Ο Γιούργκεν Χαμπέρμας αποτελεί έναν από τους πιο διακεκριμένους φιλοσόφους και κοινωνιολόγους της εποχής μας. Ήταν ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Σχολής της Φρανκφούρτης που είχε αναπτύξει την κριτική θεωρία, μια εναλλακτική κοινωνιολογική προσέγγιση για την θεώρηση της πολιτικής και της κοινωνίας. Η κριτική θεωρία ανέδειξε στην νεωτερική εποχή τη συνειδητοποίηση ότι η επιστήμη και η κοινωνία διέρχονται κρίση. Η κριτική θεωρία συνέλαβε ως ουσιαστική αιτία αυτής της κρίσης της κοινωνίας και της επιστήμης την αυταρχική εξουσία και πρότεινε ως μέσο για την υπέρβασή της την κριτική θεώρηση αυτών των αιτιών. Ο φιλοσοφικός λόγος του Χαμπέρμας συνδυάζει στοιχεία τόσο της κριτικής θεωρίας της γερμανικής κοινωνιολογίας όσο και του αμερικανικού πραγματισμού.
Κατά την θεωρία της επικοινωνιακής δράσης, στην οποία ο Χαμπέρμας θέτει ως κεντρική συνιστώσα της την επικοινωνιακή ορθολογικότητα στο δημόσιο χώρο, η ελληνική κοινωνία αρχίζει να κυοφορεί ακριβώς αυτές τις συνθήκες κάτω από τις οποίες λαμβάνει χώρα αυτή η θεωρία του, η οποία αποτελεί τον πιο απαραίτητο από τους αναγκαίους όρους, προκειμένου να συγκροτηθεί μέσα στους κόλπους της κοινωνίας ένα δημοκρατικό ρεύμα ενεργοποίησης των πολιτών με σκοπό την θεσμική συμμετοχή τους στη λήψη των αποφάσεων.
Κατά τον Habermas, οι αστικές κοινωνίες του 18ου και 19ου αιώνα διαμόρφωσαν μια «δημόσια σφαίρα» όπως την αποκάλεσε, η οποία διαμεσολαβούσε ανάμεσα στην κοινωνία των πολιτών και στο κράτος. Αυτή η δημόσια σφαίρα, κατά τον Habermas, μέσα από τεκμηριωμένες συζητήσεις πολιτικών θεμάτων οδήγησε στην αστική κουλτούρα των καφενείων και των αιθουσών όπου σύχναζαν οι διανοούμενοι της εποχής και στην έντυπη δημοσιογραφία. Αυτές οι εξελίξεις προετοίμασαν την έλευση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που προώθησε τα ιδεώδη του διαφωτισμού (ανθρώπινα δικαιώματα, ισότητα και δικαιοσύνη).
Όλα αυτά έγιναν δυνατά γιατί στη δημόσια σφαίρα επικράτησε το πρότυπο των λογικών επιχειρημάτων και της κριτικής συζήτησης στις οποίες τα επιχειρήματα ήταν επικρατέστερα της αίγλης των ατόμων που τα πρόβαλαν. Η ανάπτυξη των εμπορικών μέσων μαζικής επικοινωνίας που έκαναν την είδηση εμπόρευμα, οδήγησε στην κατάλυση της δημόσιας σφαίρας και στην καθοδήγηση της κοινωνίας από εξωθεσμικά κέντρα και σε απομόνωση από τους πολίτες.
Κατά τον Habermas, στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες, οι πολίτες στερούνται ελευθερίας, κάτι που αγνόησε ο Μαρξισμός, ο οποίος είδε την πορεία της ανθρωπότητας ως μονοσήμαντη και νομοτελειακή. Για τον Habermas η πορεία είναι απρόβλεπτη. Η οικονομική μεγέθυνση έχει γίνει η κυρίαρχη δραστηριότητα των μελών της κοινωνίας αφαιρώντας από τους ίδιους το πραγματικό νόημα της ζωής. Σε αυτήν μάλιστα την επιδίωξη καταστρέφεται και η ηθική τάξη πάνω στην οποία ουσιαστικά εξαρτάται και η επιβίωση του συστήματος.
Ο Habermas αφαιρεί τις ιδέες της επανάστασης του προλεταριάτου και την ταξική πάλη από τη θεωρία του. Στη θέση τους φέρνει την ιδέα της κρίσης. Η κρίση αρχίζει όταν η κοινωνία δεν ικανοποιεί τις ανάγκες των ατόμων και οι θεσμοί ουσιαστικά άγουν και φέρουν τα άτομα. Τα άτομα αρχίζουν σιγά-σιγά να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους ως απάντηση σε αυτήν την κρίση δημιουργώντας αυτό που ονομάζει επικοινωνιακή δράση (communicative action). Οι απόψεις του καταχωρήθηκαν τo 1981 στους δύο τόμους του βιβλίου του “The Theory of Communicative Action”.
Μια τέτοια δράση δίνει τη δυνατότητα στα άτομα να κατανοήσουν, να συμφωνήσουν και εν τέλει να σχεδιάσουν κοινές δράσεις. Αυτή η δράση, κατά τον Habermas, παίρνει τη θέση της επανάστασης ως ένας τρόπος εισαγωγής αλλαγών.
Έχω την εντύπωση ότι οι συνθήκες αυτές κυοφορούνται στη σημερινή Ελληνική κοινωνία. Το αντιλαμβάνεσαι στις συζητήσεις των ανθρώπων στις κοινωνικές συναθροίσεις. Η κουβέντα «που πάμε;» δίνει και παίρνει, όπως επίσης και οι εξηγήσεις. Αν τις διαδεχθεί και το ερώτημα: «Εμείς, τι κάνουμε;» να η δικαίωση του Habermas.
πηγή: e-geoponoi.gr
