Αρίστιππος ο Κυρηναίος
Η φαινομενολογία ως φιλοσοφική μέθοδος για το αντικείμενο της γνώσης που αναπτύχθηκε στα νεότερα χρόνια από τον Χούσερλ και κυρίως τον Χάιντεγγερ, έλκει την καταγωγή της από τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Αρίστιππο τον Κυρηναίο.
Η φαινομενολογία ζωντάνεψε, αναζωογόνησε τη σύγχρονη φιλοσοφία, γιατί τη συνέδεσε με την καταγωγική της μήτρα, την αρχαία ελληνική σκέψη. Η φαινομενολογική μέθοδος υποστηρίζει ότι το αντικείμενο της γνώσης δεν είναι τα ίδια τα πράγματα και τα γεγονότα όπως τα αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας ή τα κατανοεί ο νους μας (ρεαλισμός) ούτε οι ιδέες που έχουμε πλάσει στο νου μας για τα αντικείμενα (ιδεαλισμός). Η φαινομενολογία υποστηρίζει ότι μπορούμε να γνωρίσουμε μόνο την αισθητική πλευρά των πραγμάτων, όχι τα ίδια ακριβώς τα
Στη φαινομενολογία, κάθε γνώση απαιτεί μια συνείδηση που γνωρίζει και ένα πράγμα που γνωρίζεται, μαθαίνεται, δηλαδή ένα υποκείμενο και ένα αντικείμενο. Η γνώση φαίνεται σαν σχέση, σαν εξάρτηση ανάμεσα στη δυάδα αυτή σε πρώτη φάση, το υποκείμενο και το αντικείμενο, τα οποία μένουν πάντα χωρισμένα, διακριτά το ένα από το άλλο.
Στόχος του υποκειμένου είναι να γνωρίσει το αντικείμενο, υλικό ή ιδεατό, να κατανοήσει τη φύση του και την ουσία του. Καθώς το υποκείμενο (ανθρώπινη συνείδηση, ανθρώπινος νους) θεάται και παρατηρεί το αντικείμενο, αναπτύσσει μόνο έναν τρόπο για να προσδιορίσει αυτό που είναι το αντικείμενο, αναπτύσσει δηλαδή μέσα του μια εικόνα για αυτό. Το αντικείμενο "επιβάλλει" τους προσδιορισμούς του στο υποκείμενο (ιδιότητες: σχήμα, μέγεθος, χρώμα κ.λπ). Εκείνο που προσδιορίζει και προσδιορίζεται στο υποκείμενο δεν είναι το ίδιο το αντικείμενο, αλλά η εικόνα του. Θυμίζω πώς το αντικείμενο μπορεί να είναι ένα υλικό πράγμα (τραπέζι) ή κάτι ιδεατό, μια ιδέα (αγάπη). [Ας σκεφτούμε μέσα από την ίδια τη ζωή. Πώς είναι δυνατόν να γνωρίσουμε ένα αντικείμενο αυτό καθεαυτό επειδή το παρατηρήσαμε ή το κατανοήσαμε; Γνωρίζουμε κάθε φορά μόνο μία του πλευρά, την εξωτερική ή την αρχική, αλλά αγνοούμε πολλές άλλες].
Η γνώση λοιπόν, για την φαινομενολογία, αποτελεί φαινόμενο και αυτό το φαινόμενο (γνώση) έχει τρία χαρακτηριστικά: το υποκείμενο, την εικόνα και το αντικείμενο. Υποκείμενο είναι η συνείδηση που νιώθει, εικόνα είναι η παράσταση-έννοια που έχουμε σχηματίσει στο νου μας για αυτό, ενώ αντικείμενο είναι ένα πράγμα ή ιδέα, ένα ον δηλαδή. Τη συνείδηση (υποκείμενο) τη μελετά η ψυχολογία, την εικόνα (παράσταση) που έχουμε για το αντικείμενο τη μελετά η λογική, ενώ το ον (αντικείμενο) η οντολογία ή μεταφυσική.
Καμιά από τις τρεις (ψυχολογία, λογική, οντολογία) δεν μπορεί να φθάσει στην αληθινή γνώση.
Η ψυχολογία μελετά τη νόηση και ενδιαφέρεται μόνο για το πώς γεννιέται η γνώση στη συνείδηση και όχι αν είναι σωστή, γιατί δεν εξετάζει τη σχέση του αντικειμένου με τη συνείδηση. Αν αποπειραθεί η ψυχολογία να ισχυριστεί ότι φθάνει στην αληθινή γνώση, τότε μιλάμε για μεθοδικό επιστημονικό σφάλμα που λέγεται ψυχολογισμός.
Η λογική εξετάζει μόνο τις νοητικές εικόνες και τις σχέσεις μεταξύ τους και όχι τη σχέση τους με το αντικείμενο (ιδέα ή πράγμα). Η λογική ενδιαφέρεται για την εσωτερική συνέπεια που πρέπει να έχουν οι σχέσεις των εννοιών, των κρίσεων και των συλλογισμών. Αν επιχειρήσει η λογική να εξετάσει τη σχέση που έχουν οι εικόνες με το αντικείμενο, τότε υποπίπτει στον λογικισμό.
Το ίδιο συμβαίνει και με την οντολογία. Ξεκινώντας η τελευταία από το ον, το αντικείμενο, αδυνατεί να διατυπώσει τη σχέση που έχει με το υποκείμενο. Αν επιχειρήσει κάτι τέτοιο υποπίπτει στον οντολογισμό. Ο κλάδος εκείνος της φιλοσοφίας που είναι σε θέση να μας οδηγήσει στην αληθινή γνώση είναι η γνωσιοθεωρία, που αποτελεί μια φιλοσοφική θεωρία-μέθοδος γνώσης που συνδέει αληθώς την εικόνα που έχουμε σχηματίσει για το αντικείμενο με το ίδιο το αντικείμενο. Ο Χέγκελ με σαφή τρόπο μας υποδεικνύει ότι η αληθινή δομή του αντικειμένου σχετίζεται απόλυτα με την σχέση αλληλεπίδρασης που συνάπτει δυναμικά το ίδιο το υποκείμενο με το αντικείμενο.
Το ύψιστο ζήτημα στην ελληνική φιλοσοφική παράδοση είναι η αλήθεια. Η φαινομενολογική μέθοδος αποτελεί φιλοσοφική συνέχεια της αρχαίας παράδοσης για την αναζήτηση της αλήθειας, της αληθινής γνώσης. Τι είναι όμως εκείνο που καθιστά αληθινή τη γνώση; Πολύ απλά, η συμφωνία της εικόνας που έχουμε σχηματίσει για το αντικείμενο με το ίδιο το αντικείμενο. Είναι βέβαια απαραίτητο να επισημανθεί ότι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ελληνικού φιλοσοφικού λόγου για τη θεμελίωση της αλήθειας, πέρα από τα κριτήρια που τίθενται κάθε φορά ως όροι για να προσεγγιστεί η αληθινή γνώση, είναι το διυποκειμενικό του πρόταγμα. Ποιο δηλαδή; Θεωρείται αληθές μόνο αυτό που μπορεί να καταστεί αντικείμενο κοινωνίας των πολλών μεταξύ τους.
Η έννοια της αλήθειας είναι έννοια τριαδικής σχέσης, φανερώνει τη σχέση της εικόνας που έχει παραστήσει μέσα του το υποκείμενο με το ίδιο το αντικείμενο. Έτσι, στην φαινομενολογία η έννοια της αλήθειας είναι υπερβατική.
Σύνταξη κειμένου: Μιχαλόπουλος Αθανάσιος
