Εισαγωγή στα αινιγματικά φαινόμενα
deja vu, deja vecu, deja senti, deja entendu
Η φευγαλέα, παράδοξη, αινιγματική και αόριστη αίσθηση ότι κάποτε στο παρελθόν μας έχουμε,
- ξαναδεί την σκηνή που βλέπουμε τώρα (deja vu), ή
- ξαναζήσει την στιγμή που ζούμε τώρα (deja vecu) ή
- ξανά αισθανθεί αυτό που νοιώθουμε τώρα (deja senti) ή
- ξανακούσει αυτό που ακούμε τώρα (deja entendu) ή
- ξανά γευτεί, (deja goute) ή
- ξανασυναντήσει, (deja rencontre) ή
- ξανά ονειρευτεί, (deja reve) ή
- ξανασκεφτεί, (deja pense),
αποτελεί κοινή εμπειρία της ζωής των περισσότερων ανθρώπων.
Αρκετές φορές παρατηρούμε και την αντίθετη κατάσταση, του jamais vu (πχ. πρόσωπο-αγνωσία) όπου κάποιος βλέπει κάτι που του είναι οικείο, αλλά δεν μπορεί να το αναγνωρίσει. Ανάλογα παρατηρούμε και ταjamais entendu, jamais pense κλπ.
|  |
Η σειρά αυτή των παραμνησιακών φαινομένων, μοιάζει με το συναίσθημα της ερωτικής αγάπης. Όσοι το έχουν νοιώσει, το γνωρίζουν.
Για τους υπόλοιπους αποτελεί ένα μυστήριο! Αντίθετα όμως με τα ερωτικά συναισθήματα, διαρκεί πολύ λίγο και έχει συχνά το χαρακτήρα της αναλαμπής. Περίπου 60 - 76% του πληθυσμού αναφέρει ότι έχει εμπειρία του φαινομένου(Brown 2003), αλλά οι περισσότεροι δεν μπορούν να θυμηθούμε που ή πότε. Σημαντικό είναι επίσης να τονίσουμε, ότι υπάρχουν αρκετές παραλλαγές κάτω από το γενικό τίτλο deja vu και πολλοί οι τρόποι που οι άνθρωποι το βιώνουν.
 |
Το συναίσθημα του deja vu μπορεί να γίνει αρκετά περίεργο και αρκετά έντονο ώστε να βιωθεί ως επεισόδιο από τη «Ζώνη του Λυκόφωτος»!
Άλλοι ίσως αρχίσουν να σκέφτονται την πιθανότητα ύπαρξης προηγούμενης ζωής, άλλοι μια εναλλακτική πραγματικότητα σε κάποιο παράλληλο σύμπαν ή σε ένα σύμπαν αντιύλης ή τύπου «Matrix»! Κάποιοι ίσως απλά σκεφτούν ότι ο εγκέφαλός τους, παίζει μαζί τους.
Oι ποιητές και οι μυθιστοριογράφοι έχουν κατά κόρον εκμεταλλευτεί στα κείμενά τους, αυτό το φαινόμενο, από παλιά. Σε αρκετές ταινίες υπάρχουν επίσης αναφορές στο deja vu.Αν και οπτικές θεωρίες σχετικές με την όραση έχουν προταθεί για να εξηγήσουν το deja vu, η όραση δεν είναι αναγκαία για την εμπειρία του φαινομένου. Ο Chris Moulin στο πανεπιστήμιο του Leeds μελετά το deja vu και μερικοί από τους ανθρώπους που χρησιμοποιεί στις μελέτες του είναι τυφλοί, οι οποίοι το βιώνουν εξίσου ζωντανά με όσους βλέπουν κανονικά.
|
Αν και το deja vu κυριολεκτικά σημαίνει στα Γαλλικά "το έχω ήδη δει", η όραση δεν είναι η μόνη αίσθηση που μπορεί να αναβιωθεί.
Αυτό το αίσθημα εσφαλμένης οικειότητας, συχνότερα εμφανίζεται σε νεαρές ηλικίες και λιγότερο στις μεσαίες ηλικίες. Η συχνότερη κατάληξη είναι η παραδοχή από αυτόν που το βίωσε, ότι τελικά κάπου έκανε λάθος, αν και μένει πάντα μια μικρή αμφιβολία(O'Connor and Moulin 2010)!
Μια μικρή συχνότητα αυτών των φαινομένων (1-2 φορές το χρόνο), είναι απόλυτη συμβατή με την καλή ψυχική υγεία. Τις περισσότερες όμως φορές το deja vu, το συναντάμε σαν σύμπτωμα άλλων παθήσεων.
Τα οργανικά αίτια των φαινομένων deja vu
Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι μια υψηλή συχνότητα αυτών των φαινομένων, παραπέμπει στην πιθανότητα ύπαρξης σχιζοφρένειας ή άλλων συγγενών παθήσεων της ευρύτερης οικογένειας των ψυχώσεων.
Στη σχιζοφρένεια 53% των ασθενών αναφέρει συμπτώματα deja vu, τα οποία μάλιστα αυξάνονται με τη θεραπεία και ενώ βελτιώνονται τα άλλα συμπτώματα της νόσου(Adachi, Adachi et al. 2007)!
Η εξήγηση είναι ότι οι σχιζοφρενείς εμφανίζουν μικρότερο ποσοστό φαινομένων deja vu, σε αντίθεση με τους μη σχιζοφρενείς, που μπορεί να φτάνει το 76% όπως αναφέραμε αλλού(Adachi, Adachi et al. 2006).
Σε αυτές τις παθήσεις, το φαινόμενο του deja vu εμφανίζεται συχνότερα μετά από νοητική ή σωματική καταπόνηση, έχει μεγαλύτερη διάρκεια και προκαλεί μεγάλη ψυχική αναστάτωση.
Ιδιαίτερα συχνά είναι τα φαινόμενα deja vu, στην διασχιστική διαταραχή ταυτότητας που παλαιότερα ονομάζονταν ως σύνδρομο πολλαπλών προσωπικοτήτων, ωστόσο έχει αποκλειστεί η πιθανότητα να ευθύνονται για την εμφάνιση της πάθησης. Απλά συνυπάρχουν(Adachi, Akanuma et al. 2008).
Στη μετατραυματική διαταραχή άγχους, η αιφνίδια επιστροφή των αναμνήσεων του ψυχικού τραυματισμού (flashback) λαμβάνει χαρακτηριστικά διάσχισης και συχνά ο ασθενής βιώνει φαινόμενα deja vu.
Μερικοί άνθρωποι με επιληψία αναφέρουν επίσης μια ζωηρή αίσθηση του deja vu, να προηγείται μιας κρίσης. Ο λόγος βρίσκεται στον εγκέφαλο.
Η γρήγορη πυροδότηση των νευρωνικών κυκλωμάτων στο κροταφικό λοβό, συμπεριλαμβανομένου του ιππόκαμπου, μπορεί να προηγηθεί και της επιληπτικής κρίσης και της αίσθησης του deja vu, ίσως εξηγώντας και τα δύο(O'Connor and Moulin 2008).
Οι ερευνητές έχουν προκαλέσει deja vu με την διέγερση αυτών των περιοχών του εγκεφάλου με ηλεκτρόδια(Kovacs, Auer et al. 2009), αλλά τέτοιες έρευνες μπορεί να μην εξηγούν την μεγάλη ποικιλία του φαινομένου, εν μέρει επειδή το σχετιζόμενο με την επιληψία deja vu , δεν φέρνει την ίδια αίσθηση αποπροσανατολισμού έως και του παραφυσικού, σε σχέση με τους μη επιληπτικούς.
Ακόμα και σε επιληπτικούς ασθενείς χωρίς παθολογικά ευρήματα στην μαγνητική τομογραφία, ένας βαθμός μεταβολικής δυσλειτουργίας του κροταφικού λοβού θεωρείται απαραίτητος για την έκλυση των φαινομένων deja vu (Guedj, Aubert et al. 2010). Εκτός από την επιληψία κροταφικού λοβού, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου επιληψίες με επίκεντρο τον ινιακό λοβό, επεκτείνονται στον κροταφικό λοβό με συνέπεια την εμφάνιση των συμπτωμάτων deja vu. Τουλάχιστον δύο διαφορετικές μορφές deja vu εκδηλώνονται στην επιληψία(Adachi, Akanuma et al. 2010).
Μεγάλο ενδιαφέρον συγκεντρώνεται στις έρευνες για το γονίδιο LG11 του ανθρώπινου χρωματοσώματος 10. Το LG11 κληρονομείται με πιθανότητα 50% από όποιον γονιό το έχει στο παιδί του και προκαλεί μια συγκεκριμένη μορφή επιληψίας, που η αύρα της παίρνει συχνά τα χαρακτηριστικά του deja vu, συνοδεύεται από ακουστικές ψευδαισθήσεις και ξεκινάει περίπου στην ηλικία των 20 ετών. Το γονίδιο LG11 έχει αρκετές παραλλαγές και δεν έχουν όλες ως συνοδά συμπτώματα της επιληπτικής κρίσης, το φαινόμενο του deja vu. Προς ώρας δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια το ρόλο των 2 πρωτεϊνών στον εγκέφαλο, των οποίων φαίνεται ότι καθοδηγεί την παραγωγή(Tritschler, Huntzinger et al. 2010).
Το συχνό και μακράς διαρκείας deja vu μπορεί να γίνει μια ψυχοπαθολογική διαταραχή με δικό της όνομα, deja vecu: μια επίμονη ή χρόνια κατάσταση του deja vu (Thompson, Moulin et al. 2004). Οι αξονικές εγκεφάλου σε τέτοιες περιπτώσεις μερικές φορές αποκαλύπτουν διάχυτες βλάβες στους κροταφικούς λοβούς, αλλά καμία συγκεκριμένη σχέση ή αιτία, δεν είναι προφανής. Συχνά στους ηλικιωμένους, το σύνδρομο deja vecu συμβαδίζει με φτωχή μνήμη και την άρνηση ότι το deja vu είναι μια παραίσθηση!
Δεν είναι σπάνιο μετά από τραυματισμούς ή σε περιπτώσεις όγκων του κροταφικού ή του βρεγματικού λοβού του εγκεφάλου, επίσης να παρατηρήσουμε τα φαινόμενα deja vu και jamais vu.
Σε καταστάσεις κοντινές με το θάνατο, κάνει συχνά την εμφάνισή του και το σύμπτωμα της εαυτοσκοπίας (να βλέπει κάποιος ολόκληρο τον εαυτό του από κάποια απόσταση) που έχει δώσει μεγάλη λαβή στην πνευματιστική φιλολογία.
Ειρήσθω εν παρόδω, ότι η υψηλή συχνότητα εμφάνισης εαυτοσκοπίας ακόμα και στα όνειρα, χαρακτηρίζει τις ψυχωσικές διαταραχές.
Ένα ακόμα ασυνήθιστο χαρακτηριστικό είναι η δυνατότητα πρόκλησης φαινομένων deja vu από συγκεκριμένες οσμές ειδικά αν έχουν συνδυαστεί στο παρελθόν μας με ισχυρά συναισθήματα. Είναι γνωστό ότι έχουμε τη δυνατότητα να θυμόμαστε σχεδόν δια βίου διάφορες οσμές, αλλά δεν γνωρίζουμε που ακριβώς αποθηκεύονται οι οσφρητικές μνήμες στον ανθρώπινο εγκέφαλο μια και πολλές περιοχές ενεργοποιούνται ταυτόχρονα από τα οσφρητικά ερεθίσματα. Βλάβες στην αμυγδαλή (εγκεφαλικός πυρήνας) ακόμα και από παράσιτα, μπορεί να προκαλέσουν οσφρητικά deja vu(Lee, Owen et al. 2009).
Τέλος να μην παραλείψουμε να ανφέρουμε ότι υπάρχουν ουσίες ακόμα και φάρμακα που κατά καιρούς ενοχοποιούνται για την εμφάνιση συμπτωμάτων deja vu (Taiminen and Jaaskelainen 2001).
Γενικά, η αιφνίδια εμφάνιση φαινομένων deja vu, deja vecu, jamais vu, σε κάποιον άνθρωπο ειδικά κάποιας ηλικίας, σημαίνει ότι πρέπει να τον παραπέμψουμε για πλήρη εργαστηριακό έλεγχο του εγκεφάλου με αξονική ή μαγνητική τομογραφία, λόγω αυξημένης πιθανότητας ύπαρξης μικρών εγκεφαλικών επεισοδίων ή όγκων (μεταστατικών συνήθως) ή διάχυτης εγκεφαλικής ατροφίας.
Η ερμηνεία του deja vu σύμφωνα με την Ψυχανάλυση, την Ψυχολογία και η σχέση με την Ύπνωση
Α. Η ερμηνεία του deja vu σύμφωνα με την Ψυχανάλυση
 |
Ο πατέρας της ψυχανάλυσης Sigmund Freud, εξήγησε τα «προφητικά όνειρα» με τον εξής τρόπο:
Μπορεί μία μέρα ανεβαίνοντας βιαστικά μια σκάλα, να παρατηρήσουμε κάποιο επικίνδυνο σημείο για γλίστρημα (κάποια λασκαρισμένη βίδα, ένα χαλαρό χαλί, κάποιο γλιστερό μαρμάρινο ή πέτρινο σκαλοπάτι κλπ.) αλλά επειδή βιαζόμαστε και έχουμε την προσοχή μας στο να τελειώσουμε την εργασία μας, δεν δίνουμε συνειδητή σημασία.
|
Ωστόσο η πληροφορία για τον κίνδυνο έχει καταγραφεί στο υποσυνείδητο του νου μας, εν αγνοία μας. Μπορεί λοιπόν να αναδυθεί αυτός ο κίνδυνος σε κάποιο όνειρο του τύπου πτώσης, ατυχήματος από αυτή τη σκάλα, χωρίς να ξέρουμε γιατί κάναμε τέτοιο όνειρο. Αλλά όταν κάποιος πράγματι τελικά πέσει από αυτή τη σκάλα, μένουμε με το θαυμασμό για τις προφητικές μας ικανότητες! Το ενδιαφέρον βέβαια κατά την ψυχανάλυση στην ψυχοθεραπεία, είναι ποιος πέφτει από τη σκάλα και όχι ο μηχανισμός του deja vu!
O Freud ασχολήθηκε σοβαρά με το deja vu. Στο βιβλίο του «Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής» γράφει: «Πιστεύω ότι είναι λανθασμένο να θεωρηθεί το συναίσθημα να έχω αισθανθεί κάτι από πριν, ως παραίσθηση. Αντίθετα, σε τέτοιες στιγμές κάτι αγγίζεται πραγματικά που έχουμε ήδη βιώσει, μόνο δεν μπορούμε συνειδητά να το θυμηθούμε επειδή δεν είναι στο συνειδητό. Εν συντομία, το αίσθημα deja vu αντιστοιχεί στη μνήμη μιας ασυναίσθητης φαντασίας. Υπάρχουν ασυναίσθητες φαντασίες (ή όνειρα ημέρας) ακριβώς όπως υπάρχουν παρόμοιες συνειδητές δημιουργίες, όπως ο καθένας μας ξέρει από την προσωπική του εμπειρία.»
Ο ψυχαναλυτής Ferenczi, μαθητής του Freud, γράφει «Έχω πειστεί, μέσω εμού καθώς επίσης και των άλλων, ότι το ανεξήγητο συναίσθημα της οικειότητας, μπορεί να αποδοθεί στις ασυναίσθητες φαντασίες, των οποίων η ύπαρξη μας γίνεται ασυναίσθητα αντιληπτή με αφορμή μια τυχαία πραγματική κατάσταση. Με έναν από τους ασθενείς μου η διαδικασία ήταν αρκετά διαφορετική αλλά στην πραγματικότητα αρκετά ανάλογη. Αυτό το συναίσθημα επέστρεφε σε αυτόν πολύ συχνά, αλλά προερχόταν από ένα ξεχασμένο (κατασταλμένο) τμήμα ενός ονείρου της προηγούμενης νύχτας. Κατά συνέπεια φαίνεται ότι το deja vu μπορεί να προέλθει όχι μόνο από τα όνειρα της ημέρας αλλά και από τα όνειρα της νύχτας.»
Στην ψυχανάλυση κατά τον Carl Jung, το deja vu ερμηνεύεται ως ένας από τους πιθανούς μηχανισμούς ανάσυρσης ασυνείδητου υλικού στο συνειδητό. Όταν ένα εξωτερικό γεγονός συνδέεται με κάποια ασυνείδητη γνώση μέσα μας, αυτή η γνώση μπορεί να φτάσει στη συνείδηση. Το γεγονός βιώνεται σαν deja vu και θυμόμαστε μια προϋπάρχουσα ανάμνηση σχετικά με αυτό. Σύμφωνα με τον Jung, υπάρχουν μερικές εμπειρίες που δείχνουν τα αποτελέσματα του συλλογικού ασυνείδητου καλύτερα: Η εμπειρία της αγάπης από την πρώτης στιγμή, του deja vu και η άμεση αναγνώριση ορισμένων συμβόλων και οι εννοιών ορισμένων μύθων, θα μπορούσαν όλα να γίνουν κατανοητά ως μια ξαφνική σύγκλιση της εξωτερικής πραγματικότητάς μας και της εσωτερικής πραγματικότητας του συλλογικού ασυνείδητου.
|  |
Μεγαλύτερα παραδείγματα είναι η δημιουργική εμπειρία κοινή στους καλλιτέχνες και τους μουσικούς σε όλο τον κόσμο και σε όλους τους χρόνους, ή η πνευματική εμπειρία των μυστικιστών όλων των θρησκειών, ή των εθνικών παραλληλισμών στα όνειρα, τις φαντασίες, τις μυθολογίες, τις ιστορίες νεράιδων, και τη λογοτεχνία.
Β. Η ερμηνεία του deja vu σύμφωνα με την Ψυχολογία
Η ψυχολογία μας προσφέρει κάποιες σοβαρές εξηγήσεις για την περίπτωση του «φυσιολογικού» φαινομένου του deja vu.
Η υπόθεση της «απόσπασης της προσοχής» έχει δοκιμαστεί πειραματικά και βρέθηκε αληθινή. Αυτή η θεωρία της «διπλής αντίληψης» λέει ότι: Βλέπουμε ένα πράγμα μία φορά φευγαλέα, αλλά ταυτόχρονα δίνουμε μεγάλη προσοχή σε άλλα πράγματα γύρω μας και έτσι η εικόνα δεν καταχωρείται στη συνειδητή αντίληψή μας. Εν τούτοις, ο εγκέφαλός μας αποθηκεύει την εικόνα, αλλά μακριά από τη άμεση συνείδηση. Αργότερα, όταν τύχει να δούμε το ίδιο πράγμα και του δώσουμε προσοχή, παίρνουμε αυτήν την ιδιόμορφη αίσθηση ότι κάπου το έχουμε δει πριν.
Μια άλλη ψυχολογική εξήγηση του deja vu βασίζεται στην απόσχιση της διαδικασίας ανάκλησης μνημονικού υλικού, από την συνειδητοποίηση της ίδιας της διαδικασίας ανάκλησης μνημονικού υλικού. Προσπαθούμε να θυμηθούμε κάποια ανάμνηση, δεν την βρίσκουμε γιατί δεν υπάρχει, αλλά η συνειδητοποίηση ότι προσπαθούμε να θυμηθούμε κάτι, προκαλεί το deja vu. Μια παραλλαγή αυτής της θεωρίας λέει ότι όταν υπάρχουν κάποιες ελάχιστες κοινές λεπτομέρειες ανάμεσα σε αυτό που βλέπουμε και κάποια ανάμνησή μας, αλλά δεν είναι αρκετές αυτές οι λεπτομέρειες να ανακαλέσουν την αποθηκευμένη ανάμνηση στο συνειδητό, τότε μένουμε μετέωροι σε μια ενδιάμεση φάση παραμνησίας που είναι το deja vu.
Άλλη ψυχολογική εξήγηση του deja vu προτείνει τη θεωρία της ομοιότητας ανάμεσα στο τώρα και σε κάποια παλαιότερη εσωτερική μνήμη μας. Όσα περισσότερα κοινά στοιχεία υπάρχουν, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης του deja vu (Cleary, Ryals et al. 2009).
Μια άλλη νευροφυσιολογική θεωρία λέει ότι είναι πιθανό σε ένα τόσο πολύπλοκο όργανο όπως ο εγκέφαλος, ένας νευρώνας να πυροδοτήσει τη ύπαρξη κάποιας ανάμνησης που είναι όμως εσφαλμένη ή τυχαία. Οι υπόλοιποι συνεργαζόμενοι νευρώνες όμως, σωστά δεν επιβεβαιώνουν την εσφαλμένη ανάμνηση. Η μικροδιαφορά στο χρόνο ανάμεσα στην πυροδότηση και την αναχαίτιση της εσφαλμένης ανάμνησης, μας αφήνει στην παράξενη αίσθηση ότι κάτι θυμόμαστε, αλλά ούτε πού, ούτε πότε συνέβη, γνωρίζουμε.
Γ. Η σχέση του deja vu με την Ύπνωση
 | Όπως ήταν αναμενόμενο, η περίεργη σχέση ύπνωσης, μνήμης και μετά-υπνωτικών εντολών αποτέλεσε τη βάση μιας σειράς πειραμάτων με στόχο την επιλεκτική εμφάνιση του φαινομένου deja vu. Ο ερευνητής Akira O’Connor στο Πανεπιστήμιο του Leeds έθεσε σε ύπνωση μια ομάδα εύκολα υπνωτιζόμενων ανθρώπων. |
Σε κατάσταση ύπνωσης οι μισοί έπαιξαν ένα παιχνίδι και μετά τους δόθηκε η μετά-υπνωτική εντολή να ξεχάσουν το παιχνίδι που έπαιξαν, αλλά οι άλλοι μισοί δεν έπαιξαν το παιχνίδι και τους δόθηκε η μετά-υπνωτική εντολή να νοιώθουν οικείοι με το παιχνίδι, σαν να είχαν παίξει.
Μετά την ύπνωση, όλοι έπαιξαν το παιχνίδι. Μόνο η δεύτερη ομάδα παρουσίασε πολύ υψηλά ποσοστά deja vu με έντονο χαρακτηριστικό τη σύγχυση, σχετικά με το αν πράγματι είχαν παίξει ή όχι το παιχνίδι και πού(O'Connor, Barnier et al. 2008)!
Μετά την ύπνωση, όλοι έπαιξαν το παιχνίδι. Μόνο η δεύτερη ομάδα παρουσίασε πολύ υψηλά ποσοστά deja vu με έντονο χαρακτηριστικό τη σύγχυση, σχετικά με το αν πράγματι είχαν παίξει ή όχι το παιχνίδι και πού(O'Connor, Barnier et al. 2008)!
Μιλώντας για την ύπνωση, πρέπει να τονίσουμε ότι οι μελέτες της ευκολίας για να υπνωτιστεί κάποιος (hypnotizability –μετριέται με τυποποιημένες κλίμακες), έχουν δείξει ότι οι ασθενείς με διασχιστική διαταραχή ταυτότητας (πρώην σύνδρομο πολλαπλών προσωπικοτήτων), έχουν τον υψηλότερο δείκτη ευκολίας για να υπνωτιστούν, σε σύγκριση με ασθενείς με άλλες διαγνώσεις όπως οι διαταραχές διάθεσης, η κατάθλιψη, η διαταραχή πανικού, οι διαταραχές προσωπικότητας και η σχιζοφρένια καθώς επίσης και από τους μη πάσχοντες ψυχικά ανθρώπους! Όπως αναφέραμε πιο πάνω, η διασχιστική διαταραχή ταυτότητας έχει υψηλά ποσοστά εμφάνισης deja vu. Ακόμα και η κοντινή στην ύπνωσηκατάσταση της υπνοβασίας έχει συνδυαστεί με τα φαινόμενα deja vu (Pressman 2009).
Η διασύνδεση ύπνωσης και deja vu είναι εντυπωσιακή!
Συμπέρασμα για τα φαινόμενα deja vu
Τα φαινόμενα deja vu, άπτονται σε σκληρά προβλήματα της ψυχιατρικής, της ψυχολογίας, των νευροεπιστημών γενικότερα αλλά και της φιλοσοφίας. Ο λόγος είναι ότι από τη μια σχετίζονται με το δύσκολο θέμα της μνήμης αλλά και κυρίως γιατί εδράζονται στο χώρο της αλλαγμένης κατάστασης της συνείδησης. Τι είναι όμως ακριβώς αυτό που αποκαλούμε συνείδηση, παραμένει ακόμα αναπάντητο ερώτημα.
Έτσι, η έννοια της παθολογικής μορφής της συνείδησης είναι σκληρό πρόβλημα μια και η ονομαζόμενη φυσιολογική κατάσταση της συνείδησης δεν είναι ξεκάθαρη υπόθεση! Θέματα όπως η θρησκευτική έκσταση, η ύπνωση, η αποπροσωποποίηση παραμένουν ανοιχτά και δυσπρόσιτα στην ερμηνεία τους.
|  |
Στην παρούσα ωστόσο φάση γνώσης της ψυχιατρικής, το φαινόμενο του deja vu δεν αναμένεται ακόμα να εξηγηθεί πλήρως, για τον απλούστατο λόγο ότι είναι συνυφασμένο με το αναπάντητο ακόμα ερώτημα: πως, που και με ποια ακριβώς μορφή αποθηκεύονται οι αναμνήσεις στον εγκέφαλο.
Παρόλο που πολλά έχουν ήδη γίνει γνωστά έως σήμερα, η ίδια η φύση της ενδοεγκεφαλικής και ενδοκυτταρικής αποτύπωσης του παρελθόντος, αλλά και η ουσία της έννοιας της συνείδησης, μας διαφεύγουν. Τα φαινόμενα deja vu, θα συνεχίσουν για αρκετό καιρό ακόμη να κατοικούν στη Ζώνη του Λυκόφωτος.
Παρόλο που πολλά έχουν ήδη γίνει γνωστά έως σήμερα, η ίδια η φύση της ενδοεγκεφαλικής και ενδοκυτταρικής αποτύπωσης του παρελθόντος, αλλά και η ουσία της έννοιας της συνείδησης, μας διαφεύγουν. Τα φαινόμενα deja vu, θα συνεχίσουν για αρκετό καιρό ακόμη να κατοικούν στη Ζώνη του Λυκόφωτος.
πηγή: psi-gr.tripod.com
