ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ - Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

α. Η  κωδικοποιημένη  αναφορά  του  Ελύτη  για  την ελληνικότητα  στην  τηλεπροβολή

Στην  ποίηση  του Οδυσσέα  Ελύτη  γίνεται λόγος  για  την ελληνικότητα. Τι είναι  η  ελληνικότητα  κατά  τον Ελύτη; Σε  καμιά  περίπτωση  δεν πρόκειται  για  ιδεολόγημα  ούτε  για  νοησιαρχικό  κατασκεύασμα, αλλά  για  ένα  άλλο  βίωμα, μια μοναδική  ιστορικά  διαπιστωμένη  αίσθηση  της  βιοτής. Στην τηλεπροβολή (βίντεο) που παρατίθεται  κάτωθι, ο  Ελύτης  τονίζει  ότι  "ελληνικότητα  είναι  ένας  τρόπος  να βλέπει  και  να  αισθάνεται  κανείς  τα πράγματα  είτε  στην κλίμακα  τη μεγάλη (π.χ Παρθενώνας)  είτε  στην ταπεινή (π.χ λυχνάρι)".  Λέει  χαρακτηριστικά  στην τηλεπροβολή  ότι  "μια  εσωτερική  αυλή  ενός  νησιώτικου σπιτιού  και ο περίβολος  ενός  μοναστηριού  είναι  σαν αντίληψη πιο κοντά  στο  πνεύμα  που έκανε  τους Παρθενώνες  και τις Θεομήτωρες".   Επισημαίνει  ότι  η ευρωπαϊκή  αναγέννηση   άντλησε  το  ελληνικό πνεύμα  με  διαφορετικό τρόπο, ότι δηλαδή  οι  Νεοέλληνες  αστοί  μιμήθηκαν  τους  Ευρωπαίους  που είχαν προσλάβει  την παραποιημένη αίσθηση  της ελληνικότητας.

β. Μια  φανέρωση  του ελληνικού τρόπου  του βίου  κατά  τον Ελύτη   

Τότε είπε και γεννήθηκεν η θάλασσα
Και είδα και θαύμασα
Και στη μέση της έσπειρε κόσμους μικρούς κατ’ εικόνα και ομοίωσή μου:
Ίπποι πέτρινοι με τη χαίτη ορθή
και γαλήνιοι αμφορείς
και λοξές δελφινιών ράχες
η Ίος η Σίκινος η Σέριφος η Μήλος........

Ο υπερρεαλισμός  που  αποτυπώνεται  στο  εξαιρετικό έργο  του Ελύτη  κατορθώνει  ένα  λογοτεχνικό  επίτευγμα  πνευματικής  ανάτασης. Κατορθώνει  την αρμονική  ενότητα  των δύο  ψυχικών λειτουργιών  του ανθρώπου: α. της  αναλυτικής  και  συνθετικής  λογικής (νοητική  ψυχή - κριτική  και επιστημονική σκέψη)  και  β. της  αισθητικής και  συναισθηματικής  λογικής (θυμική  ψυχή - συγκίνηση) . Οι  δύο  αυτές  ψυχικές  λειτουργίες  οικοδομούν  στο  σύνολό  τους  τη  συνείδηση, το λόγο.  Δηλαδή  η  αισθητική σκέψη του Ελύτη  δεν  αποστασιοποιείται  ούτε  υπερβαίνει  τα όρια  της  αναλυτικοσυνθετικής λογικής  και  η τελευταία  δεν  αρκείται  στις τυπικές  της δομές  αλλά  διαποτίζει  την  ορθολογική  της διάσταση  με απαράμιλλες  αισθητικές  πινελιές  που ζωντανεύουν  τον εποικοδομητικό της χαρακτήρα.

Για  τον Ελύτη, "εν αρχή"  υπήρξε  η αισθητική  συγκίνηση. Το  άρρητο  προϋπήρξε  του  ρητού. Ύστερα  γεννήθηκε  ο κανόνας  για  να στεριώσει  την αισθητική σκέψη. Στον Ελύτη  πρώτα  γεννιέται  το θυμικό κατά λόγον στοιχείο (θάλασσα-νερό)  και έπειτα  δημιουργείται  το  λογιστικό  στοιχείο (στεριά). Εξαίρεται  το  ελληνικό  φυσικό κάλλος  μέσα  από το οποίο  φανερώνεται  ένας  ανάλογος  με αυτό  βίος. Για αυτό  και στα  ποιήματά  του εξυμνεί  την ομορφιά  του  ελληνικού τοπίου  γλύφοντας  με  το λόγο  του  πρώτα το υγρό  στοιχείο (Αιγαίο  Πέλαγος) και στη  συνέχεια  το χοϊκό (νησιά-ελληνική φύση). Το  συνδετικό στοιχείο  που  φωτίζει  και  εναρμονίζει  μορφολογικά  και καλλιτεχνικά  το υγρό  με το χοϊκό  στοιχείο  ως βιωματική αίσθηση  είναι  ο ήλιος, το  φως. Το φως  περιλούζει  τα πάντα  στην ποίηση  του Ελύτη. Είναι  η  καθάρια  επικράτηση  του  δικαίου  στις σχέσεις  μεταξύ  των όντων. Άρα, τα τρία  στοιχεία  που  διανθίζουν  τους  στίχους  των ποιημάτων του  είναι  ο ήλιος, η θάλασσα και η στεριά.

Ελληνικότητα,  για τον Ελύτη,  είναι  ο  αντίστοιχος  συμβολικός  συσχετισμός  των τριών  αυτών στοιχείων  στην  ανθρώπινη σφαίρα και κοινωνία. Η  αισθητική  ενατένιση, το  απύθμενο  θυμικό  στοιχείο  του ανθρώπου (θάλασσα - νερό)  συμπλέει  αρμονικά  με  το  λογιστικό  (στεριά) πετυχαίνοντας  την πραγμάτωση  του  πνεύματος, την  αληθινή  πνευματικότητα, την  ατομική  και  συλλογική  αρμονία  με  τον σύμπαντα  κόσμο (ήλιος - φως). 

Ο  ποιητικός  οίστρος  που  μετέρχεται ο ποιητής,  επιστρατεύει  ως  φαντασιακά σχήματα  του  λόγου,  τα  τρία  πραγματικά  στοιχεία  του ελληνικού  τοπίου. Η  αισθητική  συγκίνηση  που  αποπνέει  η  καλλιτεχνική  τους  μορφολογία  δεν ερμηνεύεται, αλλά  βιώνεται. Είναι  η ελληνική  αισθαντικότητα.

Η  ελληνική  πολιτική  κοινότητα  και  ο τρόπος  συγκρότησής  της

Πώς  αντικατοπτρίζεται  με απλά  λόγια  στην  ελληνική παράδοση  αυτή  η  βίωση, η  ελληνικότητα  για  την οποία  διατείνεται  ο ποιητής; Ενώ  οι δυτικοί  υιοθέτησαν  την παραποιημένη  και  αντεστραμμένη  αίσθηση  της  ελληνικότητας  καθιστώντας  ιδανικά  την ποσότητα  και  το μεγάλο μέγεθος  με  την απρόσωπη  οργάνωση  των  πολιτειών τους,  στην ελληνική  παράδοση  η βίωση αυτή  συλλαμβάνεται  στον κοινό  τρόπο  του βίου (ελληνικότητα)  και  διαφαίνεται  από  τα εξής  στοιχεία: το μικρό  μέγεθος, η ποιότητα,  το απλό και απέριττο, το  διάσπαρτο, το ευγενές. Η  ελληνική  πολιτική  κοινότητα  είναι  ο χώρος  και ο τρόπος  των σχέσεων,  εκεί  δηλαδή που  συναντάμε όλα  αυτά τα στοιχεία  που συνθέτουν έναν  αληθινό  τρόπο  ζωής. Το  μικρό  μέγεθος  το συναντάμε  στην  ελληνική  πολιτική  κοινότητα. Όταν  γίνεται  λόγος  για  μικρό μέγεθος, δεν εννοείται πάντοτε  κάποιο  χωριό, αλλά  η  κατά  φυσικό-οικολογικό  τρόπο  κατοίκηση  και  οργάνωση  ενός  τόπου  από  πολίτες  που  έχουν  τη δυνατότητα  να  κοινωνούν  τις ιδέες  τους, να συναποφασίζουν  ορίζοντας  κάθε φορά  ποιες  ανάγκες  μπορούν να  κοινωνούνται  ως  δημόσιο  αγαθό  και  επιπλέον  καθορίζοντας  κοινούς  στόχους  και κοινή μοίρα  για  το μέλλον  της  κοινότητας. Οι  ανθρώπινες  σχέσεις  είναι  ποιοτικές, δηλαδή  έχουν  διαπροσωπευτικότητα  και  όχι  αντιπροσωπευτικότητα (άμεση  δημοκρατία - πλατεία - συμμετοχή- συνέλευση- κοινωνία  σχέσεων). Η αριθμητική μάζωξη  και  η πυκνότητα  των πολιτικών κοινοτήτων  καθορίζεται  με φυσικό τρόπο  ανάλογα  με τις  γεωμορφολογικές, τις  αγροοικονομικές  και τις  παραγωγικές  δυντατότητες   κάθε φυσικού χώρου. Η αρχοντιά και ο πλούτος  μιας  κοινότητας  είναι  η  επίτευξη  κάθε  μορφής  αυτάρκειας  και πολιτικής  αυτονομίας με  την ταυτόχρονη  ύπαρξη  απλότητας.