Ο Ιάμβλιχος (250-330 μΧ) γεννήθηκε στην Χαλκίδα Κοίλης Συρίας το 250 μΧ. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους. Καταγόταν από επιφανή οικογένεια. Μαθήτευσε πολλά χρόνια στην Απάμεια (όπου αργότερα εικάζεται ότι άνοιξε και την δική του σχολή) και συνέχισε την εκπαίδευσή του στην νεοπλατωνική σχολή της Συρίας. Υπήρξε μαθητής του Πλωτίνου, από τον οποίον επηρεάστηκε όσον αφορά τις μυστικιστικές αντιλήψεις. Αρκετοί θεωρούν ότι ήταν επίσης μαθητής του Πορφύριου (αν και αυτό αμφισβητείται από πολλούς), με τον οποίο είναι γεγονός ότι είχε αρκετές διαφωνίες κάνοντας τον Πορφύριο να γράψει την επιστολή «Η προς τον Ανέβω», στην οποία καταδικάζει δριμύτατα την θεουργία του Ιάμβλιχου. Στην επιστολή αυτή απαντά ο Ιάμβλιχος με το έργο «Περί των Αιγυπτίων Μυστηρίων». Ο Ιάμβλιχος πιστεύει ακράδαντα στη δύναμη της ιεροπραξίας. Η βοήθεια του θεού είναι καταλυτική για την ανέλιξη του ανθρώπου. Θεωρούσε ότι οι διάφοροι τρόποι λατρείας στις ιερουργίες εξαγνίζουν το θείο κομμάτι που βρίσκεται ήδη μέσα μας και μας απελευθερώνει από τα αμαρτήματα μας, καθιστώντας μας με αυτόν τον τρόπο φιλικούς προς τις ανώτερες φύσεις. Οι θεοί λοιπόν συσχετίζονται μόνο με αγαθούς ανθρώπους που είναι εξαγνισμένοι διά της ιερατικής τέχνης, προστατεύοντας τους συγχρόνως από τα πάθη και κάθε είδους δεινών.Κάποια άλλα έργα του είναι τα: «Βίος Πυθαγορίου», «Περί μυστηρίων», «Λόγοι προτρεπτικοί εις φιλοσοφίαν», και «Τα θεολογούμενα της αριθμητικής» με το οποίο θέλησε να ξαναδώσει έμφαση στην αριθμολογία του Πυθαγόρα. Σχεδόν θεοποίησε τους αριθμούς καθώς τους θεωρούσε την ψυχή του κόσμου.
Ο Ιάμβλιχος πίστευε στην ύπαρξη 3 κόσμων: του ορατού (ή αισθητού) που είναι ο κατώτερος, του νοερού ο οποίος θεωρείται ο ενδιάμεσος κόσμος και του νοητού ο οποίος είναι ο ανώτερος. Σύμφωνα λοιπόν με αυτόν τον διαχωρισμό υπάρχουν ξεχωριστοί τύποι θυσιών που αφορούν τα διάφορα είδη που ζουν στον κάθε κόσμο. Όπως είναι φυσικό αναφέρει την ύπαρξη πολλών ενδιάμεσων όντων μεταξύ του Ενός και του κόσμου. Υπάρχουν ουράνιοι, υπερουράνιοι, φυσικοί, αέριοι, υδάτινοι θεοί, δαίμονες, ήρωες και άχραντες- αμόλυντες ψυχές. Όλα τα πράγματα είναι γεμάτα από αυτούς και όπως ακριβώς οι ακτίνες του ηλίου αγγίζουν τα πάντα εξωτερικά, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο κι οι θεοί φωτίζουν οτιδήποτε μετέχει σε αυτούς με κάποιο τρόπο. Έτσι κάποια μέρη, αγάλματα κλπ θεωρούνται ιερά. Έχει λεχθεί ότι ο Ιάμβλιχος έχει συγγράψει ένα έργο το «Περί αγαλμάτων», το οποίο όμως έχει χαθεί όπου ανέλυε τη σωστή κατασκευή αγαλμάτων. «Τα αγάλματα που απεικονίζουν θεούς κατασκευάζονται από μυημένους καλλιτέχνες και με την εποπτεία ιερέων της αντίστοιχης θεότητας. Αποτυπώνουν τη μυστηριακή γλώσσα του σώματος η οποία μετέδιδε πληροφορίες κατευθείαν στο υποσυνείδητο εκείνου που έβλεπε το άγαλμα και προκαλούσε στην ψυχή αγαλλίαση». Με αυτόν λοιπόν τον τρόπο στο άγαλμα εμπεριέχεται η νοητή φύση του θεού.
Όλοι οι θεοί είναι αγαθοί και εξ’ ου και είναι υπαίτιοι αγαθών. Η απελευθέρωση των ψυχών επομένως επιτυγχάνεται μέσω των υπερουράνιων θεών σε άμεση σχέση με την ενάρετη ζωή που οφείλουμε να βιώνουμε. Από το Εν κι Αγαθό (το οποίο είναι ακίνητο, πρωταρχικό και αυτοπάτορας) ο Ιάμβλιχος θεωρεί ότι προέρχεται κι ο Νους. Μέσω αυτού ο άνθρωπος συνδέεται αρχικά με τις θείες οντότητες. Ο νους, ο όποιος προέρχεται από την Μονάδα, στρέφεται συνεχώς προς αυτήν και συνυπάρχει πάντοτε με τους θεούς. Αυτός λοιπόν είναι που γνωρίζει την αντιστοιχία των συμβόλων τα οποία χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε ώστε να τους επικαλεστούμε. Οι θεοί επίσης χρησιμοποιούν τους δαίμονες για να μας αποκαλύψουν την βούλησή τους μέσα από φυσικά σημάδια. Στο κάθε έθνος, όπως και στο κάθε ιερό κληρώνεται ένας θεός προστάτης. Δεν θα μπορούσε να είναι βέβαια διαφορετικά και για τον άνθρωπο, όπου η κάθε ενσαρκωμένη ψυχή έχει τον δικό της προστάτη δαίμονα. Αν καταφέρουμε μέσω της ιερουργίας να μας παρουσιαστεί ο οικείος μας δαίμονας, τότε αυτός, μεταξύ άλλων, θα μας αποκαλύψει το όνομα του, την λατρεία του, καθώς και τον σωστό τρόπο ώστε να τον επικαλούμαστε κάθε φορά που το επιθυμούμε. Ο δαίμονας που μας προστατεύει (αλλά και μας ελέγχει) μπορεί να υποχωρήσει ή να μπει στην υπηρεσία ενός θεού, ο οποίος μέσω της θεουργίας γίνεται ο επόπτης μας. Δυστυχώς όμως η πλειοψηφία των ανθρώπων παραμένει υποταγμένη στις πέντε αισθήσεις, εξ’ ου κι υποταγμένη στο πεπρωμένο που της επιφυλάσσει η Ειμαρμένη. Αλλά κάποιοι καταφέρνουν να ξεφύγουν από τα δεσμά της Μοίρας χρησιμοποιώντας την βοήθεια των θεών ή των δαιμόνων. Πάντως οι θεουργοί δεν ενοχλούν τις θείες οντότητες για ασήμαντα πράγματα ή για την προσωπική τους περιέργεια- διασκέδαση, αλλά για την κάθαρση της ψυχής και τη λύτρωση.
Το πόσο οι θεοί ενδιαφέρονται για εμάς φαίνεται έντονα στα μαντεία, όπως παραδείγματος χάριν στα Ασκληπιεία. Η θεία πρόγνωση είναι αγαθοειδής. Η ανθρώπινη ψυχή έχει διπλή ζωή: μία μαζί με το σώμα και μία ξεχωριστή από αυτό. Όταν λοιπόν κοιμόμαστε, είμαστε εντελώς ελεύθεροι και τότε ακριβώς είναι που η ψυχή μπορεί να κάνει πρόγνωση για το μέλλον μέσω της μαντικής τέχνης που είναι δώρο των θεών.
Ο Ιάμβλιχος εφάρμοσε τον συγκρητισμό και προώθησε έντονα την θεουργία και τον Πλατωνικό μυστικισμό σε συνδυασμό με πολλά πυθαγόρεια δόγματα. Συνδυάζει την κλασσική φιλοσοφία με τις ανατολικές θρησκείες και την μαγική τελετουργία, έχοντας ως βασικό του στόχο να δημιουργήσει ένα θρησκευτικοφιλοσοφικό σύστημα το οποίο να είναι ικανό να πολεμήσει τον χριστιανισμό που είχε μία ανερχόμενη πορεία. Αλλά πάνω από όλα, όπως προείπαμε, μέσα από την θεουργία πίστευε ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε μια άμεση επικοινωνία ανάμεσα στους θεούς και τους ανθρώπους, ώστε με την βοήθεια των θεών να λυτρωθούμε από την Ειμαρμένη- Μοίρα. Μόνο όταν οι θεοί μας αποκαλύπτονται στις τελετουργίες, θα μπορέσουμε να τους κατανοήσουμε. Διαφορετικά θα παραμείνουμε εξαρτημένοι της ύλης. Βέβαια ο Ιάμβλιχος δεν καταδικάζει την ύλη ως κάτι κακό. Αντίθετα θεωρεί ότι έχουμε ενσαρκωθεί για να εκπληρώσουμε έναν καθοριστικό ρόλο. Απλά πιστεύει ότι αυτός ο ρόλος μπορεί να εκπληρωθεί μόνο με την λατρεία των θεών και μέσα από τα μυστήρια. Η γνώση των θεών συνοδεύεται με μία στροφή προς τον εαυτό και την αυτογνωσία. Ο συνεχής μάλιστα διαλογισμός μεγαλώνει την ικανότητα της ψυχής μας να υποδέχεται τους θεούς, αυξάνοντας τον θείο έρωτα και καθιστώντας μας συνομιλητές των θεών!
Αφού, όπως έχουμε πει η απελευθέρωση των ψυχών επιτυγχάνεται μέσω των υπερουράνιων θεών και την ενάρετη ζωή, οφείλουμε να συνδυάζουμε την προσευχή με την θυσία ώστε να επιτύχουμε την τέλεια ιερατική λειτουργία. Εξ’ ου κι αυτός που γνωρίζει την αντιστοιχία των συμβόλων μπορεί να τα χρησιμοποιήσει ώστε να τους επικαλεσθεί μέσω της εξομοίωσης. Κάποια λοιπόν σύμβολα αντιστοιχούν μεταξύ τους λόγω της ομοιότητάς τους. Μπορούμε δηλαδή να χρησιμοποιήσουμε λίθους, ζώα (ή ακόμα και μέρη ζώων πχ την καρδιά ενός κόκορα), αρώματα, χρώματα, βότανα, ονόματα, αστρολογικές χρονικές στιγμές ώστε να καταφέρουμε να εξυψωθούμε και να γίνουν άξιοι της προσοχής των θεών. Κάποια από αυτά τα σύμβολα επίσης μπορεί να είναι οπτικά, όπως πχ μία εικόνα ή και ηχητικά όπως είναι οι ύμνοι και οι επωδές. Χρησιμοποιούσαν ακόμα και τους αριθμούς. Για παράδειγμα μία τέτοια αντιστοιχία μπορούμε να δούμε με τον αριθμό 60, τον οποίο παίρνουμε από τον κροκόδειλο (που κάνει πάνω κάτω 60 αυγά, τα οποία επωάζονται για περίπου 60 ημέρες), ο οποίος σχετιζόταν με τον ήλιο. Κάτι επίσης άκρως ενδιαφέρων στο οποίο πίστευε ο Ιάμβλιχος ήταν ότι οι θεοί «τοποθετούν κάποια σύμβολα ακόμα και σε κάθε ενσαρκωμένη ψυχή, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι το αγνοούν». Και αυτά ακριβώς τα σύμβολα είναι που θα χρησιμοποιήσουν προς όφελος τους οι θεουργοί ώστε να ξαναενωθούν με την Μονάδα. Είναι εξίσου βασικό οι αρχαίες προσευχές-διαλογισμοί, τα ιερά άσυλα και κυρίως τα ονόματα επίκλησης των θεών να διατηρούνται αναλλοίωτα γιατί διαφορετικά χάνουν την αποτελεσματικότητα τους. Καταδίκαζε λοιπόν την συνεχή τάση των Ελλήνων για νεωτερισμούς και καινοτομίες.
Υπάρχουν δύο μορφές θυσιών: η μία που απευθύνεται σε ανθρώπους που είναι εντελώς εξαγνισμένοι (πράγμα υπερβολικά σπάνιο) και η άλλη απευθύνεται στις ψυχές η οποίες είναι ακόμα παγιδευμένες από το σώμα. Είναι λοιπόν εντελώς άπρεπο η θυσία να υπερβαίνει τις ικανότητες του ιερέα. Συγχρόνως οι θυσίες πρέπει να είναι αντίστοιχες με τους τόπους διαμονής των θεών. Πρέπει να τιμάς τον κάθε θεό σύμφωνα με την θέση που κατέχει απονέμοντας τα όμοια στα όμοια ώστε να μην προσφέρουμε ανάξιο δώρο. Οι βασικοί λοιπόν τύποι θυσιών είναι: 1) Οι υπερκόσμιοι κι ασώματοι θεοί αποζητούν μόνο νοητικές θυσίες. 2) Οι ενδιάμεσοι θεοί (χάρις στους οποίους ενώνονται τα εγκόσμια με τα υπερκόσμια) ζητούν τόσο υλικές θυσίες όσο και ασώματες. 3) Ενώ οι εγκόσμιοι υλικοί θεοί επιθυμούν τις υλικές θυσίες. Ο δημιουργός του σύμπαντος έκανε κάποιες οντότητες να είναι ανεξάρτητες και αυτάρκεις, ενώ κάποιες άλλες είναι υποχρεωμένες να ψάξουν για την τροφή τους.
Όλοι οι θεοί και τα ανώτερα γένη (άγγελοι, δαίμονες, άρχοντες, ήρωες, κ.λπ) είναι αγαθοί, κατά τον Ιάμβλιχο, κάτι που συνάδει απόλυτα με την ελληνική θεολογία. Αξίζει να επισημάνουμε μια διαστρέβλωση που κάνουν πολλοί (είτε χριστιανοί είτε κακώς ενημερωμένοι περί της ορφικοπυθαγόρειας-πλατωνικής θεολογίας) σχετικά με τη φύση κάποιων δαιμόνων χαρακτηρίζοντάς τους κακούς και πονηρούς, ενώ δεν είναι καθόλου έτσι. Δεν υπάρχουν κακοί δαίμονες ως ανώτερα ενδιάμεσα όντα. Μας επισημαίνει ο Ιάμβλιχος στο Δ΄ βιβλίο του "Περί Μυστηρίων"(κεφάλαιο 13) ότι οι λεγόμενοι πονηροί "δαίμονες" είναι ανθρώπινες ψυχές οι οποίες έφθασαν σε ύψιστα επίπεδα κακίας και περιφέρονται στον δικό μας κόσμο προσπαθώντας να προκαλέσουν αρνητικές ενέργειες στα επίγεια όντα. Όλη αυτή η θεώρηση του Ιάμβλιχου περί τα των δαιμόνων συνάδει απόλυτα με την πλατωνική θεώρηση, εφόσον ο ίδιος ο Πλάτων μας αναφέρει στο διάλογο Φαίδων για αυτές τις κακές ανθρώπινες ψυχές ότι περιφέρονται εδώ και εκεί ψάχνοντας να βρουν αποκούμπι για να ησυχάσουν, αλλά αδυνατούν. Εννοείται ότι αυτές οι ανθρώπινες ψυχές κάποια στιγμή επανενσαρκώνονται και δεν έχουν καμιά σχέση με τους χριστιανικούς/ιουδαϊκούς δαίμονες που κατοικούν στην κόλαση και τιμωρούν αιώνια τους ανθρώπους. Αιώνια κόλαση και τιμωρία δεν έχουν καμιά σχέση με την ορφικοπυθαγόρεια-πλατωνική θεολογία. Ο άνθρωπος καθορίζει το μέλλον του και τους βίους του ανάλογα με τις πράξεις που επιλέγει και πραγματοποιεί κάθε φορά.
Ο Ιάμβλιχος λοιπόν υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς νεοπλατωνικούς φιλοσόφους, ο οποίος έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην θεουργία ως μέσον λύτρωσης του ανθρώπου. Όσοι ακολούθησαν τις διδαχές του τον αποκαλούσαν «θείο» (δηλαδή θεϊκό) και του απέδιδαν θαύματα. Υπήρξε διδάσκαλος πολλών μετέπειτα σημαντικών φιλοσόφων και ανδρών μεταξύ των οποίων ήταν ο Σώπατρος, ο Αιδέσιος, ο Θεόδωρος και ο Μάξιμος ο Εφέσιος, ο οποίος αργότερα μύησε τον αυτοκράτορα Ιουλιανό, τον αποκαλούμενο από τους χριστιανούς ως παραβάτη γιατί επέτρεψε την ανεξιθρησκία και προσπάθησε να διασώσει την αρχαιοελληνική θρησκεία και φιλοσοφία. Η φιλοσοφία του Ιάμβλιχου χαίρει τιμής και γενικής αποδοχής ακόμα και μέχρι τις μέρες μας από πολλούς ακαδημαϊκούς.
πηγή: evprattein.gr - Περί Μυστηρίων
