Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Η Ανάγκη είναι συνώνυμο της θεϊκής βούλησης, της Μοίρας ή, κατά τη μυθολογία, της θεάς Ανάγκης, η οποία είναι μητέρα των Μοιρών (Άτροπος=μέλλον, Κλωθώ=παρόν, Λάχεση=παρελθόν). Σύμφωνα με τα διαλαμβανόμενα στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα πριν να κυριαρχήσει ο Έρως, στα θεία πράγματα βασίλευε μόνο η Ανάγκη που όλα συνέβαιναν υπό την εξουσία της. Ειδικότερα ο Πλάτωνας στο έργο του «Πολιτεία» παρουσιάζει τη θεά Ανάγκη να φέρει στα γόνατά της αδαμάντινη άτρακτο μέσα στην οποία περιστρέφεται το σύμπαν. Στην ορφική παράδοση η Ανάγκη παρουσιάζεται με το όνομα της Αδράστειας, η οποία βρίσκεται στο επίπεδο του υπερουράνιου τόπου της ουσίας και μαζί με τον Χρόνο απέκτησαν τρία τέκνα, τον Αιθέρα, το Χάος και το Έρεβος.
Ο εν λόγω όρος στη φιλοσοφία αποτυπώνει την έννοια της λογικής αναγκαιότητας των πραγμάτων που λαμβάνουν χώρα στην πλατωνική φιλοσοφία. Ο Νους στην πλατωνική διαλεκτική είναι αυτός που δημιουργεί τον κόσμο με τη συνέργεια της Ανάγκης. Η Ανάγκη, ως αυτόνομη οντότητα, θέτει τους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους θα αναπτυχθεί και θα "κινηθεί" το Είναι ως Νοείν. Η Ανάγκη θέτει στα όντα, μέσω των μοιρών, τον σκοπό τον οποίο πρέπει να εκπληρώσουν διανύοντας μια σπειροειδούς τύπου κυκλική κίνηση (Ανάγκη συγγ. <αγκών, αγκάς < η ανάγουσα τον κύκλο, τον περιορισμό της δράσης των όντων). Η σπειροειδής κυκλική κίνηση στην οποία υπόκεινται τα όντα από την Ανάγκη δεν είναι τίποτα άλλο από την πορεία που εκτελεί το εγελιανό πνεύμα (Θέση - Άρνηση - Άρνηση αρνήσεως) ή το πρόκλειο ον (Μονή - Πρόοδος - Επιστροφή). Η Ανάγκη δεικνύει στα όντα την τελεολογική τους πορεία προκειμένου να ανέλθουν, να επιστρέψουν στην πηγή από όπου προήλθαν ανανεωμένα στο ΑΓΑΘΟΝ. Η πορεία αυτή στην οποία αναγκάζει η Ανάγκη τα όντα διαφαίνεται και στην πυθαγόρεια γεωμετρία με το σκαληνό ορθογώνιο τρίγωνο, στο οποίο η κάθετος αποτυπώνει την μοίρα Άτροπο, κατά την οποία η ψυχή επιλέγει το βίο της, η οριζόντια αποτυπώνει την μοίρα Κλωθώ (ο ένσαρκος βίος), και η υποτείνουσα την Λάχεση, κατά την οποία όλες οι μνήμες και οι πράξεις της ψυχής θα καταγραφούν τόσο στο ταυτοτικό είναι της όσο και στο καθολικό Είναι, από το οποίο θα αναδυθεί μια νέα μορφική διάσταση του κόσμου.
Του Εμπεδότιμου
"Πράγματι, η δημιουργία του κόσμου αυτού προήλθε από συνδυασμό της ανάγκης και του νου. Και επειδή ο νους κατηύθυνε την ανάγκη με την πειθώ για να κάνει όσο μπορούσε καλύτερα τα περισσότερα από τα δημιουργήματά της, δημιουργήθηκε κατ' άρχάς το σύμπαν μας με αυτόν τον τρόπο."
Ο Πλάτων στο ανωτέρω απόσπασμα αυτό του Τιμαίου μας περιγράφει τις δύο βασικές αιτίες οι οποίες δημιούργησαν το σύμπαν μας, μια αιτία με νόηση και μια χωρίς νόηση.
Από το ευρύτερο χωρίο από το οποίο έχει ληφθεί αυτό το απόσπασμα, είναι σαφές ότι ο Δημιουργός λαμβάνοντας υπ΄όψιν το παράδειγμα που βρίσκεται στην τρίτη νοητή τριάδα (ή με Ορφικούς όρους, καταπίνοντας τον Φάνητα) εγκολπώθηκε τους κοσμικούς νόμους και τα κοσμικά αρχέτυπα με βάση τα οποία προχώρησε στην δημιουργία του κόσμου.
Αφού λοιπόν τέθηκαν οι βασικές αρχές, τότε η Ανάγκη ανέλαβε να προχωρήσει την περαιτέρω δημιουργία, με γνώμονα το τι πρέπει να γίνει αναγκαστικά, βάσει των νόμων και όχι βάσει τυχαίων ή κατά βούληση επιλογών.
Αν θέλαμε να δώσουμε μια απλουστευμένη παρομοίωση στη φυσική επιστήμη για να καταλάβουμε τη γενική ιδέα, τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Δημιουργός, λαμβάνοντας υπ΄όψιν το αρχέτυπο, έφτιαξε ένα πρωτόνιο (θετικά φορτισμένο) και ένα ηλεκτρόνιο (αρνητικά φορτισμένο) και γνωστοποίησε τον νόμο ότι "τα ομώνυμα φορτία απωθούνται και τα ετερώνυμα έλκονται". Ακολούθως έβαλε σε ένα κουτί το πρωτόνιο και το ηλεκτρόνιο και το παρέδωσε στην Ανάγκη.
Τότε "αναγκαστικά", το πρωτόνιο και το ηλεκτρόνιο, λόγω της έλξης που ανεπτύχθη μεταξύ τους, συγκρούστηκαν. Αν είχε βάλει στο κουτί δύο πρωτόνια ή δύο ηλεκτρόνια, τότε τα σωμάτια αυτά θα απωθούνταν και θα "επικολλούνταν" στα τοιχώματα του δοχείου.
Μια σχετική αναφορά κάνει παρακάτω ο Πλάτων, όπου αναφέρεται στα στοιχεία και στα Πλατωνικά Στερεά, και όπου εξηγεί πως τα τέσσερα στοιχεία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, όχι για κάποιον μυστήριο λόγο ούτε εκ τύχης, αλλά αναγκαστικά λόγω της τριγωνικής δομής του κάθε στερεού που αντιπροσωπεύει το κάθε στοιχείο. (Πυρ ~ Πυραμίδα, Αήρ ~ Οκτάεδρο, Εικοσάεδρο ~ Νερό, Κύβος ~ Γη ).
Έτσι για παράδειγμα "Από όλα αυτά τα σχήματα, λόγω της ανάγκης, πιο ευκίνητο είναι εκείνο που έχει τις λιγότερες βάσεις, αφού είναι από παντού πιο κοφτερό και οξύ".
Ποια όμως σχέση έχουν αυτά που αναφέρθησαν εδώ, με την ψυχή την οποία και μελετάμε σε αυτό το σημείο της μελέτης μας;
Να θυμηθούμε ότι η Ανάγκη είναι η μητέρα των Μοιρών (Κλωθώ, Λάχεσις, Άτροπος), οι οποίες και προκαθορίζουν την πορεία της ψυχής κατά την ενσάρκωσή της. Στο γόνατο της Ανάγκης, ακουμπά το αδράχτι το οποίο και περιστρέφει η κάθε Μοίρα, όταν ασχολείται με κάθε μερική ψυχή.
Έτσι λοιπόν βλέπουμε ότι η πορεία της ψυχής είναι κατά το μάλλον ή ήττον προδιαγεγραμμένη, μιας και κατ Άνάγκην η μερική ψυχή πρέπει να ακολουθήσει τις προσταγές των Μοιρών, που ακολουθούν τα δημιουργηθέντα αίτια που προκαλούν ανάλογες αντιδράσεις. Με άλλα λόγια, η έννοια της Ανάγκης που καταγράφει ο Πλάτων, ουσιαστικά είναι η έννοια του Κάρμα, τόσο σε επίπεδο κοσμολογικό, όσο και σε επίπεδο ψυχολογικό.
Χωρίς να επεκταθούμε αυτή την στιγμή περαιτέρω, ας διαλογιστούμε στο σημείο αυτό ότι τόσο η δημιουργία του Κόσμου (πράγμα που σίγουρα δεν το έχουμε πολυσκεφτεί), όσο και οι διάφορες ενσαρκώσεις μας, είναι αποτέλεσμα του νόμου του αντιπεπονθότος!
Ας σημειωθεί ότι έχουμε την δυνατότητα, με βάση την ελεύθερη βούλησή μας, να κάνουμε δράσεις που δεν είναι ασύμβατες με όποια αίτια έχουν ήδη δημιουργηθεί, αλλά κατ'επέκτασιν, αυτές οι δράσεις θα μας δεσμεύσουν, είτε αργότερα στην ζωή μας, είτε σε επόμενες ενσαρκώσεις, και ούτω καθεξής.
Εφαρμόζοντας λοιπόν το "Γνώθι Σαυτόν" που ουσιαστικά σημαίνει να προσπαθήσω να γνωρίσω τι ακριβώς είμαι, που οφείλονται οι ατυχίες και οι ανταμοιβές που συναντώ στην ζωή μου, τότε θα συνειδητοποιήσω ότι πρέπει να προσπαθήσω να απαλλαγώ από τα μειονεκτήματά μου, τις προσκολλήσεις και τις απέχθειες που έχω και να καλλιεργήσω τα προτερήματα μου, ώστε να βαίνουν μειούμενες οι αντιδράσεις που θα υποστώ στο μέλλον ΚΑΤ'ΑΝΑΓΚΗΝ λόγω λανθασμένων επιλογών, ενώ αντίθετα να αυξηθούν οι θετικές αντιδράσεις που ΚΑΤ'ΑΝΑΓΚΗΝ θα δεχθώ, λόγω θετικών επιλογών, με απώτερο στόχο "κύκλου ταν λήξαι και αναπνεύσαι κακότητος"
Ας φανταστούμε λοιπόν, ότι ό,τι κάνουμε "φορτίζει" τρόπον τινά την ψυχή μας, ώστε να έλκεται ή να απωθείται από τις όποιες δράσεις και καταστάσεις του σύμπαντος και έτσι μας υποχρεώνει να ακολουθούμε μια συγκεκριμένη ατραπό. Λόγω αυτών των "μαγνητίσεων" εξηγούνται και οι διάφορες δράσεις των δαιμόνων* και των "κρίσεων" που υφιστάμεθα μετά θάνατον.
(βλέπε Πλάτων - Τίμαιος 46-58, Πολιτεία 615-620)
______________
*Οι δαίμονες στην πλατωνική-νεοπλατωνική φιλοσοφία δεν έχουν καμιά σχέση με αυτούς της ιουδαιοχριστιανικής παράδοσης και κανένας τους δεν είναι κακός. Είναι ένα είδος νοερών πνευμάτων (άγγελοι, δαίμονες, ήρωες) που έχουν να επιτελέσουν συγκεκριμένο έργο στη λειτουργία του κόσμου. Κάθε άνθρωπος έχει το δικό του δαίμονα, δηλαδή έναν ανώτερο νου ο οποίος θα λειτουργήσει με βάση τον συγκεκριμένο σκοπό που έχει θέσει η Ανάγκη για κάθε ενσαρκωθείσα ψυχή. Οποιοσδήποτε άνθρωπος θελήσει να μάθει ποιος είναι (γνώθι σεαυτόν) ουσιαστικά συνδέεται με τον ανώτερο αυτό νου, τον δαίμονά του, κάτι που είδαμε να συμβαίνει με τον πλατωνικό Σωκράτη στους διαλόγους. Για όσους ενδιαφέρονται, μπορούν να μελετήσουν το σχετικό εδάφιο του έργου του Πρόκλου "Περί της των κακών υποστάσεως" στις παραγράφους 16-17 και ιδιαίτερα στην παράγραφο 17. (Σχόλιο του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου)
______________
*Οι δαίμονες στην πλατωνική-νεοπλατωνική φιλοσοφία δεν έχουν καμιά σχέση με αυτούς της ιουδαιοχριστιανικής παράδοσης και κανένας τους δεν είναι κακός. Είναι ένα είδος νοερών πνευμάτων (άγγελοι, δαίμονες, ήρωες) που έχουν να επιτελέσουν συγκεκριμένο έργο στη λειτουργία του κόσμου. Κάθε άνθρωπος έχει το δικό του δαίμονα, δηλαδή έναν ανώτερο νου ο οποίος θα λειτουργήσει με βάση τον συγκεκριμένο σκοπό που έχει θέσει η Ανάγκη για κάθε ενσαρκωθείσα ψυχή. Οποιοσδήποτε άνθρωπος θελήσει να μάθει ποιος είναι (γνώθι σεαυτόν) ουσιαστικά συνδέεται με τον ανώτερο αυτό νου, τον δαίμονά του, κάτι που είδαμε να συμβαίνει με τον πλατωνικό Σωκράτη στους διαλόγους. Για όσους ενδιαφέρονται, μπορούν να μελετήσουν το σχετικό εδάφιο του έργου του Πρόκλου "Περί της των κακών υποστάσεως" στις παραγράφους 16-17 και ιδιαίτερα στην παράγραφο 17. (Σχόλιο του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου)
πηγή: empedotimos
