Ο Ντοστογιέβσκι είχε κατανοήσει πλήρως το συγκεντρωτικό-καταπιεστικό πρόταγμα του δυτικού σοσιαλισμού που κινούνταν στο άρμα του νεωτερικού καπιταλισμού. Έτσι, σε αυτό το απόσπασμα αναφέρεται σε κάθε αποτυχημένο εγχείρημα για πραγματική κοινωνία είτε από τους σοσιαλιστές είτε από τους νεωτερικούς καπιταλιστές. Είναι τελείως διαφορετικά πράγματα η δυτική απόπειρα για κοινωνία (με ελευθερία και ισότητα ) με μηχανιστικούς όρους και άλλο η απόπειρα για αδελφότητα (κοινότητες σχέσεων αγάπης και συνεργατισμού).
Απόσπασμα από Χειμωνιάτικες σημειώσεις γιὰ καλοκαιρινὲς ἐντυπώσεις, του Φιοντόρ Ντοστογιέβσκι:
......[ Τὸ μεγάλο ὅμως πρόβλημα εἶναι ἡ Ἀδελφότητα. Τὸ δυσκολότερο. Ἀποτελεῖ πέτρα σκανδάλου μέχρι σήμερα στὴ Δύση. Ὁ δυτικὸς ἑρμηνεύει τὴν ἀδελφότητα ὡς τὴν κινητήρια δύναμη ὅλης τῆς ἀνθρωπότητας. Ἀλλὰ δὲν τὴν ἔχει. Παρ’ ὅλα αὐτά, ὁ δυτικός, ὁ σοσιαλιστὴς ἀποφασίζει νὰ δημιουργήσει ἀδελφότητα μὲ ὁποιοδήποτε τίμημα. Τὸ ἐρώτημα ποὺ παραμένει εἶναι ἂν ἡ ἀδελφότητα μπορεῖ νὰ φτιαχτεῖ. Γιατὶ ἡ Δύση καὶ ἰδιαίτερα ἡ Γαλλία ἔχει ἀναπτύξει σὲ μεγάλο βαθμὸ τὸ ἀτομικὸ στοιχεῖο, τὴν ἀτομικότητα, τὸν ἰδιώτη, τὴν προστασία τῶν ἀτομικῶν δικαιωμάτων, τὸ ἐγώ. Τὸ ἄτομο ἀποτελεῖ ἐκεῖ μεγάλη ἀξία. Αὐτὸ ὅμως εἶναι καὶ τὸ πρόβλημα: πῶς μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ ἀδελφότητα, ὅταν ὁ καθένας ὑπεραμύνεται τοῦ ἐγώ του; Χρειάζεται μᾶλλον ἡ ἀντίστροφη κίνηση. Τὸ ἄτομο, τὸ ἐγώ, νὰ θυσιαστεῖ χάριν τῆς ἀδελφότητας. Ἀλλὰ ὁ ἄνθρωπος στὴ Δύση δὲν ξέρει ἀπὸ τέτοια πράγματα.
Νομίζω πὼς μόνο ἡ ἑκούσια, ἐντελῶς ἐνσυνείδητη καὶ ἀπὸ κανένα ἀναγκασμένη θυσία τοῦ ἑαυτοῦ μας πρὸς ὄφελος ὅλων, ἀπὸ ἀγάπη, ἀποτελεῖ τὴν πιὸ μεγάλη ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητας, τὴν ἀνάπτυξη τῶν πιὸ μεγάλων δυνατοτήτων της, καὶ αὐτὸ σημαίνει τὴ μεγαλύτερη κυριαρχία πάνω στὸν ἑαυτό της. Εἶναι ἡ πιὸ τρανὴ ἀπόδειξη τῆς δικῆς μας ἐλευθερίας, τὸ ὅτι τὴν θυσιάζουμε γιὰ τοὺς ἄλλους. Καὶ αὐτὸ θεωρῶ ὅτι εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητας. Ἡ καλύτερη χρήση ποὺ μπορεῖς νὰ κάνεις τῆς προσωπικῆς σου ἐλευθερίας εἶναι νὰ τὴν προσφέρεις στοὺς ἄλλους.
Πῶς ὅμως θὰ γίνει αὐτό;
Κάθε ξεχωριστὴ προσωπικότητα, χωρὶς καμιὰ ἐσωτερικὴ βία, χωρὶς κανένα ὑπολογισμὸ καὶ συμφέρον θὰ πεῖ στὸν Ἑαυτό της μπροστὰ στὴν κοινωνία: εἴμαστε δυνατοὶ ὅταν εἴμαστε ἑνωμένοι. Πᾶρτε με ἐμένα ὁλόκληρο, πᾶρτε ὅ,τι θέλετε ἀπὸ μένα, μὴ μὲ σκέπτεστε, μὴ νομίζετε ὅτι θὰ μὲ πειράξουν οἱ νόμοι, θυσιάζω ὅλα γιὰ σᾶς καὶ αὐτὸ νὰ θέλετε, γιατὶ ἡ μεγαλύτερη εὐτυχία εἶναι νὰ τὰ θυσιάσω ὅλα γιὰ σᾶς καὶ αὐτὸ μὴ σᾶς εἶναι ἐπιζήμιο. Ἐγὼ θὰ θυσιάσω τὸν ἑαυτό μου μέχρι πλήρους ἀποπροσωποποίησης, γιὰ νὰ ἀνθίσει ἡ ἀδελφότητα καὶ νὰ μείνει. Καὶ ἡ ἀδελφότητα θὰ ἀπαντήσει: Ὄχι, μᾶς δίνεις πολλά. Αὐτὰ ποὺ μᾶς δίνεις, ἀκόμα κι ἂν λὲς ὅτι ἔτσι εἶσαι εὐτυχισμένος, δὲν ἔχουμε δικαίωμα νὰ στὰ πάρουμε. Γιὰ μᾶς εὐτυχία εἶναι νὰ πονᾶ ἡ καρδιά μας γιὰ τὴ δική σου εὐτυχία. Πάρτα ὅλα ἀπὸ μᾶς. Ἐμεῖς θέλουμε νὰ φροντίσουμε γιὰ τὴν εὐτυχία σου, γιὰ νὰ εἶσαι ἐντελῶς ἐλεύθερος. Νὰ αὐτοδοικεῖσαι καὶ νὰ μὴ φοβᾶσαι κανένα ἐχθρὸ καὶ καμιὰ δύναμη φυσικὴ ἢ ἄλλη. Εἴμαστε ὅλοι κοντά σου, σοῦ ἐγγυόμαστε τὴν ἀσφάλειά σου, γιατὶ εἴμαστε ἀδέλφια σου· ἔτσι εἴμαστε δυνατοί· καὶ θέλουμε ἐσὺ νὰ εἶσαι πλήρης καὶ δυνατός. Ὅταν, λοιπόν, ὑπάρχει μιὰ τέτοια σχέση τοῦ ἑνὸς μὲ τὸν ἄλλο, ὅταν «ἀγαπᾶμε ἀλλήλους» ὅλα τὰ ἄλλα θὰ προστεθοῦν, θὰ ἔρθουν ἀπὸ μόνα τους.].........
