Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Ενώ στην πλατωνική οντολογία παρατίθενται το ον και τα παρεπόμενά του (στάση, κίνηση, ταυτότητα, ετερότητα), στο οντολογικό σύστημα του Πρόκλου αναπτύσσεται μια ιεραρχία του όντος καλύπτοντας ολόκληρη την κλίμακα από το υπερούσιο ΕΝ μέχρι και το τελευταίο ον. Η σειρά είναι η εξής: Εν, Ενάδες, Νους, Ψυχή, Φύσεις - Σώματα ή ύλη. Ο Πρόκλος ανέπτυξε μια σειρά όντων χωρίς να υπεισέρχεται κάποιο οντικό κενό ανάμεσά τους. Στα δύο από τα σημαντικότερα έργα του, στην "Πλατωνική θεολογία" και στα "Σχόλια στον Τίμαιο" αναλύει με λεπτομέρειες τον τρόπο που λειτουργούν όλες αυτές οι υποστάσεις μέσα στον σύνολο κόσμο συγκροτώντας με εντυπωσιακό τρόπο μέσα από το πολυσύνθετο φιλοσοφικό σύστημά του και τον τρόπο εκδήλωσης/φανέρωσης του Είναι ως γίγνεσθαι.
Είναι πολύ σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο Πρόκλος αποτελεί τον μεγαλύτερο διαλεκτικό της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, επειδή η φιλοσοφία του αποτελεί μια κάτοψη-συμπερίληψη ολόκληρης της αρχαίας φιλοσοφίας από τους προσωκρατικούς μέχρι και τον 5ο μεταχριστιανικό αιώνα. Ό, τι αποτέλεσε ο Πρόκλος για την αρχαία φιλοσοφία, αποτέλεσε ο Χέγκελ για την νεότερη φιλοσοφία. Ο Πρόκλος αναπτύσσει την πορεία (ενδοκοσμική και υπερκόσμια) που διανύει το σύνολο των υποστάσεων με τις λειτουργίες τους προκειμένου μέσα από αυτήν την πορεία να κατανοήσουμε την οντολογική σύνδεση όλων των υποστάσεων με την ανθρώπινη ψυχή. Ο Χέγκελ αναπτύσσει την πορεία που διανύει το πνεύμα ως καθολικός νους ως υποκειμενική οντότητα μέσα στην συμπαντική ιστορία φθάνοντας μέχρι και τον τρόπο που ενυπάρχει στον ανθρώπινο πολιτισμό αλλά και συνολικά μέσα στο σύμπαν, προκειμένου να συλλάβει μέσα από αυτήν την ουσία της ψυχής μας.
Στην οντολογία του Πρόκλου η κάθε υπόσταση "δημιουργεί" την επόμενη και σε κάθε επίπεδο υπόστασης λαμβάνει χώρα εσωτερική γένεση με κατώτερα ή επιμερισμένα είδη σε σχέση με αυτή. Το Εν δημιουργεί τρόπον τινά τις Ενάδες (υπερούσιες ενέργειες του Ενός), οι Ενάδες δημιουργούν τον καθολικό Νου (ο ίδιος τους επιμέρους νόες), ο Νους δημιουργεί την καθολική Ψυχή (η ίδια τις επιμέρους ψυχές) κλπ. Μέχρι το επίπεδο των τελειωμένων ανθρώπινων ψυχών δεν σοβεί χρόνος. Οι μη τελειωμένες ψυχές, επειδή δεν νοούν διαρκώς, όταν χάνουν την σύνδεση με τον καθολικό νου (ανθρώπινες και άλογες) είναι εγκόσμιες, έγχρονες και καθώς ενσαρκώνονται, μας λέει ο Πρόκλος, αναπτύσσουν εκτός από το θυμικό και το επιθυμητικό μέρος τους και το όχημα της ψυχής προκειμένου να οδηγηθούν στην γένεση. Ας θυμηθούμε τον ηνίοχο (επιμέρους Νους) των Δελφών με τα δύο άλογα (θυμικό-επιθυμητικό) αλλά και το όχημά του. Το όχημα της ψυχής, μας λέει ο Πρόκλος είναι ο κύριος χιτώνας που τον έχει ανάγκη η ψυχή για να επιβιώσει μέσα στο σώμα και στον αισθητό κόσμο.
Του Εμπεδότιμου
Η ψυχή είναι το οντολογικό επίπεδο κάτω από τον Νου και το θέμα είναι τεράστιο. Θα προσπαθήσουμε να το προσεγγίσουμε επιγραμματικά, για αυτό και συνιστάται ο μελετητής να μελετήσει τα σχετικά Ελληνικά Φιλοσοφικά Κείμενα ξεκινώντας από τις παραπομπές που θα παρατίθενται.
Ας δούμε όμως πρώτα τι είναι Ψυχή.
Η Ψυχή είναι μια ουσία που βρίσκεται στην μέση μεταξύ των αληθινών και των γεννημένων όντων, και αποτελείται από το κράμα των μεσαίων γενών, έχει διαιρεθεί σε έναν ουσιώδη αριθμό, συνδέθηκε με όλες τις μεσότητες και εναρμονίστηκε σύμφωνα με την διατονική αρμονία. Η ψυχή ζει ζωή μία και ταυτόχρονα διπλή, και είναι ικανή να γνωρίζει και με έναν τρόπο και με δύο τρόπους.
Πρόκλος - Σχόλια στον Τίμαιο Ε 254.14
Δηλαδή, μετά την υπόσταση του Νου, η θεία ουσία με πρόοδο παράγει την υπόσταση της Ψυχής. Μέσα στην υπόσταση της Ψυχής, δημιουργούνται οι μερικές ψυχές με υπόβαση (όπως στην υπόσταση του Νου παράγονται οι μερικοί νόες)
Όλες οι μονάδες των όντων που υπάρχουν με οποιονδήποτε τρόπο παράγουν από το σύνολο του εαυτού τους με «υπόβαση» τα πιο μερικά όντα, καθώς η ιδιότητα τους μένει η ίδια και γίνεται πιο μερική μέσα σε εκείνα. Άλλα όμως τα παράγουν με αλλαγή της ουσίας τους, ώστε να συμβαίνει η πρόοδος των εικόνων από τα υποδείγματα. Γιατί όλες οι εικόνες θέλουν να είναι ως προς την ουσία τους διαφοροποιημένες από τα υποδείγματα τους και να μην έχουν τον ίδιο αλλά παρόμοιο ορισμό με αυτά από τα οποία προήλθαν.
Πρόκλος - Σχόλια στον Παρμενίδη 745 κεπ
Και λίγο παρακάτω μας ξεκαθαρίζει ότι :
"Ετσι λοιπόν ο καθολικός νους δίνει υπόσταση στους μερικούς νόες με υπόβαση και στις ψυχές με πρόοδο, στους νόες ως μερικές εκφράσεις του καθολικού εαυτού του και στις ψυχές ως εικόνες με υπόδειγμα τον εαυτό του. Και η καθολική ψυχή δίνει υπόσταση στις επιμέρους ψυχές με υπόβαση, καθώς εκείνες είναι με επιμέρους τρόπο όλα όσα είναι εκείνη με καθολικό τρόπο, ενώ στις φύσεις που διαιρούνται στα σώματα δίνει υπόσταση με πρόοδο σαν εικόνες της, επειδή αυτές οι φύσεις δεν έχουν πλέον τον ίδιο ψυχικό ορισμό, αλλά διατηρούν μόνο την ζωογονική ιδιότητα που μοιάζει με αυτήν της ψυχής."
Στην παράγραφο 35Α του Τιμαίου, περιγράφεται πως ο Δημιουργός έφτιαξε την Ψυχή του Κόσμου και κατ'επέκταση τις επιμέρους ψυχές (τις δικές μας δηλαδή). Πρέπει να έχουμε στον νου μας ότι η περιγραφή που κάνει ο Πλάτων στον Τίμαιο για την δημιουργία του Κόσμου και της Ψυχής είναι "διδασκαλίας χάριν", διότι τόσο ο Κόσμος όσο και η Ψυχή είναι αιώνιοι και αγέννητοι. Μας περιγράφει τον τρόπο της δημιουργίας της ψυχής διότι η ψυχή σαν νέα υπόσταση έχει διαφορετική δομή από την προηγούμενη, και περιγράφοντας τα συστατικά της θα είναι εύκολο σε εμάς να κατανοήσουμε γιατί η ψυχή έχει τις ιδιότητες και την συμπεριφορά που έχει και συναντούμε στα Φιλοσοφικά κείμενα
Ας δούμε ποια είναι η φύση της ψυχής κατά τον Πρόκλο:
Οι ψυχές ως προς την ουσία τους είναι υπερφυσικές, υπερκόσμιες και υπεράνω της μοίρας, επειδή έλαβαν την πρώτη τους υπόσταση ξεχωριστή από τον ορατό κόσμο. Ως προς τα οχήματα τους όμως και τους κλήρους που έλαβαν να διοικούν, έχουν γίνει εγκόσμιες, λαμβάνοντας και αυτή την θέση από τον Δημιουργό....
Για να τεθούν και οι ίδιες οι ψυχές, μαζί με τα οχήματά τους κάτω από την βασιλεία της μοίρας, χρειάζονται καθόδους και επαφή με τον κόσμο της γένησης, επαφή που είναι δεύτερη μετά την σπορά.
Πρόκλος - Σχόλια στον Τίμαιο E 275.27-276.10
πηγή: empedotimos
