Η σύγχρονη Διαλεκτική, αντίθετα από την Τυπική Λογική, αντιμετωπίζει τον κόσμο σαν ένα ενιαίο σύνολο. Θεωρεί ότι όλα τα πράγματα και τα φαινόμενα συνδέονται μεταξύ τους, εξαρτάται το ένα από το άλλο και αλληλοκαθορίζονται (Νόμος της Καθολικής Σύνδεσης και Αλληλεπίδρασης). Βλέπει τα πράγματα και τα φαινόμενα σα μια συνεχή κίνηση και μεταβολή, σαν μια αδιάκοπη ανανέωση και εξέλιξη (Νόμος της Διαρκούς Αλλαγής και Εξέλιξης). Βλέπει επίσης την ανάπτυξη και εξέλιξη των πραγμάτων και των φαινομένων, όχι σαν μια απλή αύξησή τους, λόγω ποσοτικών συσσωρεύσεων, που δεν αλλάζουν την υφή τους, αλλά σαν μια εξελικτική διαδικασία που καταλήγει μέσα από μικρές, αδιόρατες πολλές φορές ποσοτικές αλλαγές, σε ριζικές τελικά ποιοτικές αλλαγές (Νόμος της Ποιοτικής Αλλαγής).
Ο μεγάλος διαλεκτικός φιλόσοφος Χέγκελ διακήρυξε στις αρχές του 19ου αιώνα στο περίφημο βιβλίο του «Η Επιστήμη της Λογικής» το νόμο της κίνησης, μεταβολής και διαλεκτικής ενότητας των αντιθέτων. Σύμφωνα με αυτόν όλες οι έννοιες κρύβουν μέσα τους μια κίνηση, μια ζωντάνια, μια ροϊκότητα και αρνούμενες τους προσδιορισμούς τους μεταβάλλονται στις αντίθετές τους, αλλάζοντας τα χαρακτηριστικά τους. Ονόμασε αυτή τη κίνηση των αντιθέτων Διαλεκτική και τα σημεία στα οποία εμφανίζονται αυτές οι αντιθέσεις στιγμές. Αποτέλεσμα της κίνησης και αλλαγής των αντιθέτων είναι η αναίρεσή τους σαν ξεχωριστών στιγμών και η ένωση και συγχώνευσή τους σε μια νέα μορφή, τη Σύνθεση, που περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά και των δυο. Δηλαδή στη διαλεκτική σύνθεση η έννοια αναιρείται, αλλά δεν εξαφανίζεται. Διατηρεί την ουσία της στην καινούργια έννοια, σαν το σπόρο του φυτού, που όταν φυτρώσει καταστρέφεται, αλλά με τη δημιουργία του νέου φυτού διατηρεί την ουσία του (τη δύναμη διαιώνισής του) μέσα στον καινούργιο σπόρο.
Η Διαλεκτική κίνηση γίνεται σύμφωνα με τον Χέγκελ κατά το τριαδικό σχήμα που διατύπωσε πρώτος ο Φίχτε, περνώντας δηλαδή από τρία διαδοχικά στάδια. Στο πρώτο στάδιο είναι η Θέση. Στο δεύτερο η Αντίθεση, που αναιρεί, αρνείται τη Θέση και στο τρίτο η Σύνθεση, που αρνείται και αναιρεί την Αντίθεση (Άρνηση της Άρνησης). Κάθε έτσι έννοια περιέχει μέσα της την αντίφασή της, με τη βοήθεια της οποίας αναιρείται για να ξαναβρεί τον εαυτό της σε μια ανώτερη σύνθεση. Έτσι έχουμε π.χ. σαν αρχική θέση την έννοια του είναι. Η αντίθεση σε αυτή είναι η έννοια του μη είναι, του μηδενός. Στη συνέχεια η αρχική έννοια του είναι και η αντίθετη σε αυτή έννοια του μηδενός συντίθενται στην έννοια του γίγνεσθαι, η οποία περιέχει μέσα της σα σύνθεση και το είναι και το μηδέν. Στη διαδικασία της γέννησης ένα πράγμα δε βρίσκεται αποκλειστικά ούτε στο είναι ούτε στο μη είναι. Η γένεση είναι σύνθεση του είναι και του μη είναι, αναιρεί καθένα από τους δυο αυτούς παράγοντες, συνθέτοντας απ' αυτούς ένα τρίτο, το γίγνεσθαι. Όλα τα όντα όπου και αν βρίσκονται περιέχουν μέσα τους την αντίφαση, η οποία τα αναγκάζει να βγουν από τον εαυτό του και να συνενωθούν με την αντίθεσή τους σε μια υπερκείμενη σύνθεση.
Σύμφωνα με τη Διαλεκτική ένα πράγμα μπορεί να είναι συγχρόνως και Α και όχι Α! Κάθε προσδιορισμός είναι Άρνηση. Αν προσπαθήσουμε να ορίσουμε το Α σαν Α δίνοντάς του διάφορους προσδιορισμούς και χαρακτηριστικά γνωρίσματα, τότε, μια και το Α όπως και όλα τα πράγματα βρίσκεται μέσα σε μια διαρκή κίνηση και μεταβολή, αυτό καταλήγει στο τέλος να αρνηθεί τους προσδιορισμούς του και να γίνει όχι Α. "Το πεπερασμένο", λέει ο Χέγκελ, "είναι αυτό που υπάρχει μέχρι τα όρια του, είναι συνυφασμένο με την ύπαρξη των ορίων του. Άμα όμως έχουμε ορίσει τα όρια ενός πράγματος, τότε μπορούμε να τα ξεπεράσουμε. Το πεπερασμένο αρνείται έτσι συνεχώς τα όρια του, τον εαυτό του, και γίνεται άπειρο!". Υπάρχουν θεωρητικά και πειραματικά δεδομένα που μας αποδεικνύουν ότι το σύμπαν είναι πεπερασμένο. Υπάρχουν άλλα θεωρητικά και πειραματικά δεδομένα που μας αποδεικνύουν ότι το σύμπαν είναι άπειρο. Τι είναι λοιπόν τελικά το σύμπαν πεπερασμένο, ή άπειρο; Τι είναι το ηλεκτρόνιο σωματίδιο ή κύμα; Η φαινομενική αντίθεση και ο αμοιβαίος αποκλεισμός αυτών των εννοιών αίρεται με την αρχή της διαλεκτικής ενότητας ή συμπληρωματικότητας, σύμφωνα με την οποία και οι δυο απόψεις είναι σωστές και η απάντηση που δίνουμε κάθε φορά εξαρτάται από τον τρόπο που κοιτάμε την ίδια ολική πραγματικότητα, εξαρτάται από την οπτική μας γωνία, την προοπτική μας. Οι δυο αντίθετες έννοιες δεν είναι εχθρικές, αλλά συμπληρωματικές και ενοποιούνται σε μια ανώτερη πραγματικότητα, με τον ίδιο τρόπο που ενοποιούνται τα Κινέζικα αρχέτυπα Γιν και Γιανγκ στην ύστατη πραγματικότητα του Ταό.
Σύμφωνα με τη διαλεκτική η βασική μας παρανόηση, το βασικό λάθος της λογικής μας οφείλεται στην ίδια τη γλώσσα μας που χρησιμοποιεί στατικές έννοιες όπως τα ουσιαστικά, που μας δίνουν την αίσθηση ότι τα αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν υπάρχουν σταθερά και μόνιμα σαν ουσιαστικές πραγματικότητες ενός "αντικειμενικού" κόσμου, με άλλα λόγια ενός κόσμου έξω και ανεξάρτητου από εμάς. Μια μεγάλη επίσης παρανόηση οφείλεται και στη χρησιμοποίηση του ρήματος είναι, το οποίο δημιουργεί μια ιδιαίτερη αίσθηση μονιμότητας, σταθερότητας και αντικειμενικότητας στα πράγματα στα οποία αναφέρεται. Τα πράγματα όμως βρίσκονται σε μια διαρκή ροή σ' ένα συνεχές γίγνεσθαι. Δεν υπάρχει κανένα πράγμα που να είναι, να προσδιορίζεται σαν Α, γιατί το προσδιορισμένο Α αρνείται τον εαυτό του και γίνεται όχι Α. Προχωρούμε συνεχώς προς την Ανατολή και φθάνουμε στο τέλος στη Δύση. Προχωρούμε προς το Βορρά και φθάνουμε στο Νότο. Το πεπερασμένο αρνείται συνεχώς τα προσδιορισμένα όρια του και γίνεται άπειρο. Το δεξιά γίνεται αριστερά, όταν στραφούμε κατά 180ο, και το πάνω, κάτω. Το ίδιο πράγμα είναι συγχρόνως και δεξιά και αριστερά, και πάνω και κάτω, και άπειρο και πεπερασμένο, και σωματίδιο και κύμα, και κινούμενο και ακίνητο, και υπάρχει και δεν υπάρχει, ανάλογα με την προοπτική μας και την εστίαση της προσοχής μας κάθε φορά.
