Επειδή η ενασχόληση του ανθρώπου με την σπουδαιότερη πνευματική δραστηριότητα, την άσκηση της φιλοσοφίας, δεν γνωρίζει ούτε εθνικά σύνορα ούτε γεωγραφικά όρια ή φυλετικές και πολιτισμικές διακρίσεις, θεωρούμε πολιτική και κοινωνική αρετή την δυνατότητα ως πολίτες να συλλαμβάνουμε την εξέλιξη του φιλοσοφικού πνεύματος καθολικά μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι, προκειμένου να αντλούμε ιδέες, έννοιες, τρόπους κατανόησης και φιλοσοφικές μεθόδους, για να ανέλθουμε πνευματικά και να επιστρέψουμε στην καταγωγική ουσία μας.
Ένα τέτοιο πρότυπο πολίτη-φιλοσόφου με ανοιχτό στοχαστικό πνεύμα είναι ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πρόκλος. Πέρα από το ότι η διαλεκτική του αποτέλεσε τη θεμελιακή βάση τόσο για την οικοδόμηση της διαλεκτικής του Χέγκελ όσο και άλλων νεότερων ή σύγχρονων φιλοσόφων (Σέλλινγκ, Χαίλντερλιν, Χούσερλ κλπ), ο ίδιος πρέσβευε στον ανθρωπισμό και στην πολιτισμική οικουμενικότητα της φιλοσοφικής δραστηριότητας. Είναι τεράστιας σημασίας η αναφορά μας σε αυτόν τον φιλόσοφο, γιατί για πρώτη φορά ένας κορυφαίος στοχαστής της ελληνικής αρχαιότητας θεώρησε τον εαυτό του πολίτη και φιλοσοφικό μυσταγωγό του κόσμου, που είναι σε θέση να προσλάβει και να συλλάβει το δικό του φιλοσοφικό εννοιολογικό πλαίσιο σε κάθε εθνική παράδοση των λαών της γης.
Μιλώντας, λοιπόν, ο φιλόσοφος για την ανθρώπινη ικανότητα κρίσης του αληθούς, για το εάν ο άνθρωπος δηλαδή έχει την απεριόριστη ικανότητα να συλλάβει την αλήθεια των όντων, αποφάνθηκε ότι αυτή είναι άπειρη αλλά όχι σε ενεργή κατάσταση. Ισχυρίζεται ότι τα αντικείμενα της γνώσης ενυπάρχουν στην ανθρώπινη εσωτερικότητα, αλλά απαιτούνται οι κατάλληλες διαδικασίες για να προσεγγιστούν. Και η κυριότερη διαδικασία είναι η διαλεκτική ως φιλοσοφική μέθοδος. Η πρόκλεια διαλεκτική έχει επιστημονικό υπόβαθρο και πάντοτε λαμβάνει χώρα μαζί με την μαιευτική και την τελεστική. Η διαλεκτική μέθοδος είναι καθαρά αποδεικτική.
Στο υπόμνημα στον Αλκιβιάδη ο Πρόκλος επισημαίνει στο φιλοσοφικό σύστημά του την εξής παρακάτω αρχή:
<< Η γένεση-πτώση στο αισθητό κάλυψε με λήθη και άγνοια τις αιώνιες αλήθειες που ο δημιουργός έβαλε μέσα στην ανθρώπινη ψυχή. Έργο της επιστημονικής διαλεκτικής είναι να αποκαθάρει με τους ελέγχους της και να επανεμφανίσει αυτές τις αλήθειες που μένουν ανενεργές μέσα σε κάθε ανθρώπινη ψυχή >>.
Ο συνεπής πλατωνισμός του Πρόκλου που μαρτυρείται με τα ανωτέρω, μας προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για τον προσδιορισμό της οπτικής με την οποία εκλαμβάνει το a priori και για το πώς εξηγεί τους λόγους του πρόσκαιρου αποκλεισμού του από την περιοχή του συνειδητού και κατ΄επέκταση της πλάνης. Όλη αυτή η συγκλονιστική διαλεκτική θεώρηση του Πρόκλου μεταλαμπαδεύεται στη φιλοσοφία των νεότερων χρόνων, με τα πρώτα φιλοσοφικά σπέρματα στον Ντεκάρτ και στη συνέχεια στους Γερμανούς Ιδεαλιστές. Σπέρματα της πρόκλειας διαλεκτικής συλλαμβάνονται στην κριτική του καθαρού λόγου του Καντ, στην πειραματική διαλεκτική του Φίχτε, στον υπερβατολογικό ιδεαλισμό του Σέλλιγκ αλλά ιδιαίτερα στην συναρπαστική διαλεκτική του Χέγκελ.
Συγκεκριμένα, στο έργο του Χέγκελ, Επιστήμη της Λογικής, γίνεται απόπειρα να ανέλθει ο νους σε έναν προεμπειρικό, ή απριορικό κόσμο της αυτοσυνείδησης. Δηλαδή ο ίδιος ο νους, μέσα στους αναβαθμούς της καθολικής σκέψης του, συλλαμβάνει τους νόμους της νόησης, τις a priori αρχές του Λόγου ως Απόλυτου Πνεύματος. Η ίδια η συνείδηση αναδύεται ως αυτοσυνείδηση του εαυτού της. Γιατί μέσω του ατομικού νου ως υπερσυνείδησης που θεάται την ίδια την ουσία της νόησης ως αυτοσυνείδησης βρυχάται αθέατα και φανερώνεται επιβλητικά ο καθολικός Συμπαντικός Λόγος εν εξελίξει, ο Ύπατος Νους ως Άπειρο Πνεύμα. Πρόκειται βέβαια για την ανακάλυψη του Ηρακλείτειου Κοινού Καθολικού Λόγου που δρα μέσα στο Γίγνεσθαι ως Άπειρο Είναι.
__________
βιβλιογραφία
Διαλεκτική και Θεωρία, Πρόκλος (Χρήστος Τερέζης)
