CHRISTIAN SMITH - ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣΩΠΟ; (ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΑΠΟΨΗ)

Συνέντευξη  του  Christian Smith, καθηγητή κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Notre Dame, USA

Κάθε ερμηνεία στις κοινωνικές επιστήμες έχει στο υπόβαθρό της κάποια ιδέα για το τι είναι το ανθρώπινο πρόσωπο, τι το κινητοποιεί, και τι μπορούμε να περιμένουμε από αυτό. Μερικές φορές αυτή η ιδέα είναι σαφής, αλλά τις περισσότερες φορές όχι. Και οι διαφορετικές έννοιες του

Η ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑΣ (ΑΥΤΟΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ) ΚΑΙ Ο ΑΝΑΓΩΓΙΣΜΟΣ

Α. Η  υποχώρηση  του αναγωγισμού  στην επιστήμη

Τα  τελευταία  χρόνια  έφθασε  στα  όριά  του  ο αναγωγισμός  στην επιστήμη, η αντίληψη  δηλαδή  ότι  τα  φαινόμενα εξηγούνται δια της αναγωγής  τους  σε  μια  ουσία  ή  θεωρία. Για  παράδειγμα, κατά  τον υλισμό  όλα  τα φαινόμενα εξηγούνται δια  της αναγωγής  τους  στην  ύλη. Κατά  τη θεωρία  του συμπεριφορισμού  στην ψυχολογία, η συμπεριφορά  του ανθρώπου  εξηγείται δια της  αναγωγής  της  σε  σχέσεις  ερεθίσματος  και αντίδρασης, Κατά  τη θεωρία  του φυσικαλισμού (φιλοσοφία  του νου) τα  ψυχικά γεγονότα  ανάγονται  σε  αντίστοιχες  φυσιολογικές λειτουργίες  του ανθρώπινου εγκεφάλου. Ενώ,  για  παράδειγμα, κατά  την αιτιοκρατία, όλα  τα πράγματα  και όλα  τα γεγονότα  στον κόσμο εξηγούνται δια της αναγωγής  τους σε  αιτιώδεις σχέσεις.

Όλες  οι ανωτέρω  επιστημονικές  θεωρήσεις  εγγράφονται πλέον στην ιστορία  της επιστήμης  και  παύουν  να έχουν σήμερα  την ισχύ  που είχαν  πριν την εμφάνιση  της ολιστικής  θεωρίας  της  πολυπλοκότητας. Η  συλλογικού-ολιστικού τύπου  θεωρία  της  πολυπλοκότητας  κάθε μορφής  συστημάτων  αποτελεί  τη βάση  για  την αυτοοργάνωση  κάθε μορφής  κοινοτήτων.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ - Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

α. Η  κωδικοποιημένη  αναφορά  του  Ελύτη  για  την ελληνικότητα  στην  τηλεπροβολή

Στην  ποίηση  του Οδυσσέα  Ελύτη  γίνεται λόγος  για  την ελληνικότητα. Τι είναι  η  ελληνικότητα  κατά  τον Ελύτη; Σε  καμιά  περίπτωση  δεν πρόκειται  για  ιδεολόγημα  ούτε  για  νοησιαρχικό  κατασκεύασμα, αλλά  για  ένα  άλλο  βίωμα, μια μοναδική  ιστορικά  διαπιστωμένη  αίσθηση  της  βιοτής. Στην τηλεπροβολή (βίντεο) που παρατίθεται  κάτωθι, ο  Ελύτης  τονίζει  ότι  "ελληνικότητα  είναι  ένας  τρόπος  να βλέπει  και  να  αισθάνεται  κανείς  τα πράγματα  είτε  στην κλίμακα  τη μεγάλη (π.χ Παρθενώνας)  είτε  στην ταπεινή (π.χ λυχνάρι)".  Λέει  χαρακτηριστικά  στην τηλεπροβολή  ότι  "μια  εσωτερική  αυλή  ενός  νησιώτικου σπιτιού  και ο περίβολος  ενός  μοναστηριού  είναι  σαν αντίληψη πιο κοντά  στο  πνεύμα  που έκανε  τους Παρθενώνες  και τις Θεομήτωρες".   Επισημαίνει  ότι  η ευρωπαϊκή  αναγέννηση   άντλησε  το  ελληνικό πνεύμα  με  διαφορετικό τρόπο, ότι δηλαδή  οι  Νεοέλληνες  αστοί  μιμήθηκαν  τους  Ευρωπαίους  που είχαν προσλάβει  την παραποιημένη αίσθηση  της ελληνικότητας.

Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΛΟΓΙΚΗ

[ Η  διαλεκτική είναι  τόσο  αναγκαία σήμερα όσο σπουδαία  υπήρξε, όταν είκοσι πέντε αιώνες πριν, την καθιέρωσε  η αρχαία  ελληνική διανόηση. Δεν είναι μόνο τρόπος συνομιλίας, δρόμος έρευνας, μέθοδος ερμηνείας των  φαινομένων ή έννοια και μορφή του σκέπτεσθαι, αλλά αποτελεί την βαθύτερη ουσία  της ανθρώπινης ύπαρξης. Η  διαλεκτική, που είναι πρώτιστα διάλογος, αντιλογία, αντίφαση και που έχει βαθύτατη  εσωτερική  σχέση με τη γλώσσα, υπάρχει στο "λόγο" ως ομιλία  και στο "λόγο" ως νόημα και συνείδηση. ]

Γενικότερα ο όρος διαλεκτική υποδηλώνει την αντιπαραβολή των αντιθέσεων και την ανάπτυξη του διαλόγου τους, με αποτέλεσμα την άρση, την εναρμόνιση ή τη νέα σύνθεσή τους. 

Η  διαλεκτική  στην κλασική  αρχαιότητα

Η διαλεκτική υπήρξε μέθοδος τόσο των αρχαίων σοφιστών όσο και του Πλάτωνα. Ενώ όμως οι σοφιστές τη χρησιμοποίησαν ως μέθοδο απόδειξης της υποκειμενικής «δόξας» (γνώμης) κατά τη διαλογική πάλη και τη δίδαξαν ως ρητορική τέχνη, απαραίτητη στους πολιτικούς αγορητές της αθηναϊκής δημοκρατίας, o Πλάτων τη θεώρησε ως μέθοδο για την εύρεση της αντικειμενικής αλήθειας. Κατά την πλατωνική διαλεκτική, η οποία δεν παύει να αποτελεί τέχνη του διαλόγου, όπως δείχνει η μορφή των πλατωνικών έργων, ο σκοπός που επιδιώκεται είναι η πρόσβαση στην ανώτατη πραγματικότητα, την ιδέα. Αυτό επιτυγχάνεται με την εναλλαγή ανάλυσης και σύνθεσης των εννοιών, με τη διαδοχική προσθήκη θετικών και αρνητικών κατηγορημάτων στις συζητούμενες έννοιες, έως την τελική άρση των αντιθέσεων μέσα από την αποκάλυψη του υποκρυπτόμενου απόλυτου, της ιδέας, όπου δεν υφίστανται αντιθέσεις.

O Αριστοτέλης παραμέρισε αργότερα τη διαλεκτική μέθοδο, στο πλαίσιο της επιδίωξής του να διατυπώσει τις σταθερές αρχές της ορθής λογικής μεθόδου. Οι αρχές αυτές ανάγονται βασικά στην αρχή της ταυτότητας: έγκυρος είναι ένας συλλογισμός που στο συμπέρασμά του περικλείει ακριβώς τα στοιχεία που περιέχονται στις «προκείμενες» προτάσεις. Σκέπτομαι σωστά, όταν η σκέψη μου παραμένει σύμφωνη με τον εαυτό της. Στην αρχή αυτή στηρίζονται τα μαθηματικά καθώς και καθετί πραγματικό, κατά τον Αριστοτέλη: πραγματικό ov είναι μόvo αυτό που συμφωνεί με τον εαυτό του, ενώ όπου υπάρχει αντίθεση υπάρχει και κίνηση, όχι όμως και το πραγματικό ον, το αντικείμενο της επιστήμης.

Έτσι, στον κλασικό ιδεαλισμό όλα απορρέουν από ένα αιώνιο σταθερό ον, συνήθως από τον Θεό. Ωστόσο, και ο κλασικός υλισμός αναγνωρίζει το κύρος της αρχής της ταυτότητας· με βάση πρωταρχικά σταθερά στοιχεία (π.χ. άτομα) επιδιώκεται να περιγραφεί κάθε ειδικό ον, να ανευρεθούν μέσα του αυτά τα στοιχεία και να ερμηνευθεί με αναγωγή σε αυτά.

Η  λογική  ως  μη διαλεκτική σκέψη

Γενικά, κατά τη μη διαλεκτική σκέψη, από το όμοιο εξάγεται το όμοιο, χωρίς δυνατότητα ουσιαστικής ανανέωσης. Η παραδοχή, όμως, ότι η λογική διέπεται από την αρχή της ταυτότητας δημιουργεί ένα δίλημμα σε σχέση με την κίνηση και την ανανέωση: είτε την αρνείται κανείς, τη βλέπει ως ασήμαντη περιπέτεια, απλή φαινομενικότητα, ως ασταθές γίγνεσθαι στο οποίο αντέτασσαν οι αρχαίοι το σταθερό ον, είτε την αναγνωρίζει ως μέρος της πραγματικότητας αλλά θεωρεί αδύνατη την προσέγγιση και τη νόησή της με τη λογική.

Η τελευταία αυτή άποψη αποτελεί τη βάση της διδασκαλίας του Μπερξόν, που δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην έννοια της «διάρκειας», αρνείται στη λογική (και πάλι υπό την έννοια ότι αυτή καθορίζεται από την αρχή της ταυτότητας) την αρμοδιότητα να διεισδύει στην ουσιαστική όψη της πραγματικότητας και την υποκαθιστά με μια βαθύτερη ανθρώπινη γνωστική δύναμη, την ενόραση.

Η  νεότερη  και σύγχρονη διαλεκτική  λογική (θέση-αντίθεση-σύνθεση)

Αυτό ακριβώς τo δίλημμα επιχειρεί να ξεπεράσει η διαλεκτική λογική. Η λογική αυτή αρνείται την αρχή της ταυτότητας ως στεγανό καθοριστικό πλαίσιο της νόησης και υποστηρίζει τη θέση ότι από το όμοιο μπορεί να προκύψει λογικά το ανόμοιο.

Η πρώτη διατύπωση των διαλεκτικών θέσεων, όπως νοούνται σήμερα, ανάγεται στον Ηράκλειτο τον Εφέσιο και στον μαθητή του, Πρόκλο. Η εισήγηση, όμως, και η συστηματική επεξεργασία της διαλεκτικής λογικής στους νεότερους χρόνους είναι έργο του Χέγκελ. Εξετάζοντας την ιστορία της φιλοσοφίας, o Χέγκελ κατέληξε στη διαπίστωση ότι κάθε φιλοσόφημα είναι αναγκαστικά μερικό· ικανοποιεί το πνεύμα μερικώς, γιατί φωτίζει μία όψη της πραγματικότητας, το απογοητεύει όμως από την άλλη πλευρά, γιατί το πνεύμα διαβλέπει την ανεπάρκεια της συγκεκριμένης ερμηνείας. Προκύπτει έτσι η τάση γέννησης μιας αντίθετης άποψης, για να πληρωθεί το κενό: η «θέση» κυοφορεί την «αντίθεση». Η αντιπαράθεση όμως θέσης και αντίθεσης δεν ικανοποιεί και πάλι το πνεύμα, καθώς τα επιχειρήματα που προβάλλει η καθεμία από την πλευρά της είναι έγκυρα καθαυτά, αλλά ασυμβίβαστα μεταξύ τους. Η αντίθεση αυτή κινείται έτσι προς το ξεπέρασμά της μέσα σε μια νέα νοητική σύλληψη, που περιέχει ως ανώτερη ενότητα τις δύο προηγούμενες: αυτή είναι η «σύνθεση». Η σύνθεση αυτή δεν πρέπει με κανέναν τρόπο να συγχέεται με τον συμβιβασμό των αντιθέσεων· είναι μία ολότελα νέα σύλληψη και όχι μία λίγο ή πολύ εκλεκτική ανάμειξη των αντιθέσεων. Η νέα άλλωστε αυτή σύνθεση αποκαλύπτεται με τη σειρά της ανεπαρκής, διεγείρει σε ανώτερη βαθμίδα μια νέα αντίθεση, ύστερα μια νέα σύνθεση κ.ο.κ.

Έτσι, ο διάλογος μαθητών και δασκάλου των πλατωνικών έργων γίνεται διάλογος μεταξύ διαδοχικών φιλοσοφημάτων και παραπέρα μεταξύ των αντίθετων στοιχείων κάθε έννοιας, ως σύγκρουση αρχικά, και ως σύνθεση στη συνέχεια. Η αντιθετική αυτή κίνηση προέρχεται από την τάση για καθολική ενότητα, για ολότητα, την οποία κανένα μερικό στοιχείο δεν μπορεί να πραγματοποιήσει. Η διαλεκτική πορεία είναι, κατά τον Χέγκελ, νόμος του πνεύματος αλλά και της πραγματικότητας, που στην ιδεαλιστική της μορφή ταυτίζεται με το πνεύμα, τον «λόγο»· πραγματικότητα είναι το πνεύμα που αποκτά σταδιακά συνείδηση του εαυτού του στην ιστορική διαδικασία.

Η άποψη αυτή αντιμετωπίστηκε κριτικά από τον Μαρξ, κατά τον οποίο η διαλεκτική των αντιθέσεων ενυπάρχει στην ίδια την αντικειμενική πραγματικότητα και αντανακλάται στην ανθρώπινη συνείδηση, υπό ορισμένες προϋποθέσεις που φέρνουν σε επαφή και συσχετισμό τον άνθρωπο με την πραγματικότητα αυτή. Ο Ένγκελς στη Διαλεκτική της φύσης (Naturdialektik) υποδεικνύει ότι η ίδια η διαδικασία και νομοτέλεια των φυσικών φαινομένων έχει διαλεκτικό χαρακτήρα, και συνεπώς μόνο με τις διαλεκτικές μεθόδους μπορεί η σκέψη να κατανοήσει τα φαινόμενα αυτά. Η μαρξιστική διαλεκτική, ο διαλεκτικός υλισμός, αποβλέπει, όπως έχει ειπωθεί, να «στηρίξει την εγελιανή διαλεκτική στα πόδια της».

Ο Σαρτρ στην Κριτική της διαλεκτικής λογικής (Critique de la raison dialectique) αποδίδει στην ανθρώπινη υποκειμενικότητα τον διαλεκτικό χαρακτήρα της σκέψης· η μετάβαση από το αντίθετο στο αντίθετο για χάρη της ολικής ενότητας έχει νόημα, κατά τον Σαρτρ, για το ανθρώπινο υποκείμενο, ενώ οι διαλεκτικές διαδικασίες στον οικονομικό ή κοινωνικό τομέα προκύπτουν από το γεγονός ότι πρόκειται για την ανθρώπινη πρακτική δράση, έστω και αλλοτριωμένη. Ανεξάρτητα, πάντως, από τις διάφορες απόψεις και τους προβληματισμούς ή αμφισβητήσεις που διατυπώνονται σχετικά με τη διαλεκτική μέθοδο, υπάρχει στην επιστημονική πράξη μια γενική παραδοχή, ότι οι παραδοσιακές αρχές της τυπικής αριστοτελικής λογικής δεν επαρκούν στη σύγχρονη επιστημονική μεθοδολογία και ότι η διαλεκτική αντίληψη των αντιθέσεων και της κίνησης είναι αναγκαία για την ερμηνεία των πολυσύνθετων ενοτήτων και των σχέσεών τους, τόσο στα φυσικά όσο και στα κοινωνικά φαινόμενα.

πηγή: science archives

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ - "ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΙΔΙΩΤΙΚΑ"

Μια  λογοτεχνική  και φιλοσοφική επιτομή  για  τον ελληνικό πολιτισμό, ένας  ύμνος  για  τον ελληνικό κοινοτισμό

Το  πεζό  αυτό  κείμενο  του  Οδυσσέα  Ελύτη (Τα  δημόσια  και  τα ιδιωτικά)  αποτελεί  μια  λογοτεχνική  και  φιλοσοφική  επιτομή  για  τον ελληνικό πολιτισμό, έναν ύμνο  για  τον ελληνικό  κοινοτισμό. Συμπυκνώνει  όλα  εκείνα  τα  στοιχεία  που συνθέτουν  τον  κατάσπαρτο  τούτο  εδώ  με αναρίθμητες  πολύχρωμες  νησίδες  τόπο  στον οποίο  αγκιστρώνεται  κάθε  σημάδι

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ - Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΛΗΨΗ

Θεωρούν  πολλοί  ότι  ο  όρος  ελληνικότητα  αποτελεί ιδεολόγημα  και  κατασκευασμένη  κοινωνική  φαντασίωση  μιας  παράδοσης  χωρίς νόημα  και  ότι  δεν αντέχει  σε  μια  ορθολογική θεώρηση  των πραγμάτων  ούτε  την βάσανο  οποιασδήποτε  μορφής  της  κριτικής  σκέψης. Αγνοούν  μια  μοναδική σύλληψη  που  αποτέλεσε  τρόπο  του βίου  (όχι  εικασία, είναι  βίωμα ζωής)  και  δεν γνωρίζουν  ότι  ο  ελληνικός  κοινοτικός  τρόπος  είναι  η   πιο  συμβατή  με τον ανθρωπισμό  αφήγηση  για το  πώς  θα μπορούσε  να υπάρχει  ο κόσμος  και τα όντα.  Η  ελληνικότητα, ο  ελληνικός  κοινοτικός  δημοκρατικός  τρόπος  του βίου, μια  πολιτιστική παράδοση  περίπου  3500  χρόνων  αποτυπώνεται   ξεκάθαρα  σε  όλες  τις  κλασσικές  μορφές  της  ελληνικής τέχνης.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ (ΒΙΝΤΕΟ) ΧΡΗΣΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ - Ο ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΛΗΘΗΣ ΒΙΟΣ

Ο  Χρήστος  Γιανναράς, στη συνέντευξή  του  σε δύο  νέους  δημοσιογράφους, μιλά  για  την κατάσταση  στην οποία  περιήλθε  ο ελληνισμός  μετά  την ίδρυση  του ελληνικού κράτους  και  μιλά  για την μεγάλη παράδοση  κοινοτισμού  που απεμπόλησαν  οι Έλληνες. Οι  αναφορές  και το έργο  του Χρήστου Γιανναρά  για  τον ελληνικό κοινοτισμό  και την ελληνικότητα  αποτελούν τη βάση, το θεμέλιο  για  τη  συγκρότηση  μιας  ποιοτικής πολιτικής  νοοτροπίας  απαραίτητης  για  την  δημιουργία  μιας  δημοκρατικής  κοινοτικής  πολιτείας, γιατί  συλλαμβάνει  με πρωτότυπο  τρόπο  την  καίρια  σύνθεση  όλων των δημιουργικών πλευρών  του ανθρώπινου  πολιτισμού  και ανθρωπισμού, συνδέοντας  την τέχνη,  την  επιστήμη  και  τη φιλοσοφία  με την  πολιτική  ενατένιση  του  κοινωνικού όντος.

Σύμφωνα  με  τον Χρήστο  Γιανναρά,  το ελληνικό κράτος  και  οι δομές  με τις οποίες  συγκροτήθηκε  μετά την επανάσταση  είχαν  ως  βάση  δύο  παράγοντες  που καθόρισαν  το σύγχρονο είναι  του ελληνισμού, τον μεταπρατισμό  και την μίμηση. Οι  Έλληνες (κυρίως  το  εγχώριο  πολιτικό  κατεστημένο),  μετά  την ίδρυση  του  κράτους  τους,  θεώρησαν ότι,  για  να  ξαναβρούν  την παλιά  αίγλη  και  να  βρουν  την ταυτότητα που έχασαν, έπρεπε  να  μιμηθούν  τους  ευρωπαϊκούς  λαούς  που  υποτίθεται  ότι είχαν μυηθεί  στα  ελληνικά γράμματα   και  στη  αρχαία  δημοκρατία (θεωρία της  κοραϊκής  μετακένωσης). Οι  δυτικοί  όχι μόνο δεν προσέλαβαν  τον

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ - Η ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΤΡΟΠΟΥ (ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ) ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Ισχυρίζονται πολλοί  ότι σε ένα πολίτευμα  άμεσης  δημοκρατίας με δημοψηφίσματα οι πολίτες κρίνονται, ως επί το πλείστον, "ελλιπείς επάρκειας και ενημέρωσης" για να αποφασίζουν οι ίδιοι για το μέλλον τους. Ας  προσέξουμε ποιοι το υποστηρίζουν αυτό. Οι υπέρμαχοι του  αντιπροσωπευτικού  συστήματος. Έμμεσα ομολογούν ότι οι ίδιοι κρίνουν τον εαυτό τους  πολίτη ανεπαρκή να αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να αποφασίζει για το μέλλον του τόπου του. Τότε με ποια ηθική νομιμότητα και ποια ορθολογικά επιχειρήματα ισχυρίζονται ότι είναι σίγουροι ότι αυτοί οι λίγοι πολιτικοί που παίρνουν τις αποφάσεις γνωρίζουν και κρίνονται άτομα επαρκούς ενημέρωσης για τους νόμους που ψηφίζουν; 

Η ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΕΝ  ΑΡΧΗ  

Ο  εποικοδομητισμός,  ως  μια  ολοκληρωμένη  στρατηγική  διδασκαλίας  στην εκπαίδευση,  αποτελεί  βασική  παράμετρος  για  την  συγκρότηση  μιας  άλλης  παιδείας  ανθρωπιστικής  και  δημοκρατικής  που ανυψώνει  σε  ένα  ανώτερο  ποιοτικό  επίπεδο  πολιτισμού  την οργάνωση  και διεύθυνση  της  σχολικής  κοινότητας. Μετέρχεται  συνεργατικές μεθόδους  διδασκαλίας, γιατί  θεωρεί  ότι η  γνώση  εδραιώνεται  και  αληθεύει  μέσα  στην ομάδα, τη  σχολική κοινότητα.

Η  εποικοδομητική  φιλοσοφία  της παιδείας  προκρίνει  τη συγκρότηση  εκείνου  του πολίτη  που  κρίνουμε  την  παρουσία  του θεμελιακή  και καθοριστική  για  την  ανάπτυξη  και δημιουργία  μιας  δημοκρατικής  πολιτείας  που  εδραιώνεται  από  ενεργούς  σκεπτόμενους  πολίτες  οι  οποίοι

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ - Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ "ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΑΤΟΜΟ" - Η ΠΟΡΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΣΤΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΑΤΟΜΟ

Το προατομικό  στάδιο  του ανθρώπου

Όταν γεννιέται  ο άνθρωπος,  η  ψυχονοητική  του  υπόσταση  έχει  τη μορφή  του προατόμου. Το προάτομο  είναι  το  υλικό, το  βιολογικό  και  οργανικό, δηλαδή,  στοιχείο  του ανθρώπου  που  επηρεάζει ολοκληρωτικά  την ατομική ύπαρξη  στην διάθεση  για  κυριαρχία,  αυτοσυντήρηση  και  εκπλήρωση  των υλικών απολαύσεων. Το  προάτομο  δεν συνειδητοποιεί  καν ότι υπάρχει, γιατί  στην αρχή  της ζωής  του  ο άνθρωπος  δεν έχει ακόμα  βιώσει  την  κοινωνική  εμπειρία  και την  συναναστροφή  με τους άλλους  και  σημασία  έχει για αυτόν  μόνο  οτιδήποτε περιστρέφεται  γύρω από  το εγώ  του, τον εαυτό  του  ικανοποιώντας  αποκλειστικά  τις  δικές  του  ανάγκες.

ΠΥΡ ΚΑΙ ΛΟΓΟΣ - Ο ΠΡΟΜΗΘΕΪΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΩΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

Ο  Προμηθέας  αποτέλεσε  για  την  ανθρωπότητα  τον πατέρα  του  ανθρώπινου  πολιτισμού, αυτόν που εκμαίευσε  από το Χάος της  Θεϊκής  κυριαρχίας  την τάξη  και το λόγο. Η φιλοσοφία της  ελληνικής μυθολογίας είναι γέννημα-θρέμμα  του φυσικού  λόγου, που ξεδιπλώνεται  μέσα  στο ανθρώπινο πνεύμα. Κυριολεκτικά όμως  φανερώθηκε  ως  έλλογη  θέαση  στα  πέλαγα και τους βράχους της ελληνικής γης.

Ο Κρόνος ήταν και είναι,  για  τους  Έλληνες  ο  ρέων  χρόνος, ήταν και είναι  αυτός  που  πάντοτε ρίζωνε  μέσα  στα πράγματα, τα μετέβαλλε, τα εγκιβώτιζε  μέσα  στην περατότητα  και την ατέρμονη διαμάχη της γέννησης, της  εξέλιξης  και του θανάτου. Ο Δίας  ήταν  και είναι, για τους Έλληνες,  η  σκέψη, ο στοχασμός,  που  σταματούσε  το χρόνο, προκειμένου  να  άρει  την ασταμάτητη  κίνηση

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΟΡΝΗΛΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ (ΒΙΒΛΙΟ)

Ο  Κορνήλιος Καστοριάδης  αποτέλεσε  έναν  από  τους πιο διακεκριμένους  Έλληνες  στοχαστές  και  χάραξε  το όνομά  του   με  το ιδιαίτερο  μοναδικό  ύφος  και  τον  ρηξικέλευθο  λόγο  του  στη διεθνή  φιλοσοφική  και πολιτική σκέψη. Πρώτιστο αντικείμενο  των  γραπτών  του  ήταν  ο  άνθρωπος  και το  κοινωνικό  φαινόμενο. Διακρίθηκε  για  την  οξύνοια  και  την απαράμιλλη  δεινότητα  αποτύπωσης  πτυχών  του επιστητού  που συνέτειναν  στη  βαθιά  διαχρονική  και  συγχρονική  μελέτη  ανθρωπολογικών,  φιλοσοφικών, ψυχαναλυτικών, πολιτικών, κοινωνιολογικών   χαρακτηριστικών της  ανθρώπινης ιστορίας.

Από  τα τέλη της δεκαετίας  του 1970  κεντρικό  θέμα  των αναζητήσεών του  τέθηκε  η  άμεση δημοκρατία,  ο κοινοτισμός  και  η  συγκρότηση  του αυτόνομου  πολίτη,  στοιχεία  που  συναντήσαμε  στην  αρχαία Αθήνα  του 5ου  π.Χ  αιώνα.

Στο  πολύμορφο  πλούσιο  και  μοναδικά  ποιοτικό  συγγραφικό  του έργο  αναδεικνύει  νέες  επιστημονικές  θεωρήσεις  και  επισημάνσεις  με τη δημιουργία  νέων όρων  και ορισμών που ανακαθορίζουν  θεμελιακά  την αντίληψή  μας  για  την πολιτική, την δημοκρατία, την κοινωνία  και τον άνθρωπο. Όροι  και  έννοιες  που δεσπόζουν  στη  φιλοσοφική του αντίληψη και σκέψη  είναι  η  φαντασία, το  κοινωνικό  φαντασιακό, ο ανακλαστικός  στοχασμός, η άμεση  δημοκρατία, η κοινότητα,  η  ατομική  και  συλλογική αυτονομία.

ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟ - Η ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ 1920 [ΕΙΚΟΝΕΣ]

[ Η  τέχνη, όπως  η φιλοσοφία  και η θρησκεία,  έλεγε  ο Χέγκελ,  έχουν τη  δυνατότητα να  υπερβούν, να  νικήσουν  το χρόνο  και  να  αποτυπώσουν  την πορεία  που διαγράφει  η ανθρώπινη ιστορία  και  το πνεύμα  της,  η ιστορία  της φύσης και του κόσμου.]

Επί 30 χρόνια ο Μπουασονά φωτογράφιζε την Ελλάδα μαζί με τον συνοδοιπόρο του Ντανιέλ Μπο-Μποβί, πρύτανη της Σχολής Καλών Τεχνών της Γενεύης.

Μας άφησε έτσι πολύτιμες εικόνες από μια Αθήνα που είναι σήμερα άγνωστη σε πολλούς: μια πρωτεύουσα με ποτάμια, χωματόδρομους, νεοκλασικά αρχοντόσπιτα και φτωχικά λασπόσπιτα.

Το έργο του θεωρείται πρωτοποριακό και καθοριστικό για την εξέλιξη της Ελληνικής φωτογραφίας κατά τον 20ό αιώνα. Η οικογένειά του καταγόταν από τη νότια Γαλλία, από τη Λιβρώνα, ένα χωριό κοντά στη Μασσαλία. Τότε που στη Γαλλία το κλίμα για τους προτεστάντες είχε γίνει εχθρικό, οι πρόγονοί του - μαζί με πολλές άλλες οικογένειες - αναγκάστηκαν να καταφύγουν στη Γενεύη της Ελβετίας.

Η καταγωγή της οικογένειας έκανε τον Φρεντ να πιστεύει πως ήταν απόγονος γενναίων Ελλήνων θαλασσοπόρων που είχαν εγκατασταθεί εκεί, κοντά στις εκβολές του Ροδανού.

Ίσως το τελικό σίγμα που έχει στην πραγματικότητα το όνομά του Boissonnas να είναι απομεινάρι και δείγμα ενός Έλληνα χαμένου για την Ελλάδα, που όμως τη στήριξε σε όλη του τη ζωή, με πράξεις κυρίως και όχι μόνο με λόγια.

Ο πατέρας του Φρεντ άσκησε στην αρχή το επάγγελμα του χαράκτη, η αδυναμία του όμως ήταν η φωτογραφία. Αυτή η αγάπη - που την κληρονόμησαν οι γιοι του - ήταν η αιτία που, αργότερα, άνοιξε στούντιο στη Γενεύη.

Ο Φρεντ(ερίκ) Μπουασονά γεννήθηκε το 1858. Ήταν το πρώτο από τα τέσσερα παιδιά του Ανρύ και της Σοφί. Πολύπλευρο ταλέντο ο Φρεντ, κατάφερνε να συνδυάζει τα σπορ - ο αλπινισμός ήταν η μεγάλη του

ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ - ΤΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Καρλ  Ρότζερς

Κατά  το  τις αρχές  του 20ου  αιώνα  κυριάρχησαν  στην  ψυχολογία  και στην παιδαγωγική  της  διάσταση  οι  ψυχολογικές θεωρίες  της  ψυχανάλυσης  του Φρόυντ  και  οι  συμπεριφοριστικές  θεωρίες. Η  φροϋδική  ψυχανάλυση  και  οι ψυχαναλυτές  γενικότερα  εστίασαν  και  ασχολήθηκαν  με τις  ανθρώπινες  παρορμήσεις  που  προέρχονταν  από  τα  τρία, κατά  το Φρόυντ,  ψυχονοητικά επίπεδα  του  ασύνειδου, του προσυνείδητου  και του συνειδητού, για  να τονίσουν  τη  σημαντική  συμβολή  στη  συγκρότηση  της  ανθρώπινης συμπεριφοράς  εγγενών  και  εσωτερικών  δυνάμεων  του ανθρώπου. Οι  συμπεριφοριστές  εστίασαν  και  μελέτησαν  τις περιβαλλοντικές  συνθήκες  προκειμένου  να  εκμαιεύσουν  από αυτές  τις αιτίες  που συντελούν  στη διαμόρφωση  της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Οπωσδήποτε  και οι δύο  σχολές  ασχολήθηκαν  με μια  μόνο παράμετρο που  καθορίζει  σε  ένα βαθμό  τους όρους  και τις  αιτίες  της  συμπεριφοράς. Η πρώτη  σχολή (ψυχαναλυτική) θεώρησε  σημαντικούς  παράγοντες  τους  γενετικούς (ενδογενείς)  στη διαμόρφωση  της συμπεριφοράς  και η δεύτερη (μπιχεβιοριστική) τους  περιβαλλοντικούς  και εξωτερικούς

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

Σύμφωνα  με τον Otto  Dietrich, οι  υλιστικές  ιδεολογίες  επάνω  στις οποίες  βασίστηκε  ο σύγχρονος κόσμος, έχουν  κοινή  αφετηρία  και  κοινό προσανατολισμό. Το  άτομο  είναι  το  μέτρο  όλων των πραγμάτων, όχι ο άνθρωπος. Το  άτομο  και  οι  παντοίων ειδών  απολαύσεις  του  είναι  η αφετηρία  και  μοναδικός  σκοπός. Κατά  τον ίδιο  η κρίση  που βιώνουμε σήμερα  είναι κρίση  του  νεωτερικού  ατομικισμού.

"Και όπως η ίδια η ζωή, δημιουργεί νέους προσανατολισμούς, απομακρύνεται από τη θεοποίηση του ατόμου και ωθείται προς την Κοινότητα...". Ο Otto Dietrich γράφει μεταξύ άλλων για τον ατομικισμό: "Η ατομικιστική σκέψη έχει σαν βάση τη συνείδηση του ατόμου ως του μοναδικού πραγματικού γεγονότος που είναι δεδομένο και αυτήν θεωρεί κυρίαρχη στον κόσμο. [...] Ο

ΕΓΕΛΙΑΝΗ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ - Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΦΑΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ

           

Η  λογική  του Χέγκελ  ως μεταφυσική

Ο  Χέγκελ  πίστευε  σε  μια ενότητα  του νοείν και  του είναι. Δηλαδή  ότι  είναι  δυνατόν  η ανθρώπινη νόηση  να  συλλάβει  την πραγματικότητα  των όντων, του κόσμου  και της λειτουργίας του. Ότι  το  είναι,  ο κόσμος, η πραγματικότητα  γύρω μας  μπορεί  να  γίνει  μια διαδικασία  κατά την οποία  ο άνθρωπος  ή  κάτι  συλλαμβάνει  τις  διάφορες  καταστάσεις  της ύπαρξής  του  μέσα από  την εξελικτική  πορεία  μέσα  στο χρόνο  ενοποιώντας  στην ταυτότητά  του  όλα  εκείνα τα στοιχεία  που  χαρακτήριζαν κάθε  μεταμόρφωση-μεταβολή  του.  Κάτι  τέτοιο  επιτυγχάνεται  με τον αποφατισμό, μας λέει ο Χέγκελ.

Ο  αποφατισμός, γνωστός  περισσότερο  με τον χαρακτηρισμό  "αρνητικότητα", στον Χέγκελ  είναι μια  αέναη  σχέση  ανάμεσα  στις  χαρακτηριστικές  ιδιότητες  ενός  όντος, ενός  πράγματος  και  τις αντιθετικές  ή  συμπληρωματικές   σε  αυτές. Η  εγελιανή  διαλεκτική  διαδικασία  αντλεί  την κινητήριο   δύναμή  της  από  την πίεση  λοιπόν  να  υπερβεί  την αρνητικότητα αυτή.

Η  διαλεκτική  εδώ  είναι  μια  διαδικασία  μέσα  σε  έναν κόσμο  όπου ο τρόπος  ύπαρξης  των ανθρώπων  και των πραγμάτων  είναι καμωμένος  από αντιθετικές σχέσεις, με τέτοιο τρόπο  που κάθε επιμέρους  περιεχόμενο  ή  χαρακτηριστικό  να  μπορεί  να ανελιχθεί, να  αναδειχτεί αποκλειστικά  περνώντας  από  το αντίθετό  του. Το  "αντίθετό"  του  είναι  συμπληρωματικό  τμήμα του πρώτου, και ολόκληρο το περιεχόμενο  είναι  το σύνολο  όλων των αντιθετικών σχέσεων που υπάρχουν σε  αυτό.

Με  πιο  απλά λόγια, ας  πάρουμε  ένα  πράγμα, ένα αντικείμενο που θέλουμε  να το  γνωρίσουμε, να το  μελετήσουμε  να καταλάβουμε  τις ιδιότητές  του  που το  διακρίνουν  από  άλλα αντικείμενα. Αν θέλουμε  να  διακρίνουμε  το συγκεκριμένο  πράγμα, το επιτυγχάνουμε  αρκεί  να απαριθμήσουμε τις ιδιότητές  του. 

Το  παράδειγμα

Για  παράδειγμα, έστω  ότι  έχουμε  ένα τραπέζι. Το  τραπέζι  που βρίσκεται  εδώ  σε  αυτό το δωμάτιο  χρησιμοποιείται  ως γραφείο  και έχει  σκουροκάστανο  λούστρο, είναι βαρύ, ξύλινο κ.λπ. Το  να είναι  ένα τραπέζι  με  τα ανωτέρω χαρακτηριστικά  δε  σημαίνει  το ίδιο  με το να λέμε ότι είναι απλώς  ένα τραπέζι. Μιλάμε ήδη για κάτι  συγκεκριμένο. Το τραπέζι  δεν είναι  κάποια  από τις ιδιότητες αυτές (σκουροκάστανο, βαρύ, ξύλινο κ.λπ)  ούτε  είναι  απλά  το υλικό  τους άθροισμα. Οι επιμέρους ιδιότητες, κατά τον Χέγκελ  είναι συγχρόνως  και η άρνηση  του τραπεζιού. Δηλαδή  δεν είναι  δυνατόν  οι συγκεκριμένες ιδιότητες  αυτές  να ορίζουν  την  ολοκληρωμένη ταυτότητα  του τραπεζιού, αλλά  μόνο ένα μέρος  του.

Οι  προτάσεις  αυτές  έχουν την τυπική λογική  δομή  του Α  ίσον  Β. Τι  σημαίνει  αυτό; Ότι  η πρόταση  "το τραπέζι είναι  σκουροκάστανο κ.λπ" λέει ταυτόχρονα  ότι  το τραπέζι  είναι κάτι  που δεν είναι ο εαυτός  του (να η άρνηση). Αυτή  είναι  η πρώτη  αφηρημένη μορφή  με την οποία εκφράζεται  η  αρνητικότητα  όλων των  πεπερασμένων  πραγμάτων. Το ίδιο το είναι  κάποιου πράγματος  εμφανίζεται  ως κάτι  άλλο, σαν κάτι διαφορετικό  από  το πράγμα. Το πράγμα, το ον, μας  λέει ο Χέγκελ, υπάρχει  στην "ετερότητά"  του, στο  άλλο του (Anderssein).

Ένα  πράγμα  δε μπορεί  να κατανοηθεί  μέσω των ιδιοτήτων  του,  χωρίς  αναφορά  σε  άλλες ιδιότητες  οι οποίες  αποκλείονται  από αυτές  που κατέχει. Η έννοια  "ξύλινο"  έχει νόημα  π.χ μόνο διαμέσου  της  συσχέτισής  της  με κάποια άλλη έννοια,  "μη ξύλινη". Δηλαδή  η έννοια  του "ξύλινου"  συλλαμβάνεται  από τη διάκριση ότι υπάρχουν αντικείμενα, πράγματα  που μπορεί  να είναι σιδερένια, πλαστικά κ.λπ. Όπως  και η  έννοια  "σκουροκάστανο" (χρώμα)  μπορεί  να νοηθεί σε  σχέση με την ύπαρξη άλλων χρωμάτων (μπλε, πράσινο κ.λπ). Το  σύνολο  των αρνήσεων, των ιδιοτήτων  που  δεν  τα έχει ένα πράγμα  είναι άπειρο.

Άρα  μιλάμε για απειρότητα  σχέσεων. Το  κάθε πράγμα  πρέπει  να εννοηθεί  σε  σχέση  με  άλλα πράγματα. Αυτό  το βλέπουμε καθημερινά  στη ζωή  μας. Ας  φανταστούμε  το κινητό  που θέλουμε να αγοράσουμε. Πόσες  συγκρίσεις  θα κάνουμε  με  άλλα  κινητά  ως  προς τις ιδιότητες  και  τις δυνατότητες  που έχουν; Πάρα πολλές. Διαχρονικά όμως θα κάνουμε συγκρίσεις  άπειρες  ως προς την έννοια  "κινητό",  σε  σχέση  δηλαδή  με όλα  τα κινητά  που κυκλοφόρησαν  μέσα  στην ιστορία και  σε  σχέση  με εκείνα που  σκεφτόμαστε  για  τις μελλοντικές  τους  δυνατότητες.  

Η  δυνατότητα  του ανθρώπου  να συλλάβει  τον πραγματικό  εαυτό  του

Το  ον  λοιπόν για το οποίο  γίνεται λόγος  μπορεί  να είναι  και ο άνθρωπος. Όταν μας  λέει  ο Χέγκελ  ότι  και  ο άνθρωπος  βρίσκει  μέσα  από  την  ετερότητά του, μέσα  από  τον  άλλο  την ταυτότητά  του,  τι εννοεί; 

Το  ίδιο ακριβώς  συμβαίνει και  με τις ανθρώπινες σχέσεις. Το  άτομο  μόνο  του χωρίς  τη σύναψη   διαπροσωπικών  ή  φιλικών  σχέσεων, χωρίς  την ένταξή  του  σε  μορφές κοινοτήτων (οικογένεια, γειτονιά, σχολείο, κοινωνικός  χώρος  εργασίας, ενεργό  μέλος συλλόγου κ.λπ), χωρίς  την  ζύμωσή  του  στη συνάντηση  με τον άλλο αδυνατεί  να  βιώσει  πλευρές  της ανθρώπινης  ουσίας  και οντότητας, προκειμένου  να συλλάβει  το όλον, τον έσω  ιδανικό άνθρωπο, ένα  καθολικό  νόημα  για  την ύπαρξη. Μάλιστα,  η δυνατότητα  αυτή, δηλαδή  το να σχετίζεται  με τους  άλλους  και να αποκτά,  κατά  τη σύναψη των σχέσεων αυτών,  γνώσεις, σκέψεις,  κρίσεις  και  εμπειρίες αλλότριες, διαφορετικές  από αυτόν,  καθίσταται  μια μορφή ελευθερίας, γιατί  έτσι  επιτυγχάνει  να συλλαμβάνει  κανείς  άπειρους  τρόπους  να σκέφτεται, να  κρίνει, να δρα, να  ζει  ή  να υπάρχει. 

Βιβλιογραφία:

"Λόγος  και επανάσταση", του Χέρμπερτ  Μαρκούζε

        

ΧΕΓΚΕΛ - ΤΟ AΡΧΑΙΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΩΣ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΕΝΟΣ ΕΘΝΟΥΣ (VOLKGEIST)

                  

Ο  Χέγκελ (ή  Έγελος) πάσχιζε  με ζήλο  να  ξανασυλλάβει  τη δύναμη  εκείνη  που  είχε  παραγάγει  και  συντηρήσει  στις  αρχαίες  ελληνικές  πόλεις  τη  ζωντανή   ενότητα  όλων των σφαιρών του  πνευματικού  πολιτισμού  και  είχε  γεννήσει  την ελεύθερη ανάπτυξη  όλων των δυνάμεων  του "έθνους". Ο  Χέγκελ  έκανε λόγο  για  μια  κρυμμένη δύναμη, που την ονόμαζε  Volkgeist, που  σήμαινε  το "πνεύμα  του λαού  ενός  έθνους".

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ - Ο ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΑΤΕΝΙΖΕΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Ψηφιακή αναπαράσταση του Παρθενώνα, όπως ακριβώς ήταν τον 5ο αιώνα.

Α. Ορθολογική ανθρωποκεντρική οργάνωση του κόσμου - Ούτε  συντηρητισμός  ούτε  προοδευτισμός 

Αν  θέλουμε  πραγματικά  όλοι εμείς  οι σύγχρονοι  Έλληνες  να προωθήσουμε  τον αγνό, τον  αληθινό, τον ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ  ΕΛΛΗΝΙΚΟ  ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟ  που  απαιτούν  οι  μετανεωτερικοί  καιροί,  δε  θα πρέπει  σε  καμιά  περίπτωση  να  είναι  συντηρητικός  με  δογματικές  εμμονές  στην  παράδοση  και  τη νοσταλγία επαναφοράς  ενός  ιστορικού  παρελθόντος  που  ευδοκιμούσε  κατά  περιόδους  ανάλογα  με  τις  κοινωνικοπολιτικές  και  οικονομικές  συνθήκες  που επέβαλλαν  κάθε φορά  μια  συγκεκριμένη  κοινωνιολογική  δομή  του. Ούτε  θα πρέπει  να  απεμπολεί  ή  να  αγνοεί ως  πολιτειακό  πρόταγμα  τα  ιδιαίτερα  χαρακτηριστικά (εθνικά, συλλογικά, πολιτιστικά) που κομίζουν  όλες  οι μορφές  κοινοτήτων, από  το  μικρό  χωριό  και την πόλη  μέχρι το κεντρικό  κράτος (εθνικό  ή μη).

Κοινοτισμός  που ατενίζει  το μέλλον  είναι  εκείνος  που  δε  θεάται  το μερικό, αλλά  το  καθολικό. Είναι  αυτός  που  συλλαμβάνει  τη  φιλική  κοινότητα  σχέσεων  και όχι γενικά  την κοινωνία  ούτε  φαντασιακές  κατασκευασμένες  κοινωνικές  οντότητες  υποκειμενικής  υπόστασης. Η "κοινωνία"  ως  πολιτικός  όρος  χρησιμοποιείται  ως  αφηρημένη οντότητα, καθόλου  ως συγκεκριμένη. Οι  παραδοσιακές  νεωτερικές   χρεωκοπημένες  ιδεολογίες  χρησιμοποιούν  κατά κόρον  τον  όρο  "κοινωνία",  για  να  αποφεύγουν  το συγκεκριμένο  και  να   αναπαράγουν  έναν

πολιτικό  λόγο ξεπερασμένο  ουσιαστικά.

ΒΙΒΛΙΟ ΧΕΡΜΠΕΡΤ ΜΑΡΚΟΥΖΕ - Ο ΜΟΝΟΔΙΑΣΤΑΤΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Ο  Χέρμπερτ  Μαρκούζε στο έργο του « ο μονοδιάστατος άνθρωπος» αποτυπώνει  ακριβώς  αυτό  που κομίζει  στις  οικονομικές  και κοινωνικές  δομές  του  το  νεωτερικό  καπιταλιστικό  κράτος. Τι  κομίζει  δηλαδή; Τη  μηχανιστική  νοοτροπία  των συστημάτων που χαρακτηρίζουν  τον σύγχρονο  πολιτισμό  η οποία  δρα  μεσολαβητικά στις  ανθρώπινες  σχέσεις  αλλοιώνοντας  την αυθεντικότητα  της ανάπτυξής  τους. Η  θεωρούμενη  "ελευθερία"  είναι  επίπλαστη  ως επιφαινόμενο  των προκαθορισμένων επιλογών της  λειτουργίας του νεωτερικού  συστήματος. 

ΟΜΙΛΙΑ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΤΗΣ ΣΟΥΗΔΙΑΣ (ΝΟΕΜΒ. 1979)

«Αγαπητοί φίλοι, περίμενα πρώτα να τελειώσουν οι επίσημες γιορτές που προβλέπει η "Εβδομάδα Νόμπελ" και ύστερα να 'ρθω σ' επαφή μαζί σας. Το έκανα γιατί ήθελα να νιώθω ξένιαστος και ξεκούραστος. Ξεκούραστος βέβαια δεν είμαι. Χρειάστηκε να βάλω τα δυνατά μου για να τα βγάλω πέρα με τις απαιτήσεις της δημοσιότητας, τις συνεντεύξεις και τις τηλεοράσεις. Αλλά ένιωθα κάθε στιγμή ότι δεν εκπροσωπούσα το ταπεινό μου άτομο αλλά ολόκληρη τη χώρα μου. Κι έπρεπε να την βγάλω ασπροπρόσωπη. Δεν ξέρω αν το κατάφερα. Δεν είμαι καμωμένος για τέτοια. Για τιμές και για δόξες. Τη ζωή μου την πέρασα κλεισμένος μέσα σε 50 τετραγωνικά (μέτρα), παλεύοντας με τη γλώσσα. Επειδή αυτό είναι στο βάθος ή ποίηση: μια πάλη συνεχής με τη γλώσσα. Τη γλώσσα την ελληνική που είναι η πιο παλιά και η πιο πλούσια γλώσσα του κόσμου.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΛΗΘΙΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Ατενίζοντας  το κοντινό  μέλλον

Κάποτε, όταν  περάσουν αρκετά  χρόνια,  η  άμεση  δημοκρατία  με  την  κοινοτική  της  εφαρμογή  και  η  "σύγχρονη  εκκλησία  του δήμου"  με  τα  δημοψηφίσματα  και  την κλήρωση  θα λειτουργούν  σε  πολλές  χώρες  δίνοντας  τη  δυνατότητα  στους πολίτες  να συναποφασίζουν. Ίσως  κάποιοι  νομίζουν, επειδή  δεν γνωρίζουν (πιο  πολλοί  οι  μετριοπαθείς  φιλελεύθεροι), ότι  ο  ελληνικού τύπου  κοινοτισμός  δεν προωθεί  μια ελεύθερη  πολιτεία  που  θα  σέβεται  τα  ατομικά  δικαιώματα  ή  την  αγορά. Πραγματικά  πλανώνται. Ο  ελληνικός  κοινοτισμός  είναι  μια  μεταφιλελεύθερη  πρόταση  πολιτισμού. Τι  σημαίνει αυτό;  Συνεχίζει  ακριβώς  στο σημείο  που απέτυχε  ο  φιλελευθερισμός. Δεν νοείται  να  μιλά  κανείς  για  δημοκρατία  και  να  προτάσσει  την  ελευθερία  του ατόμου  εις βάρος  της  κοινότητας, ούτε  την οικονομική  ισότητα  εις βάρος  κάθε

ΤΑ ΕΠΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ: ΛΗΞΙΑΡΧΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ

Ο  πολιτισμός  των  επών του Ομήρου (Ιλιάδα-Οδύσσεια) είναι  ο πρώτος  "ανθρωπιστικός"  πολιτισμός, ήταν ο  πρώτος  αληθινός  ανθρωπισμός.

Η  έννοια  του "ανθρωπισμού"  δεν έχει  την καταγωγή  της,  όπως  νομίζουν  αρκετοί, ούτε  στον  August  Comte  ούτε  στην  σχολαστική  φιλοσοφία  του Μεσαίωνα  και  τον Θωμά  τον Ακινάτη. Η  έννοια  "ανθρωπισμός"  συναντάται για πρώτη φορά  στον  Διογένη το  Λαέρτιο: <<Οι  μεν  γαρ  χρημάτων,  οι  δε  ανθρωπισμού  δέονται>> (ΙΙ, 70). Ανθρωπισμός  στην ελληνική  αντίληψη  σήμαινε  την  ενότητα  του  ανθρώπινου  γένους  με  διακριτό  το σύνολο  από  τα  γνωρίσματα  που  χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη ουσία  σε  σχέση  με  τα  γειτονικά  είδη ζωής  που  δεν εμφορούνται  από  τον  λόγο.   Μέσα  από  το  ορθολογικό  συλλογικό  άτομο  και  τον  όντως  πολίτη  προβάλλει  τόσο  ο καθημερινός  όσο  και ο οικουμενικός  άνθρωπος.

Η  ομηρική διαλεκτική (ας  θυμηθούμε  τον  διάλογο  Πρίαμου-Αχιλλέα  και  την αντιμετώπιση

του Πρίαμου από τον Αχιλλέα, ο τελευταίος  τον λυπάται  και του παραδίδει  τη σορό  του Έκτορα, του γιου  του) η οποία  προϋποθέτει  όχι μόνο την  αντιθετική   σύσταση  του   κόσμου,  αλλά  και  την  αμοιβαία  αναγνώριση των όρων της αντίθεσης,  την  αμοιβαία  αναγνώριση  αυτών που συνδιαλέγονται  και τελικά  της  αναγνώρισης  του ανθρώπου από τον  ίδιο  τον άνθρωπο, όρου αναγκαίου  για  την παρουσία  του ανθρώπινου,  σηματοδοτεί  μια τριπλή απελευθέρωση, με  τελικό προορισμό  την ενότητα  και την αυτονόμηση της συνείδησης  και  της  ιστορίας, απελευθέρωση βιολογική, ανθρωπολογική  και  κοινωνιολογική:

α. ο  άνθρωπος  διακρίνεται  οντολογικά  και  ποιοτικά  σε  σχέση  με τα άλλα  είδη ζωής  του κόσμου  επειδή  είναι  το μόνο ον  που έχει  τη δυνατότητα  να  εξίσταται  από  τον εαυτό  του, από  τη  φυσική  του  διανοητική  κατάσταση  και  να  αρθρώνει  λόγο  για  τα όντα,  να  μελετά  και να  αφηγείται  τον τρόπο  ύπαρξης  όλων των όντων.

β. ο  άνθρωπος  για πρώτη φορά  αυτονομείται  από  οποιαδήποτε  μορφή  ανορθολογικής   εξουσιαστικής  αυθεντίας, και  την   θεϊκή  και την ηρωική. Ο  άνθρωπος  πλέον είναι  ίσος  με τους ήρωες  και τους  θεούς  και  τυγχάνει  ισότιμης  μεταχείρισης  μέσα  στην κοινωνία.  

γ. ο  άνθρωπος  χειραφετείται  για πρώτη φορά  από  την καταναγκαστική  κολεκτιβιστική  κοινωνία  και  συγκροτείται  ως άτομο  σκεπτόμενο  και έχει τη δυνατότητα  να  διακρίνεται  για την  ιδιαίτερη προσωπικότητά  του  κομίζοντας  μια  αυτόνομη  ταυτότητα  διακριτή  από  το  την κοινωνία. Άρα, έχουμε  μια  κοσμοϊστορική  πρωτοφανή  αλλαγή  για το ανθρώπινο είδος, την  γέννηση  για πρώτη φορά  στην ανθρώπινη ιστορία  της  ατομικότητας, όχι  με την νεωτερική έννοια. Πρόκειται  για  τη συγκρότηση  του συλλογικού  ατόμου.  

Η τριπλή  αυτή  απελευθέρωση  ορίζει  τις  προϋποθέσεις  για  τον καθορισμό  ενός  άλλου  ποιητικού  και  ολοκληρωμένου  ανθρωπιστικού  πολιτισμού.

Ο  Όμηρος  κατέστησε  για  πρώτη φορά  στην ιστορία  πρωταγωνιστή  τον άνθρωπο ( ενώ  μέχρι τότε  κυριαρχούσαν  αποκλειστικά  οι  θεοί, οι  ήρωες, οι  ιερείς  και  οι μάντεις) κομίζοντας  μια νέα  ανθρωπολογική  εσωτερική  λειτουργία, εγκαινιάζοντας  την  ψυχολογική  ταυτότητα  κάθε ανθρώπινης πράξης  που  αναδεικνύει  αθέατες  πλευρές  του ανθρώπινου είναι  και  συνειδέναι. Ο  Όμηρος  πραγματικά  συνέχισε  το έργο  που είχε  επιτελέσει  μυθολογικά  την παλιότερη εποχή  ο Προμηθέας,  που  ήταν ο  πρώτος  αρνητής  της  συγκεντρωτικής  εξουσίας  των θεών. Ο  Όμηρος  αφαίρεσε  την  ηθική  και ουσιαστική εξουσία  που  ασκούσαν οι θεοί  στους ανθρώπους  και την έδωσε  στους  ίδιους τους ανθρώπους.  

Η απελευθέρωση  του  λόγου  από τον μύθο  μέσω  των επών   που μετέρχονταν  τη διήγηση,  ενεργοποίησε  και  έφερε  ως αποτέλεσμα  την απόσπαση  του λογικού  από  το  μυθολογικό  και  την ανακήρυξή  του  σε  ανεξάρτητο  και αυτόνομο κόσμο. Ο  Όμηρος, ιστορικός  ομόλογος  του μυθικού  Προμηθέα, χρησιμοποίησε  το  προμηθεϊκό  όργανο  του λόγου  για  να  απαγκιστρώσει  ολοκληρωτικά  κάθε  μορφή  μυθικής  ανορθολογικής  "ιεραρχίας" από  την εξουσία  που ασκούσε  πάνω  στις ανθρώπινες  κοινωνίες. Η ομηρική διαλεκτική  που διαγράφεται  με  τους  ομηρικούς  χαρακτήρες  και πρωταγωνιστές  αποτελεί   τη νέα  εκδοχή  της φωτιάς  του Προμηθέα:  το  φυσικό  στοιχείο  προσλαμβάνει εδώ  μορφή  πολιτιστικού  στοιχείου. Η φωτιά  έδωσε  τη σκυτάλη  στο λόγο.  Ο  Όμηρος  ανέδειξε  τον  ελεύθερο άνθρωπο, τον άνθρωπο  που  υπερέβη  την  αιχμαλωσία  της  φυσικής  ιστορίας, που μέχρι τότε  ήταν  απολωλός  της  προπολιτικής  "ανθρωπότητας".

Μέσα  από  τους πρώτους  στίχους  της  Α' ραψωδίας  της  Ιλιάδας  διακηρύσσεται  η κυριαρχία  του ψυχολογικού  ανθρώπου: μήνις  Αχιλλέα, χόλος Απόλλωνα, θυμός  Αγαμέμνονα.   Η  συμπεριφορά προέρχεται  από  την ψυχική κατάσταση,  από  τον ψυχισμό του ανθρώπου  που  έχει  ως  πηγή  το θυμικό  του. Ζητούμενο  στην Ιλιάδα  είναι η θεραπεία  μιας ψυχικής  διαταραχής, η  κατάσβεση  του θυμού. Ο  τρωικός  πόλεμος  έχει αιτία  την οργή που  προκάλεσε  η  αρπαγή  της Ελένης. Αιτία  της συμφοράς  που πλήττει  τον στρατό  των  Αχαιών  η αρπαγή της Χρυσηίδας  και αιτία  του  θυμού  του Αχιλλέα  η αρπαγή  της Βρισηίδας.

Ας  σκεφτούμε  ότι  η Ιλιάδα  έχει  βάση  και  νοηματική  δομή  τέτοια  που  συλλαμβάνει  τον ιστορικό  και κοινωνικό ρου  των προομηρικών χρόνων. Στην Α΄ ραψωδία  δεν  έχουμε  καν  εισέλθει  σε  κάποιο ιστορικό επίπεδο. Πρόκειται  για μια  ψυχολογική  περιγραφή  του  ανθρώπινου  βάθους  των συναισθημάτων  που  σοβούν ανεξέλεγκτα  στο εσωτερικό  του ανθρώπινου "συνειδέναι". Στην ουσία  ο  Όμηρος  αποπειράται  να  φωτίσει  το ανεξιχνίαστο  αβυσσαλέο θυμικό  που χαρακτηρίζει  την ανθρώπινη οντότητα. Το εγχείρημα  του  Ομήρου  είναι μεγαλοφυές, γιατί  εξωτερικεύει,  δημοσιοποιεί  και  αναλύει  στον κοινωνικό  ορίζοντα  έναν  ολόκληρο  εσωτερικό κόσμο  μεστό  από  αινιγματώδεις  και  ασαφείς  πτυχές  της  ανθρώπινης  συνείδησης  που  λειτουργούσαν  ανασταλτικά  για  την ενεργοποίηση  του λόγου.  

       

Οι  ομηρικοί ήρωες, αν το προσέξει  κανείς  δεν είχαν  κίνητρα   εξωτερικού  τύπου, πολιτικά, θρησκευτικά  ή νομικά, αλλά  πρώτιστα  ψυχολογικού  και ηθικού χαρακτήρα. Θεμελιώδη  ιδανικά  του ομηρικού βίου  είναι  η τιμή, η φιλοτιμία,  η ανδρεία  και η αρετή. Μας  το διακηρύττει  ο ίδιος ο  Αχιλλέας (ραψωδία Α, 352-356): <<μήτερ,  επεί  μ΄έτεκες  γε  μινυνθάδιον  περ  εόντα, τιμήν  πέρ  μοι  όφελλεν  Όλύμπιος  εγγυαλίξαι  Ζεύς υψιβρεμέτης. Νυν  δ΄ ουδέ  με  τυτθόν  έτυσεν. Ή  γάρ  μ΄ Ατρείδης  ευρύ  κρείων  Αγαμέμνων  ητίμησεν. Ελών  γάρ  έχει  γέρας, αυτός  απούρας.>>. Τα  πολυτιμότερα αγαθά   είναι η τιμή,  η ανδρεία  και  οι  προσωπικές  πνευματικές  αρετές. Η  έγνοια  του ανθρώπου  για  τον άνθρωπο  είναι  το  ιδιαίτερο  χαρακτηριστικό  στοιχείο  που  αποτυπώνεται  στα ομηρικά  έπη. Ο  άνθρωπος  δεν αναζητά  τη  θεϊκή,  αλλά  την ανθρώπινη αναγνώριση. Η  φιλία  καθίσταται  ύψιστη αρετή  και  απαραίτητη  προϋπόθεση  για  τη συγκρότηση  της  αληθινής  κοινότητας  σχέσεων  μεταξύ των ανθρώπων.

Η τιμή  του ανθρώπου από  άνθρωπο  και η επακόλουθη  ανιδιοτελής  φιλία  που  προτάσσονται  μέσα  από  τα γεγονότα  και τις πράξεις  των ομηρικών επών  ως  αρεταϊκά  ιδανικά  αποτέλεσαν  τη ληξιαρχική πράξη γέννησης  του ανθρωπισμού.   

    

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΟΥ (ΑΛΗΘΙΝΟΥ ΠΟΛΙΤΗ)

Η  ταυτότητα  του νεωτερικού  ατόμου  και του  προσώπου

Το νεωτερικό άτομο  υπολαμβάνεται  ως  μια "αυτάρκη" οντότητα η οποία καθορίζει μόνη της την  αντίληψη για  το "είναι" χωρίς να έχει ανάγκη τον διπλανό της, χωρίς  την επικουρία  της  κοινωνίας  και των κοσμικών νόμων. Για το νεωτερικό άτομο κύριος στόχος είναι η αυτονόμησή του σε σχέση με τους άλλους, επειδή «πρόοδος» κατά τον νεωτερικό πολιτισμό είναι η ατομική υλική ευδαιμονία που θα προέλθει μέσω των επιτευγμάτων της τεχνολογίας και της επιστήμης. Η ατομοκεντρική ομάδα, στην οποία μπορεί να συνυπάρχει, δεν παίζει καίριο ρόλο στην διαμόρφωση της διαφορετικότητάς του, αλλά επιβεβαιώνει την ατομική του αυθυπαρξία. Για τον νεωτερικό άνθρωπο απορρίπτεται κάθε μεταφυσική. Αυτό που υπάρχει πραγματικά είναι το άτομο και οι ανάγκες του. Η ταυτότητά του καθορίζεται από το ίδιο. Τα θεμέλια της κοινωνικής οργάνωσης της πολιτικής εξουσίας στο νεωτερικό καπιταλισμό στηρίζονται στις υλικές ανάγκες του ατόμου.

ΑΛΟΓΟ ΚΑΙ ΛΟΓΟΣ - Α) ΕΝΑΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ - Β) ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ Γ) ΜΙΑ ΤΕΛΕΠΡΟΒΟΛΗ (ΒΙΝΤΕΟ)

   

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου 

Α. Σχετικά  με την ιστορία  του Αλόγου

Ο Γάλλος ζωολόγος Μπυφόν αναφέρει πως "το άλογο είναι η ωραιότερη κατάκτηση του ανθρώπου", καταδεικνύοντας μ' αυτόν τον τρόπο την ιδιαίτερη και πολυδιάστατη σχέση του ανθρώπου με το άλογο. Σχέση, που κορυφαίο σύμβολό της, για μας τους Έλληνες, είναι οι Κένταυροι της μυθολογίας μας.

Η ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΩΣ ΜΕΛΕΤΗ ΘΑΝΑΤΟΥ

          

Αυτό  που εκλείπει  πλέον από  τους  σημερινούς  Έλληνες  είναι  ο ηρωικός  τρόπος  ζωής. Ο  τρόπος  ζωής  εκείνος  που χαρακτήριζε  διαχρονικά  τους  Έλληνες  χιλιάδες  χρόνια.Ποιος  είναι  ο αληθινός  ηρωικός  τρόπος ζωής; Η  συμφιλίωση  του καθένα  μας  ξεχωριστά  με  τον θάνατο. Ο  τρόπος  που  αντιμετωπίζει  και  διαχειρίζεται  κανείς  τον  επικείμενο  θάνατό  του  αποτυπώνει    μέσα  στον ίδιο το βίο  του,  στην  πρακτική  καθημερινότητά  του,  το  πώς  προσλαμβάνει  τον κόσμο, τους  άλλους και  τον εαυτό του  τον ίδιο. 

Για  να  ζήσει, λοιπόν,  κανείς  μια αυθεντική ζωή, αυτό  που χρειάζεται  είναι  η αποφασιστική αντιμετώπιση  του  δικού  του  θανάτου. Αυτό  είναι  που δίνει ζωή  στη νιότη. Πραγματικά, όπως μας  γράφει  ο Πλάτωνας,  για  να  φιλοσοφήσει  αληθινά  κανείς  πρέπει,  να "μελετά"  διαρκώς  το