Αποσπάσματα από το άρθρο ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ
του Δρ. Φιλοσοφίας Γιώργου Οικονόμου
.............[ Μία μεγάλη πολιτική σύγχυση που υπάρχει σήμερα, ιδιαιτέρως εν Ελλάδι, είναι σχετικά με την έννοια της δημοκρατίας. Εκτός από τους πολιτικούς και τα κόμματα, μία μεγάλη μερίδα των
διανοουμένων θεωρεί ότι τα κοινοβουλευτικά ή αντιπροσωπευτικά πολιτεύματα είναι δημοκρατικά («αντιπροσωπευτική», «κοινοβουλευτική», «σύγχρονη», «αστική» δημοκρατία κ.λπ). Όμως κανείς δεν εξηγεί γιατί είναι δημοκρατικά, και ποια, εν πάση περιπτώσει, είναι ολιγαρχικά. Δεν έχουν καθόλου επιχειρηματολογία, oύτε επικαλούνται κάποια επιχειρήματα άλλων στοχαστών, τα θεωρούν «δημοκρατίες» εξ ορισμού, εκ γενετής ή επειδή το είπαν κάποιοι. Αυτό λέγεται δογματισμός, που επιβλήθηκε από τη φιλελεύθερη ιδεολογία. Αν εξετάσουμε όμως – πράγμα που επιχειρώ αμέσως πιο κάτω – τις απόψεις ορισμένων που προσφέρουν κάποιες εξηγήσεις για το θέμα αυτό θα διαπιστώσουμε ότι αυτές είναι λανθασμένες.
Ο συνταγματολόγος Δ. Τσάτσος λ.χ. χαρακτηρίζει τα κοινοβουλευτικά πολιτεύματα δημοκρατίες επειδή έχουν την «αρχή της πλειοψηφίας» και την «εναλλαγή των κομμάτων στην κυβέρνηση». Όμως η αρχή της πλειοψηφίας εφαρμόζεται με εντελώς διαφορετικό τρόπο στην (άμεση) δημοκρατία από τη μιά, και στο αντιπροσωπευτικό πολίτευμα από την άλλη. Η διαφορά αυτή έγκειται στο ότι στη μεν δημοκρατία είναι κυρίαρχη η πραγματική απόλυτη πλειοψηφία των πολιτών στον δε κοινοβουλευτισμό κυρίαρχο είναι το πρώτο κόμμα με την εικονική πλειοψηφία των εδρών και όχι των ψήφων – χάρις στο εκλογικό σύστημα. Δηλαδή, στη μεν δημοκρατία υπάρχει κυριαρχία των πολιτών στο δε αντιπροσωπευτικό πολίτευμα κυριαρχία των πολιτικών. Συνεπώς, υπάρχει μία μεγάλη διαφορά ουσίας ανάμεσα στα δύο πολιτεύματα στο θέμα της πλειοψηφίας.]..............
..........[ Σε δεύτερη φάση το ουσιαστικό ερώτημα που πρέπει να τεθεί, είναι το «πώς θα αυτοκυβερνηθούμε», στο οποίο εμπεριέχεται και το ερώτημα «πώς να οργανώσουμε και να κυβερνήσουμε την κοινή ζωή;» – πώς, δηλαδή, εμείς οι ίδιοι θα οργανώσουμε την κοινή ζωή μας και όχι κάποιοι αντιπρόσωποι, ηγέτες ή κόμματα, όχι κάποιοι άλλοι αντί για μας. Το ερώτημα αυτό δεν τίθεται από τα κοινοβουλευτικά κόμματα, καθεστωτικά και αριστερά, ούτε από κάποια μορφή «σοσιαλδημοκρατίας». Δεν τίθεται ούτε από τον πολιτικό φιλελευθερισμό, o oποίος θέτει τα ερωτήματα με τέτοιο τρόπο ώστε να παραγκωνίζει την ουσιαστική πολιτική συζήτηση. Θέτοντας τα παραπλανητικά ερωτήματα: «ποιος με κυβερνά;» ή «πώς με κυβερνά;» διολισθαίνει τεχνηέντως και εμμέσως στην υπεράσπιση του αντιπροσωπευτικού πολιτεύματος. Η υπεράσπιση αυτή είναι εμφανής και στον αμερικανό εκπρόσωπο του πολιτικού φιλελευθερισμού, τον John Rawls, ο οποίος τελευταίως είναι πολύ της μόδας σε μία μερίδα ελλήνων διανοουμένων, οι οποίοι επιδίδονται σε αναλύσεις και διάδοση των έργων του. Όμως υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στις δημοκρατικές αντιλήψεις και τον πολιτικό φιλελευθερισμό του Rawls, όπως θα προσπαθήσω εν συντομία να δείξω αμέσως παρακάτω.
Ένα παράδειγμα είναι όταν ο Rawls υποστηρίζει ότι με την κρατική και κυβερνητική παρέμβαση για αναδιανομή των εισοδημάτων και του πλούτου δύναται να γίνει αποδοχή «μόνο εκείνων των ανισοτήτων που αποβαίνουν προς το συμφέρον των λιγώτερο προνομιούχων». Με την άποψη αυτή ο Rawls δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για την κατάσταση πριν από τη διανομή (άρα πριν από την ανισότητα), δηλαδή δίνει έμφαση όχι σε κριτήρια της διανομής, αλλά σε κριτήρια δικαιολόγησης της άνισης διανομής. Εδώ βρίσκεται μία σημαντική διαφορά από τη δημοκρατική αντίληψη η οποία δίνει έμφαση στην κατάσταση πριν από την ανισότητα. Επί πλέον, όσο και να αναλυθούν θεωρητικώς αυτές οι ανισότητες που κατά τον Rawls «ωφελούν» τα κατώτερα στρώματα, αφ’ ης στιγμής η εφαρμογή τους είναι υπόθεση του κράτους και της κυβέρνησης, η αναδιανομή είναι αμφισβητήσιμη, διότι το κράτος δεν είναι αντικειμενικός και αμερόληπτος κριτής, όπως πιστεύει η φιλελεύθερη ιδεολογία. Το κράτος, για τη δημοκρατική αντίληψη, είναι ένας μηχανισμός ανεξάρτητος από την κοινωνία που δρα χωρίς αυτήν και εναντίον της, άρα δεν είναι δημοκρατικός θεσμός. Η δημοκρατία των πολιτών είναι αντίθετη σε κάθε έννοια κράτους και γραφειοκρατίας. Και εδώ βρίσκεται επίσης μία τεράστια διαφορά του φιλελευθερισμού από την δημοκρατική αντίληψη.
Θα μπορούσαμε συνοπτικώς να δούμε ακόμη μία διαφορά ανάμεσα στον πολιτικό φιλελευθερισμό του Rawls και τη δημοκρατική αντίληψη. Η ισότητα λ.χ. στον Rawls «νοείται ως ισότιμη, ακριβοδίκαιη αντιμετώπιση από τον νόμο όλων των πολιτών και ως διασφάλιση ίσων ευκαιριών πρόσβασης σε δημόσια αξιώματα». Τα τρία ερωτήματα που εγείρονται εδώ αφορούν στα υπογραμμισμένα από εμένα σημεία του χωρίου. Κατ’ αρχάς το ερώτημα: από πού εκπορεύεται ο νόμος, ποιά είναι η πηγή του νόμου; Στον Rawls πηγή του νόμου είναι το κράτος, η αντιπροσωπευτική κυβέρνηση, ενώ στη δημοκρατική αντίληψη είναι ο δήμος, όλοι οι πολίτες. Αυτό μας οδηγεί στο δεύτερο ερώτημα: τι σημαίνει πολίτης; Όχι μόνο για τους ακραιφνείς δημοκράτες αλλά και για τον Αριστοτέλη πολίτης είναι αυτός που μετέχει κρίσεως και αρχής, που συμμετέχει δηλαδή άμεσα στην λήψη των αποφάσεων, στη θέσπιση των νόμων, στη δικαστική εξουσία και στον έλεγχό της. Αυτά ισχύουν κατά κύριο λόγο στην (άμεση) δημοκρατία, ενώ στα αντιπροσωπευτικά πολιτεύματα υπάρχουν, όχι πολίτες, παρά υπήκοοι, ψηφοφόροι, εκτελεστές. Βασική όμως αρχή της δημοκρατίας είναι ο μη διαχωρισμός σε διευθύνοντες και εκτελεστές, σε αυτούς που αποφασίζουν και σε αυτούς που εκτελούν. Την αρχή αυτή διατυπώνει εκφραστικά ο Κορνήλιος Καστοριάδης: «όχι στην εκτέλεση αποφάσεων χωρίς συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων».
Το τρίτο ερώτημα αφορά τη «διασφάλιση ίσων ευκαιριών πρόσβασης σε δημόσια αξιώματα». Οι ίσες ευκαιρίες στο αντιπροσωπευτικό ανταγωνιστικό και κοινωνικώς άνισο σύστημα δεν ισοδυναμούν με ίσα αποτελέσματα. Στο σημείο αυτό η (άμεση) δημοκρατία δεν εξαντλείται στη φιλελεύθερη ισότητα ευκαιριών, αλλά εφαρμόζει τα ίσα αποτελέσματα για την πρόσβαση στα αξιώματα. Εξασφαλίζει δηλαδή στην πράξη την πολιτική ισότητα σε όλες τις μορφές εξουσίας, με δύο βασικούς θεσμούς: την συνέλευση των πολιτών με αυτοπρόσωπη συμμετοχή τους (κυβερνητική και νομοθετική εξουσία), και την κλήρωση (δικαστική και εκτελεστική εξουσία). Επομένως, η δημοκρατική αντίληψη έχει μεγάλη διαφορά από την ρολσιανή φορμαλιστική διατύπωση, στην οποία η ισότητα ουσιαστικώς χάνεται. Οι διαφορές της δημοκρατικής αντίληψης από τη φιλελεύθερη ολιγαρχική του Rawls είναι συνεπώς ουσιαστικές.].....................
