Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ Η ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΗΣ (ΒΙΒΛΙΟ)

Πρόλογοι στο βιβλίο

Με το προκείμενο εγχειρίδιο, έβδομο στη σειρά «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση», περατώνεται ένα συλλογικό, επτάτευχο πρόγραμμα (ερευνητικό, συγγραφικό, εκδοτικό), με πειραματικό και πιλοτικό εξαρχής χαρακτήρα, ο οποίος επεξηγείται στο επίμετρο κάθε τόμου. Βασικός στόχος παραμένει η (ουσιαστική, μεθοδολογική και διδακτική) διάκριση αρχαιογνωσίας και αρχαιογλωσσίας. Η άρση δηλαδή μιας παρεξήγησης, που συγχέει επίτηδες τους δύο όρους, υποστηρίζοντας ότι είναι λίγο πολύ συνώνυμοι. Πρόκειται για αυθαίρετο, από επιστημονική και ιστορική άποψη, ισχυρισμό, που παραγνωρίζει την καταστατική διαφορά ανάμεσα στη γνώση και στη γλώσσα, στη γλώσσα και στον λόγο. Δίνοντας μάλιστα μαθησιακό προβάδισμα στην αρχαιογλωσσία, προορισμένη, υποτίθεται, να αναπληρώνει και τα ελλείμματα της νεογλωσσίας.

Η προγραμματική απόρριψη της έμμονης αυτής παρεξήγησης στο συγκεκριμένο πρόγραμμα δεν συνεπάγεται βέβαια υποτίμηση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας· αποτελεί όμως φραγμό στην ανιστόρητη υπερτίμησή της τόσο έναντι της νεοελληνικής όσο και κάθε άλλης σύγχρονης γλώσσας. Ζητούμενο στην προκείμενη περίπτωση είναι να οριστούν νηφάλια οι έγκυρες σχέσεις αρχαιογνωσίας και αρχαιογλωσσίας, με την προϋπόθεση ότι η δεύτερη αποτελεί μέρος και μέσο της πρώτης, στην περιοχή ειδικότερα των γραμμάτων, και όχι ηγεμονικό αυτοσκοπό.

Σε αυτή την εδραία βάση στηρίζονται και τα επτά εγχειρίδια του προγράμματος. Το οποίο, γι᾽ αυτόν ακριβώς τον λόγο εγκαινιάστηκε με παραδειγματικό εγχειρίδιο της σειράς την Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, συνταγμένη από τον αλησμόνητο Τάσο Χρηστίδη (δημοσιεύτηκε το 2005, λίγους μήνες μετά τον ξαφνικό θάνατό του). Μεσολάβησαν, μέσα στον ίδιο χρόνο, η άρτια Αρχαία ελληνική γραμματολογία του Φάνη Κακριδή, και ο συναρπαστικός τόμος Η Ρώμη και ο κόσμος της του Θεόδωρου Παπαγγελή, ευάγωγη γέφυρα ανάμεσα στον ελληνικό και στον ρωμαϊκό κόσμο της Αρχαιότητας. Την επόμενη χρονιά είδε το φως της δημοσιότητας το τέταρτο εγχειρίδιο, αφιερωμένο στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και στον φιλόσοφο βίο, υπό τον τίτλο Αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι — θεμελιακό έργο των Βασίλη Κάλφα και Γιώργου Ζωγραφίδη, όπου εφαρμόστηκε με επιτυχία η μέθοδος της συγγραφικής διφωνίας. Το διφωνικό παράδειγμα συγγραφής ακολούθησαν: το 2007 οι Δ. Ν. Μαρωνίτης και Λάμπρος Πόλκας με την Αρχαϊκή επική ποίηση (υπότιτλος: από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια)· και το 2010 οι Δ. I. Κυρτάτας και Σ. I. Ράγκος με την Ελληνική αρχαιότητα (υπότιτλος: πόλεμος - πολιτική - πολιτισμός), μεταφέροντας καίρια ιστορικά δρώμενα από την αρχαϊκή έως τη ρωμαϊκή εποχή, σε εναλασσόμενο αφηγηματικό λόγο, που διαβάζεται απνευστί.

Έτσι φτάσαμε στο προκείμενο, έβδομο και τελευταίο, εγχειρίδιο της σειράς, που επιγράφεται Η αρχαία ελληνική τέχνη και η ακτινοβολία της, συνεργατικό πόνημα αυτό του ζεύγους Μανόλη και Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά, στο οποίο προτάσσεται κατατοπιστικός πρόλογος των δύο συγγραφέων. Εδώ προκαταβάλλονται με δίκαιη, πιστεύω, έμφαση δύο δυσεύρετες αρετές του εγχειριδίου, οι οποίες επισκιάζονται ίσως στον σεμνό και συνοπτικό πρόλογο του τόμου.

Η μία αρετή αποτυπώνεται ήδη στη διαίρεση του εγχειριδίου σε δύο σχεδόν ισότιμα μέρη. Το πρώτο, συνταγμένο από τον Μανόλη Βουτυρά, είναι εξ ορισμού αρχαιολογικό και επιγράφεται «Αρχαία ελληνική τέχνη». Εξελισσόμενο σε οκτώ έντιτλα κεφάλαια, καλύπτει με επάρκεια και ενάργεια, όλο το φάσμα της ελληνικής τέχνης, από τους Σκοτεινούς Αιώνες και τη γεωμετρική περίοδο έως την όψιμη ελληνιστική εποχή.

Το δεύτερο μέρος, σπάνιο και απρόβλεπτο σε παρόμοιες περιπτώσεις, οφείλεται στη αρμόδια γνώση και στον επίμονο μόχθο της Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά. Η οποία ερευνά και συντάσσει συστηματικά σε έξι κεφάλαια τα βασικά εκείνα στοιχεία που μαρτυρούν τη γόνιμη και εξελισσόμενη επίδραση της αρχαίας ελληνικής τέχνης στα νεότερα χρόνια, από την πρώιμη Αναγέννηση έως το τέλος του 20ού αιώνα. Καταλήγοντας στα ίχνη και στα σήματα της αρχαιοελληνικής καλλιτεχνικής παράδοσης, όσα και όπως αναγνωρίζονται σε επώνυμα πρόσωπα και έργα της νεοελληνικής τέχνης.

Η δεύτερη, μεθοδολογική και ιδεολογική, αρετή, αφορά τον αμφίδρομο τύπο, με τον οποίο νοείται και εφαρμόζεται στην προκειμένη περίπτωση η αρχή της ακτινοβολίας και της επίδρασης, στην πορεία και στην εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Επιβεβαιώνοντας την παραγωγική αξία που έχει και στον καλλιτεχνικό τομέα η μέθοδος της αμοιβαιότητας. Που πάει να πει: στη τέχνη όποιος δίνει παίρνει, και όποιος παίρνει δίνει. Έτσι μόνο το ξένο παράδειγμα τρέπεται σε οικείο και το οικείο ξενίζεται, διευρύνοντας συνεχώς τον ορίζοντα της καλλιτεχνικής δημιουργίας, τόσο στη διάσταση του χώρου όσο και στο άνυσμα του χρόνου.

Τούτο σημαίνει ότι η αμφίδρομη ακτινοβολία και επίδραση της αρχαίας ελληνικής τέχνης συστήνουν έναν τύπο πολιτισμού ανοιχτού στον χώρο και στον χρόνο, προάγοντας την αρχή της αμοιβαίας ανταλλαγής και στην ευρύτερη περιοχή της οικονομίας και της πολιτικής, όταν μάλιστα κλονίζεται. Από την άποψη αυτή το έβδομο και τελευταίο εγχειρίδιο της σειράς δεν είναι εκτός τόπου και χρόνου.

Δ. Ν. Μαρωνίτης

Πρόλογος των συγγραφέων

Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν με την τέχνη τους αισθητικές αρχές και πρότυπα που κέρδισαν ευρεία αποδοχή και απέκτησαν παγκόσμια ακτινοβολία. Είναι επίσης γεγονός ότι η αρχαία ελληνική τέχνη λειτούργησε διαχρονικά ως πρότυπο και καθορίζει ως σήμερα, άμεσα ή έμμεσα, τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και αποτιμούμε την καλλιτεχνική δημιουργία. Οφείλουμε όμως να επισημάνουμε ότι, όσο οικεία και αν μας φαίνεται σήμερα η τέχνη αυτή, η κατανόησή της δεν είναι εύκολη, επειδή προϋποθέτει μια συνολική αντίληψη του πολιτισμού που τη δημιούργησε και επίσης τη γνώση της μακρόχρονης ιστορικής του εξέλιξης. Εξίσου χρήσιμη και αναγκαία με τη συστηματική μελέτη της τέχνης των αρχαίων Ελλήνων είναι η διερεύνηση της επίδρασης που άσκησε στους καλλιτέχνες και τους πνευματικούς ανθρώπους της νεότερης Ευρώπης, ιδιαίτερα από την Αναγέννηση και έπειτα, η γνωριμία με τα ίδια τα έργα, που για αιώνες θεωρήθηκαν αξεπέραστα πρότυπα και παραμένουν σταθερές αξίες στον σημερινό, παγκόσμιο πλέον, πολιτισμό, του οποίου η αισθητική είναι ανοιχτή σε πολλές και διαφορετικές τάσεις και επιδράσεις. Ειδικά οι δημιουργίες της λεγόμενης κλασικής περιόδου (από τους Περσικούς Πολέμους ως τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου: 480-323 π.Χ.) θεωρήθηκαν ήδη στην Αρχαιότητα υποδείγματα αισθητικής τελειότητας και έγιναν αντικείμενο θαυμασμού και μίμησης. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι την επίδραση της ελληνικής τέχνης την ανιχνεύουμε όχι μόνο στον άμεσο γεωγραφικό περίγυρο της Ελλάδας και στην περιοχή της Μεσογείου, όπου οι Έλληνες είχαν από νωρίς ιδρύσει αποικίες, αλλά σε έναν ευρύτατο γεωγραφικό χώρο που εκτείνεται από την κεντρική Ασία ως τη βόρεια Ευρώπη και την Αφρική.

Το αυξημένο ενδιαφέρον για την τέχνη της Αρχαιότητας και η έναρξη των πρώτων ανασκαφών στην Ιταλία, στις πόλεις που κατέστρεψε η έκρηξη του Βεζουβίου το 79 μ.Χ., οδήγησαν πριν από δυόμισι περίπου αιώνες στη δημιουργία της αρχαιολογίας ως ξεχωριστού κλάδου της αρχαιογνωστικής έρευνας, με σκοπό τη συστηματική μελέτη της τέχνης της λεγόμενης κλασικής Αρχαιότητας (της εποχής από τις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ. ως την επικράτηση του χριστιανισμού στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατά τον 4ο και τον 5ο αιώνα μ.Χ.). Από το τέλος του 19ου αιώνα, ιδιαίτερα όμως στα πρόσφατα χρόνια, το γνωστικό αντικείμενο της αρχαιολογίας διευρύνθηκε πολύ και περιλαμβάνει πλέον το σύνολο των καταλοίπων όλων των αρχαίων πολιτισμών. Τα μνημεία και τα άλλα υλικά λείψανα του αρχαίου ελληνικού και του ρωμαϊκού πολιτισμού (οι οποίοι από το τέλος της ελληνιστικής εποχής συμπλέκονται σε μιαν αδιάσπαστη ενότητα) αποτελούν το ερευνητικό πεδίο της κλασικής αρχαιολογίας. Η έρευνα της κλασικής αρχαιολογίας δεν περιορίζεται, ωστόσο, στην εξέταση των έργων τέχνης και των άλλων αντικειμένων, αλλά ενσωματώνει και αξιοποιεί σε μεγάλο βαθμό τα πορίσματα της κλασικής φιλολογίας και της αρχαίας ιστορίας.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα διαπίστωση που ανέδειξε η αρχαιολογική έρευνα των τελευταίων εκατό περίπου χρόνων μέσα από τις ανασκαφές και τη συστηματική μελέτη των ευρημάτων είναι ότι η ελληνική τέχνη —όπως άλλωστε και η λογοτεχνία και ο πολιτισμός των αρχαίων Ελλήνων γενικότερα— δέχτηκε στις πρώιμες φάσεις της έντονες επιδράσεις από τους πολιτισμούς της Ανατολής, ιδιαίτερα της Συρίας, της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου. Φαίνεται ότι συνέβη μια αληθινή πολιτιστική όσμωση, αποτέλεσμα των στενών εμπορικών σχέσεων που ανέπτυξαν οι Έλληνες με τις παράκτιες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου (κυρίως με τη Συρία και τη Φοινίκη) και με την ενδοχώρα τους. Από την άλλη μεριά σημαντική ήταν και η εξάπλωση των Ελλήνων στην Ιταλία και τη δυτική Μεσόγειο, που άρχισε τον 8ο αιώνα π.Χ. και εξελίχθηκε σχεδόν παράλληλα με εκείνη των Φοινίκων στις νότιες ακτές της. Οι ανατολικές επιδράσεις αφομοιώθηκαν γρήγορα και οδήγησαν σε μια εξαιρετική άνθηση των τεχνών στην Ελλάδα, που άρχισε να ακτινοβολεί σε όλο τον περίγυρο της. Έτσι ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ., και ακόμη περισσότερο τον 5ο και τον 4ο αιώνα, βλέπουμε να αναπτύσσεται μια αντίστροφη ροή επίδρασης: η ελληνική τέχνη γίνεται ευρύτερα αποδεκτή και αρχίζει να εξάγεται στην Ανατολή και τη Δύση.

Με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου η ελληνική τέχνη κέρδισε ακόμη περισσότερο έδαφος και έφτασε μέσα σε σύντομο χρόνο ως την Ινδία. Σημαντικότερη όμως από αυτή τη γρήγορη εξάπλωση υπήρξε η εδραίωση, στους αιώνες που ακολούθησαν, των αισθητικών προτύπων της ελληνικής τέχνης στον τεράστιο γεωγραφικό χώρο που κάλυπταν τα βασίλεια των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά και πέρα από αυτά. Τα ίδια αυτά πρότυπα επέδρασαν καθοριστικά στην τέχνη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και καθόρισαν την εξέλιξή της ως το τέλος της Αρχαιότητας. Μπορούμε επομένως να πούμε ότι η αρχαία ελληνική τέχνη απέκτησε από νωρίς οικουμενική διάσταση.

Ακόμη και μετά το τέλος της Αρχαιότητας και την επικράτηση του χριστιανισμού, που εισήγαγε ένα νέο σύστημα αξιών, η ελληνική τέχνη δεν έσβησε, αλλά παρέμεινε, αν και σε μικρότερο βαθμό, πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες. Στο ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (το λεγόμενο Βυζάντιο) τα αισθητικά πρότυπα της αρχαίας τέχνης δεν εγκαταλείφθηκαν ποτέ εντελώς και βλέπουμε μάλιστα να επανεμφανίζονται κατά περιόδους με μεγαλύτερη ή μικρότερη συχνότητα. Στο δυτικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αντίθετα, η παράδοση της Αρχαιότητας εγκαταλείπεται μετά τις βαρβαρικές επιδρομές του 5ου και του 6ου αιώνα. Το ενδιαφέρον άρχισε να ξυπνά και πάλι τον 9ο αιώνα (την εποχή του Καρλομάγνου), παρέμεινε όμως περιορισμένο. Από την εποχή όμως της Αναγέννησης και έπειτα η τέχνη της ελληνικής Αρχαιότητας —αρχικά μέσα από κλασικιστικές δημιουργίες των ρωμαϊκών χρόνων και αργότερα με τη γνωριμία έργων των παλαιότερων περιόδων— επανήλθε θριαμβευτικά στο προσκήνιο και έγινε πρότυπο και σημείο αναφοράς, αρχικά στην Ιταλία και αργότερα σε ολόκληρη την Ευρώπη, όχι μόνο ως προς την αισθητική, αλλά και ως προς τη θεματολογία. Κορύφωση της συνεχούς επαφής της νεότερης ευρωπαϊκής τέχνης με εκείνη της Αρχαιότητας είναι ο κλασικισμός του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα. Στη νεότερη Ελλάδα, που απέκτησε κρατική υπόσταση την εποχή που ο κλασικισμός ήταν η κυρίαρχη τεχνοτροπία στην Ευρώπη, η πρόσληψη της αρχαίας τέχνης, είτε άμεσα είτε διαθλαστικά μέσα από την ευρωπαϊκή τέχνη, συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση μιας νέας πολιτιστικής ταυτότητας.

Στο βιβλίο αυτό προσπαθήσαμε να ξεδιπλώσουμε τα διαδοχικά στάδια της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας διαδρομής της αρχαίας ελληνικής τέχνης και της ακτινοβολίας της, η οποία φτάνει ως τις μέρες μας, προβάλλοντας ταυτόχρονα, στο μέτρο του δυνατού, τους στενούς δεσμούς της με την ιστορία και τον πολιτισμό γενικότερα. Για να το επιτύχουμε καλύτερα αυτό θεωρήσαμε σκόπιμο να δώσουμε αρκετά παραθέματα από αρχαίους συγγραφείς σε μετάφραση. Όπου το όνομα του μεταφραστή δεν σημειώνεται η μετάφραση είναι του Μ. Βουτυρά. Γνωρίζουμε ότι η εικόνα που προσφέρουμε στον αναγνώστη είναι συνοπτική και ενδεχομένως ατελής σε ορισμένα σημεία· ελπίζουμε όμως παρά ταύτα ότι η επισκόπηση ενός τόσο γοητευτικού υλικού είναι από μόνη της ικανή να του κεντρίσει το ενδιαφέρον και να του προσφέρει αισθητική ικανοποίηση και αφορμή για σκέψη.

Η σύλληψη και οι κατευθυντήριες γραμμές του βιβλίου καθώς και η προτροπή για τη συγγραφή του προήλθαν από τον Δ. Ν. Μαρωνίτη, που παρακολούθησε με αδιάλειπτο ενδιαφέρον και με συνεχείς παραινέσεις και παρεμβάσεις τα διάφορα στάδια της συγγραφής του· του οφείλουμε περισσότερες ευχαριστίες από όσες μπορούμε να εκφράσουμε στο σύντομο αυτό προλογικό σημείωμα. Σημαντική από πολλές απόψεις ήταν η συνδρομή του Γιώργου Παπαναστασίου, ο οποίος, πέρα από τη βοήθεια που μας παρέσχε σε γλωσσικά και πρακτικά θέματα, είχε την καλοσύνη να διαβάσει ολόκληρο το κείμενο και να κάνει χρήσιμες και ουσιαστικές παρατηρήσεις. Θερμότατες ευχαριστίες οφείλουμε επίσης στη Σοφία Τσολάκη και την Κική Τσαλακανίδου, οι οποίες είχαν την ευθύνη για τη φιλολογική επιμέλεια και τις διορθώσεις, καθώς και στη Σούλα Κοπανά που έκανε τη σελιδοποίηση και την επεξεργασία των εικόνων· η συνεργασία και με τις τρεις ήταν άψογη.

Θερμότατες ευχαριστίες οφείλονται τέλος στην Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., και ειδικά στην Πρόεδρο και Διευθύνουσα Σύμβουλο κ. Χ. Χριστοπούλου, η οποία παραχώρησε δωρεάν την άδεια αναδημοσίευσης 127 εικόνων, χωρίς τις οποίες η εικονογράφηση του βιβλίου θα ήταν πολύ φτωχότερη.

Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά

Μανόλης Βουτυράς

ΟΛΟΚΛΗΡΑ ΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ (πατώντας πάνω στους συνδέσμους)

1. Η τέχνη στην Ελλάδα κατά τους «Σκοτεινούς Αιώνες» και τη γεωμετρική περίοδο

• 1.1. Το τέλος του μυκηναϊκού πολιτισμού και οι «Σκοτεινοί Αιώνες»: Το ιστορικό πλαίσιο
• 1.2. Τα αρχαιολογικά δεδομένα από την Αθήνα: Η εικόνα μιας αριστοκρατικής κοινωνίας
• 1.3. Τα αρχαιολογικά δεδομένα από το Άργος: Η κυριαρχία των πολεμιστών και των ιππέων
• 1.4. Τα αρχαιολογικά δεδομένα από τη νησιωτική Ελλάδα
  • 1.4.1. Δύο νησιωτικοί οικισμοί: Εμπορειός και Ζαγορά
  • 1.4.2. Τα αρχαιολογικά δεδομένα από την Εύβοια: Ενδείξεις για ηρωικές λατρείες
• 1.5. Το εμπόριο, ο πρώτος αποικισμός και οι σχέσεις με την Εγγύς Ανατολή
• 1.6. Τα μεγάλα ιερά και η σημασία τους για την ανάπτυξη της τέχνης
• 1.7. Η ανάπτυξη και η εξέλιξη του γεωμετρικού ρυθμού στην κεραμική
  • 1.7.1. Χρονολόγηση και χαρακτηριστικά των γεωμετρικών αγγείων
  • 1.7.2. Τα τοπικά εργαστήρια και η συμβολή των κεραμέων της Αθήνας στην ανάπτυξη του γεωμετρικού ρυθμού
  • 1.7.3. Ο γεωμετρικός ρυθμός δεν είναι αφηρημένη τέχνη
  • 1.7.4. Η ακμή και το τέλος της γεωμετρικής κεραμικής
• 1.8. Η ανάπτυξη της πηλοπλαστικής, της χαλκοτεχνίας και της μικροτεχνίας
  • 1.8.1. Το κόκαλο, το ελεφαντόδοντο και το ξύλο
• 1.9. Η αρχιτεκτονική του 9ου και του 8ου αιώνα π.Χ.: Λίθοι, πλίνθοι, ξύλα

2. Η ανατολίζουσα περίοδος και η αρχή της μνημειακής τέχνης στην Ελλάδα

• 2.1. Οι επαφές των Ελλήνων με την Εγγύς Ανατολή: Εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές
• 2.2. Η καινοτομία στην αρχαία ελληνική τέχνη και τα τοπικά εργαστήρια
• 2.3. Οι νέοι ρυθμοί στην αγγειογραφία
  • 2.3.1. Η πρωτοκορινθιακή κεραμική
  • 2.3.2. Η πρωτοαττική κεραμική
  • 2.3.3. Άλλα κεραμικά εργαστήρια του 7ου αιώνα π.Χ.
• 2.4. Η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής και τα πρώτα μνημειακά κτήρια με πλαστικό και γραπτό διάκοσμο
• 2.5. Οι επιδράσεις από την Ανατολή και τα πρώτα λίθινα γλυπτά
• 2.6. Τα πρώτα μαρμάρινα γλυπτά: Το αφιέρωμα της Νικάνδρας
• 2.7. Έργα από άλλα υλικά
• 2.8. Τι είναι η δαιδαλική τέχνη

3. Η τέχνη της αρχαϊκής εποχής

• 3.1. Η επικράτηση του μελανόμορφου ρυθμού και η πρώτη μεγάλη ακμή της αττικής κεραμικής
  • 3.1.1. Η αρχή του μελανόμορφου ρυθμού στην Αττική
  • 3.1.2. Ο «ζωγράφος του Νέσσου»
  • 3.1.3. Οι εξαγωγές αθηναϊκών αγγείων και ο εμπορικός ανταγωνισμός Αθηναίων και Κορινθίων
  • 3.1.4. Ο πρώτος επώνυμος Αθηναίος αγγειογράφος: Ο Σοφίλος
  • 3.1.5. Ο κρατήρας François
  • 3.1.6. Ο ώριμος μελανόμορφος ρυθμός και οι συνεχιστές του Κλιτία και του Εργοτίμου
  • 3.1.7. Η ακμή του αττικού μελανόμορφου ρυθμού: Ο «ζωγράφος του Άμαση» και ο Εξηκίας
• 3.2. Η μνημειακή αρχιτεκτονική της αρχαϊκής εποχής
  • 3.2.1. Η ανάπτυξη του δωρικού ρυθμού στην ηπειρωτική Ελλάδα και στις δυτικές αποικίες
  • 3.2.2. Ο πρώιμος ιωνικός ρυθμός στα νησιά του Αιγαίου και στα μικρασιατικά παράλια
• 3.3. Η μνημειακή πλαστική και η χρήση του μαρμάρου
  • 3.3.1. Οι αρχαϊκοί κούροι και η καταγωγή τους
  • 3.3.2 Οι πρώτοι μεγάλοι κούροι και ο ρόλος της Νάξου
  • 3.3.3. Οι πρώτοι κούροι από την Αττική
  • 3.3.4. Δύο κούροι από το Άργος στους Δελφούς
  • 3.3.5. Ο κούρος του Ισχή στο Ηραίο της Σάμου
  • 3.3.6. Επιτύμβιες κόρες από την Αττική
  • 3.3.7. Δύο αναθήματα από την Ακρόπολη της Αθήνας: Ο Μοσχοφόρος και ο «ιππέας Rampin»
  • 3.3.8. Αναθήματα στο Ηραίο της Σάμου
  • 3.3.9. Τρεις επιτύμβιοι κούροι από διαφορετικά εργαστήρια
  • 3.3.10. Δαιμονικές μορφές: Οι σφίγγες
  • 3.3.11. Μια καινούργια φτερωτή θεά: Η Νίκη της Δήλου
  • 3.3.12 Πρώιμα αρχιτεκτονικά γλυπτά: Το «κεφάλι της Ήρας» στην Ολυμπία, το αέτωμα της Γοργούς στην Κέρκυρα, οι μετόπες του μονοπτέρου των Σικυωνίων στους Δελφούς
  • 3.3.13. Μαρμάρινα και πώρινα αετώματα από την Ακρόπολη της Αθήνας
• 3.4. Η τέχνη της υστεροαρχαϊκής εποχής
  • 3.4.1. Η αρχή του ερυθρόμορφου ρυθμού
  • 3.4.2. Οι πρωτοπόροι του ερυθρόμορφου ρυθμού και οι μαθητές τους
  • 3.4.3. Η χαλκοτεχνία: Αγγεία και αγάλματα
  • 3.4.4. Ναοί και θησαυροί της υστεροαρχαϊκής εποχής με γλυπτό διάκοσμο
  • 3.4.5. Κόρες του δεύτερου μισού του 6ου αιώνα π.Χ. από την Ακρόπολη της Αθήνας
  • 3.4.6. Κούροι των υστεροαρχαϊκών χρόνων
  • 3.4.7. Υστεροαρχαϊκά επιτύμβια και αναθηματικά ανάγλυφα

4. Η τέχνη της πρώιμης κλασικής εποχής

• 4.1. Η ερυθρόμορφη αττική κεραμική του πρώτου τετάρτου του 5ου αιώνα π.Χ. και τα νέα επιτεύγματα της ζωγραφική
  • 4.1.1. Ο «ζωγράφος του Βερολίνου»
  • 4.1.2. Ο «ζωγράφος του Κλεοφράδη»
  • 4.1.3. Μυθολογικές και ιστορικές παραστάσεις
  • 4.1.4. Ποτήρια με σκηνές από τη μυθολογία και από τη ζωή των Αθηναίων
• 4.2. Η μνημειακή αρχιτεκτονική και αρχιτεκτονικά γλυπτά του πρώτου μισού του 5ου αιώνα π.Χ.
  • 4.2.1. Ο ναός της Αφαίας στην Αίγινα
  • 4.2.2. Ο ναός του Δία στην Ολυμπία
• 4.3. Ο «αυστηρός ρυθμός», η ανάπτυξη της μεγάλης χαλκοπλαστικής και ο νέος τρόπος στησίματος του ανθρώπινου σώματος: Τέχνη, επιστήμη και τεχνική
  • 4.3.1. Τα πρώτα μεγάλα χάλκινα αγάλματα: Το σύνταγμα των Τυραννοκτόνων και ο Ηνίοχος των Δελφών
  • 4.3.2. Το «παιδί του Κριτίου», ο «ξανθός έφηβος» και η εμφάνιση του contrapposto
• 4.4. Πρωτότυπα και αντίγραφα: Μερικά σημαντικά αγάλματα των χρόνων 470-450 π.Χ.
  • 4.4.1. Ο Απόλλων του Kassel
  • 4.4.2. Ο «θεός του Αρτεμισίου» και ο Απόλλων του Ομφαλού
  • 4.4.3. Δύο δημιουργίες του Μύρωνα: Η Αθηνά με τον Μαρσύα και ο Δισκοβόλος
  • 4.4.4. Τα αγάλματα του Riace
• 4.5. Ανάγλυφα του «αυστηρού ρυθμού»: Νάξιοι και Πάριοι γλύπτες

5. Η τέχνη της ώριμης κλασικής εποχής

• 5.1. Η ερυθρόμορφη αττική αγγειογραφία των μέσων του 5ου αιώνα π.Χ. και η σχέση της με τη μεγάλη ζωγραφική
  • 5.1.1. Ο κρατήρας των Νιοβιδών
  • 5.1.2. Η κύλικα με τον φόνο της Πενθεσίλειας
• 5.2. Η κορυφαία στιγμή της αρχαίας ελληνικής τέχνης: Η μνημειακή διαμόρφωση της Ακρόπολης της Αθήνας, τα χρυσελεφάντινα αγάλματα του Φειδία και ο Κανών του Πολυκλείτου
  • 5.2.1. Το οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή
  • 4.2.2. Ο Παρθενώνας και ο γλυπτός του διάκοσμος
  • 5.2.3 Δύο μνημειακά χρυσελεφάντινα έργα του Φειδία: Το άγαλμα της Αθηνάς στον Παρθενώνα και το άγαλμα του Δία στην Ολυμπία
  • 5.2.4 Ο Πολύκλειτος και ο Κανών
• 5.3. Αγγειογραφίες των χρόνων του Παρθενώνα
  • 5.3.1. Ο αμφορέας του Αχιλλέα
  • 5.3.2. Ο Οδυσσέας στον κάτω κόσμο
  • 5.3.3. Οι λευκές λήκυθοι

6. Η τέχνη της τελευταίας τριακονταετίας του 5ου αιώνα π.Χ.: Ο «πλούσιος ρυθμός»

• 6.1. Οι αγγειογράφοι, του τελευταίου τετάρτου του 5ου αιώνα π.Χ.: Ο «πλούσιος ρυθμός»
  • 6.1.1. Επίνητρο του «ζωγράφου της Ερέτριας»
  • 6.1.2. Υδρία του «ζωγράφου του Μειδία
• 6.2. Ιερά και ναοί κατά το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ.
  • 6.2.1. Ο ναός της Αθηνάς Νίκης και το Ερέχθειο στην Ακρόπολη
  • 6.2.2. Οι ναοί του «αρχιτέκτονα του Θησείου»
  • 6.2.3. Ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνος στις Βάσσες της Φιγαλίας
• 6.3. Η γλυπτική στην Αττική κατά το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ.: Η συνέχεια της τέχνης του Φειδία
  • 6.3.1. Οι μαθητές του Φειδία: Αλκαμένης και Αγοράκριτος
  • 6.3.2. Αγαλματικοί τύποι του δεύτερου μισού του 5ου αιώνα π.Χ.
  • 6.3.3. Μνημειακά ανάγλυφα: Το μεγάλο Ελευσινιακό ανάγλυφο και τα Τρίμορφα ανάγλυφα
  • 6.3.4. Επιτύμβια, αναθηματικά και ψηφισματικά ανάγλυφα
• 6.4. Η γλυπτική εκτός Αττικής
  • 6.4.1. Οι Αμαζόνες της Εφέσου
  • 6.4.2. Η επίδραση της αττικής πλαστικής εκτός Ελλάδας: Λυκία και Φοινίκη

7. Η τέχνη του 4ου αιώνα π.Χ.: Η όψιμη κλασική περίοδος

• 7.1. Ο 4ος αιώνας, εποχή πολιτικών ανακατατάξεων και διάχυσης του ελληνικού πολιτισμού
• 7.2. Η αττική κεραμική στο πρώτο τέταρτο του 4ου αιώνα: Ο «διακοσμητικός ρυθμός»
  • 7.2.1. Ο κρατήρας του Τάλω
  • 7.2.2. Ο κρατήρας του Προνόμου
  • 7.2.3. Αρυβαλλοειδής λήκυθος του Ξενοφάντου
• 7.3. Το τέλος της αττικής ερυθρόμορφης κεραμικής: Ο ρυθμός Κερτς (370-320 π.Χ.)
  • 7.3.1. Πελίκη του «ζωγράφου του Μαρσύα»
  • 7.3.2. Οινοχόη [χοῦς] του «ζωγράφου της Πομπής»
• 7.4. Η κατωιταλιωτική κεραμική
  • 7.4.1. Απουλικός ελικωτός κρατήρας με παράσταση του Ορέστη στους Δελφούς
  • 7.4.2. Ο κρατήρας του Δαρείου
• 7.5. Η μεγάλη ζωγραφική
  • 7.5.1. Το ψηφιδωτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου
  • 7.5.2. Η τοιχογραφία της αρπαγής της Περσεφόνης
  • 7.5.3. Η τοιχογραφία του κυνηγιού
• 7.6. Ναοί και άλλα οικοδομήματα του 4ου αιώνα π.Χ.
  • 7.6.1. Η θόλος των Δελφών, ο ναός του Ασκληπιού και η θόλος στην Επίδαυρο
  • 7.6.2. Άλλα κυκλικά κτήρια: Το Φιλιππείο της Ολυμπίας και το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη
  • 7.6.3. Το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού
  • 7.6.4. Ο ναός της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα
• 7.7. Η γλυπτική του 4ου αιώνα π.Χ.: Η κατάκτηση της τρίτης διάστασης
  • 7.7.1. Αρχιτεκτονικά γλυπτά του 4ου αιώνα π.Χ.
  • 7.7.2. Διάσημοι καλλιτέχνες και προσωπικές τεχνοτροπίες στη γλυπτική του 4ου αιώνα
  • 7.7.3. Πρωτότυπα χάλκινα αγάλματα
  • 7.7.4. Τα επιτύμβια και τα αναθηματικά ανάγλυφα από την Αττική

8. Η τέχνη της ελληνιστικής εποχής

• 8.1. Τα νέα μεγάλα αστικά κέντρα της Ανατολής
  • 8.1.1. Η Αλεξάνδρεια
  • 8.1.2. Η Αντιόχεια
  • 8.1.3. Το Πέργαμον
• 8.2. Η ελληνιστική αρχιτεκτονική: Μνημειακά οικοδομήματα και τεχνητά τοπία
  • 8.2.1. Δύο μεγάλοι ναοί: Ο ναός του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα και ο ναός του Απόλλωνα στα Δίδυμα
  • 8.2.2. Ο Ερμογένης και οι ψευδοδίπτεροι ναοί
  • 8.2.3. Αρχιτεκτονική και τοπίο: Το ιερό του Ασκληπιού στην Κω και το ιερό της Αθηνάς στη Λίνδο
• 8.3. Η γλυπτική της ελληνιστικής εποχής: Έργα που τραβούν την προσοχή ζωντανεύοντας την αρχιτεκτονική και το φυσικό περιβάλλον
  • 8.3.1. Η γλυπτική στην υπηρεσία των ηγεμόνων: Η «σαρκοφάγος του Μεγάλου Αλεξάνδρου»
  • 8.3.2. Τα αγάλματα του Μενάνδρου και του Δημοσθένη στην Αθήνα
  • 8.3.3. Η Νίκη της Σαμοθράκης
  • 8.3.4. Ο «Ηγεμόνας του Μουσείου των Θερμών»
  • 8.3.5. Μεγάλα μυθολογικά συμπλέγματα: Ο Μαρσύας και ο Σκύθης, ο Λαοκόων και τα γλυπτά της Sperlonga
  • 8.3.6. Το τέλος της ελληνιστικής τέχνης και η επιστροφή στα κλασικά πρότυπα

9. Αναγέννηση και αρχαία ελληνική τέχνη

• 9.1. Η Αρχαιότητα στον Μεσαίωνα
• 9.2. Τι ήξεραν για την αρχαία τέχνη στην Αναγέννηση;
  • 9.2.1. Η πραγματεία Περί ζωγραφικής του Αλμπέρτι (1435)
  • 9.2.2. Φλωρεντία: Η νέα Αθήνα
  • 9.2.3. Μπρουνελέσκι και Ντονατέλο
  • 9.2.4. Μαντέλια και Μποτιτσέλι
  • 9.2.5. Συλλέκτες αρχαίων στην Αναγέννηση
  • 9.2.6. Ρώμη και αρχαιότητες
  • 9.2.7. Λεονάρντο: «Να μιμείστε όσο μπορείτε τους Έλληνες και τους Λατίνους.»
  • 9.2.8. Μιχαήλ Άγγελος: «Χρωστάω τα πάντα στην Αρχαιότητα!»
  • 9.2.9. Ραφαήλ: «Σκέπτεται, ενεργεί, αισθάνεται πέρα για πέρα σαν Έλληνας»

10. Μανιερισμός και αρχαία τέχνη

• 10.1. Αρχιτεκτονική με οδηγίες του Βιτρουβίου
• 10.2. Βενετία: «Κάν᾽ το όσο πιο αρχαίο μπορείς»

11. Μπαρόκ (τέλη 16ου - μέσα 18ου αιώνα) και αρχαία τέχνη

• 11.1. Ιταλία: Αξίζει πάντα το ταξίδι
• 11.2. Γαλλία: Οι αρχαίοι μύθοι σε μεγέθυνση
• 11.3. Βόρεια Ευρώπη, Κάτω Χώρες: Η μυθολογία είναι της μόδας
  • 11.3.1. Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς: «Μαζί με τον Όμηρο, οι μεγαλύτεροι αφηγητές της υδρογείου»
  • 11.3.2. Ρέμπραντ: Είχε αυτό που οι αρχαίοι αποκαλούσαν «λειτουργία της ψυχής»
• 11.4. Ισπανία: Λαοκόων και από τον Γρέκο

12. Κλασικισμός (18ος-19ος αιώνας)

• 12.1. Πομπηία - Ερκουλάνεουμ
• 12.2. Ντιλετάντι - Βίνκελμαν - Πιρανέζι
• 12.3. Αρχαιοφιλία - ελληνομανία
• 12.4. Κλασικισμός - ελληνική αναβίωση
• 12.5. Αρχιτεκτονική: "Διορθώνουν" τον Παλάντιο
• 12.6. Γλυπτική: Θαυμασμός για τον Παρθενώνα
• 12.7. Ζωγραφική: «Έλληνες ή Ρωμαίοι ξαναγεννημένοι»
• 12.8. Ρομαντισμός και αρχαία τέχνη
• 12.9. Η αρχαία τέχνη μετά τα μέσα του 19ου αιώνα
• 12.10. Ρεαλισμός - ιμπρεσιονισμός
• 12.11. Ιδεαλιστικά ρεύματα - ακαδημαϊσμός - συμβολισμός
• 12.12. Ροντέν και Αρχαιότητα
• 12.13. Νέο στιλ

13. Εικοστός αιώνας: Γλυπτική, ζωγραφική, σύγχρονες τάσεις και αρχαιότητα

• 13.1. Αρχαιότητα και γλυπτική
• 13.2. Η περίπτωση του Πικάσο
• 13.3. Αρχαιότητα και ζωγραφική
• 13.4. Αρχαιότητα και σύγχρονες τάσεις

14. Αρχαιότητα και νεοελληνική τέχνη

• 14.1. Γιατί ο κλασικισμός κράτησε τόσο πολύ; Γιατί υποχώρησε;
• 14.2. Τελείωσε ο κλασικισμός;

πηγή: greek-language.gr