βούληση που αποκόπηκε από την καθολική βούληση (θεότητα), την ψυχή και την ύλη.
Έτσι μέσα από το σκοτεινό βάθος του βυθού του Πόθου αναδύεται το Πνεύμα (Είναι η καθολική βούληση ως υπέρτατη Νόηση) και η ύλη. Το Πνεύμα είναι μια συνειδητή νοημοσύνη, η οποία παράγεται με τη δημιουργία ενός ιδανικού κόσμου και η ύλη μια ασυνείδητη νοημοσύνη η οποία παράγεται ασυνείδητα και απλά με την αντίληψη του κόσμου.
Η φιλοσοφία εδώ έχει να επιτελέσει ένα σπουδαίο έργο, μας λέει ο Σέλινγκ, κατορθώνει και υπερβαίνει την αντίθεση συνειδητής-ασυνείδητης νοημοσύνης υποδεικνύοντας την ίδια ρίζα πάνω στην οποία βλασταίνουν και οι δύο τους έχοντας την ίδια "ουσία". Η συνειδητή νοημοσύνη παρουσιάζεται εσωτερικά στα προϊόντα της ευφυίας και η ασυνείδητη, έξω από τη συνείδηση, στα φυσικά προϊόντα παρατηρώντας εκεί την πιο ολοκληρωμένη μείξη του ιδανικού (Πνεύμα) με το πραγματικό (Ύλη). Από τη φύση της η καθαρή φιλοσοφία ασκείται πρώτα πάνω στην ασυνείδητη νοημοσύνη για να συλλάβει το "κοιμισμένο" ασυνείδητο στοιχείο που ενυπάρχει στον αισθητό υλικό κόσμο και να το κατανοήσει υπό το φως του Ορθού Λόγου, της Λογικής για να το συντάξει με τη συνειδητή νοημοσύνη. Έργο της φιλοσοφίας είναι να μεταμορφώσει κάθε ασυνείδητο νοήμον στοιχείο που ενυπάρχει παντού, ακόμα και μέσα μας, σε συνειδητό υπό τη λάμψη της Νόησης, να άρει το πραγματικό, δηλαδή κάθε υλικό, συναισθηματικό και επιθυμητικό εγκόσμιο στοιχείο προσδένοντάς το στο ιδανικό, δηλαδή στην κατανόηση του είναι του. Στο μεγαλειώδες έργο του Σύστημα του υπερβατολογικού ιδεαλισμού αναπτύσσει την υπερβατολογική φιλοσοφία, μια τιτάνια προσπάθεια a priori γνώσης μέσα από την οποία αναδύεται στην επιφάνεια το ΑΠΟΛΥΤΟ.
Ο Σέλινγκ υποστηρίζει ότι η ανύψωση του αρχέγονου σκοτεινού πόθου ως κέντρου στο φως συμβαίνει ακριβώς και στον άνθρωπο. Μέσα στην ανθρώπινη υπόσταση υπάρχουν τα δύο είδη νοημοσύνης (συνειδητό-ασυνείδητο), κάτι που συναντάμε αργότερα στην φροϋδική ψυχολογία και ο σκοπός του ανθρώπου είναι η σύμπλευση των δύο σε μία νοημοσύνη. Ο άνθρωπος μπορεί να πετύχει αυτήν την ταύτιση των δύο ειδών νοημοσύνης με τη φιλοσοφία και την τέχνη. Ιδιαίτερα η τέχνη, μας λέει ο Σέλινγκ, επιτυγχάνει την τέλεια σύγκλιση πνεύματος και ύλης, νου και αντικειμένου, υποκειμένου και αντικειμένου. Και εξηγεί γιατί. Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι αποτέλεσμα δύο παραγόντων, της τέχνης που αποκτάται με τον λόγο και την εμπειρία που προέρχονται από το συνειδητό και της έμπνευσης που αναβλύζει από το ασυνείδητο. Κάθε καλλιτεχνική δημιουργία που συντίθεται από εμπνευσμένο φιλοσοφικό λόγο (όπως οι πλατωνικοί διάλογοι και η ποίηση), ή από λογική αισθητική αντίληψη (μουσική, ζωγραφική), ανυψώνει τον άνθρωπο στη σφαίρα του πνεύματος.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο πόθος (ορφικός Έρως) είναι ο σε διαρκή κίνηση σκοτεινός βυθός που αποτελεί το πρώτο σάλεμα της θείας υπάρξεως. Ως ανταπόκριση της δύναμης του πόθου γεννιέται, μας λέει ο Στέλιος Ράμφος, μια εσωτερική "ανανοητική" (reflexive) παράσταση, κατά την οποία η θεότητα "αντικρίζει τα όρια της, τι μπορεί να βρίσκεται έξω από αυτήν. Αυτό που αντικρίζει, όμως, η θεότητα δεν είναι τίποτα άλλο παρά μόνο ο εαυτός της απεικονισμένος γιατί εκτός αυτής δεν υπάρχει τίποτα. Αυτή η παράσταση, στο άγχρονο, που αντικρίζει η θεότητα και πραγματοποιείται μέσα της είναι η υπερούσια εποπτεία του εαυτού της, η αυτο-οριοθέτηση της ίδιας θεότητας δημιουργώντας μια παράσταση. Η παράσταση αυτή είναι η καθολική νόηση και το Αιώνιο Πνεύμα, ο λόγος αυτού του πόθου ως σκοτεινού βυθού. Το Αιώνιο πνεύμα "προφέρει" τον Λόγο μέσω της ένωσης του Πόθου και της Νόησης, και έτσι γίνεται καθολική ελεύθερη δημιουργική βούληση η οποία πλάθει μορφές μέσα στην ακανόνιστη Φύση. Η Νόηση είναι η αιτία του διαχωρισμού όλων των δυνάμεων που προήλθαν από το σκοτεινό κέντρο του βυθού και από τον διαχωρισμό αυτόν "δημιουργούνται" δύο όντα:
α. Η ύλη, από την οποία σχηματίστηκε ο υλικός κόσμος και τα σώματα, η οποία είναι "είδος ζωής που κοιμάται", μας λέει ο Σέλινγκ, και είναι απροσδιόριστη σε αντίθεση με το πνεύμα, επειδή αυτή η ίδια είναι ένα είδος υποσυνείδητης νοημοσύνης.
β. Η παγκόσμια ψυχή (ως άλλη Ήρα, κατά την ορφικοπυθαγόρεια παράδοση) η οποία πρόβαλε από τα βάθη του πόθου-σκοτεινού βυθού και αποτελεί τον δεσμό ανάμεσα στην πρωταρχική Νόηση και τον αισθητό/υλικό κόσμο. Η ψυχή, επειδή ανασύρεται ως φανέρωση του πλαισίου πάνω στο οποίο κυλά η κινητική δημιουργική δύναμη του σκοτεινού πόθου/βυθού (Έρως), αναπτύσσει μια ανεξαρτησία από το εσωτερικό θεμέλιο της σκοτεινής δύναμης του πόθου. Έτσι, με το ξεχώρισμα από τη θεότητα της ύλης και της ψυχής λαμβάνει χώρα μια συνεχής αναδημιουργία μετατόπισης της σκοτεινής αρχής του πόθου προς το Φως. Ο σύνδεσμος της φανέρωσης φέρει στον αισθητό κόσμο τρεις δυνάμεις, την σκοτεινή δημιουργική δύναμη του πόθου/βυθού μαζί με την περατή νόηση ως μερική βούληση που αποκόπηκε από την καθολική βούληση (θεότητα), την ψυχή και την ύλη.
Έτσι μέσα από το σκοτεινό βάθος του βυθού του Πόθου αναδύεται το Πνεύμα (Είναι η καθολική βούληση ως υπέρτατη Νόηση) και η ύλη. Το Πνεύμα είναι μια συνειδητή νοημοσύνη, η οποία παράγεται με τη δημιουργία ενός ιδανικού κόσμου και η ύλη μια ασυνείδητη νοημοσύνη η οποία παράγεται ασυνείδητα και απλά με την αντίληψη του κόσμου.
Η φιλοσοφία εδώ έχει να επιτελέσει ένα σπουδαίο έργο, μας λέει ο Σέλινγκ, κατορθώνει και υπερβαίνει την αντίθεση συνειδητής-ασυνείδητης νοημοσύνης υποδεικνύοντας την ίδια ρίζα πάνω στην οποία βλασταίνουν και οι δύο τους έχοντας την ίδια "ουσία". Η συνειδητή νοημοσύνη παρουσιάζεται εσωτερικά στα προϊόντα της ευφυίας και η ασυνείδητη, έξω από τη συνείδηση, στα φυσικά προϊόντα παρατηρώντας εκεί την πιο ολοκληρωμένη μείξη του ιδανικού (Πνεύμα) με το πραγματικό (Ύλη). Από τη φύση της η καθαρή φιλοσοφία ασκείται πρώτα πάνω στην ασυνείδητη νοημοσύνη για να συλλάβει το "κοιμισμένο" ασυνείδητο στοιχείο που ενυπάρχει στον αισθητό υλικό κόσμο και να το κατανοήσει υπό το φως του Ορθού Λόγου, της Λογικής για να το συντάξει με τη συνειδητή νοημοσύνη. Έργο της φιλοσοφίας είναι να μεταμορφώσει κάθε ασυνείδητο νοήμον στοιχείο που ενυπάρχει παντού, ακόμα και μέσα μας, σε συνειδητό υπό τη λάμψη της Νόησης, να άρει το πραγματικό, δηλαδή κάθε υλικό, συναισθηματικό και επιθυμητικό εγκόσμιο στοιχείο προσδένοντάς το στο ιδανικό, δηλαδή στην κατανόηση του είναι του. Στο μεγαλειώδες έργο του Σύστημα του υπερβατολογικού ιδεαλισμού αναπτύσσει την υπερβατολογική φιλοσοφία, μια τιτάνια προσπάθεια a priori γνώσης μέσα από την οποία αναδύεται στην επιφάνεια το ΑΠΟΛΥΤΟ.
Ο Σέλινγκ υποστηρίζει ότι η ανύψωση του αρχέγονου σκοτεινού πόθου ως κέντρου στο φως συμβαίνει ακριβώς και στον άνθρωπο. Μέσα στην ανθρώπινη υπόσταση υπάρχουν τα δύο είδη νοημοσύνης (συνειδητό-ασυνείδητο), κάτι που συναντάμε αργότερα στην φροϋδική ψυχολογία και ο σκοπός του ανθρώπου είναι η σύμπλευση των δύο σε μία νοημοσύνη. Ο άνθρωπος μπορεί να πετύχει αυτήν την ταύτιση των δύο ειδών νοημοσύνης με τη φιλοσοφία και την τέχνη. Ιδιαίτερα η τέχνη, μας λέει ο Σέλινγκ, επιτυγχάνει την τέλεια σύγκλιση πνεύματος και ύλης, νου και αντικειμένου, υποκειμένου και αντικειμένου. Και εξηγεί γιατί. Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι αποτέλεσμα δύο παραγόντων, της τέχνης που αποκτάται με τον λόγο και την εμπειρία που προέρχονται από το συνειδητό και της έμπνευσης που αναβλύζει από το ασυνείδητο. Κάθε καλλιτεχνική δημιουργία που συντίθεται από εμπνευσμένο φιλοσοφικό λόγο (όπως οι πλατωνικοί διάλογοι και η ποίηση), ή από λογική αισθητική αντίληψη (μουσική, ζωγραφική), ανυψώνει τον άνθρωπο στη σφαίρα του πνεύματος.
Στη φιλοσοφία της φύσης του ο φιλόσοφος αναφέρεται στο ΑΠΟΛΥΤΟ. Η Φύση ως νοημοσύνη είναι ο ορατός οργανισμός της καθολικής Νόησης και της δικής μας νόησης, επειδή διέπεται και κυβερνάται από νόμους που είναι πνευματικά φαινόμενα, σε τέτοιο σημείο ώστε η ίδια η Φύση να μετατραπεί σε πνεύμα. Με δεδομένο ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί και η αντίστροφη ενέργεια, δηλαδή τα φαινόμενα του πνεύματος να λάβουν μία υλική διάσταση, ο Σέλινγκ αξιώνει την ύπαρξη του όντως Όντος, μιας υπερούσιας πρωταρχικής αρχής που δεν είναι ούτε πνευματική ούτε υλική, και αυτή είναι το ΑΠΟΛΥΤΟ, μία αρχή που δεν είναι ούτε πνεύμα ούτε ύλη. Το ΑΠΟΛΥΤΟ είναι το δημιουργικό στοιχείο της πραγματικότητας που γεννά και τις δύο αυτές διαστάσεις του πραγματικού, ο ΑΠΟΛΥΤΟΣ ΛΟΓΟΣ, η ΑΠΟΛΥΤΗ ΛΟΓΙΚΗ. Πάνω σε αυτή τη βάση της φιλοσοφίας του Σέλινγκ και ο Χέγκελ ανάπτυξε την πρωταρχική αυτή αρχή του ΑΠΟΛΥΤΟΥ ταυτόχρονα και ως ΠΝΕΥΜΑ, που εκδιπλώνεται και αναδιπλώνεται αιωνίως.
Στήριξη κειμένου:
Σύστημα του Υπερβατολογικού Ιδεαλισμού,
Έρευνες για την ουσία της ανθρώπινης ελευθερίας
Στήριξη κειμένου:
Σύστημα του Υπερβατολογικού Ιδεαλισμού,
Έρευνες για την ουσία της ανθρώπινης ελευθερίας
