Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Η ιστορία του διαλογισμού στην ελληνική παράδοση κορυφώνεται στους τελευταίους νεοπλατωνικούς και τελειοποιείται σε θεωρητικό επίπεδο με τον Πρόκλο. Οι νεοπλατωνικοί φέρνουν πάλι στο προσκήνιο τη μεγάλη πλατωνική παράδοση του διαλογισμού εμβαθύνοντας στο έπακρον την εσωτερική αναζήτηση του εαυτού σε αντιστοιχία και σύνδεση και με άλλες παραδόσεις πέραν του δυτικού κόσμου, όπως της χαλδαϊκής, της ινδουιστικής, της αιγυπτιακής, της καμπαλιστικής ιουδαϊκής και της βουδιστικής.
Σε όλες τις αυτές τις παραδόσεις συναντάμε ίδιες ή παρόμοιες τεχνικές ή μεθόδους διαλογισμού που στόχο έχουν την επιστροφή της λογικής ψυχής στο αληθινό της "είναι" και στην τελειοποίησή της. Οι διαλογιστικές μέθοδοι που μετέρχεται ο Πρόκλος σχεδόν ταυτίζονται στη σύλληψη με τις μεθοδολογικές τεχνικές πολλών ανατολικών διαλογιστών διαφοροποιούμενος μόνο στα σύμβολα και στις έννοιες πίσω από τις οποίες κομίζονται τα ίδια νοήματα.
Είναι σημαντικό και κομβικό να επισημάνουμε ότι η επιλεγείσα μέθοδος διαλογισμού κρίνει και ολόκληρη τη φιλοσοφία της θεώρησης του αληθινού εαυτού ή του κόσμου. Όσο περισσότερο λεπτομερής και συστηματική είναι μια μέθοδος τόσο περισσότερο αποκαλυπτική καθίσταται η βίωση της αποτύπωσης της πραγματικότητας στην ύπαρξη, αλλά και πιο απαιτητική στην εφαρμογή της.
Ο Πρόκλος, αντί να παραθέσει ή να αναπτύξει με έναν πεζό και συμβουλευτικό τρόπο μια μέθοδος διαλογισμού σε μορφή οδηγιών ή τεχνικών, ανάπτυξε τη διαλογιστική του μέθοδο με τη μορφή διάρθρωσης των τάξεων των θεών και των επιπέδων τους. Θα αναρωτηθεί κανείς τι σχέση έχει η παράθεση των θεών και των σχέσεών τους με τον διαλογισμό. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε την ουσία του διαλογισμού στον Πρόκλο. Διαλογισμός στον Πρόκλο σημαίνει να φέρουμε από το ασυνείδητο στη συνείδηση όλα τα επίπεδα του "είναι" μας προκειμένου να θεωρήσουμε (παρατηρήσουμε) και να βιώσουμε τον αληθινό εαυτό μας.
Όταν ο φιλόσοφος ισχυρίζεται ότι είναι ανάγκη να γνωρίζουμε όλα τα επίπεδα των τάξεων των θεών, για να μπορέσουμε να διαλογιστούμε σωστά, δεν εννοεί να τους "λατρέψουμε" με την νεωτερική έννοια, αλλά να γνωρίσουμε και βιωματικά τους ορατούς ή αόρατους χιτώνες που επικολλήθηκαν στη λογική ψυχή μας καθώς έπεφτε και εξελισσόταν στον αισθητό κόσμο. Όλα τα είδη των χιτώνων από τα οποία αποτελείται η ουσία του σημερινού ανθρώπου, δηλαδή ο δερμάτινος, ο ενεργειακός, ο ζωτικός, ο αστρικός και ο ψυχικός ή νοητικός χιτώνας δεν προστέθηκαν μονομιάς στην τωρινή εξελιγμένη μορφή του σημερινού ανθρώπου, αλλά χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης για να επιτελεστεί ο σκοπός για τον οποίο υπάρχουμε. Οι χιτώνες αυτοί, ορατοί ή αόρατοι, μας λέει έμμεσα από τα έργα ο Πρόκλος, κατασκευάστηκαν και συσσωματώθηκαν στον άνθρωπο από τους θεούς αυτών των επιπέδων είτε αυτοί είναι νοητοί, νοητοί-νοεροί, νοεροί, αφομοιωτικοί, ανεξάρτητοι, εγκόσμιοι ή δαίμονες κλπ.
Οι ίδιοι αυτοί δημιουργοί θεοί, (η έννοια θεός εδώ είναι επίθετο, όχι ουσιαστικό) ανώτεροι ή κατώτεροι σχεσιακά, υπάρχουν σε όλες τις παραδόσεις, εκτός των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών (χριστιανισμός, μουσουλμανισμός, ιουδαϊσμός) οι οποίες αφαίρεσαν τα θεία ονόματα, και είναι αποτυπωμένοι σε επταδικό επίπεδο στις ημέρες της εβδομάδας (Monday, Tuesday, Wednesday, Thursday, Friday, Saturday, Sunday) και αντιστοιχούν στους θεούς Άρτεμη ή Σελήνη, Άρη, Ερμή, Δία, Αφροδίτη, Κρόνο, Απόλλωνα ή ήλιο, αλλά και στα 7 κυριότερα ενεργειακά κέντρα του ανθρώπινου σώματος. Η ανθρώπινη ψυχή, όπως γράφει στα σχόλια στον Τίμαιο ο Πρόκλος, (και η Μπλαβάτσκυ στη μυστική δοξασία) από την πρώτη φορά που ενσαρκώθηκε στο ηλιακό και πλανητικό μας σύστημα ξεκίνησε ένα ταξίδι μέσα στο θείο γεννητό (ή Μανβαντάρα κατά Μπλαβάτσκυ) που κράτησε από λίγες χιλιάδες χρόνια έως και εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια, ανάλογα με την εξέλιξή της.
Ο Πρόκλος, όπως και οι προηγούμενοι νεοπλατωνικοί, θέλησε να εγγράψει όλο το έργο του όχι μόνο στην καθεαυτού φιλοσοφική παράδοση αλλά και στην παράδοση του διαλογισμού προσπαθώντας να αναλύσει με θεωρητικό τρόπο, όχι πρακτικό βέβαια, όλες τις διαλογιστικές διαδικασίες που θα συμβάλλουν στην αναγνώριση του αληθινού εαυτού. Είναι γεγονός ότι ολόκληρο το πρόκλειο εφαρμοστικό σχέδιο για τον διαλογισμό του δεν διακρίνεται για τη συστηματικότητά του ή τις συγκεκριμένες μεθόδους, επειδή θεώρησε ότι οι μέθοδοι ποικίλουν και κρίνονται περισσότερο από υποκειμενικούς παράγοντες, οπότε επαφίεται στον κάθε μελετητή να αναδείξει και να υιοθετήσει τη δική του πρακτική με βάση την οποία θα προσλάβει τον πρόκλειο διαλογισμό. Αν θέλουμε να βρούμε κάτι πρακτικό αντίστοιχο του πρόκλειου διαλογισμού σίγουρα θα βρούμε ποικίλες πρακτικές στους ανατολικούς διαλογιστές, οι οποίοι αποτυπώνουν θαυμάσια τις ενέργειες και τα επίπεδα των θεών που δρουν αθέατα στη δημιουργία μέσω των περίφημων τεχνικών ή μεθόδων. Μάλιστα, επειδή κάποιοι δεν αισθάνονται καλά με την αναφορά από τον Πρόκλο στους θεούς και νομίζουν ότι πρόκειται για θρησκευτικές πρακτικές, μπορούν να μετονομάσουν την έννοια "θεοί" με την έννοια "ενεργειακές ή νοητικές δονήσεις" ώστε να γνωρίζουμε και στην πράξη περί τίνος πρόκειται σχετικά με τον διαλογισμό.
Όταν ο Όσσο ή ο Κρισναμούρτι λένε ότι δεν τους ενδιαφέρει η ύπαρξη θεού, μιλούν καθαρά διαλογιστικά, αποφεύγοντας να πέσουν στην παγίδα της αναφοράς τους σε αυτούς, εφόσον το θείο βρίσκεται μέσα μας και συνιστάται ως ύπαρξη μέσω των εσωτερικών μας δράσεων, νοητικών ενεργειών και δονήσεων. Όταν κανείς εφαρμόζει βιωματικά τις διαλογιστικές οδηγίες του Κρισναμούρτι ή οποιουδήποτε άλλου διαλογιστή δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να εργάζεται σχετικά με τα 7 αυτά ενεργειακά κέντρα του ανθρώπου και να ανιχνεύει και να απεκδύεται τυχόν χιτώνες που επικολλήθηκαν στην ουσία μας από τις θείες δυνάμεις. Με τον διαλογισμό αυτό που κάνουμε, αφαιρούμε οτιδήποτε μας εμποδίζει να αντικρίσουμε την ΙΔΕΑ, επιστρέφουμε στην καθαρή ουσία μας, όπως ακριβώς ο Οδυσσέας λίγο πριν φθάσει στην Ιθάκη, έμεινε χωρίς ρούχα, δηλαδή χωρίς χιτώνες. Με αυτήν την έννοια δεν είναι υποχρεωμένος κανείς να πιστεύει σε θεούς ή σε δαίμονες, όταν οι αφαιρούμενοι χιτώνες κατά την διαλογιστική επιστροφή μαρτυρούν και αναγνωρίζουν έμμεσα τις κοσμικές θείες δυνάμεις και δράσεις που δρουν κάθε στιγμή και τους δημιούργησαν.
Για αυτόν τον λόγο ο Πρόκλος, όπως και ο Πατάντζαλι, θεωρεί την ανθρώπινη ψυχή ως κοσμικό πλήρωμα, το οποίο μέσα του φέρει κωδικοποιημένον όλον τον κόσμο, όλο το έμψυχο σύμπαν. Μέσα από το έργο του, Περί της κατά Πλάτωνα θεολογίας, σκοπό έχει να επιφέρει μια εσωτερική μεταμόρφωση της ψυχής μέσω της ενόρασης των υπαρχόντων λόγων που είναι εγγεγραμμένοι μέσα της είτε από τον εαυτό της είτε από τον θείο Νου. Μέσα από αυτό το έργο του αναπτύσσει έναν εσωτερικό χώρο, τον χώρο της φαντασίας, που βρίσκεται ανάμεσα στον υλικό και τον νοητό κόσμο, ο οποίος μετατρέπεται σε κατοικία της ψυχής. Αυτός ο ενορατικός χώρος δεν περιέχει αντικείμενα ή ψευδαισθήσεις και δεν υπόκειται στην παραπλανητική επιρροή των αισθήσεων, αλλά καθίσταται πλέον βασίλειο του αυτοφωτισμού. Γιατί το κάνει αυτό; Επειδή είναι δύσκολο για έναν άπειρο στα θέματα του διαλογισμού να μπορέσει να νικήσει κάθε απόσπαση του νου από τις αισθήσεις και να σιγήσουν οι σκέψεις που πίπτουν στα αισθητά, πλέκει ένα ενορατικό δίχτυ φαντασίας που προσδένει το λογιστικό μέρος, σε κάθε χάσμα που δημιουργείται, με τον αμέθεκτο, τον αμιγή Νου.
Έτσι, ο Πρόκλος πλάθει μέσω της ενορατικής γλώσσας του στη φαντασία μια διαυγή ανώτερη πραγματικότητα στην οποία η λογική ψυχή θεάται έναν άλλο κόσμο. Ποιον κόσμο; Όλα τα πράγματα που βρίσκονται μέσα μας με έναν ψυχικό τρόπο φανερώνονται πάνω στον νοητικό καθρέπτη που καθαρίστηκε από τα αισθητά αφυπνίζοντας τις εγγενείς δυνάμεις μας. Εννοείται ότι μετά από αυτήν την εξύψωση η λογική ψυχή αποκόπτει κάθε επαφή με τις αισθήσεις και τις επιθυμίες, όπως ακριβώς και στη γιόγκα (=ένωση με το ΕΝ), με τη βοήθεια γλωσσικών συμβόλων τα οποία γίνονται αντικείμενα παρατήρησης (όχι σκέψης) στον εσωτερικό κόσμο της ψυχής. Γράφει στο ίδιο έργο:
Ορθώς λέει ο Πλάτων στον διάλογο Αλκιβιάδης Α' ότι η ψυχή, μπαίνοντας στον εαυτό της, βλέπει όλα τα πράγματα, ακόμα και τον "θεό". Διότι όταν ενδιαφέρεται για την επίτευξη της ενοποίησής της μέσω της απόρριψης όλων των φαινομένων και μέσω της υπέρβασης της πολλαπλότητας και των επιφανειακών ικανοτήτων της, η ψυχή ανέρχεται στο επίπεδο του παρατηρητή όλων των όντων.
