Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Πολλοί μελετητές του Πλάτωνα προσπαθούν να αναδεικνύουν στον μεγάλο φιλόσοφο μόνο την καθεαυτή φιλοσοφική του συγκρότηση αναφερόμενοι στο ον, στη θεωρία των ιδεών και, γενικότερα, στην γνωσιοθεωρία του αποφεύγοντας για πολλούς λόγους να αναφέρουν τη παρουσία των θεών στους διαλόγους του και τον τρόπο που τους διαπλέκει με το γνωσιο-οντολογικό σύστημά του. Ξέρουμε πολύ καλά ότι ως επί το πλείστον ο Πλάτωνας φιλοσοφεί, σε αντίθεση με τον Ορφέα που θεολογεί, προσπαθώντας να εργαστεί στην υπηρεσία του Φιλοσοφικού Λόγου με απώτερο σκοπό την πορεία προς την ΙΔΕΑ του ΑΓΑΘΟΥ, προς το ίδιο το ΑΓΑΘΟ, αλλά, αν δε λάβουμε υπόψη τις πάμπολλες αναφορές του στους θεούς και τις λειτουργίες τους σε όλους τους διαλόγους, και ιδιαίτερα στον Τίμαιο και τον Παρμενίδη, δε θα σχηματίσουμε την πραγματική εικόνα της φιλοσοφίας του.
Πριν αναλύσουμε μέσα από τα ίδια τα ελληνικά φιλοσοφικά κείμενα τον τρόπο που προσλαμβάνει ο νεοπλατωνικός Πρόκλος τους θεούς στους πλατωνικούς διαλόγους, είναι σημαντικό να πούμε για τον θεμελιακό ρόλο που έπαιξε και παίζει ο Πρόκλος σχετικά με τον τρόπο που μπορούμε να κατανοήσουμε τα πλατωνικά κείμενα αλλά και με την παραδοχή ότι με βάση αυτόν και το μεταφυσικό-οντολογικό σύστημά του (που αποτελεί μια σύνοψη της αρχαίας μεταφυσικής) αναπτύχθηκε ολόκληρη η νεότερη θεωρησιακή φιλοσοφία από τον Σπινόζα μέχρι και τον Χέγκελ.
Στο πρόκλειο σύνθετο οντολογικό σύστημα γίνεται λόγος για το τρίπτυχο ΜΟΝΗ-ΠΡΟΟΔΟΣ-ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ, το ον διανύει μια σπειροειδή κυκλική πορεία, αιτία της οποίας είναι κάποιες ορισμένες κοσμικές συμπαντικές αιώνιες δυνάμεις. Αυτές οι δυνάμεις είναι οι ΕΝΑΔΕΣ, οι πλατωνικοί θεοί του Πρόκλου, οι οποίες ενυπάρχουν και συνιστούν το ΕΝ, το ΑΓΑΘΟ του Πλάτωνα. Μας γράφει στον Παρμενίδη ο Πλάτων: "ότι το εν δεν είναι ένα ούτε υπάρχει" (Παρμενίδης 141e), γιατί απλά το εν είναι πολλά, είναι το σύνολο των Ενάδων (θεών), εφόσον κάθε θεός βρίσκεται μέσα στους άλλους και όλοι μαζί βρίσκονται μέσα στον καθένα (Πρόκλου, Σχόλια στον Παρμενίδη: 1048.11-26 και Ολυμπιόδωρου, Σχόλια στον Αλκιβιάδη: 214.13). Για παράδειγμα, το να είναι κάποιος ο Γκάντι είναι ένας τρόπος να είναι κανείς άνθρωπος, ενώ το να είναι π.χ ΑΘΗΝΑ είναι ένας τρόπος να είναι κανείς τα πάντα.
Η έννοια "θεός" στην αρχαία φιλοσοφία, και ιδιαίτερα στον νεοπλατωνισμό, δεν έχει καμιά σχέση με την σημερινή-μονοθεϊστική. Οι νεοπλατωνικοί θεοί είναι συμπαντικές δυνάμεις υπερούσιες, δηλαδή δεν μπορούμε να αποφανθούμε τίποτα για το τι είναι, είναι απρόσωπες και δεν έχουν ανθρωποκεντρικά στοιχεία, ενυπάρχουν μέσα στα πάντα κατά τρόπο υπερούσιο, μη αντιληπτό ή κατανοητό από εμάς. Αυτοί οι θεοί, για τον Πρόκλο, δεν είναι μεταφυσικές υπάρξεις, αλλά πραγματικές, μέσα στον κόσμο, οι οποίες λειτουργούν ταξιθετικά, δημιουργικά, εμψυχωτικά, ζωογονικά και μορφοποιητικά.
Ο Πρόκλος προσπαθεί μέσα από το σύστημά του να συζεύξει τη φυσική με τη μεταφυσική και το πετυχαίνει θαυμάσια. Έτσι, στην προσπάθειά του να κομίσει τη φύση των θεών στο φυσικό πεδίο, προκειμένου να κατανοήσει ο άνθρωπος τη "φύση" τους τρόπον τινά, αναφέρεται στις έννοιες ΠΕΡΑΣ, ΑΠΕΙΡΟ, ΜΙΚΤΟ που περιέγραψε ο Πλάτωνας στον διάλογο Φίληβο και οι οποίες αποτελούν την τριαδική φύση του κάθε θεού. Η τριάδα αυτή έχει και τα ονόματα ΟΝ, ΖΩΗ, ΝΟΥΣ, στην πλατωνική και νεοπλατωνική φιλοσοφία ως προς την πρόοδο του όντος. Ο Πρόκλος στη συνέχεια αναλύει τις τρεις αυτές έννοιες και τις συσχετίζει με την δημιουργία των όντως Όντων, των ΙΔΕΩΝ. Το πέρας αποτελεί την ύπαρξη του θεού, το άπειρο την δύναμή του, ενώ το μικτό, που "γεννιέται" από τη ζεύξη του πέρατος και του απείρου, αποτελεί το ενέργημα του κάθε θεού. Άρα, αυτές οι τρεις έννοιες αποτελούν τη δομή που έχει κάθε θεός. Οι δύο πρώτες έννοιες (ΠΕΡΑΣ-ΑΠΕΙΡΟ) είναι υπερούσιες, δεν μπορούμε να τις ορίσουμε καθεαυτού, παρά μόνο κοσμολογικά, όπως θα κάνει ο Πρόκλος στη συνέχεια κατά τρόπο που θα επιβεβαιώσει την σύγχρονη φυσική. Το ΜΙΚΤΟ αποτελεί ως ενέργημα τον ΝΟΥ του κάθε θεού, και είναι η μόνη ΘΕΙΑ ΟΥΣΙΑ, από την οποία ξεπηδούν οι ΙΔΕΕΣ. Οπότε, όταν μιλάμε για το ΟΝ στην πλατωνική φιλοσοφία, εννοούμε το ΜΙΚΤΟ, το ενέργημα της σύζευξης ΠΕΡΑΤΟΣ-ΑΠΕΙΡΟΥ, δηλαδή μιλάμε για τον θείο ΝΟΥ και τις ΙΔΕΕΣ. Αν θέλουμε να δούμε τις αντίστοιχες έννοιες στον Ορφέα θα συναντήσουμε τον ΑΙΘΕΡΑ (ΠΕΡΑΣ), το ΧΑΟΣ (ΑΠΕΙΡΟ) και το ΑΥΓΟ (ΜΙΚΤΟ). Όλες τις παραπάνω έννοιες-εκδηλώσεις τις συναντάμε στην πρώτη από τις τάξεις του υπεραισθητού κόσμου, την ΝΟΗΤΗ τάξη, στην οποία παραβάλλεται η δομή του θεού και η γέννηση των ΙΔΕΩΝ από τον ΝΟΥ του. Οι άλλες δύο τάξεις του υπεραισθητού κόσμου είναι η νοητή-νοερή και η νοερή. Στην νοητή-νοερή τάξη λαμβάνει χώρα η ΝΟΗΣΗ και στην νοερή λαμβάνει χώρα ο καθολικός ΝΟΥΣ, ως υποκείμενο. Μετερχόμαστε τους όρους "λαμβάνει χώρα" ή "γεννιέται" χάριν λόγου, γιατί όλες αυτές οι έννοιες προέρχονται από τις ιδιότητες, τις σχέσεις και την "ατομικότητα" κάθε θεότητας, ως κοσμικής δύναμης, και κομίζουν άλλο περιεχόμενο.
Προτού προβούμε στην επιστημονική και φυσική θεώρηση των εννοιών ΠΕΡΑΣ, ΑΠΕΙΡΟ, ΜΙΚΤΟ από τον Πρόκλο, είναι σημαντικό να κάνουμε δύο επισημάνσεις. Πρώτον, να πούμε ότι το ΕΝ-ΟΝ του προσωκρατικού Παρμενίδη δεν είναι άλλο από το ΜΙΚΤΟ, και δεύτερον, όταν χρησιμοποιούμε τον όρο ΕΝ αναφερόμαστε στην πρόοδο, ενώ όταν μετερχόμαστε τον όρο ΑΓΑΘΟΝ, αναφερόμαστε στην επιστροφή στην θεία ουσία.
Ας δούμε την καταπληκτική επιστημονική ανάλυση του Πρόκλου σχετικά με τους όρους ΠΕΡΑΣ, ΑΠΕΙΡΟ, ΜΙΚΤΟ και την συσχέτισή τους με την κοσμολογία της σύγχρονης φυσικής. Κατά τον Πλάτωνα, ο κόσμος είναι αιώνιος και διαρκώς "γεννιέται". Δηλαδή ο δημιουργός, μας λέει ο Πρόκλος, δίνει σταδιακά στον κόσμο ποσά δύναμης, τόσα όσα μπορεί να αντέξει τη συγκεκριμένη στιγμή. Αμέσως γίνεται λόγος για την έννοια του "πληθωρισμού" στη σύγχρονη κοσμολογία, που είναι το αποτέλεσμα της σκοτεινής ενέργειας η οποία προκαλεί την επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος. Εκτός από τη σκοτεινή ενέργεια, η σύγχρονη επιστήμη αποδέχεται και την ύπαρξη της σκοτεινής ύλης, η οποία είναι υπεύθυνη για τη βαρύτητα, η οποία συγκρατεί τα σώματα και δεν επιτρέπει τη διάλυσή τους. Έτσι στο σύμπαν δρουν δύο αντίθετες δυνάμεις, η σκοτεινή ύλη που είναι η βαρύτητα και είναι ελκτική και η σκοτεινή ενέργεια που προκαλεί τη διαστολή του σύμπαντος και είναι απωστική, αντίρροπη της βαρύτητας. Και οι δύο αυτές είναι αποδεκτές στη σύγχρονη επιστήμη χωρίς να είναι γνωστές ως προς τη φύση τους, όμως είναι γνωστές ως προς τη φύση τους στην ελληνική φιλοσοφία!
Το ΠΕΡΑΣ στον φυσικό κόσμο εκφράζεται με την σκοτεινή ύλη, ενώ το ΑΠΕΙΡΟ με την σκοτεινή ενέργεια, και σε επίπεδο όντος το ΠΕΡΑΣ συμβάλλει στην ύπαρξη του ΜΙΚΤΟΥ (όντος), ενώ το ΑΠΕΙΡΟ συμβάλλει στη διάσπασή του.
Στήριξη κειμένου:
Τίμαιος, Παρμενίδης (Πλάτωνα)
Empedotimos.blogspot
