Εισαγωγή
Τα Καβείρια Μυστήρια σχετίζονται με την λατρεία των Καβείρων. Οι Κάβειροι είναι χθόνιες Θεότητες Θρακοπελασγικής προέλευσης. Στις αρχαίες πηγές υπάρχουν αρκετές εκδοχές σχετικά με την γενεαλογία, την προέλευση, το πλήθος και τις ιδιότητές τους. Επειδή οι εκδοχές αυτές είναι συχνά αντικρουόμενες, καλό είναι να αναφέρουμε τις επικρατέστερες.
Οι Κάβειροι είναι συλλογικό όνομα μιας ομάδας Θεοτήτων της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας. Στο λεξικό Σούδας αναφέρεται : «Κάβειροι: όνομα έθνους σημαίνει δε και δαίμονας». Υπάρχει η άποψη ότι οι Κάβειροι πήραν το όνομά τους από το όρος Κάβειρος της Βερεκυντίας μίας περιοχής της Φρυγίας στην οποίαν κατοικούσαν οι Βερεκύνται. Το φύλο αυτό κατοικούσε ανατολικά της Λυδίας και Καρίας στα παράλια των οποίων αναπτύχθηκαν οι ελληνικές αποικίες των Ιώνων. Βερέκυνθος ονομάζεται επίσης όρος της Κρήτης προέκταση των Λευκών ορέων, όπου κατά την παράδοση οι Ιδαίοι Δάκτυλοι, οι δαίμονες ακόλουθοι της μητέρας των Θεών Κυβέλης, εξόρυσσαν και κατεργάζονταν τον χαλκό και τον σίδηρο.
Άρα υπάρχει και στην άποψη αυτή συσχέτιση του ονόματος των Καβείρων με την κατεργασία των μετάλλων. Άραγε οι μυστηριακές αυτές θεότητες εισήχθησαν από την Φρυγία ή εισήχθησαν στην Φρυγία από την Ελλάδα; Όπως θα τεκμηριώσω παρακάτω, μάλλον εισήχθησαν στην Φρυγία από την Ελλάδα.
Προφανής είναι και η ετυμολογική συσχέτιση του ονόματος των Καβείρων με τα ρήματα κάω, κύω ή κάπτω. Κατά καιρούς επιχειρήθηκε η συσχέτιση της λατρείας των Καβείρων στους Φοίνικες με την λατρεία των Καβείρων της Σαμοθράκης. Πρόκειται για τελείως διαφορετικές ομάδες θεοτήτων οι οποίες δεν σχετίζονται καθόλου μεταξύ τους. Οι Κάβειροι στους Φοίνικες είναι επτά και σε αυτούς προστίθετο ο Ασκληπιός, ενώ στην λατρεία των Καβείρων της Σαμοθράκης είναι γνωστό ότι οι Κάβειροι είναι τέσσερις. Αν οι Κάβειροι της Σαμοθράκης προέρχονταν από την Φοινίκη θα έπρεπε να είναι επτά και όχι τέσσερις.
Οι Κάβειροι λοιπόν έχουν Ελληνική προέλευση, είναι οι καίοντες, οι δαίμονες οι οποίοι είναι παιδιά του Ηφαίστου. Οι κάτοικοι της Λήμνου, της Ίμβρου και της Σαμοθράκης ταύτιζαν τους Καβείρους με τον Πρωτέα, ο οποίος προσωποποιούσε την θάλασσα και το «ηφαιστειώδες πυρ» του οποίου κύρια θεότητα είναι ο Ήφαιστος.
Κατά μία παράδοση την οποία διασώζει ο Παυσανίας, ο Προμηθέας μαζί με τον υιό του Αιτναίο λατρευόταν ως Κάβειροι στην Βοιωτία, μία περιοχή στην οποία όπως είναι γνωστό εγκαταστάθηκαν Θρακοπελασγοί. Ο Προμηθέας ως γνωστόν σχετίζεται με την φωτιά την οποία κλέβει από τους Θεούς και παραδίδει στους ανθρώπους, αλλά και το όνομα του υιού του Αιτναίου παραπέμπει στο ηφαίστειο Αίτνα της Σικελίας και στο «ηφαιστειώδες πυρ».
Μπορούμε εδώ να παραθέσουμε και άλλα στοιχεία από τις πηγές τα οποία καταδεικνύουν ότι οι Κάβειροι σχετίζονται άμεσα με δύο είδη φωτιάς. Την ανεξέλεγκτη - αδάμαστη φωτιά των ηφαιστείων, την φωτιά η οποία στην υπηρεσία του ανθρώπου γίνεται φίλος και σύμμαχος στην κατεργασία των μετάλλων, στην πρόοδο, στον πολιτισμό. Οι Θρακοπελασγοί λοιπόν, ιδρυτές της λατρείας των Καβείρων, στηρίζουν τα πρώτα στοιχεία της λατρείας τους στην πυρολατρεία. Ένα σημαντικό δρώμενο που έλκει την καταγωγή του από την πυρολατρία αυτής της περιόδου είναι και η Πυροβασία (Αναστενάρια), η οποία με έντονα Διονυσιακά στοιχεία τα οποία προστέθηκαν, έφτασε μέχρι τις μέρες μας.
Ο Στράβων σχετίζει τους Καβείρους με τους Κορύβαντες και τους Τελχίνες και παρατηρεί ότι άλλες θεότητες συγχέονται με αυτές και άλλες θεωρούνται πρόγονοί τους. Μάλιστα δε παραλληλίζει την Καβείρια λατρεία με την παιδοτροφία του Διός, πράγμα το οποίο μπορεί να σημαίνει ότι προϋπήρξε η Καβείρια λατρεία της Ολυμπίας.
«.ΤΟΙΟΥΤΟΥΣ ΓΑΡ ΔΑΙΜΟΝΑΣ ΜΟΝΑΣ Η ΠΡΟΠΟΛΟΥΣ ΘΕΩΝ ΤΟΥΣ ΚΟΥΡΗΤΑΣ ΦΑΣΙΝ ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΝΤΕΣ ΤΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΦΡΥΓΙΚΑ, ΙΕΡΟΥΡΓΙΑΙΣ ΤΙΣΙΝ ΕΜΠΕΠΛΕΓΜΕΝΑ ΤΑΙΣ ΜΕΝ ΜΥΣΤΙΚΑΙΣ ΤΑΙΣ Δ'ΑΛΛΑΙΣ ΠΕΡΙ ΤΕ ΤΗΝ ΤΟΥ ΔΙΟΣ ΠΑΙΔΟΤΡΟΦΙΑΝ ΤΗΝ ΕΝ ΚΡΗΤΗι ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΟΡΓΙΑΣΜΟΥΣ ΕΝ ΤΗι ΦΡΥΓΙΑι ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΠΕΡΙ ΤΗΝ ΙΔΗΝ ΤΗΝ ΤΡΩΪΚΗΝ ΤΟΠΟΙΣ. ΤΟΣΑΥΤΗ Δ'ΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΟΙΣ ΛΟΓΟΙΣ ΤΟΥΤΟΙΣ ΠΟΙΚΙΛΙΑ, ΤΩΝ ΜΕΝ ΤΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΙΣ ΚΟΥΡΗΣΙ ΤΟΥΣ ΚΟΡΥΒΑΝΤΑΣ ΚΑΙ ΚΑΒΕΙΡΟΥΣ ΚΑΙ ΙΔΑΙΟΥΣ ΔΑΚΤΥΛΟΥΣ ΚΑΙ ΤΕΛΧΙΝΑΣ ΑΠΟΦΑΙΝΟΝΤΩΝ, ΤΩΝ ΔΕ ΣΥΓΓΕΝΕΣ ΑΛΛΗΛΩΝ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑΣ ΤΙΝΑΣ ΑΥΤΩΝ ΠΡΟΣ ΑΛΛΗΛΟΥΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΔΙΑΣΤΕΛΛΟΜΕΝΩΝ, ΩΣ ΔΕ ΤΥΠΩι ΕΙΠΕΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΛΕΟΝ, ΑΠΑΝΤΑΣ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥΣ ΤΙΝΑΣ ΚΑΙ ΒΑΚΧΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΙΩι ΚΙΝΗΣΕΙ ΜΕΤΑ ΘΟΡΥΒΟΥ ΚΑΙ ΨΟΦΟΥ ΚΑΙ ΚΥΜΒΑΛΩΝ ΚΑΙ ΤΥΜΠΑΝΩΝ ΚΑΙ ΟΠΛΩΝ, ΕΤΙ Δ'ΑΥΛΟΥ ΚΑΙ ΒΟΗΣ ΕΚΠΛΗΤΤΟΝΤΑΣ ΚΑΤΑ ΤΑΣ ΙΕΡΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝ ΣΧΗΜΑΤΙ ΔΙΑΚΟΝΩΝ, ΩΣΤΕ ΚΑΙ ΤΑ ΙΕΡΑ ΤΡΟΠΟΝ ΤΙΝΑ ΚΟΙΝΟΠΟΙΕΙΣΘΑΙ ΤΑΥΤΑ ΤΕ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΕΝ ΛΗΜΝΩι »
Στα ελάχιστα αποσπάσματα του έργου του Μνασέα που διασώθηκαν βρίσκονται πολύ αξιόπιστες πληροφορίες. Σχετικά με τους Κάβειρους αναφέρει ότι ήταν τέσσερις, ο Αξιόκερσος, ο Κάσμιλος, η Αξίερος και η Αξιόκερσα. Οι δύο πρώτοι είναι αρσενικοί και αντιστοιχούν στον Άδη ή Πλούτωνα και στον Ερμή ενώ οι άλλοι δύο είναι θηλυκοί και αντιστοιχούν στην Δήμητρα και την Περσεφόνη: «ΜΥΟΥΝΤΑΙ ΔΕ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗι ΤΟΙΣ ΚΑΒΕΙΡΟΙΣ, ΩΝ ΜΝΑΣΕΑΣ ΦΗΣΙ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ. ΤΕΣΣΑΡΕΣ Δ'ΕΙΣΙ ΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟΝ, ΑΞΙΕΡΟΣ, ΑΞΙΟΚΕΡΣΑ, ΑΞΙΕΡΟΣ ΜΕΝ ΕΣΤΙ Η ΔΗΜΗΤΗΡ, ΑΞΙΟΚΕΡΣΑ ΔΕ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ, ΑΞΙΟΚΕΡΣΟΣ ΔΕ Ο ΑΔΗΣ, Ο ΔΕ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ, ΚΑΣΜΙΛΟΣ Ο ΕΡΜΗΣ ΕΣΤΙΝ, ΩΣ ΙΣΤΟΡΕΙ Ο ΔΙΟΝΥΣΟΔΩΡΟΣ »
Ο Ηρόδοτος στην λατρεία των Καβείρων ταυτίζει τον ιθυφαλλικό Ερμή των Πελασγών με τους Καβείρους. Και μάλιστα θεωρεί ότι πρώτοι από τους υπόλοιπους Έλληνες πήραν τα μυστήρια οι Αθηναίοι.
« ΤΟΥ ΔΕ ΕΡΜΕΩ ΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΟΡΘΑ ΕΧΕΙΝ ΤΑ ΑΙΔΟΙΑ ΠΟΙΟΥΝΤΕΣ ΟΥΚ ΑΠ' ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ ΜΕΜΑΘΗΚΑΣΙ, ΑΛΛ' ΑΠΟ ΠΕΛΑΣΓΩΝ ΠΡΩΤΟΙ ΜΕΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΠΑΝΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΠΑΡΑΛΑΒΟΝΤΕΣ, ΠΑΡΆ ΔΕ ΤΟΥΤΩΝ ΑΛΛΟΙ. ΑΘΗΝΑΙΟΙΣΙ ΓΑΡ ΗΔΗ ΤΗΝΙΚΑΥΤΑ ΕΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΤΕΛΕΟΥΣΙ ΠΕΛΑΣΓΟΙ ΣΥΝΟΙΚΟΙ ΕΓΕΝΟΝΤΟ ΕΝ ΤΗι ΧΩΡΗι, ΟΘΕΝ ΠΕΡ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΗΡΞΑΝΤΟ ΝΟΜΙΣΘΗΝΑΙ. ΟΣΤΙΣ ΔΕ ΤΑ ΚΑΒΕΙΡΩΝ ΜΕΜΥΗΤΑΙ, ΤΑ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΕΣ ΕΠΙΤΕΛΕΟΥΣΙ ΠΑΡΑΛΑΒΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑ ΠΕΛΑΣΓΩΝ, ΟΥΤΩΣ ΩΝΗΡ ΟΙΔΕ ΤΟ ΛΕΓΩ. ΤΗΝ ΓΑΡ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΗΝ ΟΙΚΕΟΝ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΠΕΛΑΣΓΟΙ ΟΥΤΟΙ ΟΙ ΠΕΡ ΑΘΗΝΑΙΟΙΣΙ ΣΥΝΟΙΚΟΙ ΕΓΕΝΟΝΤΟ, ΚΑΙ ΠΑΡΑ ΤΟΥΤΩΝ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΕΣ ΤΑ ΟΡΓΙΑ ΠΑΡΑΛΑΜΒΑΝΟΥΣΙ. ΟΡΘΑ ΩΝ ΕΧΕΙΝ ΤΑ ΑΙΔΟΙΑ Τ' ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΡΜΕΩ ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΑΘΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑ ΠΕΛΑΣΓΩΝ ΕΠΟΙΗΣΑΝΤΟ. ΟΙ ΔΕ ΠΕΛΑΣΓΟΙ ΙΕΡΟΝ ΤΙΝΑ ΛΟΓΟΝ ΠΕΡΙ ΑΥΤΟΥ ΕΛΕΞΑΝ, ΤΑ ΕΝ ΤΟΙΣΙ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΗι ΜΥΣΤΗΡΙΟΙΣΙ ΔΕΔΗΛΩΤΑΙ »
Σε ελεύθερη απόδοση δηλαδή, «τα αγάλματα όμως του Ερμή με ορθωμένο το μόριό τους οι Έλληνες δεν έμαθαν από τους Αιγύπτιους να τα φτιάχνουν έτσι, αλλά από τους Πελασγούς, και πρώτοι από όλους τους Έλληνες τα πήραν οι Αθηναίοι και από αυτούς τα πήραν οι υπόλοιποι. Γιατί οι Αθηναίοι λογαριάζονταν ήδη Έλληνες όταν οι Πελασγοί πήγαν να κατοικήσουν στον τόπο τους, οπότε άρχισαν και αυτοί να θεωρούνται Έλληνες. Και όποιος έχει μυηθεί στα όργια των Καβείρων, αυτά που τελούν οι Σαμοθράκες, οι οποίοι τα έχουν πάρει από τους Πελασγούς, καταλαβαίνει τι εννοώ (στο σημείο αυτό ο Ηρόδοτος αφήνει να εννοηθεί ότι μάλλον ήταν ήδη μυημένος στα Καβείρια). Γιατί την Σαμοθράκη κατοικούσαν παλιότερα αυτοί ακριβώς οι Πελασγοί που πήγαν να συγκατοικήσουν με τους Αθηναίους και από αυτούς πήραν οι Σαμοθράκες τα όργια. Έτσι λοιπόν, τα αγάλματα του Ερμή με ορθωμένο το μόριο πρώτοι από τους Έλληνες τα έφτιαξαν οι Αθηναίοι, που τα έμαθαν από τους Πελασγούς. Και οι Πελασγοί έχουν γι' αυτό κάποιαν ιερή εξήγηση που παρασταίνεται στα Μυστήρια της Σαμοθράκης».
Στο Βατικανό, σώζεται ένα σημαντικό μαρμάρινο μνημείο σχετικό με τα Καβείρια. Στις τρεις όψεις του γλυπτού παριστάνονται ο Αξιόκερσος, η Αξιόκερσα και ο Κάσμιλος. Στην βάση όμως του μνημείου βρίσκονται οι αντίστοιχες θεότητες της Ολύμπιας Θρησκείας και ταυτίζουν τον Αξιόκερσο με τον Απόλλωνα - Ήλιο, την Αξιόκερσα με την Αφροδίτη και τον Κάσμιλο με τον Έρωτα.
Ας μη μακρηγορήσω αναφέροντας περισσότερα στοιχεία. Από όσα έχουν μέχρι τώρα αναφερθεί, προκύπτει ότι η Καβείρεια Λατρεία σχετίζεται με Θεούς εκπροσώπους φυσικών δυνάμεων. Στην Λατρεία αυτή, ο ανθρωπομορφισμός κατέχει πολύ κατώτερη θέση σε σχέση με την Θρησκεία του Δωδεκαθέου. Οι βασικοί άξονες της λατρείας θα μπορούσαν να είναι οι εξής:
Αρχικά υπάρχει μία μεγάλη θηλυκή θεότητα, Μητέρα των Θεών και όλων των όντων. Από αυτήν προκύπτουν δύο αρσενικές θεότητες, οι οποίες έχουν διαφορετικό βαθμό θείας καταγωγής και όλοι μαζί αποτελούν ένα οικογενειακό σύμπλεγμα.
Από τους δύο αρσενικούς θεούς, ο μεγαλύτερος μπορεί να θεωρηθεί διαδοχικά ως Ζευς, Άδης, Ήλιος και Διόνυσος. Στη Λήμνο θεωρείται ο Ήφαιστος ως θεός της φωτιάς, του ουρανίου και χθονίου πυρός, με το οποίο γονιμοποιεί την πρώτιστη Γη - Μητέρα από την οποία κατάγεται.
- Από την Ένωση αυτή, προκύπτει ο Κάσμιλος (ή Κάδμιλος, ή Καδμίλος), ο διακοσμητής του Σύμπαντος, ο γήινος γεννήτορας που προσωποποιείται με τον ιθυφαλλικό Ερμή, τον Διόνυσο ή τον Έρωτα . Έτσι η θέση - αντίθεση των θεοτήτων, ολοκληρώνεται με την αδράνεια ανάπαυση του αθανάτου Θεού από τη μία, και την συνεχή δράση του Θεού ζώντος και θνήσκοντος από την άλλη.
Προβληματισμοί πάνω στην φύση των Μυστηρίων
Ας έλθουμε τώρα στο κυρίως θέμα μας. Προσεγγίζοντας τα Μυστήρια μέσα από τις πηγές θα επιχειρήσουμε να δώσουμε απάντηση στα εύλογα ερωτήματα που ανακύπτουν.
- Ποιο ήταν το περιεχόμενο της λατρείας των Καβείρων;
- Ποιο ήταν το όφελος των μυουμένων από την Μύηση στα Μυστήρια;
- Kαλλιεργούσαν οι Μύστες την δεισιδαιμονία μεταξύ των μυουμένων;
- Διατήρησαν τα Μυστήρια τον χαρακτήρα τους αναλλοίωτο στο πέρασμα του χρόνου ή ακολουθούσαν τις εξελίξεις της εποχής;
- Ποια είναι η θέση των φιλοσόφων, των τραγικών ποιητών σχετικά με τα Μυστήρια;
- Ήταν συμβατή ή ασύμβατη η τέλεση των Μυστηρίων με την τάση του Έλληνα να εξηγήσει τον Κόσμο λογικά;
Τα Μυστήρια είχαν χαρακτήρα μυητικό - παιδευτικό και οδηγούσαν στην ηθική τελείωση των μυουμένων. Το τι ακριβώς γινόταν στα Μυστήρια κανείς δεν γνωρίζει. Ίσως να γινόταν διδασκαλία των θεμελιωδών κοσμογονικών ιδεών στις οποίες πρώτη θέση κατείχε η γενεαλογία των Καβείρων. Το ότι περιλαμβανόταν η θεμελιώδης περί δημιουργίας διδασκαλία, φαίνεται και από το γεγονός ότι στα Μυστήρια γινόταν επίκληση του Ουρανού και της Γαίας ως Θεών της δημιουργίας.
Οι μυούμενοι δέχονταν επίσης την διδασκαλία περί γενέσεως και θανάτου στην φύση. Στα Καβείρια Μυστήρια, η μύηση εστιαζόταν κυρίως στα περί γενέσεως και λιγότερο στα περί θανάτου, όπως γινόταν κυρίως στα Ελευσίνια Μυστήρια. Σε κανένα σημείο της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας δεν υπάρχει συσχέτιση των Καβειρίων Μυστηρίων με διδασκαλία περί μετεμψύχωσης και αθανασίας της ψυχής. Ούτε από τα μέχρι στιγμής ευρήματα των ανασκαφών, προκύπτει συσχέτιση των Καβειρίων με την μετεμψύχωση.
Η εντύπωση που δημιουργείται στον ερευνητή από την συστηματική μελέτη της έγκυρης βιβλιογραφίας και των ευρημάτων, είναι ότι στα Καβείρια Μυστήρια γινόταν κατανοητή στον μυούμενο, η ΘΕΣΗ του κάθε ανθρώπου στον αέναο κύκλο της ζωής και του θανάτου στην φύση. Η μύηση απελευθέρωνε τον μυούμενο από τις, παρά φύσιν, αντιλήψεις του πρωτόγονου ανθρώπου περί αναστάσεως, αθανασίας της ψυχής και μετεμψύχωσης και τον βοηθούσαν να ζήσει και να πεθάνει με αξιοπρέπεια.
Το ότι η μύηση είχε σαφώς χαρακτήρα παιδευτικό, φαίνεται από ένα απόσπασμα του Θέωνος του Σμυρναίου, στο οποίο τα πέντε στάδια της μύησης περιγράφονται αναλυτικά και παραλληλίζονται με τα στάδια διδασκαλίας των Μαθηματικών, αλλά και της εκπαιδευτικής διαδικασίας γενικότερα. Τα στάδια αυτά είναι ο καθαρμός, η παράδοση της τελετής, η εποπτεία, η ανάδεση στεφάνων, η τελειοποίηση και ευδαιμονία.
«. ΜΥΗΣΕΩΣ ΔΕ ΜΕΡΗ ΠΕΝΤΕ. ΤΟ ΜΕΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΝ ΚΑΘΑΡΜΟΣ. ΟΥΤΕ ΓΑΡ ΑΠΑΣΙ ΤΟΙΣ ΒΟΥΛΕΥΟΜΕΝΟΙΣ ΜΕΤΟΥΣΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΕΣΤΙΝ, ΑΛΛ' ΕΙΣΙΝ ΟΥΣ ΑΥΤΩΝ ΕΙΡΓΕΣΘΑΙ ΠΡΟΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ, ΟΙΟΝ ΤΟΥΣ ΧΕΙΡΑΣ ΜΗ ΚΑΘΑΡΑΣ ΚΑΙ ΦΩΝΗΝ ΑΞΥΝΕΤΟΝ ΕΧΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΥΣ ΔΕ ΤΟΥΣ ΜΗ ΕΙΡΓΟΜΕΝΟΥΣ ΑΝΑΓΚΗ ΚΑΘΑΡΜΟΥ ΤΙΝΟΣ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΤΥΧΕΙΝ. ΜΕΤΑ ΔΕ ΤΗΝ ΚΑΘΑΡΣΙΝ ΔΕΥΤΕΡΑ ΕΣΤΙΝ Η ΤΗΣ ΤΕΛΕΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ. ΤΡΙΤΗ ΔΕ (Η) ΕΠΟΝΟΜΑΖΟΜΕΝΗ ΕΠΟΠΤΕΙΑ. ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΕ, Ο ΔΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ, ΑΝΑΔΕΣΙΣ ΚΑΙ ΣΤΕΜΜΑΤΩΝ ΕΠΙΘΕΣΙΣ, ΩΣΤΕ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΙΣ, ΑΣ ΤΙΣ ΠΑΡΕΛΑΒΕ ΤΕΛΕΤΑΣ, ΠΑΡΑΔΟΥΝΑΙ ΔΥΝΑΣΘΑΙ, ΔΑιΔΟΥΧΙΑΣ ΤΥΧΟΝΤΑ Η ΙΕΡΟΦΑΝΤΙΑΣ Η ΤΙΝΟΣ ΑΛΛΗΣ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ. ΠΕΜΠΤΗ ΔΕ Η ΕΞ ΑΥΤΩΝ ΠΕΡΙΓΕΝΟΜΕΝΗ ΚΑΤΑ ΤΟ ΘΕΟΦΙΛΕΣ ΚΑΙ ΘΕΟΙΣ ΣΥΝΔΙΑΙΤΟΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ. ΚΑΤΑ ΤΑΥΤΑ ΔΗ ΚΑΙ Η ΤΩΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΩΝ ΛΟΓΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΤΟ ΜΕΝ ΠΡΩΤΟΝ ΕΧΕΙ ΚΑΘΑΡΜΟΝ ΤΙΝΑ, ΟΙΟΝ ΤΗΝ ΕΝ ΤΟΙΣ ΠΡΟΣΗΚΟΥΣΙ ΜΑΘΗΜΑΣΙΝ ΕΚ ΠΑΙΔΩΝ ΣΥΓΓΥΜΝΑΣΙΑΝ. Ο ΜΕΝ ΓΑΡ ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ ΚΡΗΝΑΩΝ ΑΠΟ ΠΕΝΤ'ΑΝΙΜΩΝΤΑ ΦΗΣΙΝ ΑΤΕΙ ΡΕΙ ΧΑΛΚΩι ΔΕΙΝ ΑΠΟΡΡΥΠΤΕΣΘΑΙ. Ο ΔΕ ΠΛΑΤΩΝ ΑΠΟ ΠΕΝΤΕ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΔΕΙΝ ΦΗΣΙ ΠΟΙΕΙΣΘΑΙ ΤΗΝ ΚΑΘΑΡΣΙΝ. ΤΑΥΤΑ Δ' ΕΣΤΙΝ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ, ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ, ΣΤΕΡΕΟΜΕΤΡΙΑ, ΜΟΥΣΙΚΗ, ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ. ΤΗι ΔΕ ΤΕΛΕΤΗι ΕΟΙΚΕΝ Η ΤΩΝ ΚΑΤΆ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΝ ΘΕΩΡΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ, ΤΩΝ ΤΕ ΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ. ΕΠΟΠΤΕΙΑΝ ΔΕ ΟΝΟΜΑΖΕΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙ ΤΑ ΝΟΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΤΩΣ ΟΝΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑΝ. ΑΝΑΔΕΣΙΝ ΔΕ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΕΨΙΝ ΗΓΗΤΕΟΝ ΤΟ ΕΞ ΩΝ ΑΥΤΟΣ ΤΙΣ ΚΑΤΕΜΑΘΕΝ ΟΙΟΝ ΤΕ ΓΕΝΕΣΘΑΙ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΥΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑΝ ΚΑΤΑΣΤΗΣΑΙ. ΠΕΜΠΤΟΝ Δ'ΑΝ ΕΤΗ ΚΑΙ ΤΕΛΕΩΤΑΤΟΝ Η ΕΚ ΤΟΥΤΩΝ ΠΕΡΙΓΕΝΟΜΕΝΗ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤ' ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΟΜΟΙΩΣΙΣ ΘΕΩι ΚΑΤΆ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ».
Κατά τον Πλάτωνα δηλαδή, το τελικό στάδιο της μυήσεως είναι η ευδαιμονία και η κατά το δυνατόν ομοίωσις προς τους Θεούς. Ο Ηράκλειτος δίνει και μία άλλη διάσταση στα μυστήρια χαρακτηρίζοντάς τα «άκεα» δηλαδή θεραπευτικά, κυρίως ψυχοθεραπευτικά.
«.. ΟΥΝ ΕΝΕΚΑ ΤΗΣ ΕΝ ΗΜΙΝ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΙΟΤΗΤΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑ ΤΗΝ ΓΕΝΕΣΙΝ ΠΡΟΣΦΥΟΜΕΝΩΝ ΑΥΤΗι ΚΑΚΩΝ, ΛΥΣΕΩΣ ΤΕ ΑΠΟ ΤΩΝ ΔΕΣΜΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΛΛΑΓΗΣ ΧΑΡΙΝ ΤΑ ΤΟΙΑΥΤΑ ΠΡΟΣΑΓΕΤΑΙ. ΚΑΙ ΔΙΑ ΤΟΥΤΟ ΕΙΚΟΤΩΣ ΑΥΤΑ ΑΚΕΑ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΠΡΟΣΕΙΠΕΝ, ΩΣ ΕΞΑΣΚΟΥΜΕΝΑ ΤΑ ΔΕΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑΣ ΨΥΧΑΣ ΕΞΑΝΤΕΙΣ ΑΠΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΤΩΝ ΕΝ ΤΗι ΓΕΝΕΣΕΙ ΣΥΜΦΟΡΩΝ ».
Είναι αλήθεια ότι για να διαφυλαχθεί το απόρρητο και σεβασμός στα Μυστήρια, καλλιεργήθηκε η δεισιδαιμονία μεταξύ των μυουμένων . Θεωρώ ότι το πολύπλοκο τυπικό και η τελετουργία ασκούσαν επίδραση στους λιγότερο πεπαιδευμένους, στους λιγότερο σκεπτομένους.
Για παράδειγμα, τα εμβλήματα των μυστών της Σαμοθράκης ήταν ένα στεφάνι με κλαδιά ελιάς και μία κόκκινη κορδέλα που περιέβαλλε το μέτωπο. Οι λιγότερο σκεπτόμενοι είχαν την εντύπωση ότι η κορδέλα αυτή είχε την δύναμη να τους προστατεύει από κάθε κακό, να γαληνεύει την θάλασσα κλπ. Για τους σκεπτόμενους είχε χαρακτήρα περισσότερο συμβολικό, παρά αποτρεπτικό.. παντός κακού. Προφανώς μάλιστα κάποιοι από τους μύστες, με την κορδέλα στο μέτωπο, να κατέληξαν μετά από ναυάγιο στον βυθό του Θρακικού Πελάγους !!!
Μερικές περιπτώσεις κριτικής και αμφισβήτησης
Υπάρχουν και αρκετές αναφορές στα Μυστήρια με περιπαικτικό τρόπο. Ο Αριστοφάνης μάλιστα στην κωμωδία του Όρνιθες (στίχοι 1516 - 1537) σώζει έναν εκπληκτικό διάλογο μεταξύ Προμηθέα και Πισθέταιρου:
- Προμηθέας : Από τότε που κατοικήσατε τον αέρα κανείς θνητός δεν θυσιάζει, κνίσα ψητού δεν έφτασε σε μας. Νηστεύουμε χωρίς ψητό, όπως στα Θεσμοφόρια και οι Βάρβαροι θεοί κράζουν σαν Ιλλυριοί και θα ριχτούν στον Δία λένε, από πάνω αν δεν ανοίξει αγορά να γίνει εισαγωγή σπλάχνων και κρεάτων.
- Πισθέταιρος : Καλά αλλά υπάρχουν από πάνω σας βάρβαροι θεοί ;
- Προμηθέας : Δεν είναι βάρβαροι στην πατρίδα του Εξηκεστίδη ;
- Πισθέταιρος : Κι αυτοί οι βάρβαροι θεοί τι όνομα έχουν ;
- Προμηθέας : Τι όνομα ; Tριβαλλοί.
- Πισθέταιρος : Κατάλαβα ! Γιαυτό λέμε «αντε στον τρίβολο».
- Προμηθέας : Βεβαίως και γιαυτό. Ένα σου λέω. Θα έρθουν από τον Δία και τους Τριβαλλούς πρέσβεις να τα βρείτε, αλλά εσείς να αρνηθείτε. Πρέπει να δώσει πίσω ο Δίας στα πουλιά τα σκήπτρα που τους πήρε, να δώσει και σε σένα γυναίκα την Βασίλεια . . .
Αλλά και στην «Ειρήνη» ο Αριστοφάνης περιπαίζει τους μυημένους στα Μυστήρια της Σαμοθράκης οι οποίοι πιστεύουν ότι έχουν την δύναμη να αποτρέψουν με την προσευχή τους κάποιο κακό. Έτσι ο Τρυγαίος λέει για τον Λακεδαιμόνιο που έρχεται :
«. ΑΝΔΡΕΣ, ΤΙ ΠΕΙΣΟΜΕΘΑ; ΝΥΝ ΑΓΩΝ ΜΕΓΑΣ. ΑΛΛ' ΕΙ ΤΙΣ ΥΜΩΝ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΑιΚΗι ΤΥΓΧΑΝΕΙ ΜΕΜΥΗΜΕΝΟΣ, ΝΥΝ ΕΣΤΙΝ ΕΥΞΑΣΘΑΙ ΚΑΛΟΝ ΑΠΟΣΤΡΑΦΗΝΑΙ ΤΟΥ ΜΕΤΙΟΝΤΟΣ ΤΟΝ ΠΟΔΑ .» Δηλαδή «τώρα είναι ο μεγάλος αγώνας. Αλλά αν κάποιος από σας τυχαίνει να είναι μυημένος στα Μυστήρια της Σαμοθράκης, τώρα είναι η στιγμή να δεηθεί, να βγάλει εκείνος τα πόδια του καθώς θα γυρίζει»
Ο Πλούταρχος διασώζει σε δύο παραλλαγές έναν διάλογο μεταξύ του εξομολόγου ιερέα των μυστηρίων και του Λάκωνα Ανταλκίδα. Όταν ρωτήθηκε από τον ιερέα για το μεγαλύτερό του αμάρτημα απάντησε «οι Θεοί το γνωρίζουν»: « ΑΝΤΑΛΚΙΔΑΣ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗι ΜΥΟΥΜΕΝΟΣ ΕΡΩΤΗΘΕΙΣ ΥΠΟ ΤΟΥ ΙΕΡΕΩΣ ΤΙ ΔΕΙΝΟΤΕΡΟΝ ΔΕΔΡΑΚΕΝ ΕΝ ΤΩι ΒΙΩι. ΕΙ ΤΙ ΜΟΙ ΠΕΠΡΑΚΤΑΙ ΤΟΙΟΥΤΟΝ, ΕΙΣΟΝΤΑΙ ΕΙΠΕΝ ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΘΕΟΙ »
Χαρακτηριστικό επίσης είναι και αυτό που διασώζει ο Διογένης Λαέρτιος, όπου ο Θεόδωρος ρώτησε τον ιεροφάντη Ευρυκλείδη «πες μου ποιοι είναι οι ασεβούντες περί τα Μυστήρια» και είπε εκείνος «αυτοί που τα φανερώνουν στους αμύητους». «Άρα» του απάντησε ο Θεόδωρος «και συ είσαι ασεβής γιατί τα φανερώνεις στους αμύητους». Έτσι κινδύνευσε να δικαστεί στον Άρειο Πάγο και τον γλύτωσε ο Δημήτριος ο Φαληρεύς.
Επίλογος
Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε και άλλες περιπτώσεις «καλόπιστης» ή «κακόπιστης» κριτικής απέναντι στα Μυστήρια. Αυτό που προκύπτει μέσα από την έρευνα μπορεί να συνοψισθεί στα παρακάτω:
- Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια το τι ακριβώς περιείχε η λατρεία των Καβείρων, σίγουρα όμως είχε χαρακτήρα παιδευτικό.
- Ο μυημένος κατανοούσε τις θεμελιώδεις κοσμογονικές ιδέες, την λειτουργία της ζωής, του έρωτα και του θανάτου.
- Οι σκεπτόμενοι άνθρωποι κατανοούσαν το περιεχόμενο της μύησης, χωρίς να έχουν ανάγκη τις δεισιδαιμονίες που περιέβαλαν τα Μυστήρια.
- Οι λιγότερο σκεπτόμενοι άνθρωποι έμεναν περισσότερο στις δεισιδαιμονίες και λιγότερο στην ουσία.
- Οι περισσότεροι φιλόσοφοι εκφράζονται με σεβασμό για τα Μυστήρια. Δεν λείπουν όμως και οι αναφορές με περιπαικτικό τρόπο.
Τα Καβείρια Μυστήρια, αλλά και τα Μυστήρια γενικώς, στον αρχαίο Ελληνικό Κόσμο αποτέλεσαν σημαντικό κομμάτι του Ελληνικού - Εθνικού τρόπου ζωής. Όπως προκύπτει δεν ήταν ασύμβατα με την προσπάθεια του σκεπτόμενου Έλληνα να ερμηνεύσει τον κόσμο λογικά.
πηγή: ysee.gr
