«Το ευ παρά μικρόν διά πολλών αριθμών γίγνεται», από τον «Κανόνα» του Πολύκλειτου
1.1 Οι φιλοσοφικές καταβολές
Στον «Φαίδωνα», ο Πλάτωνας υποστηρίζει ότι «το ωραίο» και το αγαθό είναι εννοιολογικά
(προσδι)ορίσιμα. Στον διάλογο «Φίληβο ή περί ηδονής», σχετικά με τη φύση του αγαθού,
προκύπτουν, οι κατά τον Πλάτωνα, οντολογικές βαθμίδες –στις οποίες το «ωραίο» συνιστά
συστατικό τους μέρος (Φίληβος, 66):
«…η πρώτη θέση ανήκει στο μέτρο, στο μετρημένο και στο αρμόζον και σε όλα όσα πρέπει
να θεωρούνται τέτοια, και μετέχουν στο αιώνιο…, …δεύτερο πάλι έρχεται το σύμμετρο, το
ωραίο, το ολοκληρωμένο, το αυτάρκες και όλα πάλι όσα ανήκουν στο γένος τούτο…, …του νου και τη φρόνηση ως τρίτο…, …τέταρτο οι επιστημονικές γνώσεις, τέχνες και σωστές
γνώμες και ακολουθούν εκείνες… που ορίσαμε ως καθαρές ηδονές…».
Στον «Γοργία», αναδεικνύει τη χρησιμότητα «του ωραίου»: «…όλα τα ωραία, όπως σώματα,
χρώματα, σχήματα, φωνές, ασχολίες, τα ονομάζεις κάθε φορά ωραία, χωρίς να αποβλέπεις
σε τίποτε; Για παράδειγμα τα ωραία σώματα, κατ’ αρχάς, δεν λες πως είναι ωραία για τη
χρησιμότητά τους, σε ό,τι δηλαδή το καθένα χρησιμεύει, σ’ αυτό αποβλέποντας, ή για την
ευχαρίστηση, αν, όταν το βλέπουν, κάνει όσους το βλέπουν να χαίρονται;…» (Γοργίας 474d,
Πλάτων). «…Μπορείς ν’ αναφέρεις κάτι εκτός από αυτά για τη σωματική ομορφιά; (Γοργίας
474d, Πλάτων).
«…και όσον αφορά τους νόμους και τις ενασχολήσεις, τα ωραία δεν είναι πραγματικά άλλο
από ωφέλιμα ή ευχάριστα ή και τα δύο …» (Γοργίας, 474e).
Διερευνώντας την ίδια την έννοια και τα χαρακτηριστικά «του ωραίου», στην Πολιτεία, ο
Πλάτωνας υποστηρίζει ότι: «…η ομορφιά και η αρμονία, η χάρη και η ευρυθμία …
παρακολουθούν την ευήθεια του χαρακτήρα εκείνο της ψυχής που έχει διαπλάσει
πραγματικώς ωραίο και καλό ήθος…» (Πολιτεία, 400c).
«…Κι απ’ όλα αυτά δεν βλέπουμε πως είναι γεμάτη κι η ζωγραφική και όλες οι συγγενικές
της τέχνες … και η οικοδομική. …Γιατί, σε όλα αυτά υπάρχει ομορφιά ή ασχήμια…»
(Πολιτεία 401a). Επιχειρώντας να διεισδύσει περαιτέρω –παρατηρεί: «…η ομορφιά όμως του ρυθμού, όπως
και της αρμονίας, παρακολουθεί και γίνεται όμοια με την ομορφιά του λόγου, καθώς
λέγαμε πριν, ο ρυθμός και η αρμονία έγιναν για το λόγο και όχι ο λόγος για εκείνα (Πολιτεία
400d).
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη «… οι κύριες εκφάνσεις του ωραίου είναι η τάξη, η συμμετρία
και το καθορισμένο, πράγματα τα οποία οι μαθηματικές επιστήμες καταδεικνύουν κατ’
εξοχήν...» (Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά Μ 1078a.b).
Στη δε Ποιητική θεωρεί ότι «… το γαρ καλλόν εν μεγέθει και τάξει εστίν…» (διότι το ωραίο
έγκειται στο μέγεθος και στην τάξη…» (περί Ποιητικής, 1450b).
Για τον Αριστοτέλη, συστατικό στοιχείο του ωραίου, αποτελεί η αρμονία, «…η συνένωση
των πολυσύνθετων και η ομοφροσύνη των αντιφρονούντων (των διχαφρονούντων
συμφορήσιν)» σύμφωνα με τον Νικόμαχο τον Γερασηνό (Αριθμητική Εισαγωγή Β, 19). Για
να αποφανθεί ότι: «Η δε αρμονία, είναι αριθμητικός λόγος» («Μετά τα Φυσικά» 1092b).
1.2 Προσεγγίζεται η αρμονία;
Ο Θέων ο Σμυρναίος, θεωρεί ότι «…Αυτοί που έχουν ασκηθεί καλά στην αριθμητική,
αναζητούν με τη διανόηση, ποιοι είναι οι αριθμοί που αντιστοιχούν στις συμφωνίες που
σχηματίζουν την αρμονία… …Αυτή η μελέτη οδηγεί στην έρευνα του καλού και του
ωραίου…» («Των κατά το μαθηματικόν χρησίμων εις την Πλάτωνος ανάγνωσιν.
Ο Πλούταρχος, στο «Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων» αποφαίνεται ότι: «…από τις
ανώτατες αρχές, και εννοώ το ένα και την αόριστη δυάδα, η δεύτερη, που είναι στοιχείο της
κάθε αμορφίας και αταξίας, έχει αποκληθεί απειρία, ενώ η φύση του ενός που περιορίζει
και συγκρατεί το κενό, το άλογο και απροσδιόριστο στοιχείο της απειρίας, παράγει το έμμορφο («έμμορφων παρέχεται»)
. αυτό που ανέχεται και επιδέχεται κατά κάποιο τρόπο
τη δήλωση η οποία είναι απόρροια της άποψής μας για τα αισθητά πράγματα. Αυτές οι
αρχές εμφανίζονται κατ’ αρχάς στο πεδίο των αριθμών…» (428,35,F).
Ο νεοπλατωνικός Πρόκλος στο «Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας Γ΄», διατυπώνει μία
ανάλογη ερμηνεία «…κάθε ανάμειξη, για να γίνει σωστά, λέει ο Σωκράτης, χρειάζεται αυτά
τα τρία: το κάλλος, την αλήθεια και τη σωστή αναλογία…» «ια». Για να καταλήξει ότι:
«…χρειάζεται λοιπόν η σωστή αναλογία για την ένωση αυτών που αναμειγνύονται και την
κατάλληλη επικοινωνία, η αλήθεια για τη γνησιότητα και το κάλλος για την τάξη.
αυτό κάνει
το σύνολο αξιέραστο… …Γιατί το να έχει την δική του κατάλληλη θέση μέσα στην ανάμειξη,
κάνει και τα στοιχεία και αυτό που δημιουργήθηκε από αυτά, ωραίο». <ια>.
Κατά τις πυθαγόρειες αντιλήψεις «…η τετρακτύς υπαγορεύει την αναλογία των συμφωνιών
… οι συμφωνίες συναποτελούν την τέλεια αρμονία και … σύμφωνα με την τέλεια αρμονία,
οικονομούνται τα πάντα…» (Σέξτος Εμπειρικός, Προς Λογικούς Α’ (98).
Ο Ευκλείδης στους ορισμούς των Στοιχείων, αποδίδοντας την Πυθαγόρεια και Πλατωνική
παράδοση με μαθηματικούς όρους, σχετικά με τον «Άκρον και Μέσον λόγον» –τη Χρυσή
Τομή-, τη διασαφηνίζει «…Όταν ή ως η όλη προς το μείζον τμήμα, ούτως το μείζον προς το
έλαττον», όταν δηλαδή ολόκληρη η ευθεία προς το μεγαλύτερο τμήμα, έχει το μεγαλύτερο
τμήμα προς το μικρότερο.
πηγή: inade.gr
