ΧΕΓΚΕΛ - Η ΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑ ΩΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΕΝΟ ΕΙΝΑΙ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Πώς από το Είναι, το αληθινό Ον, δημιουργείται ο "υλικός κόσμος"

Ο Χέγκελ στο πρώτο μέρος της Επιστήμη της Λογικής αναφέρεται στο Είναι, δηλαδή στο αληθινό ον, στον άπειρο και απροσδιόριστο Νου. Προτού εισέλθουμε στα άδυτα της εγελιανής οντολογίας, είναι καλό να επισημάνουμε τι εννοούμε όταν αναφερόμαστε στους όρους προσδιορισμένο, απροσδιόριστο, προσδιοριστικότητα. Απροσδιόριστο είναι το ον εκείνο το οποίο δεν έχουμε τη δυνατότητα να νοήσουμε, να καταλάβουμε την ουσία του, τι ακριβώς είναι, απλά γνωρίζουμε ότι υπάρχει ακατανόητα και είναι το "Είναι". Το εγελιανό "Είναι" είναι ο απροσδιόριστος Νους, ο φιλοσοφικός "Θεός" που δεν είναι άλλος από την καθαρή άπειρη σκέψη. Προσδιορισμένο είναι εκείνο το ον του οποίου γνωρίζουμε την ουσία και έχει μορφή και περιεχόμενο ή μορφή και ύλη. Γενικότερα, στην οντολογία του Αριστοτέλη, του Καντ και των Γερμανών ιδεαλιστών, όταν λέμε ότι προσδιορίζουμε ένα ον, μετερχόμαστε τις αριστοτελικές ή καντιανές a priori κατηγορίες του Νου για να συλλάβουμε το είναι ενός πράγματος (ποιότητα, ποσότητα, ουσία, τρόπος, χρόνος, τόπος, αναφορά κλπ). Δηλαδή προσπαθούμε να κατανοήσουμε την ύπαρξη ενός πράγματος όχι μέσα από την εμπειρία, αλλά μέσα από a priori κρίσεις και  έννοιες που προέρχονται καθαρά από τη νόηση, από την οποία απορρέει η αιώνια και αληθινή γνώση. Προσδιοριστικότητα είναι η δυνατότητα που έχει το Είναι να δίνει ύπαρξη στα όντα, δηλαδή περατότητα, μια έννοια για την οποία θα γίνει λόγος.

ΧΕΓΚΕΛ - ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

Του Σακελλαριάδη Θανάση, επίκουρου καθηγητή φιλοσοφίας Παν/μίου Ιωαννίνων

Η φιλοσοφία κατά τον Χέγκελ δεν αποτελεί μια ειδική επιστήμη αλλά είναι η υπέρτατη μορφή της ανθρώπινης γνώσης. Η ζωή συλλαμβάνεται ως πνεύμα, δηλαδή ως Είναι που είναι ικανό να συμπεριλάβει και να τιθασεύσει τους ανταγωνισμούς που συγκροτούν την ύπαρξη. Είναι η ενοποιημένη ζωή μιας έλλογης ύπαρξης.    

Συγγενείς αριστοτελικές καταβολές κατά τις οποίες  διακρίνεται το Είναι σε ουσία και στα συμβεβηκότα που είναι οι τροποποιήσεις της.  Το αυθεντικό Είναι (όντως όν) είναι σκέψη και λόγος.  Είναι σημαίνει ενοποίηση και ενοποίηση σημαίνει κίνηση.

ΑΣΚΗΤΑΡΙΟ ΡΑΦΗΝΑΣ - ΕΝΑΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ 3000 Π.Χ (ΚΕΙΜΕΝΟ-ΒΙΝΤΕΟ)

Το Ασκηταριό ή Ασκηταρειό ή Ασκητάρι παράγεται από τη λέξη ασκητής, αυτός που ζει ολομόναχος από τους ανθρώπους και τις γήινες απολαύσεις, ερημίτης. Ο τόπος που ασκητεύει κάποιος λέγεται ασκηταριό, δηλαδή συνήθως λέγεται η καλύβα του μοναχού που ασκητεύει. 

ΧΕΓΚΕΛ - Η ΚΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ

• 1.Ο κορυφαίος διαλεκτικός φιλόσοφος της νεωτερικής εποχής, ο Χέγκελ, αποτιμώντας την ιστορική δυναμική του φιλοσοφικού στοχασμού του Αριστοτέλη, αποφαίνεται ως εξής: ο Αριστοτέλης ανήκει στα πιο βαθυστόχαστα μυαλά της ανθρωπότητας και απέναντί του καμιά εποχή δεν έχει να αντιτάξει παρόμοιο ανάστημα. Αυτός και ο Πλάτων δικαίως αναγνωρίζονται ως δάσκαλοι του ανθρώπινου γένους[1]. Ο Αριστοτέλης συνέχισε και προήγαγε περαιτέρω ό,τι άρχισε ο Πλάτων, τόσο στο βάθος των ιδεών, δηλαδή κατά την ποιότητα, όσο και στην εξάπλωσή τους, δηλαδή κατά την ποσότητα. Την ίδια στιγμή που απλωνόταν στην έρευνα  των πιο διαφορετικών πτυχών του επιστητού, ολοκλήρωνε αυτή την αναλυτική έρευνα στην ολότητα, στον ενιαίο χαρακτήρα της έννοιας:

 «Ο Αριστοτέλης έχει εισδύσει σε ολόκληρη τη μάζα και σε όλες τις πλευρές του πραγματικού σύμπαντος και υπέταξε τον πλούτο και τη διασπορά, τον πολύπτυχο χαρακτήρα του στην έννοια»[2].

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΣΤΟΝ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ

Πλάτωνας (αριστερά) και ο Αριστοτέλης (δεξιά), λεπτομέρεια από τη Σχολή των Αθηνών, Ραφαήλ.

Κάθε εποχή μελετά την κλασική αρχαιότητα ανάλογα με τα δικά της δεδομένα και τα ιδιαίτερα γνωρίσματά της. Αντικείμενο τέτοιας αναστοχαστικής προσέγγισης είναι και ο χώρος της αρχαίας ελληνικής πολιτικής σκέψης. Όμως εύλογα θα διατυπώναμε την επιφύλαξη αν το περιεχόμενο της φράσης «αρχαία ελληνική πολιτική σκέψη» και στην περίπτωσή μας «αριστοτελική πολιτική σκέψη» είναι το ίδιο και εννοούμε το ίδιο ακριβώς, όταν το χρησιμοποιούμε εμείς με αυτό που επεξεργάστηκαν οι διαφωτιστές. Με άλλα λόγια «διάβασαν» τον ίδιο Αριστοτέλη που διαβάζουμε εμείς και ο καθένας μας; Γιατί έχω τη γνώμη ότι ελέγχεται η βεβαιότητα της ανάγνωσης και μελέτης των αρχαίων κειμένων άμεσα και όχι διαμεσολαβημένα από μελέτες και σχόλια για τα αρχικά κείμενα.

ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ - ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

                         

Στην ιστορία του Κροίσου, όπως τη διηγείται ο Ηρόδοτος, ξαναβρίσκουμε θέματα που υπάρχουν παντού στην Ελλάδα από τον Όμηρο μέχρι τους τραγικούς. Αυτό αληθεύει ιδιαίτερα για τη διήγηση της επίσκεψης του Σόλωνα στον Κροίσο, η οποία είναι οπωσδήποτε θρύλος, δεδομένου ότι οι χρονολογίες που γνωρίζουμε την αποκλείουν εντελώς. Το ουσιώδες της αφήγησης (Ηρόδοτος, Α, 30-33) έγκειται στις απαντήσεις που δίνει ο Σόλων στην ερώτηση: Ποιος είναι ο ευτυχέστερος άνθρωπος στον κόσμο;

ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ - Η ΣΚΕΨΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ

Του Τζωρτζόπουλου Δημήτρη

Ι. Η έννοια της αυτονομίας είναι, πρωτίστως,  κεντρική έννοια στη φιλοσοφία του Καντ. Ο Ολύμπιος αυτός Δίας της νεότερης φιλοσοφικής σκέψης, όταν μιλάει για αυτονομία, έχει στο νου του την εγγενή αυτονομοθετική πράξη του Λόγου και στη συνάφεια τούτη την κατανοεί ως αυτο-αναφορά, ως εκείνη τη διαρκή ενέργεια του Λόγου, που όχι μόνο διακρίνεται από την πράξη της φύσης, αλλά και στέκεται απέναντί της. Στο πλαίσιο αυτής της παράδοσης της νεότερης φιλοσοφίας και πιο ειδικά του γερμανικού Ιδεαλισμού, η έννοια της αυτονομίας  αποκτά στον Χέγκελ το νόημα της αυτο-πραγμάτωσης του απόλυτου πνεύματος· και τούτη πάντα υπό το πνεύμα της κριτικής αποτίμησης του Διαφωτισμού και των μονοσήμαντων απολυτοποιήσεών του. Κατ’ αυτό το πνεύμα, η αυτονομία, ως τέτοια αυτοπραγμάτωση, συνδέεται ουσιωδώς με την κοινωνική-πολιτική φιλοσοφία του Χέγκελ και όχι με τους αιθέρες, όπως αποφαίνονται στομφωδώς ορισμένοι επαγγελματίες αγράμματοι, γύρω από τον Χέγκελ, εκεί πέρα στα αποστεωμένα πανεπιστημιακά κατεστημένα.

ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ - ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ, ΑΝΑΜΝΗΣΗ, ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ

       Το έβδομο βιβλίο της πλατωνικής Πολιτείας ξεκινά με μια εικόνα που, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Σωκράτη, αναπαριστά την ανθρώπινη φύση σχετικά με την παιδεία και την απαιδευσία.

Πρόκειται για το μύθο του σπηλαίου, αφήγηση την οποία θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως "περιπέτεια ψυχής", καθώς δραματοποιεί αυτό που ο Freud ορίζει ως παλινδρόμηση κατά την ψυχαναλυτική διαδικασία.

Διαβάζοντάς τον, γινόμαστε θεατές μιας επώδυνης πορείας, που με την αποπεράτωσή της μας οδηγεί ενώπιον μιας αποκάλυψης.

Αποκάλυψη που επιβεβαιώνει την πεποίθηση του πατέρα της ψυχανάλυσης ότι " ο ποιητής και ο φιλόσοφος ήταν πάντοτε πρόδρομοι της επιστήμης και της επιστημονικής ψυχολογίας, γιατί στρέφουν την προσοχή τους στο ασυνείδητο, παρακολουθούν άγρυπνα τις εξελίξεις του και προσφέρουν σ΄ αυτές καλλιτεχνική έκφραση".

Aς παρακολουθήσουμε λοιπόν τον μύθο:

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΟΓΑ ΚΑΙ ΑΘΕΪΣΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ

Λογικές και σταράτες κουβέντες από έναν άθεο προς έναν δημιουργικό προβληματισμό. Είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε τον καθολικό τρόπο σκέψης ενός άθεου; Αληθινό είναι εκείνο που μπορεί να έχει καθολικότητα και αποδοχή σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο για κάθε άνθρωπο μέσα στην αιωνιότητα. Έχουμε ανοιχτό νου να κατανοήσουμε τις πολύ ορθές βάσεις του κειμένου προκειμένου να συλλάβουμε το "καθολικώς θεολογείν"; Αληθινό θεολογείν, εν τη πράξει, θα ήταν η βέβαιη σύλληψη της θεότητας παντού και πάντοτε. Όπως σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου ισχύει η αλήθεια ότι 5+4=9, έτσι θα έπρεπε παρομοίως να υπάρχει μια καθολικότητα του θεολογείν.

___________________

Άρθρο του Infidel Boy

Όπως συνέβη και με μένα, έτσι φαντάζομαι και με σας, ήρθε κάποια στιγμή σε μια ορισμένη ηλικία στη ζωή μου που αποφάσισα να αναρωτηθώ στα σοβαρά τις απαντήσεις στα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα που απασχολούν λίγο-πολύ όλους μας, όχι τόσο για να βρω ευθείες απαντήσεις (που μάλλον δεν υπάρχουν), αλλά για να κάνω τον έξυπνο στην παρέα και τις κοπέλες (στην αρχή) και να γίνει ένα καλό debate με τους υπόλοιπους προς απόκτηση περαιτέρω γνώσης (όταν ωρίμασα). Αναπόφευκτα κάποια στιγμή η κουβέντα έφτασε και στην θρησκεία.

ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΣ ΣΕΛΛΙΝΓΚ - Η ΙΔΙΟΤΡΟΠΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

                 

Η σημασία της ιστορίας στη φιλοσοφία του Schelling

Στην Εισαγωγή των διαλέξεών του για την Φιλοσοφία της Τέχνης, όπου ο Γερμανός φιλόσοφος Friedrich Schelling (1775-1854) παρουσιάζει το αισθητικό κομμάτι του φιλοσοφικού του συστήματος,[1] δηλώνει πως σκοπεύει να επεξεργαστεί τη μελέτη της καλλιτεχνικής δραστηριότητας με ιστορικό τρόπο. Γράφει πιο συγκεκριμένα, πως «η μεθοδική μελέτη ή επιστήμη της τέχνης οφείλει να κατανοεί την ιστορική κατασκευή της τέχνης».[2] Αυτή η δήλωση του Schelling το 1802, αλλά και η μετέπειτα επιβεβαίωσή της στο έργο του, αποτελεί τεκμήριο της εισαγωγής του ιστορικού παράγοντα στην ευρύτερη παράδοση του γερμανικού ιδεαλισμού.  Ο φιλόσοφος αυτός, γράφει σε μια κορυφαία περίοδο της φιλοσοφικής περιπλάνησης, σε μια περίοδο όπου αναγεννάται και μεταμορφώνεται η ιδέα της διαλεκτικής διαδικασίας, η οποία θα επηρεάσει ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης σκέψης. Ο Schelling οδηγείται για πρώτη φορά, μέσω αισθητικής ανάγνωσης, στην αναγκαιότητα της να προστεθεί η ιστορική διάσταση ιστορικής διάστασης σε αυτήν τη διαδικασία.

ΛΟΥΝΤΒΙΧ ΒΑΝ ΜΠΕΤΟΒΕΝ - Ο ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΚΛΑΣΙΚΟΣ

                

Μουσική ιδιοφυία, ευρηματικός, ρομαντικός, ιδιότροπος, δυστυχισμένος, βαθιά εσωτερική φύση, Άνθρωπος. Πολλοί χαρακτηρισμοί έχουν αποδοθεί με το διάβα του χρόνου στο μεγάλο συνθέτη και Δάσκαλο. Χαρακτηριστικά, στο έργο «Γκαίτε – Μπετόβεν» του Ρομαίν Ρολλάν, διαβάζουμε: «Δεν είναι πολλοί, ούτε ανάμεσα στις μεγαλοφυΐες, εκείνοι που διαρκώς κοινωνούν με το πνεύμα της Γης. Ο Γκαίτε και ο Μπετόβεν ήταν δυο από τους οικείους με τις μητέρες». Και στο έργο του «Μπετόβεν» ο Εμίλ Λούντβιχ αναφέρει: «Ο Μπετόβεν στάθηκε ο πιο αγνός και ο πιο μοντέρνος απ’ όλους τους καλλιτέχνες. Η μουσική του είναι η γλώσσα που οι λαοί καταλαβαίνουν, το έργο του τείνει προς την ελευθερία και την ευτυχία όλων των ανθρώπων… Με την περίπαθη καρδιά του, που έπαλλε κάθε στιγμή της ζωής του, με τον έντονο εγωισμό που του επέτρεπε να υπερπηδάει τα χειρότερα εμπόδια μέχρι να φτάσει στη νίκη, κατόρθωσε να φτάσει τελικά μέσα από την τέχνη στην απολύτρωση». Ο ίδιος ο Μπετόβεν, αναφερόμενος στην τέχνη του, αναφέρει ότι ο μουσικός φτάνει σε επίπεδα υψηλότερα από τον ποιητή. Ο ίδιος είχε αφιερώσει τον εαυτό του στο «να κάνει απ’ όλο του το είναι ένα ναό της τέχνης… να θυσιάσει στον ύψιστο Σκοπό όλα αυτά που καλούμε ζωή».

ΠΙΕΡ ΑΝΤΟ - ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ

Μελετητής της αρχαίας φιλοσοφίας, ο Πιερ Αντό έχει διατελέσει διευθυντής της Ecole Pratique des Hautes Etudes  του Παρισιού και είναι επίτιμος καθηγητής στο College de France. Το παρακάτω κείμενό του είναι απόσπασμα δοκιμίου του που δημοσιεύτηκε στο ιταλικό περιοδικό «Micromega».

Ζούμε σε έναν πολιτισμό στον οποίο η επιστήμη είναι εντελώς αυτόνομη, εντελώς ανεξάρτητη από τις ηθικές και υπαρξιακές αξίες. Και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα, αν όχι το δράμα της εποχής μας. Πώς θα μπορέσει ο σύγχρονος κόσμος να ξαναβρεί μια σοφία, δηλαδή μια μορφή γνώσης, συνείδησης, η οποία δεν θα αφορά μόνο τα αντικείμενα της γνώσης, αλλά την ίδια τη ζωή, τον τρόπο που ζούμε και υπάρχουμε; Αυτός ο διαχωρισμός επιστήμης και σοφίας δεν υπήρχε στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα. Οι όροι «σοφός» και «σοφία», όταν κάνουν την πρώιμη εμφάνισή τους στα ποιητικά ή φιλοσοφικά κείμενα της αρχαίας Ελλάδας, ορίζουν τόσο την τεχνική ικανότητα όσο και την υπεροχή στη μουσική ή ποιητική τέχνη και υποδηλώνουν μια γνώση που είναι ταυτόχρονα το αποτέλεσμα της εκπαίδευσης που έδωσε ένας δάσκαλος, ο καρπός μιας μακράς εμπειρίας και το δώρο που δέχεται κάποιος χάρη σε μια θεϊκή έμπνευση. Στις συμβουλές της Αθηνάς οφείλει ο ξυλουργός τη σοφία του, την ικανότητα και τη γνώση του στην τέχνη της κατασκευής (Ιλιάδα) και χάρη στις μούσες ο ποιητής γνωρίζει τι και πώς πρέπει να εξυμνεί (Ησίοδος «Θεογονία»). Βρίσκουμε εδώ αυτό που θα είναι ένα σταθερό γνώρισμα της αρχαίας διδασκαλίας της σοφίας: αυτή είναι πάνω από όλα ιδιότητα των Θεών, η ίδια η ένδειξη της απόστασης που χωρίζει τους Θεούς από τους ανθρώπους.

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΓΕΛΙΑΝΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

                   

Του Σταμάτη Γιακουμή, δρ. φιλοσοφίας

Πρόκειται για ένα θέμα εξόχως σύνθετο, απαιτητικό, σχεδόν προκλητικό, που μπορεί όμως αρκούντως να σκιαγραφηθεί με κατάλληλη εφαρμογή της εγελιανής φιλοσοφίας. Κατά κοινή παραδοχή, η φιλοσοφία του γνωστού Γερμανού διανοητή Χέγκελ αδικούσε πάντοτε τον εαυτό της λόγω της περίπλοκης ομολογίας της. Είναι απορίας άξιον πως μία φιλοσοφία με τέτοια υποδειγματική διάρθρωση και τάξη, αλλά και με τόσους ορισμούς, αποφεύγεται με κύριο επιχείρημα τη δυσκολία στην ανάγνωση. Η μη εντρύφηση στην εν λόγω διδασκαλία είναι διπλό κρίμα για μας τους Έλληνες, διότι τούτη αποτελεί κατ’ εξοχήν σύνθεση ελληνικού πνεύματος, περίπου μία σύνοψη της αρχαίας σκέψης.

Ο κόσμος μας, κατά τον Χέγκελ, περικλείεται από τη συνείδηση, τη φύση και τον λόγο ο οποίος συνδέει τα δύο πρώτα. Συνείδηση, [1] λόγος, [2]φύση [3]είναι οι τρεις παράγοντες του γνωστικού ορίζοντα. Η συνείδηση δημιουργεί τη φύση, αλλά και δημιουργείται απ’ αυτήν, αφού η ζωή είναι κύκλος.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΩΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ

 

Αν κάποιος είναι αφιερωμένος στη μάθηση και την αληθινή σοφία και καλλιεργεί αυτήν κυρίως την πλευρά του εαυτού του, τότε σίγουρα θα σκέφτεται τα αθάνατα και θεία πράγματα, και λίγο θ’ απέχει από την κατάκτηση της αθανασίας ― όσο, βέβαια, η αθανασία είναι πράγμα εφικτό για την ανθρώπινη φύση. 

Πλάτων, Τίμαιος 90A-B

Η πλατωνική φιλοσοφία της θρησκείας εμφανίστηκε ως αντίδραση στον μυθολογικό και δεισιδαίμονα χαρακτήρα της λαϊκής θρησκείας, η οποία απαντούσε σε ποιητές όπως ο Όμηρος και ο Ησίοδος και την οποία υποστήριζαν οι ιερείς και οι «επαγγελματίες» της θρησκείας. Ο Πλάτωνας ισχυρίζεται ότι αυτό το είδος θρησκείας στερείται έλλογης βάσης, διότι οι οπαδοί της δεν προσκομίζουν καμία απόδειξη γι’ αυτά που πιστεύουν. Επιπλέον, η μυθική θρησκεία δεν προσφέρει μια αληθή και επαρκή περιγραφή του «θείου». Οι παιδαριώδεις ιστορίες της λαϊκής θρησκείας παρουσιάζουν τους θεούς να εμπλέκονται σε κάθε είδους ανήθικη συμπεριφορά και να υπόκεινται στη μεταβολή και την πολλότητα ( Πλάτων, Πολιτεία 364Β–367Α). Αυτή η άποψη για το θείο είναι αφελώς ανθρωπομορφική. Το πρώτο καθήκον του φιλοσόφου είναι να απομυθοποιήσει την παραδοσιακή θεολογία και να την αντικαταστήσει με μια θεολογία αληθινή, βασισμένη στον λόγο. Έτσι, ο Πλάτωνας αποδοκιμάζει τους ποιητές, που λένε ότι ο Δίας είναι ο πρόξενος των καλών και των κακών πραγμάτων στη ζωή των ανθρώπων, με το επιχείρημα ότι, εφόσον ο Θεός είναι αγαθός, δεν μπορεί να είναι αιτία κακού (Ό.π., 379A-380D). Επίσης, τους αποδοκιμάζει γιατί μιλάνε για μεταμορφώσεις των θεών· ο Θεός, λέει ο Πλάτωνας, είναι άυλος και αμετάβλητος, καθώς και ειλικρινής και, επομένως, δεν γίνεται να μας εξαπατά. Όπως βλέπουμε, λοιπόν, 

ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ - ΤΑ ΑΣΤΡΑ, ΟΙ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΟΥΣ

Ο Στράτος Θεοδοσίου είναι πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, αστροφυσικός, μέλος του Σώματος Ομοτίμων Καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ομιλία πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 2018 στο πλαίσιο της 4ης συνεδρίας του 7ου Διεπιστημονικού Συνεδρίου «ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ».

Ο ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΩΝ

         

                  «Όταν φιλοσοφείς πρέπει να κατηφορίζεις στο πρωτόγονο χάος και εκεί να 

                                                   νιώθεις σαν στο σπίτι σου»

Γράφει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης 

«Περίγραφε μόνο, μην εξηγείς»

Ludwig Wittgenstein

Ο «Χρυσός Κλώνος» του Τζωρτζ Φρέιζερ είναι μια ανθρωπολογική συγκριτική μελέτη μυθολογιών και θρησκειών όπου μελετώνται πρωτόγονα έθιμα λαών της Ευρώπης σε συσχετισμό με τη μυθολογία λαών από όλο τον κόσμο. Στο κείμενο «Παρατηρήσεις πάνω στον Χρυσό Κλώνο του Φρέιζερ» ο Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, στρέφεται κατά της ερμηνείας που δίνει ο Φρέιζερ στις φαινομενικά παράλογες συμπεριφορές των πρωτόγονων ανθρώπων, στην προσπάθειά του να τις κάνει κατανοητές στο αναγνωστικό του κοινό. Η εξήγησή του των πρωτόγονων μαγικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων δεν είναι ικανοποιητική, λέει ο Βίτγκενσταϊν, καθώς τις κάνει να φαίνονται σαν λάθη. Λάθος όμως μπορεί να χρεωθεί μόνο σε κάποιον που εισηγείται μια θεωρία. Στη βάση ενός μαγικού ή θρησκευτικού συμβόλου δεν υπάρχει καμία θεωρία. Οι άνθρωποι δεν ασχολούνται συνεχώς με επιστημονικές υποθέσεις περί του κόσμου˙ υπάρχουν στιγμές όπου απλά τελετουργούν. 

ΑΛΦΡΕΝΤ ΝΟΡΘ ΓΟΥΑΪΤΧΕΝΤ - Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ

Ο Άλφρεντ Νορθ Γουάιτχεντ (Alfred North Whitehead, OM FRS, 15 Φεβρουαρίου 1861–30 Δεκεμβρίου 1947) ήταν Άγγλοςμαθηματικός και φιλόσοφος. Είναι γνωστός ως η καθοριστική φιγούρα της φιλοσοφικής σχολής, γνωστή ως η φιλοσοφία της διαδικασίας ^[7] , η οποία σήμερα έχει βρει εφαρμογή σε μια ευρεία ποικιλία των επιστημονικών κλάδων, συμπεριλαμβανομένων των οικολογία, τη θεολογία, την εκπαίδευση, τη φυσική, τη βιολογία, την οικονομία, και την ψυχολογία, μεταξύ άλλων περιοχών.

Στην αρχή της σταδιοδρομίας του  ο Γουάιτχεντ έγραψε κυρίως για τα μαθηματικά, τη λογική, και τη φυσική. Το πιο αξιοσημείωτο έργο σε αυτούς τους τομείς είναι το τρίτομο Principia Mathematica (1910-13), το οποίο συν-έγραψε με τον πρώην μαθητή του Μπέρτραντ Ράσελ. Το Principia Mathematica θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά έργα του εικοστού αιώνα στη μαθηματική λογική.

ΧΕΓΚΕΛ - Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΙΔΕΑΣ ΩΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Απόσπασμα από τη Διδασκαλία περί της Έννοιας [Επιστήμη της Λογικής του Χέγκελ], σελίδες 621-622, μτφ Δημήτρη Τζωρτζόπουλου:

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΕ 8 ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Η Αννα Χ. Μαρκοπούλου είναι Δρ. Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Σορβόννης (Paris V - René Descartes).

Ο στόχος του μύθου του σπηλαίου είναι η ανάδειξη του περάσματος του ανθρώπου από την κατάσταση της απαιδευσίας στην παιδεία.

Ποια είναι, όμως, η απαιδευσία σύμφωνα με τον Πλάτωνα; Είναι η «διπλή άγνοια», δηλαδή η κατάσταση εκείνη κατά την οποία ο άνθρωπος δεν γνωρίζει ότι δεν γνωρίζει· με άλλα λόγια, νομίζει ότι γνωρίζει, ενώ στην πραγματικότητα, δεν γνωρίζει. Με αυτήν την έννοια, η εικόνα του σπηλαίου συμβολίζει την κατάσταση των δεσμωτών που πάσχουν από αυτήν την «διπλή άγνοια».

Ο Πλάτων, ως μεγάλος παιδαγωγός, χρησιμοποιεί εικόνες, προκειμένου να καταστήσει κατανοητές τις υψηλές και αφηρημένες έννοιες. Σε αυτήν την περίπτωση, προκειμένου να περιγράψει με σαφήνεια το πέρασμα του ανθρώπου από την «διπλή άγνοια» στην παιδεία, χρησιμοποιεί μια αλληγορική εικόνα.

ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΒΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Του  Σάλομον Μαϊμόν

Συνεπώς η ερώτηση που προκύπτει είναι η εξής: με ποιον τρόπο είναι εφικτή η Φιλοσοφία ως καθαρή a priori γνώση;

Εάν είναι αληθές ότι κάθε ον [Wesen] πασχίζει, όσο μπορεί, να διατηρήσει και να επεκτείνει την ύπαρξή[Dasein] του, και αν η ύπαρξη ενός σκεπτόμενου όντος [denkenden Wesens] εντοπίζεται στη σκέψη[Denken] (σύμφωνα με την καρτεσιανή πρόταση: cogito, ergo sum), τότε πολύ φυσικά συνεπάγεται ότι κάθε σκεπτόμενο ον πρέπει να πασχίσει όσο περισσότερο μπορεί για να σκεφτεί. Δεν είναι δύσκολο να αποδειχτεί ότι όλες οι ανθρώπινες ορμές [menschlichen Triebe], εφόσον είναι ανθρώπινες, μπορούν να αναλυθούν σε μιαν απλή ορμή για σκέψη· κάτι που θα φυλάξω όμως για να το αναλύσω σε άλλη περίσταση. Ακόμα και αυτοί που περιφρονούν τη σκέψη, αν παρατηρήσουν προσεκτικά τον εαυτό τους, οφείλουν να παραδεχτούν αυτή την αλήθεια. Απλούστατα, όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι, λίγο ώς πολύ, σκέψη.

ΠΛΑΤΩΝ - Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΝΑΒΑΣΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ

Του Τζωρτζόπουλου Δημήτρη

Από το Έρεβος στο Φως

Ο Πλάτων είναι ο πρώτος φιλόσοφος στην ελληνική αρχαιότητα που έχει να μας παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη θεωρία της διαλεκτικής. Ολοκληρωμένη υπό τον εξής ορίζοντα: πρώτον συνδυάζει  Λόγο και διά-Λογο για να αναπτύξει ένα δια-λέγεσθαι, που φιλοδοξεί να προσεγγίσει την ουσία της αλήθειας, χωρίς να στρεψοδικεί και να παραπλανά. Ένα δια-λέγεσθαι τόσο αριστουργηματικά φιλοτεχνημένο, που δεν έχει όμοιό του στην ιστορία του πνευματικού μας πολιτισμού. Ως εκ τούτου, δεύτερον, ολοκληρωμένη υπό την έννοια της απαιτητικής οδού της αλήθειας: γόνιμη αξιοποίηση όλων των σχετικών στοιχείων της παράδοσης –μαζί με παλαιότερες διαλεκτικές συλλήψεις συν το υπαρκτό γλωσσικό και γλωσσολογικό υλικό–  και απαιτητική ως προς το αψευδές του ερευνητικού της βλέμματος. Εάν αλήθεια είναι το Ἀγαθòν και τούτο είναι ο  φιλοσοφικός Ἒρως για μια αυθεντική ζωή, για το ὄντως Ὄν, τότε οδός της αλήθειας είναι το κατά Λόγον εύτακτο εγχείρημα ανάβασης στην Ιδέα του Ἀγαθοῦ, η οδός που οδηγεί στην πρώτη οντολογική αρχή του ανθρώπου και τη διασφαλίζει ως τέτοια. Ολοκληρωμένη, τρίτον, ως εναρμονισμένη πλήρως με τις αναγκαιότητες της αρχαίας ελληνικής σκέψης  και ως επαρκής για την καλύτερη οργάνωση του βίου της πολιτείας και των ανθρώπων. Ως μια τέτοια λοιπόν ολοκληρωμένη φιλοσοφική οδός της αλήθειας συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για να κατανοείται και η νεότερη διαλεκτική, της οποίας αποκορύφωση είναι η εγελιανή διαλεκτική[1]. 

Ο ΜΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΣ ΥΠΕΡΟΥΣΙΟΣ "ΘΕΟΣ" ΤΟΥ ΦΙΧΤΕ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Οι Γερμανοί Ιδεαλιστές φιλόσοφοι (Φίχτε, Σέλινγκ, Χέγκελ) θεμελίωσαν τη φιλοσοφία τους στην ηρακλειτική-πλατωνική-πρόκλεια γραμμή του φιλοσοφείν και την ανέπτυξαν ως ολοκλήρωσή της. Πρώτος από τους τρεις ιδεαλιστές, ο Φίχτε θεώρησε τη χριστιανική θρησκεία ως οντολογία αντίθετη με την φιλοσοφία του εμπνεόμενος από τον ηρακλείτειο Λόγο. Άμεσα απέναντι στο σπουδαίο έργο του αντέδρασαν το χριστιανικό κατεστημένο της εποχής του και τον "ξήλωσαν" από την πανεπιστημιακή έδρα που κατείχε. Οι δύο επόμενοι φιλόσοφοι (Σέλινγκ, Χέγκελ) προσεκτικοί στις κινήσεις τους από το προηγούμενο που είχε λάβει χώρα με τον Φίχτε δεν επέλεξαν να συγκρουστούν ευθέως με την επικρατούσα θρησκευτική κατάσταση της εποχής τους, αλλά κατόρθωσαν να δομήσουν τα φιλοσοφικά τους συστήματα κατά τέτοιο τρόπο που να μην αναγκαστούν να επιφέρουν σε αυτά καμιά αλλοίωση ή προσαρμογή στο επικρατούν εχθρικό για αυτούς κλίμα. Για αυτό κάποιοι σύγχρονοι χριστιανοί στοχαστές τους κατηγορούν ως άθεους ή μυστικιστές του ορθού λόγου!! Έτσι ως δεινοί στοχαστές,  ο Φίχτε, ο Σέλινγκ και ο Χέγκελ θεωρούνται οι σύγχρονοι τιτάνες του πνεύματος και αντάξιοι με τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, γιατί συμπεριέλαβαν ως θεμέλια στο δυσνόητο και συναρπαστικό έργο τους την πλατωνική Ιδέα, τον ηρακλείτειο Λόγο, τον αναξαγόρειο Νου και την διαλεκτική τριάδα Μονή-πρόοδο-επιστροφή του Πρόκλου για να πετύχουν μια παρόμοια πορεία που διανύει το πνεύμα για να αναχθεί στο  ΝΟΗΤΟ.

___________________________________________

ΦΙΧΤΕ - Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΛΟΓΙΟΥ (ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ)

            

Τα Γράμματα σχετικά με την αποστολή του λογίου δημοσιεύονται το 1794, όταν ο Φίχτε καλείται να διδάξει στο Πανεπιστήμιο της Ιένα. Ο σκοπός του κειμένου είναι να δείξει ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος, στο εσωτερικό της κοινωνίας, του λογίου, ο οποίος περιγράφεται από τον Φίχτε ως «εκπαιδευτής της ανθρωπότητας», και, κατά συνέπεια, ποια είναι η αξία και η σημασία της ίδιας της κουλτούρας στην ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας.

ΧΕΓΚΕΛ - ΕΝΑ ΑΠΛΟ ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ

          

Η σύγχρονη Διαλεκτική, αντίθετα από την Τυπική Λογική, αντιμετωπίζει τον κόσμο σαν ένα ενιαίο σύνολο. Θεωρεί ότι όλα τα πράγματα και τα φαινόμενα συνδέονται μεταξύ τους, εξαρτάται το ένα από το άλλο και αλληλοκαθορίζονται (Νόμος της Καθολικής Σύνδεσης και Αλληλεπίδρασης). Βλέπει τα πράγματα και τα φαινόμενα σα μια συνεχή κίνηση και μεταβολή, σαν μια αδιάκοπη ανανέωση και εξέλιξη (Νόμος της Διαρκούς Αλλαγής και Εξέλιξης). Βλέπει επίσης την ανάπτυξη και εξέλιξη των πραγμάτων και των φαινομένων, όχι σαν μια απλή αύξησή τους, λόγω ποσοτικών συσσωρεύσεων, που δεν αλλάζουν την υφή τους, αλλά σαν μια εξελικτική διαδικασία που καταλήγει μέσα από μικρές, αδιόρατες πολλές φορές ποσοτικές αλλαγές, σε ριζικές τελικά ποιοτικές αλλαγές (Νόμος της Ποιοτικής Αλλαγής).

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ "ΙΔΕΑ" ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΟΥΣΙΩΔΕΙΣ ΛΟΓΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ ΣΤΟΝ ΚΑΘΑΡΟ A PRIORI ΛΟΓΟ ΤΩΝ ΘΕΩΡΗΣΙΑΚΩΝ ΙΔΕΑΛΙΣΤΩΝ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Εισαγωγικά - Το νόημα της ανθρώπινης ζωής και ο προορισμός του ανθρώπου

Ο άνθρωπος συνεχώς εξελίσσεται ιστορικά μέσα από την ανάπτυξη της εμπειρίας της ίδιας της καθημερινής του ζωής έτσι και αλλιώς. Η εμπειρία δρα δημιουργικά στη  νόηση και το αντίστροφο. Ο νους αναδημιουργεί τον αισθητό κόσμο, δηλαδή λαμβάνει από αυτόν την αθάνατη τροφή των λόγων της ουσίας των όντων που έχει "ανάγκη", την αναπλάθει με βάση τις νέες νοητικές ποιότητες που αναπτύσσει μέσα του και έτσι, εξελισσόμενος ο ίδιος, αναδιαμορφώνει και εξελίσσει και τον κόσμο. Είναι μια ατέρμονη πορεία. 

Καθοριστικός παράγοντας για την εξέλιξη του ανθρώπινου όντος είναι η ποιότητα της νόησης. Όλα εξαρτώνται από τον νου και την εξέλιξή του. Η ψυχοσωματική εξέλιξη του ανθρώπου είναι δεδομένη, άσχετα με το αν διαγράφει ολιστική πρόοδο ή υποστρέφεται. Αν θελήσει όμως να μην βιώνει παθητικά την κύλιση της ροής του χρόνου και επιλέξει να κάνει μεγάλα  άλματα για μια πιο γρήγορη και ποιοτικότερη εξέλιξη, δεν έχει παρά να επιδοθεί στην πλατωνική φιλοσοφική μελέτη του "θανάτου", στην ενασχόληση με την κλασική φιλοσοφία. Δηλαδή, να ενεργοποιήσει τις εν υπνώσει νοητικές δυνατότητες που έχει μέσα στο είναι του και να ανέλθει στη σφαίρα της θέασης εαυτού και παντός. 

Στο Υπόμνημα στον Αλκιβιάδη ο Πρόκλος μας δεικνύει στο γνωσιολογικό του σύστημα την πλατωνική του πεποίθηση ότι η γένεση-πτώση της ανθρώπινης ψυχής στον αισθητό κόσμο κάλυψε με λήθη και άγνοια τις αιώνιες αλήθειες που ο δημιουργός (παγκόσμιος νους) τοποθέτησε μέσα στην ανθρώπινη ψυχή. Έργο της φιλοσοφίας ως επιστημονικής διαλεκτικής για τον Πλάτωνα και τον Πρόκλο είναι να αποκαθάρει με τους ελέγχους της και να επανεμφανίσει αυτές τις αλήθειες, ως ουσιώδεις λόγους, που μένουν ανενεργοί μέσα σε κάθε ανθρώπινη ψυχή.