Ο μυστικισμός και ο ορθολογισμός αποτελούν δύο αντίθετους τρόπους αντίληψης και θεώρησης του κόσμου. Ο μυστικισμός στηρίζεται στην μυστική εμπειρία και την ενόραση, ενώ ο ορθολογισμός στηρίζεται στη λογική σκέψη σε συνάρτηση με την εμπειρία των αισθήσεων. Ο μυστικισμός που συνδέεται με τους πολιτισμούς της ανατολής θέτει σε αμφισβήτηση την ύπαρξη του ορατού κόσμου καθιστώντας τον απατηλό φαινόμενο κομίζοντας έναν μη επιστημονικό τρόπο αντίληψης για τον κόσμο. Έτσι εξηγείται στην Ανατολή και η υιοθέτηση μεταφυσικών θρησκειών που μαζοποιούν την ατομικότητα και ακυρώνουν οποιαδήποτε δημοκρατική οργάνωση των κοινωνιών.
Από την άλλη, ο ακραίος ορθολογισμός, η απόλυτη προτεραιότητα του ορθού λόγου, εδραιώνει μια μονομερή αντίληψη για τον κόσμο, την απόλυτη παντοδυναμία του ανθρώπινου νου. Η Δύση υιοθέτησε μια συνολική στάση ζωής, με βάση την απόλυτη δεσποτεία του ορθού λόγου, καθιστώντας τον ανθρώπινο λόγο την "όντως θεότητα". Στην ουσία έθεσε την ανθρώπινη λογική σε τέτοια δυσθεώρητα ύψη ως αυθεντία καθιστώντας τη δόγμα, αντιγράφοντας αντίστροφα τον δογματισμό της Ανατολής. Σ’ αυτή τη θεώρηση αναγνωρίζεται εύκολα η «ύβρις του δυτικού ανθρώπου», όπως ονομάστηκε η νεωτερική αθεϊστική φάση του δυτικού αστικού πολιτισμού.
Απέναντι στα δύο αυτά πολιτισμικά ψηφιδωτά της Δύσης και της Ανατολής συναντάμε μια τρίτη εκδοχή, της ισορροπίας ανάμεσα στον μυστικισμό και τον ορθολογισμό. Το πολιτισμικό αυτό ρεύμα αντιπροσωπεύει το Μεσογειακό Πολιτισμικό Υπόδειγμα που είχε ως βάση τον Ελληνικό Κόσμο. Στο πολιτισμικό αυτό μοντέλο, η φύση αποτελεί το πεδίο τόσο της εμπειρίας των αισθήσεων, σμιλευμένης πάνω στον ορθό λόγο όσο και το χώρο που θεάται το μυστήριο και το θαύμα.
Η, ελληνικού τύπου, κοσμοαντίληψη αυτή συνιστά τυπική έκφραση της ενότητας ανθρώπου – κόσμου στις αγροτοκτηνοτροφικές κοινότητες της ελληνικής υπαίθρου. Αυτός ο κόσμος δεν συνέχεται από μετέωρες μεταφυσικές ανησυχίες, αλλά εμπεριέχει όλες τις αξίες και αποτελεί το μοναδικό πεδίο ευδαιμονίας και ολοκλήρωσης του ανθρώπου.
Στην ελληνική ποιητική παράδοση το μυστήριο της Θείας Επιφάνειας συναρτάται με ορισμένα αξιοθετικά κριτήρια, που πηγάζουν από την αντίληψη ότι η φύση είναι ο χώρος του κάλλους και του αγαθού, η φυσική, δηλαδή, περιοχή του θεότητας.
Η αντίληψη αυτή κωδικοποιείται στην ταυτότητα κάλλος = αγαθό, που δηλώνει μια αναγκαστική συνάρτηση: οτιδήποτε είναι ωραίο είναι και αγαθό, και αντίστροφα, δεν μπορεί να είναι αγαθό οτιδήποτε δεν είναι ωραίο.
Η συνάρτηση αυτή αντιπροσωπεύει έναν διαχρονικό κώδικα, που τον συναντούμε από τα αρχαία χρόνια, στην μεσαιωνική ποίηση, στην κρητική αναγεννησιακή λογοτεχνία, στη λαϊκή όπως και στη νεοελληνική προσωπική ποίηση, όπου καθιερώθηκε από τον Σολωμό και αναπτύχθηκε από τον Παλαμά, τον Σικελιανό και τον Ελύτη.
Ο πολιτισμικός αυτός κώδικας, που η απώτερη αρχή του ανάγεται στo αρχαίο ελληνικό ιδεώδες του «καλού κἀγαθού ανδρός», έχει μια ισχυρή παρουσία στο δημοτικό τραγούδι, όπου εκφράζεται με μια σειρά υπερθετικές ταυτότητες.
______________________
ΥΓ.
Οι σύγχρονοι Έλληνες, όμως, έχουν εντάξει στον καθημερινό βίο τους ως τρόπο θέασης του κόσμου στοιχεία νεωτερικά που αλλοιώνουν ολοκληρωτικά αυτήν την ισορροπία ανάμεσα στον μυστικισμό και ορθολογισμό. Πολιτισμική πυξίδα, στα σύγχρονα χρόνια, για τον ελληνισμό ανάχθηκε όχι το μέτρο ανάμεσα στα δύο δογματικά προτάγματα της Ανατολής και της Δύσης (μυστικισμός και ορθολογισμός), αλλά η ευκαιριακή ανάμιξη και η μεταπρατική επικόλληση πολιτιστικών στοιχείων, ένθεν κακείθεν, χωρίς να αποτελέσουν ποτέ αρμονική σύνθεση για τη συγκρότηση μιας νέας ελληνικής ταυτότητας που να συνδέει την συγχρονική και ταυτόχρονα διαχρονική διάσταση της ελληνικότητας.
Οι σύγχρονοι Έλληνες, όμως, έχουν εντάξει στον καθημερινό βίο τους ως τρόπο θέασης του κόσμου στοιχεία νεωτερικά που αλλοιώνουν ολοκληρωτικά αυτήν την ισορροπία ανάμεσα στον μυστικισμό και ορθολογισμό. Πολιτισμική πυξίδα, στα σύγχρονα χρόνια, για τον ελληνισμό ανάχθηκε όχι το μέτρο ανάμεσα στα δύο δογματικά προτάγματα της Ανατολής και της Δύσης (μυστικισμός και ορθολογισμός), αλλά η ευκαιριακή ανάμιξη και η μεταπρατική επικόλληση πολιτιστικών στοιχείων, ένθεν κακείθεν, χωρίς να αποτελέσουν ποτέ αρμονική σύνθεση για τη συγκρότηση μιας νέας ελληνικής ταυτότητας που να συνδέει την συγχρονική και ταυτόχρονα διαχρονική διάσταση της ελληνικότητας.
