Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΠΙΝΟΖΑ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Σπινόζα θεωρεί το Είναι (το υπαρκτό Παν) "υπόσταση" στην γενική του μορφή και το ταυτίζει με τον Θεό και τη Φύση. Ο θεός ως φύση δεν είναι προσωπικός, αλλά αφηρημένος, απρόσωπη υπόσταση, όπως στους στωικούς. Το σώμα και το πνεύμα στον Σπινόζα δεν είναι δύο διαφορετικές ουσίες, αλλά μία ενιαία ουσία, στην οποία ενυπάρχει η παγκόσμια ουσία της Φύσης-θεότητας (ουδέτερος μονισμός). Τα πάντα μέσα στο σύμπαν (ορατό ή αόρατο σε μας) είναι μια ουσία, μία πραγματικότητα, και υπόκεινται κάτω από ένα ενιαίο σύνολο κανόνων και φυσικών νόμων.

Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΠΡΟΚΛΟ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ενώ στην πλατωνική οντολογία παρατίθενται το ον και τα παρεπόμενά του (στάση, κίνηση, ταυτότητα, ετερότητα),  στο οντολογικό σύστημα του Πρόκλου αναπτύσσεται μια ιεραρχία του όντος καλύπτοντας ολόκληρη την κλίμακα από το υπερούσιο ΕΝ μέχρι και το τελευταίο ον. Η σειρά είναι η εξής:  Εν,  Ενάδες, Νους, Ψυχή, Φύσεις - Σώματα ή ύλη. Ο Πρόκλος ανέπτυξε μια σειρά όντων χωρίς να υπεισέρχεται κάποιο οντικό κενό ανάμεσά τους. Στα δύο από τα σημαντικότερα έργα του, στην "Πλατωνική θεολογία" και στα "Σχόλια στον Τίμαιο" αναλύει με λεπτομέρειες τον τρόπο που λειτουργούν όλες αυτές οι υποστάσεις μέσα στον σύνολο κόσμο συγκροτώντας με εντυπωσιακό τρόπο μέσα από το πολυσύνθετο φιλοσοφικό σύστημά του και τον τρόπο εκδήλωσης/φανέρωσης του Είναι ως γίγνεσθαι. 

Είναι πολύ σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο Πρόκλος αποτελεί τον μεγαλύτερο διαλεκτικό της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, επειδή η φιλοσοφία του αποτελεί μια κάτοψη-συμπερίληψη ολόκληρης της αρχαίας φιλοσοφίας από τους προσωκρατικούς μέχρι και τον 5ο μεταχριστιανικό αιώνα. Ό, τι αποτέλεσε ο Πρόκλος για την αρχαία φιλοσοφία, αποτέλεσε ο Χέγκελ για την νεότερη φιλοσοφία. Ο Πρόκλος αναπτύσσει την πορεία (ενδοκοσμική και υπερκόσμια) που διανύει το σύνολο των υποστάσεων με τις λειτουργίες τους προκειμένου μέσα από αυτήν την πορεία να κατανοήσουμε την οντολογική σύνδεση όλων των υποστάσεων με την ανθρώπινη ψυχή. Ο Χέγκελ αναπτύσσει την πορεία που διανύει το πνεύμα ως καθολικός νους ως υποκειμενική οντότητα μέσα στην συμπαντική ιστορία φθάνοντας μέχρι και τον τρόπο που ενυπάρχει στον ανθρώπινο πολιτισμό αλλά και συνολικά μέσα στο σύμπαν, προκειμένου να συλλάβει μέσα από αυτήν την ουσία της ψυχής μας. 

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η "εντελέχεια" είναι ίσως ο σημαντικότερος όρος της αριστοτελικής φιλοσοφίας που κομίζει τα πρώτα σπέρματα της διαλεκτικής στον φιλόσοφο. Ο Αριστοτέλης, ως δαιμόνιος στοχαστής, περισσότερο χαρακτηρίζεται δουλευτής του Λόγου, της λογικής, με τη σύγχρονη έννοια, παρά διαλεκτικός. Παρά ταύτα η "εντελέχεια" είναι μεγαλειώδης σύλληψη του φιλοσόφου που απηχεί πλήρως το πνεύμα της πλατωνικής οντολογίας. 

Ο Αριστοτέλης, αρχικά, αναφέρεται σε δύο τρόπον τινά όντα, την μορφή και την ύλη, τα οποία στον αισθητό κόσμο είναι αδύνατο να συλληφθούν διακριτά το ένα από το άλλο. Η ύλη αποτελεί το υποκείμενο (το υλικό, το μέσο), το οποίο η μορφή ως είδος "σχηματοποιεί". Για τον Αριστοτέλη η μορφή είναι περισσότερο "ον" συγκριτικά με την ύλη και εξηγεί γιατί. Κάθε υλικό αντικείμενο ή αισθητό έμψυχο ον έχει μια ορισμένη μορφή η οποία διαρκώς μεταβάλλεται. Ποια είναι η αιτία όμως του σχήματος, της μορφής, δηλαδή, που λαμβάνουν τα αισθητά όντα; Η αιτία βρίσκεται στο "όντως ον", που είναι η μορφή καθ' εαυτή. Το "όντως ον", ως η μορφή καθ΄εαυτή, είναι η συμπαντική ουσία και αποτελεί την ύστατη αιτία ύπαρξης όλων των υπαρκτών, κατά τον Αριστοτέλη. Η καθαρή μορφή καθ΄εαυτή (χωρίς την ύλη), όμως, ως καθαρή ενέργεια, είναι ο αριστοτελικός Νους, ο οποίος νοεί τον εαυτό του που ταυτόχρονα εμπεριέχει και τον κόσμο ως εκδήλωση-φανέρωση της νοητικής ενέργειάς του. Επειδή ο Νους, ως κινούν ακίνητο, είναι καθαρή ενέργεια αποτελεί την ύψιστη αιτία των άπειρων μορφών που λαμβάνει η ύλη. Ο αριστοτελικός νους, ως θεότητα, αιώνια νοεί και πάντοτε ενεργεί, για αυτό και συνέχει τα πάντα και παντού, ως άπειρη ενέργεια. Αντίθετα ο ανθρώπινος νους και τα αισθητά όντα έχουν πεπερασμένη νόηση, δηλαδή δεν νοούν πάντοτε, για αυτό και βρίσκονται σε μια κατάσταση μεταξύ του "εν δυνάμει" και του εν "ενεργεία". Ενώ ο υπέρτατος αριστοτελικός Νους δεν είναι "δύναμη" (εν δυνάμει), δηλαδή δεν σταματά καμιά στιγμή να κινεί το παν (καθαρή ενέργεια), τα αισθητά πεπερασμένα όντα από τη φύση τους βρίσκονται σε μια κατάσταση διαρκών μεταβολών της μορφής τους τείνοντας σταδιακά να ενεργοποιήσουν την μορφή που έχει εγγραφεί μέσα τους από τον Νου (=εντελέχεια). Αυτή η "τελική μορφή" τους, που είναι το αληθινό τους "είναι", είναι καθορισμένη πέρα από τον χρόνο και τον χώρο από την Νόηση Νοήσεως (Υπέρτατος συμπαντικός Νους), δηλαδή τείνει να ολοκληρώνεται εις το διηνεκές. 

ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΕΡΚΛΕΫ - ΥΠΑΡΞΗ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΝΤΙΛΗΨΗ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Τζωρτζ Μπέρκλεϋ ανήκει στο φιλοσοφικό ρεύμα του υποκειμενικού ιδεαλισμού, αλλά, για να είμαστε πιο συγκεκριμένοι σχετικά με τον Μπέρκλεϋ, ουσιαστικά είναι ο εμπνευστής του εμπειρικού ιδεαλισμού. Ο Ιρλανδός φιλόσοφος, θεμελιώνει στο φιλοσοφικό του σύστημα στοιχεία της πλατωνικής φιλοσοφίας και του ύστερου νεοπλατωνισμού σε μια νέα βάση υπέρβασης του υποτιθέμενου δυισμού του κλασικού πλατωνισμού (νοητός - αισθητός κόσμος). Ο Μπέρκλεϋ θεωρούσε την πλατωνική φιλοσοφία μεγαλειώδη σύλληψη, μοναδική στην ιστορία της φιλοσοφίας, και έκρινε ότι απαιτείται τέτοιο τεράστιο στοχαστικό βάθος που πάντοτε θα αδυνατούμε να την προσπελάσουμε. Έτσι εμπνεύστηκε μια ενδιαφέρουσα προοπτική που την φθάνει στα όριά της. 

Εν ολίγοις, ο Μπέρκλεϋ ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει ύλη. Το μόνο υπαρκτό είναι οι ιδέες. Όλα αυτά που βλέπουμε, που αισθανόμαστε και βιώνουμε με τις αισθήσεις μας δεν έχουν υλική υπόσταση, αλλά είναι ιδέες και αντιλήψεις. Ισχυρίζεται ότι ο κόσμος που αντίκειται απέναντί μας υπάρχει, δεν είναι κάτι που απορρέει από τη φαντασία μας. Το μόνο στοιχείο στο οποίο  αρνείται την ύπαρξη είναι η ύλη ή η σωματική ουσία. Δεν υπάρχει ύλη, αλλά μόνο ιδέες και αντιλήψεις. Για αυτό και η φιλοσοφία του χαρακτηρίζεται ανυλισμός. Μελετώντας κανείς περισσότερο τη φιλοσοφία του Μπέρκλεϋ  μέσα από τα επιχειρήματά του και το σύνολο του συστήματός του, διακρίνει μια βαθύτερη και πολύ ενδιαφέρουσα θεώρηση για τον κόσμο, τον άνθρωπο και το θεό. Τα ερωτήματα τα οποία θα έθετε κανείς βλέποντας επιφανειακά την φιλοσοφική θεώρηση του Μπέρκλεϋ είναι πολλά: <<Δεν υπάρχει αυτό που αισθάνομαι με τις αισθήσεις μου;>>, << Αν ο κόσμος αποτελείται μόνο από ιδέες, πώς γίνεται να τις συλλαμβάνω και με τις αισθήσεις μου;>>, <<Αν ο κόσμος συνίσταται από τις ιδέες μου, πώς συνεχίζουν τα "υλικά" πράγματα να  υπάρχουν όταν εγώ δεν τα κοιτώ, δεν τα αγγίζω, δεν τα ακούω;>>.

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο Μπέρκλεϋ, ως εμπειριστής, συνέχισε την γνωσιοθεωρία του Λοκ και την ανάπτυξε προς μια ιδεαλιστική θεώρηση κάνοντας ένα αποφασιστικό βήμα που αναθεωρεί την παραδοσιακή έννοια της ουσίας που κόμιζε η κλασική φιλοσοφία. Βασική θέση του Λοκ είναι ότι τα πράγματα δεν τα γνωρίζουμε άμεσα αλλά μόνο μέσω των παραστάσεων που σχηματίζουμε για αυτά. Πηγή της γνώσης για τον Λοκ είναι η εμπειρία ή αίσθηση. Διακρίνει στη συνέχεια την εμπειρία σε εξωτερική (λευκό, σκληρό κ.λπ) και εσωτερική (αντίληψη, νοείν κ.λπ).  Μετά προβαίνει σε μια ακόμα διάκριση ανάμεσα στις ιδέες της εξωτερικής αίσθησης που παραπέμπουν σε πρωτεύουσες ποιότητες των φυσικών σωμάτων (έκταση, μορφή, κίνηση, στερεότυπα ή το αδιαπέραστο) και έχουν αντικειμενική υπόσταση (ότι υπάρχουν ξεκάθαρα έξω από εμάς), και σε εκείνες που είναι απλά υποκειμενικές αν και προκαλούνται από τις δυνάμεις των σωμάτων. Τις δυνάμεις αυτές ο Λοκ τις ονόμασε δευτερεύουσες ιδιότητες (χρώματα, οσμές, ήχος κ.λπ). Σύμφωνα με τον Λοκ οι πρωτεύουσες ιδιότητες είναι είδωλα των πραγμάτων που υπάρχουν έξω από την νόηση, ενώ οι δευτερεύουσες ιδιότητες υπάρχουν μόνο μέσα στον νου. 

ΣΠΙΝΟΖΑ - ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Σπινόζα, χωρίς αμφιβολία, θεωρείται ο μεγαλύτερος φιλόσοφος του 17ου αιώνα και αποτέλεσε τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην αρχαία φιλοσοφία και τη νεότερη σκέψη. Μην ξεχνάμε ότι είναι εκείνος ο διανοητής που θεμελίωσε μια φιλοσοφία που συνέβαλε καθοριστικά στη ρουσωική θεμελίωση της δημοκρατίας, στον γερμανικό πανθεϊσμό του Σέλινγκ και του Χέγκελ, στα μεταμαρξιστικά σχέδια μιας διαλεκτικής του συγκεκριμένου, στις φαινομενολογικές απόπειρες μιας αγκίστρωσης της συνείδησης στη σωματικότητα του βιώματος. Για τον Σπινόζα πραγματικά ελεύθερος χαρακτηρίζεται ο άνθρωπος που καθοδηγείται από τη δική του φύση σύμφωνα με τον ορθό λόγο, γιατί μόνο αυτός θα καταφέρει, έχοντας κατανοήσει και εσωτερικεύσει τις αιτίες των αιτιακά προκαθορισμένων πράξεών του, να σωθεί από την παθητική υποδούλωση στα πάθη του. Η πραγματική ευτυχία και ευδαιμονία δε θα επέλθει στον ανθρώπινο βίο αν ο άνθρωπος παραμένει δέσμιος των παθών του, αν αναλώνεται σε εφήμερα αγαθά και αν ασπάζεται τις δεισιδαιμονίες που προωθεί η θρησκεία. Ο δρόμος για τον ενάρετο βίο θα διανοιχτεί μόνο αν ο άνθρωπος καλλιεργήσει τον στοχασμό και το φιλοσοφείν με βάση τον ορθό λόγο. Ο ορθός λόγος είναι ξεκάθαρα δομικό στοιχείο που χαρακτηρίζει την τάξη της Φύσης, η οποία είναι φαινομενική φανέρωση του ίδιου του Παγκόσμιου πνεύματος.

ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ "ΟΝ" ΤΟΥ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Τι μπορεί να αναλογιστεί κανείς για τον μέγιστο Παρμενίδη; Μετά από μια περίοδο των φυσικών προσωκρατικών που αναλώνονταν με στοιχεία του φυσικού κόσμου για τις πρωταρχές της φύσης του όντος, ο Παρμενίδης αναστήλωσε στα πόδια του το "καθ΄εαυτό φιλοσοφείν". Το παρμενίδειο "ον", η ουσία από την οποία ή εξαιτίας της οποίας υπάρχει ο κόσμος, είναι αγέννητο, αιώνιο, άφθαρτο και αμετάβλητο. Πρόκειται για το "Είναι", το οποίο αποτελεί ένα συμπαντικό "Εγώ", την καθαρή νόηση και άρρητη "υπερούσια" ουσία, η οποία επηρέασε πάρα πολύ στους νεότερους χρόνους τον Καρτέσιο ώστε να μετέλθει αυτό το πρώιμο "Εγώ-ον" για να αναζωογονήσει  τη νεότερη φιλοσοφία με το cogito ergo sum (ενότητα σκέψης και ύπαρξης). Το "ον", κατά τον Παρμενίδη, υπάρχει λοιπόν (..ergo sum, κατά Καρτέσιο) και είναι η πηγή του κόσμου, όπως και το Εγώ είναι η πηγή της σκέψης. 

Το παρμενίδειο ον δεν μπορεί να εννοηθεί ότι κάποτε ήταν "μη ον", κάτι δηλαδή που δεν υπήρχε και προήλθε από το τίποτα, την ανυπαρξία (καθ΄εαυτού μη ον). Γιατί πώς μπορεί να συγκροτηθεί κάτι αιώνιο και άφθαρτο από το "μη ον", από κάτι μεταβλητό και αν-ούσιο, ανύπαρκτο; Ο Παρμενίδης αποδέχεται ως "μη ον" μόνο το ηρακλείτειο "γίγνεσθαι", δηλαδή την αισθητή και μεταβαλλόμενη πλευρά του ίδιου του κόσμου, την οποία προσλαμβάνουμε εμείς έτσι, εφόσον είμαστε και εμείς μέρος αυτού του μεταβλητού μέρους του κόσμου. Οι αισθήσεις είναι πράγµατι απατηλές, όχι όµως γιατί δείχνουν µια σταθερή πραγµατικότητα, όπως έλεγε ο Ηράκλειτος, αλλά αντιθέτως γιατί δείχνουν µια µεταβαλλόµενη πραγµατικότητα. Και μας δείχνουν μια μη αληθινή και μεταβλητή πραγματικότητα γιατί εμείς ως ένσαρκοι νόες έχουμε περιορισμένες δυνατότητες να συλλάβουμε το "όντως ον" όσο βυθιζόμαστε στα αισθητά. Είμαστε "ασθενείς ως ενθαδικά όντα", μας λέει ο Πρόκλος, ώστε να καταφέρουμε να δούμε το Όλον. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε εδώ, σε τούτον τον κόσμο, είναι να υψώσουμε τον Νου μας εκεί που ανήκει, να μάθουμε να λειτουργούμε ως εν σώματι "ασώματοι λειτουργικά νόες", δηλαδή να παραμερίσουμε τους αισθητούς χιτώνες που έλαβε η ψυχή κατεβαίνοντας στον μεταβαλλόμενο κόσμο, οι οποίοι προφυλάσσουν μεν το σώμα, αλλά παρεμποδίζουν τον Νου να ανέλθει και να "εννοήσει", να λειτουργήσει, όπως θα έπρεπε από τη φύση του. Ή αλλιώς για να βιώσουμε εν νου το αιώνιο, το αμετάβλητο πρέπει να αφήσουμε τον Νου μας να φτερουγίσει σε αυτόν τον αμετάβλητο κόσμο του αληθινού "όντος". Μόνο το αμετάβλητο μπορεί να συζευχθεί με το αναλλοίωτο και το αιώνιο, και το μόνο αμετάβλητο που κομίζει η ανθρώπινη φύση είναι η καθαρή νόηση.

ΧΕΓΚΕΛ - Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Μέσα από τη μέγιστη φιλοσοφία του Ηρακλείτου και τη συναρπαστική πλατωνική οντολογία ο Χέγκελ δόμησε και ανάπτυξε το φιλοσοφικό του σύστημα, το οποίο αποτελεί την τελευταία και πιο εξελιγμένη διαλεκτική στην ιστορία της φιλοσοφίας. Ο ίδιος ο Χέγκελ ομολογεί το μεγαλείο της ηρακλείτειας σκέψης με την αναφορά στο "γίγνεσθαι". Ο Ηράκλειτος συλλαμβάνει το υπαρκτό (χωρίς να προσδιορίζει πώς ακριβώς υπάρχει αυτό αποφεύγοντας κάθε αντιεπιστημονική  θεώρηση) σε κάθε του σκέψη μόνο με τον Λόγο, την λογική. 

Με απλά λόγια ο Ηράκλειτος ισχυρίζεται ότι το "Είναι", το πρωταρχικό υπαρκτό ον εξαιτίας του οποίου υπάρχουν τα πάντα, μπορούμε να το συλλάβουμε μόνο στο "γίγνεσθαι", όταν δηλαδή βυθίζεται ως "αιωνιότητα άρρητων εννοιών" μέσα στον χρόνο, στη μεταβολή και την κίνηση, γιατί ο κόσμος είναι ένας (αισθητός και υπεραισθητός). Και εφόσον είναι ένας, μέσα σε αυτόν κάθε στιγμή και σε κάθε ον κυλά το "Είναι". Και αυτό το κύλισμα του "Είναι" μέσα στον αισθητό κόσμο μπορεί να συλληφθεί ως "μη Είναι", ως κάτι που συνεχώς αλλάζει και εξελίσσεται αιωνίως προσδίδοντας την ουσία του αποσπασμένη στα επιμερισμένα όντα. Μάλιστα και οι δύο (Ηράκλειτος και Χέγκελ) ισχυρίζονται ότι το "Είναι" αποτελεί τον ίδιο τον Νου ως Αιώνιο Λόγο. Ο ηρακλείτειος Λόγος (ως Πνεύμα κατά τον Χέγκελ), διανύει αιωνίως μια σπειροειδώς  δομικά κυκλική κίνηση με τη μορφή: α) ως καθ΄εαυτόν (είναι), β) ως διεαυτόν (γίγνεσθαι) και γ) ως καθ΄εαυτόν και διεαυτόν (Λόγος-Απόλυτο). Ο Λόγος αυτός διαπερνά και συνέχει και τον ανθρώπινο νου, είναι η μήτρα της ουσίας του. Όπως, λοιπόν, δρα ο καθολικός Λόγος, κατά τον Ηράκλειτο, έτσι ακριβώς δρα και ο ανθρώπινος νους, σπειροειδώς κυκλικά. Όταν λέει ο Ηράκλειτος: "ἐδιζησάμην ἐμεωυτόν" εννοεί ακριβώς αυτή την βύθιση/διάχυση του νου στον κόσμο των μορφών και την επιστροφή του πάλι στο αρχέγονο "Είναι". 

ΦΑΙΔΡΟΣ ΠΛΑΤΩΝΑ - ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Ι. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

         

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Όλο το πλατωνικό έργο των διαλόγων θεμελιώνεται στη βάση της θεωρίας των Ιδεών. Από τη θεωρία των ιδεών απορρέουν τόσο  η γνωσιολογία όσο και  η οντολογία του Πλάτωνα. Η πλατωνική "ΙΔΕΑ" δεν αποτελεί την παράσταση κάποιου αντικειμένου που σχηματίζεται από τη νόηση όπως θεωρούν οι μη μυημένοι στην πλατωνική φιλοσοφία ούτε μια γενική μορφή που ενυπάρχει στη αισθητή πραγματικότητα, η οποία εξάγεται από τη αίσθηση διαμέσου της λογικής κρίσης. Η πλατωνική Ιδέα αποτελεί το υπερβατικό "Είναι" των πραγμάτων, αφού προηγείται από τα τελευταία, γιατί η ΙΔΕΑ είναι το πρότυπο των πραγμάτων που αντικρίζει η ψυχή πριν από την ένωσή της με το σώμα. Και όταν αναγορεύεται η ΙΔΕΑ ως πρότυπο από τον Πλάτωνα εννοείται ως η αρχική μήτρα του λόγου που ενεργοποιεί κάθε δυνατότητα της ψυχής να συλλαμβάνει τον νοητό κόσμο. Γιατί, κατά τον Πλάτωνα, το "νοείν"ταυτίζεται με το "είναι", την ΙΔΕΑ. Η ουσία της ψυχής βρίσκεται ακριβώς εκεί, στην ΙΔΕΑ, από την οποία συντίθεται η Συνείδηση η οποία αποτελεί συνάμα και την  ουσία της ψυχής. Η ουσία της ανθρώπινης ψυχής, λοιπόν, ταυτίζεται με τη συνείδηση, στην σύμπλευσή της με την Ιδέα.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Χέγκελ:

<< Ο Πλάτων συνέλαβε στην αλήθειά της τη βασική αρχή του Σωκράτη, σύμφωνα με την οποία η ουσία ενοικεί στη συνείδηση, είναι η ίδια η συνείδηση: ότι το απόλυτο πρέπει να αναζητείται στη σκέψη, η σκέψη εκείνη που περικλείει σε μια ενότητα πραγματικότητα και "σκέπτεσθαι", η έννοια και η πραγματικότητά της στην κίνηση της επιστήμης, ως η Ιδέα ενός επιστημονικού Όλου.>>

Η ψυχή διαγράφει μια αέναη γνωστική και οντική κυκλική πορεία από το άχρονο προς το έγχρονο και από το έγχρονο πάλι στο άχρονο. Το συμπαντικό έργο της ατομικής ψυχής είναι το να βυθίζεται στον χωρόχρονο ως ενεργόν και πάσχον ον και στη συνέχεια να αναδύεται στον ανώτερο ουράνιο ή στον ανώτατο υπερουράνιο κόσμο. 

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Νικόλαου Κ. Αγγελή, Επίκουρου Καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Εισαγωγή

Ο Kant όριζε την γνώση ως ένα σύνολο από αναπαραστάσεις, οι οποίες έχουν γεννηθεί στο εσωτερικό της συνείδησης και οι οποίες έχουν συγκριθεί και συνδεθεί μεταξύ τους[2]. Ο ορισμός της γνώσης διαμέσου της έννοιας της αναπαράστασης γεννά το ερώτημα πώς οι αναπαραστάσεις γεννώνται στο εσωτερικό της ανθρώπινης συνείδησης. Οι αναπαραστάσεις σχηματίζονται από την ενεργοποίηση των δύο γνωστικών δυνάμεων της ανθρώπινης συνείδησης, δηλαδή της αισθητικότητας και του νου ή λόγου, υπό την επίδραση κυρίως των αντικειμένων του εξωτερικού κόσμου. Με τις αναπαραστάσεις, οι δύο γνωστικές δυνάμεις της συνείδησης οικειοποιούνται τις ιδιότητες των αντικειμένων, τα οποία γνωρίζουν, κι έτσι μεταφέρουν στο εσωτερικό της συνείδησης πληροφορίες σχετικά μ' αυτά. Συνεπώς, η γνώση είναι δυνατόν να ορισθεί ως το σύνολο των πληροφοριών, που αποκτούμε για τα αντικείμενα και τον Κόσμο γενικότερα, χάρις στην δραστηριοποίηση των γνωστικών δυνάμεων της συνείδησής μας.

Ο "ΣΟΦΙΣΤΗΣ" ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ - ΟΝ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Πλάτων στον εν λόγω διάλογο (Σοφιστής) αναφέρεται και κάνει λόγο για το "Ον" και οτιδήποτε σχετίζεται με αυτό. Όταν κάνει ο Πλάτων αναφορά στην έννοια "Ον" θέτει το ερώτημα για το τι υπάρχει πραγματικά, "ον", δηλαδή, σημαίνει το υπαρκτό, τι είναι αυτό που υπάρχει. Με αφορμή το υπαρκτό, το "Ον", μέσα από τη διαλεκτική προσέγγιση και επιχειρηματολογία, ο Πλατωνικός Σωκράτης εκμαιεύει  και τα υπόλοιπα γένη που προσδιορίζουν την "ουσία του όντος". Τα γένη αυτά είναι η στάση, η κίνηση, το ταυτόν και το έτερον. Συνολικά τα γένη μαζί με το Ον είναι πέντε. Πριν τον Πλάτωνα ο Παρμενίδης και ο Ηράκλειτος προσδιόρισαν το "Είναι" και το "γίγνεσθαι" θέτοντας τις βάσεις για την πλατωνική οντολογία που θα αναπτυχθεί αργότερα. Ενώ το ον του Παρμενίδη είναι ο κόσμος σε στάση, αμετάβλητος και ακίνητος, άχρονος και χωρίς χώρο, συγκροτώντας το "Είναι" στην αιώνια πρόσληψή του, στον Ηράκλειτο βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και μεταβολή μέσα στον χωρόχρονο. Λαμβάνοντας υπόψη τους δύο μέγιστους προσωκρατικούς ο Πλάτων υποστηρίζει ότι από το "Ον" (είναι) γεννιέται το "μη ον" (γίγνεσθαι) και εξαιτίας του "μη όντος" παραβάλλονται κατά λογική συνέπεια και τα υπόλοιπα  τέσσερα γένη. 

Προκειμένου να κατανοήσουμε με απλά λόγια την πλατωνική οντολογία που έθεσε τις βάσεις για τη θεωρία των ιδεών αλλά και για την κλασική φιλοσοφία γενικότερα, θα αναλύσουμε την λειτουργία των πέντε γενών με παραδείγματα, τα οποία αυτόματα μας ανάγουν λογικά στην διάκριση του νοητού από τον αισθητό κόσμο. 

Ας λάβουμε για παράδειγμα ένα ον, μια τριανταφυλλιά:

Η υπαρκτική πορεία που διανύει οντολογικά η τριανταφυλλιά είναι η εξής: πρώτα υπάρχει σαν σπόρος, μετά ως σπόρος με πολύ μικρές λεπτές ριζώσεις μέσα στο χώμα, στη συνέχεια ως εξωτερικό λουλούδι με βλαστό και φύλλα, στη συνέχεια ως μια ώριμη τριανταφυλλιά με άνθη και στο τέλος ως μια τριανταφυλλιά με μεγάλα και όμορφα τριαντάφυλλα.

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στην φιλοσοφία του Ηρακλείτου ο θάνατος είναι μια διαδικασία οντολογικής αποδελτίωσης του ένσαρκου βίου του ανθρώπου. Ο "θάνατος" στον Ηράκλειτο, όπως και στους περισσότερους από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, αποτελεί την "αποθήκευση" εν Άδη όλων των νέων δεξιοτήτων και γνώσεων που οικοδόμησε η ψυχή μέσα στον χωρόχρονο μέσα στον "σκληρό δίσκο" της. Όλες αυτές οι νέες δεξιότητες και γνώσεις που πήρε μαζί της η ψυχή αποτελούν τους ενεργοποιημένους πλέον ουσιώδεις λόγους που συνιστούν την ουσία της και συμβάλλουν στην περαιτέρω ανέλιξή της, την εξελικτική πρόοδό της, σύστοιχη προς τον σκοπό ο οποίος έχει τεθεί από τη φύση της ίδιας της ψυχής και της μοίρας της. Έτσι ο "θάνατος" στον Ηράκλειτο έχει ευεργετική αξία για την ψυχή στο βαθμό που η τελευταία έχει κατανοήσει τον λόγο και τον σκοπό της ύπαρξής της. Ο σκοπός, το έργο που έχει επωμιστεί να εκτελέσει η ψυχή, σχετίζεται ασφαλώς με την ίδια τη φύση της και είναι η σκέψη, η ενδον-σκόπηση του νου, η νόηση, η ενασχόληση με τη φιλοσοφία και την ενορατική ματιά, την έσω σύλληψη της ουσίας της. Άρα, σκοπός και σκέψη είναι ένα και το αυτό. Η σκέψη είναι ο σκοπός μας, μόνο αυτή ως νόηση μπορεί να βυθίσει το "ατομικό είναι" μας στον πλούτο των όντως όντων. Η σκέψη πηγάζει από τη νόηση. Μοιάζουν να σημαίνουν το ίδιο. Διαφέρουν μόνο ως προς το ότι η πρώτη λαμβάνει χώρο μόνο στον χωρόχρονο, ενώ η δεύτερη λαμβάνει χώρα μόνο στον άχρονο και χωρίς χώρο νοητό κόσμο. Η σκέψη ωθεί την ψυχή προς τα άνω, προκειμένου να πιαστεί στο αιώνιο εύρος της νόησης που είναι η περάτωση/τελείωση της πρώτης. 

Μας επισημαίνει λοιπόν ο Ηράκλειτος: 

Ποια αξία έχει ένας βίος αφιλοσόφητος, χωρίς την καλλιέργεια της σκέψης και τον πόθο για σοφία και γνώση για το "είναι" μας; Καμιά. Δεν κατορθώνουμε να συμμετέχουμε στο "γίγνεσθαι", μας λέει. Παραμένουμε στάσιμοι. Δεν επιφέρουμε κάποια μεταβολή/εξέλιξη που θα μας βοηθήσει να βυθιστούμε στο "είναι" μας, στην βίωση εκείνης της εμπειρίας που θα μας διανοίξει την θέαση του εαυτού μας, της ανθρώπινης ουσίας μας. Έτσι, η καλλιέργεια της σκέψης και η φιλοσοφία αποτελούν τις ύψιστες αξίες για να εναρμονιστεί η ψυχή με το γίγνεσθαι, για να πετύχουμε τη μέθεξη με το "Είναι". Γιατί  το "ατομικό είναι" μας αποτελεί μια απειροελάχιστη σταγόνα του ωκεάνιου "Είναι" [Ας θυμηθούμε τον θεό Ωκεανό που δεν είναι άλλος από το φιλοσοφικό "Είναι" για τους ορφικοπυθαγόρειους].  

Του Τζωρτζόπουλου Δημήτρη

Η οντολογική διαδρομή του ανθρώπου:

Γέννηση ‒ Ζωή ‒ Θάνατος

ΖΑΝ ΠΩΛ ΣΑΡΤΡ - Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ

"Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός"

Του Άγγελου Σοφοκλέους

Εισαγωγή

Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ γεννήθηκε το 1905 και πέθανε το 1980 στο Παρίσι. Κατά τη διάρκεια της ζωής του ανέπτυξε έντονη πολιτική δράση και ήταν υπέρμαχος της ιδέας του να επανενταχθεί η ακαδημαϊκή φιλοσοφία στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Ήταν, κατά μίαν έννοια, ένας αιώνιος επαναστάτης, ο οποίος καθ’όλη την διάρκεια της ζωής του, πολέμησε το κατεστημένο και προσπαθούσε να διαμορφώσει μια κοινωνία η οποία δεν ήταν ατομικιστική αλλά στηριζόταν πάνω στην κοινωνική ευθύνη και στο συλλογικό χρέος.

Η φιλοσοφία του Σαρτρ είναι καθαρά ταυτισμένη με τον τρόπο ζωής του, όμως πέρα από την βιογραφία του καλό θα ήταν να αναλύσουμε τις φιλοσοφικές του θεωρίες συνταυτίζοντάς τες με τον τρόπο ζωής του. Ο Σαρτρ μπορεί να θεωρηθεί ως ο κυριότερος εκπρόσωπος του υπαρξισμού και της φαινομενολογίας, αν και ο ίδιος αρχικά δεν αποδεχόταν τον όρο υπαρξισμός, λέγοντας “Η φιλοσοφία μου είναι μια φιλοσοφία της ύπαρξης. Δεν γνωρίζω καν τι είναι ο υπαρξισμός.” — ωστόσο αργότερα αναγκάστηκε να υιοθετήσει τον ορισμό λόγω της διαδεδομένης χρήσης του.

Τι είναι ο υπαρξισμός;

ΤΟΜΑΣ ΧΟΜΠΣ - ΤΟ ΕΓΩΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Της Ηούς Αναγνώστου

«Οι άνθρωποι δεν θα πάψουν ποτέ να σκέφτονται», γράφει ο Στίρνερ, «ούτε να αισθάνονται. Η δύναμη όμως των σκέψεων και των ιδεών, η βασιλεία των θεωριών και των αρχών, η κυ­ριαρχία του Πνεύματος, κοντολογίς, η ιεραρχία θα διαρ­κέσει όσο οι παπάδες, δηλ. οι θεολόγοι, οι φιλόσοφοι, οι άνθρωποι του κράτους, οι φιλισταίοι, οι φιλελεύθεροι, οι δάσκαλοι, οι υπηρέτες, οι γονείς, τα παιδιά, οι παντρεμέ­νοι, ο Προυντόν, η Γεωργία Σάνδη, ο Μπλούντσλι κτλ. θα έχουν τον λόγο· η ιεραρχία θα διαρκέσει όσο οι άνθρω­ποι θα πιστεύουν και θα σκέφτονται τις αρχές ή και θα τις κριτικάρουν διότι ακόμη και η πιο ανελέητη κριτική, που υποσκάπτει όλες τις κρατούσες αρχές, τελικά δεν πιστεύει λιγότερο στην αρχή.» Μαρξ Στρίνερ

»Το να μην πιστεύεις στην Δύναμη είναι σαν να μην πιστεύεις στην βαρύτητα.

ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ A PRIORI ΓΝΩΣΗΣ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η σχέση της απριορικής γνώσης με τη λειτουργία του καθαρμού 

Η φιλοσοφία και η μυθολογία είναι οι δύο τεράστιες παρακαταθήκες του ανθρώπινου πνεύματος που διαδραμάτισαν και διαδραματίζουν θεμελιακό ρόλο στην ιστορική και συστηματική κατανόηση του εαυτού μας, της ανθρώπινης υπόστασης. Η δεύτερη αποτελεί την κοσμογονική και ψυχογραφική αποθήκη του ανθρώπινου πολιτισμού κομίζοντας στη δομική της συγκρότηση, κωδικοποιημένες σε σχήματα και σύμβολα, όλες τις συστατικές πλευρές της ανθρώπινης συνείδησης. Η πρώτη είναι η ουσιαστική τροφή του νοερού στοιχείου μας, του νου, και αποτελεί το ενδοσκοπικό και πνευματικό εργαλείο της ανθρώπινης συνείδησης.

ΝΙΤΣΕ - Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΩΣ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΕΚΣΤΑΣΗ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Ό,τι δεν με σκοτώνει, με κάνει πιο δυνατό

Στο έργο του το Λυκόφως των ειδώλων  –κεφ.: ρήσεις και αιχμές 8– ο Νίτσε γράφει: ό,τι δεν με σκοτώνει, με κάνει πιο δυνατό. Τι είναι αυτό που δεν τον σκοτώνει; Είναι ο αρχαίος θεός Διόνυσος, ο οποίος για τον φιλόσοφο συμβολίζει τη μεθυστική απελευθέρωση της ανθρώπινης ατομικότητας από τη συρρίκνωσή της σε μια άβουλη ύπαρξη και κατ’ επέκταση  στην πιο ανήμπορη και καταφρονεμένη μέσα στο σύμπαν. Ως απομονωμένο, ταπεινωμένο και ευτελισμένο πλάσμα, το ανθρώπινο άτομο λησμονεί τον εαυτό του μέσα στην αυστηρά ιεραρχημένη ζωή  της πολιτικο-κοινωνικής και πολιτισμικής του συνθήκης. Ετούτη η συνθήκη είναι ο επιτάφιος θρήνος των ανθρώπινων ατόμων· υπό τον μανδύα ωστόσο της εφήμερης πολυλογίας εκλαμβάνεται από αυτά τα ίδια ως λυτρωτική έλευση της ελευθερίας τους. 

ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ - ΑΠΟ ΤΟΝ ΖΗΝΩΝΑ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞ

 

«Ο αυτοεπιτελούμενος σκεπτικισμός και η «αληθινή φιλοσοφία» …είναι ως τα βάθη τους ένα»

   

                                                                                        Χέγκελ: Φαινομενολογία του Νου(σ 106)  

Του Δημήτρη Αργυρού

Αν ο σκεπτικισμός είναι το ένα πρόσωπο, τότε το άλλο πρόσωπο του φιλοσοφικού Ιανού  είναι ο δογματισμός. Αν ο πρώτος μας οδηγεί σε μια γενικευμένη σχετικοκρατία, δίχως αυτό να τείνει να είναι απαραίτητα αρνητικό, το δεύτερο, ο δογματισμός  μας οδηγεί σε κλειστά μοντέλα, μας οδηγεί στις κλειστές κοινωνίες, μας οδηγεί στο ολοκληρωτισμό.

Είναι αναγκαίο και δυνατό- κάτω από συγκεκριμένα πλαίσιο και συγκεκριμένες διαδικασίες- η υπέρβαση και του σκεπτικισμού και του δογματισμού, είναι  αναγκαίο και δυνατό- κάτω από συγκεκριμένα πλαίσιο και συγκεκριμένες διαδικασίες- το άνοιγμα προς μια ανοικτή κοινωνία.   

ΠΑΛΑΤΙΑ ΜΝΗΜΗΣ - Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ

Στο παραπάνω παλάτι μνήμης οι πληροφορίες έχουν αποθηκευτεί σε διαζώματα με βάση τους επτά πλανήτες (Σελήνη, Ερμής, Αφροδίτη, Ήλιος, Άρης, Δίας Κρόνος)

Ο μελίγλωσσος ποιητής Σιμωνίδης ο Κείος (556-468 π.Χ.) θεωρείται ο θεμελιωτής μιας μνημοτεχνικής που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Ο Πλούταρχος αναφέρει «ότι ο Σιμωνίδης ήταν ο πρώτος που θεώρησε την ποίηση ως λαλούσα ζωγραφική και την ζωγραφική σιωπώσα ποίηση».

Ο Σιμωνίδης ήταν ταλαντούχος και καινοτόμος, αφού ήταν ο πρώτος που απαιτούσε πληρωμή για τα ποιήματά του. Η καπατσοσύνη του φαίνεται και στην χρηματική συμφωνία που έκανε για να απαγγείλει ένα λυρικό ποίημα.

ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ - ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΜΟΥ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η ιστορία της προσωκρατικής φιλοσοφίας, όπως τη διασώζουν οι πηγές, είναι μια διαλεκτική, φιλοσοφική διαμάχη. Mία φιλοσοφική διαμάχη μεταξύ των θεωρητικών της ενότητας (Ελεάτες) και των θεωρητικών της πολλαπλότητας του σύμπαντος (Ίωνες, Πυθαγόρειοι, Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας, Ατομικοί). Έτσι, λαμβάνει χώρα κατά εγελιανό τρόπο μια διαλεκτική διαμάχη ανάμεσα στην ακινησία και στατική θεώρηση του Παρμενίδη (ΘΕΣΗ) και στην πολλαπλότητα και την κίνηση του Ηρακλείτου (ΑΝΤΙΘΕΣΗ).  Αργότερα, ο Εμπεδοκλής συνδύασε ως ΣΥΝΘΕΣΗ και τις δυο φιλοσοφικές θεωρήσεις (ριζώματα/φιλότης και νείκος), όπως και ο Δημόκριτος με τη θεωρία του για τα «άτομα» (Το παρμενίδειο ον) και το «κενό» (αιτιολόγησε την κίνηση – Ηράκλειτος).

Ακολουθεί κείμενο του Μιχαήλ Μπακαούκα, δρ. φιλοσοφίας

Όλοι οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, σύμφωνα με σύγχρονη έρευνα, επιχείρησαν να προσδιορίσουν το έσχατο συστατικό "στοιχείο" της υλικής πραγματικότητας - επιδιώκοντας να βρουν την ουσία και τη φύση των πραγμάτων, δηλαδή το ον. Κατ' ουσίαν, όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, από τους Προσωκρατικούς έως το Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, θέτουν το εξής ερώτημα: "τίνος είδους πράγματα ερευνούμε, όταν αναζητούμε επιστημονικούς ορισμούς αντικειμένων" (τί έστι το ον;) [Αριστ. Μετά τα Φυσικά Ζ Ι 1028b2- 4); Πρόκειται για πράγματα διαφορετικού είδους από την πληθώρα των καθημερινών πραγμάτων; Kατά τον Πλάτωνα, αφενός, υπάρχουν τα πολλά, αισθητά πράγματα, όπως λχ. υπάρχουν πολλά διαφορετικά όμορφα αντικείμενα. Αφετέρου, υπάρχει η οντότητα (ή ιδέα) του 'όμορφου' που είναι μόνο μία. Η πολλαπλότητα και πληθώρα των διαφορετικών όμορφων πραγμάτων δεν μας απαντά το ερώτημα 'τι είναι το όμορφο', ήτοι, 'ποια είναι η φύση του όμορφου'. 

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, HEGEL, HEIDEGGER - ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ

Ι. «Απ’ αυτούς που φιλοσόφησαν πρώτοι, οι περισσότεροι πίστευαν ότι οι αρχές όλων των πραγμάτων είναι μόνο αυτές που έχουν μορφή ύλης. Γιατί αυτό από το οποίο αποτελούνται όλα τα όντα, αυτό από το οποίο ως πρώτο γεννιούνται και στο οποίο ως τελευταίο αποσυντίθενται, με την ουσία του να μένει σταθερή αλλά τις ιδιότητές της να αλλάζουν, αυτό λένε ότι είναι το στοιχείο και η αρχή των όντων. Για τον λόγο αυτό θεωρούν ότι τίποτα δε γεννιέται [από το μηδέν] και τίποτα δεν αφανίζεται [στο μηδέν], με βάση την αντίληψη ότι μια τέτοια φυσική ουσία πάντοτε διατηρείται· όπως ακριβώς δεν λέμε ότι ο Σωκράτης γεννιέται,  όταν απλώς γίνεται  ωραίος ή μουσικός, ούτε ότι αφανίζεται, όταν χάνει αυτές τις ιδιότητες, επειδή το υποκείμενο, δηλαδή ο ίδιος ο Σωκράτης παραμένει, έτσι συμβαίνει και με τα άλλα. Πρέπει πράγματι να υπάρχει κάποια φυσική ουσία, μία ή περισσότερες από μία, από την οποία γίνονται τα άλλα όντα, ενώ αυτή διατηρείται. Σχετικά τώρα με το πλήθος και το είδος αυτής της αρχής, δεν έχουν όλοι την ίδια γνώμη·  ο Θαλής όμως, ο ιδρυτής αυτού του είδους φιλοσοφίας, υποστηρίζει ότι είναι το νερό […]» 

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΤΟΥ ΣΠΙΝΟΖΑ

Εισαγωγή του Χένρι Μίλλερ

Η ζωή στον Σπινόζα δεν είναι ιδέα, δεν είναι υπόθεση θεωρίας. Είναι τρόπος ύπαρξης, ένας και ο ίδιος αιώνιος τρόπος για όλα τα κατηγορήματα. Μονάχα από μια τέτοια οπτική γωνία αποκτά το πλήρες της νόημα η γεωμετρική μέθοδος. Στην Ηθική, η γεωμετρική αυτή μέθοδος αντιτίθεται σ' εκείνο που ο Σπινόζα αποκαλεί σάτιρα· και σάτιρα είναι όλα όσα βρίσκουν ευχαρίστηση στην ανημπόρια και στα δεινά των ανθρώπων, όλα όσα εκφράζουν την περιφρόνηση και την κοροϊδία, όλα όσα τρέφονται από την κακοβουλία και την υποτίμηση, από κατηγόριες και ποταπές ερμηνείες, όλα όσα τσακίζουν τις ψυχές (ο τύραννος χρειάζεται τσακισμένες ψυχές, όπως και οι τσακισμένες ψυχές χρειάζονται έναν τύραννο). Η γεωμετρική μέθοδος παύει να είναι μέθοδος διανοητικής έκθεσης· δεν πρόκειται πλέον για καθηγητική έκθεση αλλά για μέθοδο επινόησης. Γίνεται μέθοδος βιοτικής και οπτικής διόρθωσης. Αν ο άνθρωπος είναι κατά κάποιον τρόπο στρεβλωμένος, αυτό το αποτέλεσμα της στρέβλωσης διορθώνεται, αρκεί να το προσαρτήσουμε στις αιτίες του more geometrico. 

Η «ΑΝΤΙΓΟΝΗ» ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ ΣΤΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ HEGEL

Αντίστοιχο κεφάλαιο από το βιβλίο του George Steiner                 «ΑΝΤΙΓΟΝΕΣ» (σελ. 48-79)

             (Ο μύθος της ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ στην λογοτεχνία, τις τέχνες και τη σκέψη της εσπερίας)

Το δράμα, και ιδιαίτερα το τραγικό δράμα, κατέχει προνομιακή θέση στην ανάπτυξη της σκέψης του Χέγκελ. Η θεωρία της τραγωδίας δεν είναι απλή προσθήκη στο εγελιανό οικοδόμημα. Είναι το πεδίο στο οποίο δοκιμάζονται και επικυρώνονται οι κυρίες αρχές του εγελιανού ιστορικισμού, το διαλεκτικό σενάριο της λογικής του και η κομβική έννοια της συγκρουσιακής προόδου της συνείδησης. Ορισμένες ελληνικές τραγωδίες, η Αντιγόνη πρώτα και κύρια, παίζουν τόσο μεγάλο ρόλο στον διανοητικό κόσμο του Χέγκελ όσο και κάποια εξπρεσιονιστικά λυρικά ποιήματα και οι ωδές του Χαίλντερλιν στην οντολογία και τον γλωσσικό μυστικισμό του Χάιντεγκερ[1].

ΟΡΦΙΣΜΟΣ - Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Στην ελληνική φιλοσοφία διακρίνουμε τρεις μορφές φιλοσόφων: α) τους φιλοσόφους που μετέρχονται θεολογικούς όρους (θεολόγοι, πχ: Ορφέας), β) τους φιλοσόφους που μετέρχονται μαθηματικούς όρους (μαθηματικοί, πχ: Πυθαγόρας) και γ) τους καθ' εαυτούς φιλοσόφους που μετέρχονται καθαρούς φιλοσοφικούς όρους (καθ'εαυτοί φιλόσοφοι, πχ: Πλάτων) για να αποτυπώσουν τα φιλοσοφικά νοήματα και το ον. Ουσιαστικά και τα τρία είδη φιλοσόφων περιγράφουν, αφηγούνται και διατυπώνουν τα ίδια ακριβώς θέματα για τον θεϊκό κόσμο, τα όντα και τον άνθρωπο με διαφορετικούς ο καθένας όρους. Ο Ορφέας αποτέλεσε την απαρχή του φιλοσοφείν μέσα από την πρώτη συστηματική θεολογική θεώρηση για τον κόσμο. 

__________________________________

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Το Χάος και ο Φάνης

ΤΟ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΩΝΑ "ΑΥΤΟΣΤΡΟΦΟ ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ" ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΒΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο Φίχτε, στηριζόμενος στην καντιανή υπερβατολογική φιλοσοφία, αναπτύσσει την έννοια του "αυτόστροφου φαίνεσθαι" το οποίο σημαίνει τον λόγο του υποκειμένου (Ψ) προς τον λόγο του αντικειμένου (Χ). Αυτός ο λόγος (Ψ:Χ) μετασχηματίζεται ήδη πάντα σε μια μορφή, η οποία αυτονομείται από τα συσχετιστικά της μέρη { (Ψ) [:] (Χ) },  κάτι  που η αριστοτελική σκέψη έχει άγνοια περί αυτής της αυτονομίας, αφού ακόμη και στην  έννοια της ψυχής η αυτοαναφορικότητα συλλαμβάνεται ως υπόσταση. Έτσι το "αυτόστροφο φαίνεσθαι" που υπονοείται καθαρά από τον Φίχτε στην διαλεκτική του Πλάτωνα τίθεται ως η καθαρή σχέση του εαυτού προς εαυτόν [:] που συνάγει κάθε πρόταση για το αντικείμενο δια μέσου της οικείας της αυτοκατανόησης. Αυτή η καθαρή πράξη της αυτοσυσχέτισης του εαυτού προς τον εαυτό είναι το ΕΓΩ, η ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΗ.

Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ

Του Τζωρτζόπουλου Δημήτρη 

      Καθολική είναι η πεποίθηση πως ο Πλάτων εντυπωσιάστηκε τόσο καταλυτικά από τον Σωκράτη, ώστε να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στη φιλοσοφία και να εγκαταλείψει κάθε άλλη βλέψη για ενασχόλησή του με την ποίηση ή με την πολιτική, συνεργούντων προς τούτο και των κυρίαρχων πολιτικών συνθηκών. Τι χαρακτήριζε τον Σωκράτη ως φιλόσοφο και τι του επέτρεπε να ασκήσει μια τόσο μεγάλη και θαυμαστή επιρροή επί του Πλάτωνος; Όπως μας λέει ο Πλάτων στην Απολογία,  ο Σωκράτης ήταν παραδειγματικά αφοσιωμένος στη φιλοσοφία και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να δείξει πλήρη αδιαφορία για τις προσωπικές του υποθέσεις. Στο πλαίσιο τούτης της αδιαφορίας εντάσσεται επίσης η στάση του απέναντι στη δίκη, την καταδίκη και τη θανάτωσή του. Ο θάνατός του, υπό ένα πιο διεισδυτικό βλέμμα, ήταν μια υπέρτατη θυσία για την υπεράσπιση της φιλοσοφίας, ανεξάρτητα αν ενταγμένος εντός του πνεύματος σκοπιμότητας από την πλευρά της αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν ένα αποτρόπαιο έγκλημα. Γράφει σχετικά ο Πλάτων για τούτη την υπέρτατη θυσία του Σωκράτη:

Ο ΑΠΟΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΘΛΩΝ ΤΟΥ ΘΗΣΕΑ ΩΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΜΥΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ

Η αρχαία Ελληνική μυθολογία αποτελεί, κατά κοινή ομολογία, μία από τις πλουσιότερες μυθολογικές παραδόσεις στον κόσμο. Για αυτό τον λόγο η λέξη «Μύθος» καθιερώθηκε αυτούσια σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.

Στην απόπειρα αποσυμβολισμού της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας δεν περιοριζόμαστε σε μία απλή εξιστόρηση επιλεγμένων μυθολογικών ιστοριών. Αντιθέτως, επιχειρούμε να αποκαλύψουμε τα αλληγορικά αρχετυπικά μηνύματα, τα οποία εμπεριέχονται στον πυρήνα τους. Υπό αυτό το πρίσμα, προσεγγίζουμε τους μύθους ως μία αλληγορική διήγηση του παρελθόντος, η οποία χρησιμοποιεί, ως εργαλεία, παγκόσμια αρχετυπικά σύμβολα και εικόνες, τα οποία είναι τόσο παλαιά όσο και ο άνθρωπος.

Πίσω από όλες τις μυθολογικές αναφορές συναντάμε το αρχέτυπο του ήρωα, βασικό στοιχείο του οποίου είναι το «ταξίδι αυτοπραγμάτωσης», το οποίο ξεκινά πάντα με την αρχική απομάκρυνση από την εστία του, συνεχίζει με το κάλεσμα στην περιπέτεια, τις δοκιμασίες-άθλους, έως τη στιγμή της νίκης, της μεγαλειώδους επιστροφής του, της τελικής καταλυτικής του μεταμόρφωσης και καθολικής αναγνώρισής του ως ήρωα. Μέσα από αυτή την «μυητική» διαδικασία αναδύεται εντέχνως η διαχρονική ισχύ των μυθικών ηρώων, τους οποίους συναντάμε έως και σήμερα στην σύγχρονη μυθοπλασία του Hollywood.