Η λατινική Ratio
Η λατινική λέξη που αντιστοιχεί στην ελληνική λέξη "λόγος" είναι η "ratio", στα γαλλικά raison, στα γερμανικά vernunft (από το ρήμα λέγω με τη διπλή σημασία μιλώ και μαζεύω, αρχικά σήμαινε λογαριασμός). Από την πρώτη στιγμή της παρουσίας της στη λατινική γλώσσα η λέξη ratio σήμαινε κάτι πολύ συγκεκριμένο, την ιδιαίτερη ικανότητα του νου να κάνει συλλογισμούς υπολογιστικούς, να βάζει τάξη στα νοήματα. Η υποβαθμισμένη και κλειστή αξιολογικά σημασία που κομίζει η εν λόγω λατινική λέξη (ratio) αντικατοπτρίζεται πολύ παραστατικά και στον τρόπο που προσλαμβάνουν οι δυτικοί τη "δημοκρατία". Η "δημοκρατία" εξαντλείται στην αντιπροσώπευση. Οι αποφάσεις παίρνονται από τους λίγους. Εκλείπει η Πόλις.
Ο Ελληνικός Λόγος
Αντίθετα η ελληνική λέξη "Λόγος" διαφέρει ως προς όλες τις ποιότητες, σημασιολογικά, φιλοσοφικά, κοινωνιολογικά και εν τέλει πολιτικά. Ο Ηράκλειτος έδωσε μια θεωρία, έναν ορισμό του Λόγου που έκανε αλγεινή εντύπωση και η επίδρασή της φθάνει ως τα χρόνια μας και φυσικά αντικατοπτρίζει την αυθεντική πρόσληψή της στην ελληνική γλώσσα και φιλοσοφία. Γράφει ο Ηράκλειτος λοιπόν:
[ Όλα στον κόσμο γίνονται λογικά, σύμφωνα με έναν αυστηρό νόμο, αδιάφορο αν οι άνθρωποι δεν το νιώθουν. "Του λόγου τουδ΄ εόντος αεί αξύνετοι γίνονται άνθρωποι...γινομένων γάρ πάντων κατά τον λόγον τόνδε απείροισιν εοίκασι". Ο λόγος είναι ο κοσμικός νόμος, η δύναμη που βρίσκεται μέσα στα πράγματα (δύναμη ενδοκοσμική immanent) και που υποχρεώνει τα πάντα. Κάθε κίνηση και αλλαγή, η περίφημη ηρακλειτική ροή (τα πάντα ρει) σε αυτόν υπακούουν. Η ανθρώπινη λογική είναι ένα υποσύνολο, κομμάτι, μια συνέπεια δηλαδή του κοσμικού λόγου. Παίρνοντας μέρος σε αυτόν οι άνθρωποι καθίστανται λογικοί. Για αυτό ο λόγος είναι κοινός και υποχρεωτικός για όλους, παρόλο που οι άνθρωποι νομίζουν με βεβαιότητα ότι σκέφτονται και ενεργούν απόλυτα ελεύθερα (εδώ η νεωτερική δυτική πλάνη με την αυτοθέωση της ανθρώπινης λογικής). Συγκεκριμένα γράφει το χωρίο: "Διό δει έπεσθαι τω ξυνώ, τουτέστι τω κοινώ. Του λόγου δ΄ εόντος ξυνού ζώουσιν οι πολλοί ως ιδίαν έχοντες φρόνησιν". Η δικαιοσύνη και η ηθική αντλούν το κύρος τους, το ορισμένο νόημά τους από τον κοσμικό λόγο. ]
Ο Ηράκλειτος ήταν ένας πρόδρομος του κοινοτισμού, της συγκρότησης της πόλεως με βάση τον κοσμικό λόγο που είναι κοινός (ξυνός) για όλους. Όσο τον διαβάζει κανείς και τον μελετά, τόσο περισσότερο ανακαλύπτει το απύθμενο βάθος του ευφυούς ύψιστου φιλοσοφικού του λόγου, που τον μεθά στοχαστικά. Η φιλοσοφία του Ηράκλειτου που σημάδεψε ολοκληρωτικά την φιλοσοφική έννοια του "λόγου" ως κοσμικής αέναης αρχής των πάντων εμπλέκει ζητήματα που σχετίζονται με την οικολογία, τη συγκρότηση μιας αληθινής πολιτικής κοινότητας, με την πρόσληψη της έννοιας της "δημοκρατίας". Η κοινότητα και η πολιτική είναι γεννήματα της φύσεως, του κοσμικού λόγου που αποκαλύπτεται μέσα από την αέναη ροή των πάντων. Ο Χώρος για τον Ηράκλειτο δεν είναι κάτι αόριστο, ένα τεράστιο κενό που χωρούν κάποια σώματα, αλλά είναι η σχέση που έχουν τα ίδια τα σώματα, τα όντα. Πολιτική, λοιπόν, χωρίς κοινό λόγο δε νοείται στον Ηράκλειτο. Όταν γίνεται αναφορά στον κοινό λόγο εννοείται σαφώς το αποτέλεσμα της πολιτικής συνθήκης, η αυτοκυβερνώμενη πολιτεία στην οποία οι πολίτες συγκλίνουν, συναποφασίζουν, αφηγούνται και δρουν μαζί συλλαμβάνοντας την Πόλιν, δηλαδή τον Κοσμικό Λόγο στη φανέρωσή του μέσα στον χωρόχρονο.
Η ρήση που αποτυπώνει την ηρακλείτειο πολιτική φιλοσοφία είναι η εξής:
"Καθ΄ ὅ,τι ἃν κοινωνήσωμεν, ἀληθεύομεν, ἃ δε ἃν ἰδιάσωμεν, ψευδόμεθα "
δηλαδή:
Ένας αληθής βίος είναι αυτός του να κοινωνείς με τον άλλον.
Ένας ψεύτικος βίος είναι αυτός της αποκοπής μας από τους άλλους......
