Στο βιβλίο "Ενάντια στη Θρησκεία" του Χρήστου Γιανναρά γίνεται προσπάθεια να υπάρξει διάκριση ανάμεσα στη θρησκευτικότητα και τη μεταφυσική αναζήτηση. Η πρώτη είναι ανάγκη ορμέμφυτη, ενστικτώδης, η δεύτερη είναι άθλημα ελευθερίας από αυτήν την αναγκαιότητα. Αυτός είναι ο λόγος που η θρησκεία έχει πανανθρώπινο και διαχρονικό χαρακτήρα, ενώ η μεταφυσική αναζήτηση χαρακτηρίζει πάντα τους λίγους. Όμως, κατά κανόνα, η μεταφυσική αναζήτηση είναι που παράγει πολιτισμό, όχι η θρησκεία, όπως δεν παράγει πολιτισμό και η οποιαδήποτε χρηστική επιστήμη.
Ο Γιανναράς και σε αυτή του την ομιλία αποκαλύπτει ότι ο κεντρικός συνεκτικός φιλοσοφικός άξονας που συνδέει τον όντως έρωτα με την όντως πολιτική είναι ο κοινός λόγος, το αληθώς κοινωνείν. Όπως στον αληθινό έρωτα συλλαμβάνει κανείς τον ύψιστο βαθμό ελευθερίας μέσα από τη σχέση με τον άλλο, έτσι και στον αληθινό πολιτικό τρόπο του βίου λαμβάνει χώρα το εκκλησιαστικό γεγονός. Μη μπερδέψουμε την έννοια "εκκλησία" με την έννοια "θρησκεία". Οι όροι κομίζουν τελείως διαφορετικό περιεχόμενο ως προς την πρόσληψή τους στην ίδια την πραγματικότητα.
Το θρησκευτικό γεγονός ικανοποιεί οτιδήποτε έχει σχέση με τον εγωτισμό μας, τα απρόσωπα ένστικτα που αναδύονται από την ίδια τη φυσική αναγκαιότητα. Μέσα από το θρησκευτικό γεγονός ο άνθρωπος προσπαθεί να καλύψει αποκλειστικά την ατομικότητά του, τον ιδιοτελή τρόπο της ύπαρξης. Ο φόβος για το επέκεινα, απόρροια της θρησκευτικότητας, κάνει τον άνθρωπο να θέτει πάντοτε ως κέντρο του κόσμου τον ίδιο τον εαυτό του πιστεύοντας ότι αν ικανοποιεί κάθε φορά όλα τα είδη των αναγκών του και των αναζητήσεών του προς ίδιον όφελος θα καταστεί ευτυχισμένος και ολοκληρωμένος. Συνήθως μια τέτοια στάση τον οδηγεί στο να αποκοπεί από τους άλλους.
Αντίθετα, ο όρος "εκκλησία" (μετακομίστηκε και στη χριστιανική παράδοση), είναι καθαρά αρχαιοελληνικός και έχει σε μεγάλο βαθμό, ανύποπτα θα έλεγα, τεράστια πολιτική διάσταση, είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να εξέλθει από τον κόσμο της φυσικής αναγκαιότητας και των ιδιωτικών απολαύσεων και να εισέλθει στον κοινό τρόπο του βίου. Στον κοινό τρόπο του βίου ο άνθρωπος αποπειράται να βιώσει προσωπικές σχέσεις. Δηλαδή να προσπαθήσει να συναντήσει τον άλλο, να συσχετιστεί μαζί του και να συνυπάρξει, ως πρόσωπο, μέσα από μια αγαπητική, όντως φιλική σχέση (ΑΛΗΘΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ). Σε αυτή τη σχέση υποχωρεί το εγωιστικό στοιχείο, γιατί βιώνεται η χαρά και η δημιουργικότητα που απορρέουν από τη συνύπαρξη, η αληθινή σχέση με τον άλλο.
Στον εκκλησιαστικό τρόπο ύπαρξης (εκκλησία του δήμου και όχι μόνο) οι άνθρωποι, ως πολίτες, βιώνουν μια αποκάλυψη, τη φανέρωση της "όντως πόλεως", τη χαροποιό δηλαδή δυνατότητα να κοινωνούν μεταξύ τους την ίδια τη ζωή.
Η βίωση της αληθινής χαράς ευρίσκεται μόνο όταν συνυπάρχει κανείς συνεργατικά και δημιουργικά με τον άλλο......
