Ο Αριστόξενος (370 π.Χ - 304 π.Χ.), ήταν αρχαίος φιλόσοφος από τον Τάραντα, μαθητής του Αριστοτέλη. Η πιο σημαντική προσωπικότητα στον αρχαίο κόσμο στην μουσική θεωρία. Ήταν γνωστός στην αρχαιότητα ως ο ΄Μουσικός’. Ο Αριστόξενος μαθήτευσε αρχικά στον πατέρα του. Στην συνέχεια δίπλα στον Πυθαγόρειο φιλόσοφο Ξενόφιλο και μετά δίπλα στον Αριστοτέλη στο Λύκειο. Σύμφωνα με τις πηγές ανέμενε να διαδεχθεί τον Αριστοτέλη μετά τον θάνατο του στο Λύκειο αλλά η ανάληψη αυτών τον καθηκόντων από τον συνάδελφο του Θεόφραστο προκάλεσε την οργή του.
Αναφέρεται ότι συνέγραψε 453 δοκίμια και βιβλία για την μουσική την φιλοσοφία την ιστορία και την εκπαίδευση. Δυστυχώς το σύνολο του έργου του έχει χαθεί αν και κάποια αποσπάσματα έχουν διασωθεί μέσω των έργων του Πλούταρχου, του Αθήναιου και άλλων. Το έργο του ακολουθεί το ύφος του Αριστοτέλη, όσον αφορά στο φιλοσοφικό, ηθικό και μουσικό τους περιεχόμενο. Η θεωρία που ανέπτυξε βασιζόταν στην ιδέα, ότι το σώμα και η ψυχή του ανθρώπου συνδέονται μεταξύ τους με τον ίδιο τρόπο όπως η αρμονία της μουσικής συνδέεται με τα μέλη του μουσικού οργάνου.
Ο Αριστόξενος διατύπωσε μια άλλη αντίληψη για τον υπολογισμό των διαστημάτων, διαφορετική από την πυθαγόρεια, σύμφωνα με την οποία ο υπολογισμός αυτός γίνεται βάσει μαθηματικών σχέσεων. Ο Αριστόξενος θεωρεί ότι ο υπολογισμός των διαστημάτων δεν πρέπει να γίνεται με βάση τις αριθμητικές πράξεις, αλλά με βάση την εκτίμηση του αυτιού. Έτσι π.χ. στο διατονικό τετράχορδο αρνείται το λείμμα που προκύπτει από την διαφορά 4/3 : 81/64 και θεωρεί ότι με βάση την εκτίμηση του αυτιού υπάρχει μόνο ένα ημιτόνιο (το ήμισυ του τόνου), το οποίο είναι ακριβώς ίσο με την απόσταση του δεύτερου κινητού από τον δεύτερο ακίνητο φθόγγο του τετράχορδου.
Παράλληλα ο Αριστόξενος διακρίνει 6 είδη τετραχόρδων (2 διατονικά, 3 χρωματικά και το εναρμόνιο), στα οποία οι σχέσεις των βαθμίδων χαρακτηρίζονται από προοδευτική αύξηση του διαστήματος ανάμεσα σε πρώτο ακίνητο και πρώτο κινητό φθόγγο και ταυτόχρονα από προοδευτική μείωση του διαστήματος ανάμεσα στις άλλες βαθμίδες έτσι, ώστε αρχίζοντας από το διατονικό σύντονο (1, 1, 1/2) να καταλήγει στο εναρμόνιο (2, 1/4, 1/4).
Ο μαθηματικός υπολογισμός των διαστημάτων δεν περιορίζεται σε όσα συνοπτικά παρουσιάστηκαν παραπάνω. Η παρουσίαση αυτή όμως περιέλαβε τις βασικές έννοιες και τις κύριες γραμμές του σχετικού προβληματισμού.
Αξιοσημείωτο επιστημονικό επίτευγμα του σχετικού με τον υπολογισμό των διαστημάτων μουσικοθεωρητικού στοχασμού είναι ότι ανεξάρτητα από τις μυστικιστικές αφετηρίες του και τις σχολαστικές υπερβολές του κατόρθωσε να ανακαλύψει, να διατυπώσει και να κωδικοποιήσει θεμελιακές σχέσεις που διέπουν τους μουσικούς ήχους και ως ένα βαθμό τους ήχους γενικότερα βάζοντας έτσι τα θεμέλια της ακουστικής. Το επίτευγμα αυτό έχει άμεση σχέση με την ιστορική εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και τον αποχωρισμό της από την μαγική-θρησκευτική σκέψη – το βήμα δηλαδή που ήταν απαραίτητο για την συγκρότησή της ως φιλοσοφίας και για την ανάπτυξη των βάσεων επιστημονικού στοχασμού. Οι αντιπαραθέσεις των διαφόρων θεωρητικών της μουσικής στην αρχαιότητα αποτελούσαν παράγοντα ορθολογικής εξέτασης και επανεξέτασης των διαφόρων απόψεων, υπαγωγής τους στον έλεγχο της κριτικής και απομάκρυνσης από τα θέσφατα μυστικιστικών διδασκαλιών. Έτσι μπορούμε να πούμε πως μέσα από τον αρχαιοελληνικό μουσικοθεωρητικό στοχασμό συνολικά –δηλαδή όχι μόνο τον σχετικό με τον υπολογισμό των διαστημάτων– δημιουργήθηκε η θεωρία της μουσικής ως επιστημονικός κλάδος. Παράλληλα η αρχαία ελληνική θεωρία της μουσικής παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό αποσπασμένη από την μουσική πρακτική. Το γεγονός αυτό και η εξαιρετικά αποσπασματική διάσωση μουσικοθεωρητικών συγγραμμάτων και ακόμα περισσότερο πρακτικών πηγών δυσκολεύουν σοβαρά σήμερα την γνώση πολλών πλευρών και ζητημάτων της αρχαίας ελληνικής μουσικής.
Ο Αριστόξενος ταύτισε την ηθική με την μουσική διατυπώνοντας εμπειρικές αντιλήψεις για την ψυχή υποστηρίζοντας ότι «η ψυχή σχετίζεται με το σώμα, όπως η αρμονία με τα μέρη του μουσικού οργάνου». Στην συνέχεια ανάγνωσης του έργου του διατήρησε την διαίρεση της μουσικής σε αρμονική, ρυθμική και μετρική δίνοντας την διάσταση της ταύτισης της επιστήμης με την τέχνη, με τον εμπλουτισμό των εννοιών της «φωνής», του « διάστηματος», του «βάθους», της «αρμονίας», και της «παραφωνίας».
Η σύνδεση του έργου του με την σημερινή πραγματικότητα συνδέεται με τις θεωρίες της μουσικοθεραπείας που αναλύσαμε σε προηγούμενο άρθρο μας, καθώς ο Αριστόξενος πίστευε ότι η μουσική έχει θεραπευτικές και ευεργετικές ιδιότητες για την ανθρώπινη ψυχή μέσω μιας ευρύτερης φιλοσοφικής θεώρησης της ίδιας της μουσικής. Βλέπουμε ότι η σημερινή θεώρηση της μουσικής ως ένα απλό ψυχαγωγικό μέσο δεν ταυτίζεται με την θεώρηση των «πρώτων δημιουργών της» καθώς αποτελούσε έναν τεράστιο φιλοσοφικό και επιστημονικό κλάδο…. Καιρός να γνωρίσουμε και αυτήν την «οπτική της μουσικής» με τον σεβασμό που της αρμόζει……
Ο Αριστόξενος κατηγοριοποιεί τους αυλούς σε πέντε είδη με βάση το πώς και πού είναι τα ανοίγματα:
" πέντε γένη εἶναι αὐλῶν, παρθε νίους, παιδικούς, κιθαριστηρίους, τελείους, ὑπερτελείους" (Αθήναιος, Δειπνοοφισταί, βιβλίο 14ο).
Ο Αριστόξενος κατά τον Διογένη του Λαέρτιο (Βίοι Φιλοσόφων) που αναφέρεται σε μαρτυρία του Παρμενίδη που έχει χαθεί, ο Αριστόξενος είναι ο πρώτος που αντιλήφθηκε ότι ο πλανήτης Αφροδίτη είναι το ίδιο αστρονομικό σώμα που εμφανίζεται το πρωί πριν τον Ήλιο ή το βράδυ μετά την δύση του. "καθά φησιν Ἀριστό ξενος ὁ μουσικός Ἕσπερον καὶ Φωσφόρον τὸν αὐτὸν εἰπεῖν, ὥς φησι Παρμενίδης".
πηγή: el.wikipedia - echodiastasis.gr
