Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 κεντρικό θέμα των αναζητήσεών του τέθηκε η άμεση δημοκρατία, ο κοινοτισμός και η συγκρότηση του αυτόνομου πολίτη, στοιχεία που συναντήσαμε στην αρχαία Αθήνα του 5ου π.Χ αιώνα.
Στο πολύμορφο πλούσιο και μοναδικά ποιοτικό συγγραφικό του έργο αναδεικνύει νέες επιστημονικές θεωρήσεις και επισημάνσεις με τη δημιουργία νέων όρων και ορισμών που ανακαθορίζουν θεμελιακά την αντίληψή μας για την πολιτική, την δημοκρατία, την κοινωνία και τον άνθρωπο. Όροι και έννοιες που δεσπόζουν στη φιλοσοφική του αντίληψη και σκέψη είναι η φαντασία, το κοινωνικό φαντασιακό, ο ανακλαστικός στοχασμός, η άμεση δημοκρατία, η κοινότητα, η ατομική και συλλογική αυτονομία.
Ο Καστοριάδης όταν κάνει λόγο για ανακλαστικό στοχασμό εννοεί τον αληθινό φιλοσοφικό στοχασμό που στηρίζεται στην ελεύθερη αμφισβήτηση των κείμενων θεσμών της κοινωνίας με κέντρο τον δημόσιο διάλογο και την κριτική σκέψη που απορρέουν από τη δημιουργική φαντασία. Η φαντασία, ως φιλοσοφικό αναστοχαστικό μέγεθος είναι η δυνατότητα του ανθρώπου να θέτει νέες μορφές και αντιλήψεις. Στο κέντρο του ατομικού και κοινωνικού φαντασιακού τίθεται το σπάσιμο κάθε αυτονόητου για τα όντα.
Ο άνθρωπος, για τον Καστοριάδη, είναι ψυχή, ψυχή βαθιά, ασυνείδητη. Ο άνθρωπος δεν νοείται ως τετμημένη οντότητα, αποκομμένη από τη συνεύρεση με τους άλλους. Ο άνθρωπος συλλαμβάνεται με την όντως εικόνα του μόνο μέσα και διαμέσου της κοινωνίας, της θέσμισής της και των κοινωνικών φαντασιακών σημασιών που καθιστούν ικανή την ψυχή για ζωή.
Τι είναι το κοινωνικό φαντασιακό; Είναι αυτό που πραγματώνεται κάθε φορά που οι άνθρωποι συναθροίζονται και δημιουργείται μια υπερβατική, καθολική θεσμισμένη μορφή που πλανάται στον δημόσιο χρόνο και χώρο. Στην ουσία εγκαθίσταται μια κοινή σφαίρα αντίληψης και ζωής μέσω της συμμετοχής όλων σε θεσπισμένο δημόσιο χώρο και χρόνο που συλλαμβάνει την όντως αυτόνομη δημοκρατική πολιτεία των ενεργών και αυτόνομων πολιτών.
Αποσπάσματα από το αφιέρωμα:
......[Όλοι οι γνωστοί πολιτισμοί (αιγυπτιακός, βαβυλωνιακός, ινδικός, ρωμαϊκός, κινεζικός, αραβικός...) έδωσαν σπουδαία επιτεύγματα σε διάφορους τομείς, όπως είναι η γλυπτική, η αρχιτεκτονική, τα τεχνικά έργα, η αστρονομία κ.α. Όμως ο ελληνικός πολιτισμός κομίζει κάτι το εντελώς διαφορετικό και μοναδικό στην ανθρώπινη ιστορία, τη δημιουργία της πολιτικής. Η πολιτική εδώ δεν εννοείται με την έννοια της διαχείρισης ή της άσκησης της εξουσίας - αυτό υπήρχε και θα υπάρχει ίσως ες αεί. Πολιτική, για τον Καστοριάδη, είναι η ριζική συνολική θέσμιση της κοινωνίας που αφορά όλη την κοινωνία και είναι έργο όλου του πληθυσμού. Όλη η κοινότης ασχολείται με τις κοινές υποθέσεις και αυτοθεσμίζεται ρητώς και συλλογικώς. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να αλλάξει τους νόμους της εξίσου ρητώς και συλλογικώς.
"Η ελληνική πολιτική, όπως και η πολιτική, κατά τον ορθόν λόγον, μπορούν να ορισθούν ως η ρητή συλλογική δραστηριότητα που θέλει τον εαυτό της διαυγασμένο, δηλαδή ανακλαστικό, στοχαστικό και βουλευτικό, και που έχει ως αντικείμενο τη θέσμιση της κοινωνίας ως τέτοιας."
Με αυτήν την έννοια η πολιτική αναδύεται για πρώτη φορά στις πόλεις της αρχαίας Ελλάδας. Στους άλλους λαούς έχουμε βασιλείς και υποτελείς, τυράννους και υπηκόους, αυλικές ραδιουργίες και δολοπλοκίες, ίντριγκες και συνωμοσίες για την διεκδίκηση και διατήρηση της εξουσίας. Ενώ στην Ελλάδα έχουμε τη δημιουργία της πολιτικής ως υπόθεση όλης της κοινωνίας, την αμφισβήτηση της παράδοσης και της θεσμισμένης κοινωνίας που οδηγεί σε μια νέα αντίληψη κοινωνικής συνύπαρξης, τη δημοκρατία:
"οι αποφάσεις για τις υποθέσεις της πόλεως είναι ανώτερη ασχολία και πρέπει να λαμβάνονται από όλους, δηλαδή πρέπει όλοι να είναι πολίτες. Η εξουσία για τους Έλληνες προέρχεται από τους ίδιους τους πολίτες και συνεπώς πρέπει να ασκείται από όλους τους πολίτες και όχι από τον έναν ή τους ολίγους." Γίνεται έτσι λόγος για την "εγκαθίδρυση μιας άλλης, καινούργιας κοινωνίας, της δημοκρατίας (δεν έχει καμιά σχέση με το σημερινό αντιπροσωπευτικό σύστημα που δεν είναι δημοκρατία).
Κύρια χαρακτηριστικά του αληθινού δημοκρατικού πολιτεύματος είναι: "άμεση συμμετοχή όλων των πολιτών στη διαμόρφωση και την ψήφιση των αποφάσεων για όλα τα σημαντικά ζητήματα (πόλεμο, ειρήνη, συμμαχίες.......) , άμεση συμμετοχή στην ψήφιση των νόμων (Εκκλησία, Βουλή των πεντακοσίων), άμεση συμμετοχή όλης της κοινότητας στην άσκηση της εξουσίας σε όλες τις μορφές της, χωρίς αντιπροσώπευση μεσαζόντων και επαγγελματιών.].............
ΕΔΩ ΟΛΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ:
