ΚΙΚΕΡΩΝ - Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΕΙ ΤΗΝ ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΜΑΣ

Πάντως, αυτό βάλ’ το καλά στο μυαλό σου: η δυστυχία μας δεν πρόκειται να πάρει τέλος αν δεν θεραπευθεί πρώτα η ψυχή μας, κι αυτό μόνο με τη φιλοσοφία μπορούμε να το πετύχουμε. Αφού κάναμε λοιπόν την αρχή, ας αφεθούμε στα χέρια της για να μας θεραπεύσει. Θα γίνουμε σίγουρα καλά, αρκεί να το θέλουμε.

Εγώ μάλιστα θα επεκταθώ περισσότερο: δεν θα ασχοληθώ απλώς με το θέμα της θλίψης, αν κι αυτό θα είναι το πρωτεύον ζητούμενο μας, αλλά με το σύνολο των διαταραχών, όπως τις λέω εγώ – ή «ασθενειών», όπως προτιμούν να τις ονομάζουν οι Έλληνες.

Και, πρώτα απ’ όλα, αν δεν έχεις αντίρρηση, θα συνοψίσω τα επιχειρήματά μου, κατά το σύστημα των Στωικών. Ύστερα θα αφήσω τη συζήτηση να κυλήσει ελεύθερα, όπως κάνω πάντα.

ΘΕΑΓΗΣ - ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ

 

Η σύσταση της ψυχής χωρίζεται σε λογική, θυμικό και επιθυμητικό. Η λογική κυβερνάει τη γνώση, το θυμικό σχετίζεται με την παρόρμηση  και το επιθυμητικό κυβερνάει τα συναισθήματα της ψυχής.

Όταν αυτά τα τρία μέρη ενώνονται σε μια πράξη, εκδηλώνοντας μια σύνθετη ενέργεια, τότε η ψυ­χή φθάνει σε ομολογία και αρετή. Όταν ο στασιασμός τα χω­ρίζει, τότε εμφανίζεται κακία και δυσαρμονία.

Η αρετή συνε­πώς περιέχει τρία στοιχεία: γνώση, δύναμη και προαίρεση.

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

H φιλοσοφία δεν είναι μια δραστηριότητα εκτός χρόνου. Παρότι πολλά φιλοσοφικά ερωτήματα τα βλέπουμε να αναπαράγονται μέσα στην ιστορία, μπορούμε να παρατηρήσουμε μια εξέλιξη στη φιλοσοφία:

■ Στις απαρχές της δυτικής φιλοσοφίας (7ος – 6ος αιώνας π.Χ.) οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι έθεσαν πρώτοι μεταφυσικά και οντολογικά ερωτήματα.

■ Στην εποχή των σοφιστών και του Σωκράτη (5ος αιώνας π.Χ.) είχαμε μια στροφή προς την πρακτική φιλοσοφία και την ηθική.

Η ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΩΣ ΖΩΗ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ίσως το πλέον δύσκολο τόλμημα είναι να γνωρίσει κανείς γιατί ζει και ποιο σκοπό επιτελεί η παρουσία του στον γήινο κόσμο. Εγώ θα έλεγα πρώτα να θέσουμε τα ζητήματα απλά και με φυσικό τρόπο. Και τονίζω τον φυσικό τρόπο, γιατί η Φύση (την προσλαμβάνω ακαθόριστη για να την νοήσει κανείς όπως επιθυμεί) είναι ο οδηγός μας. Τα πάντα όσα προδίδουν εμάς και τον τρόπο ζωής μας είναι εκεί έξω, στα φυσικά παρατηρούμενα, στους φυσικούς νόμους που συνεχώς ανακαλύπτουμε. Νέους φυσικούς νόμους ανακαλύπτουμε που αλλάζουν παράλληλα τόσο τη δομή της επιστημολογικής σκέψης, όσο και την προοπτική των επιστημών και το εύρος ή την ποιότητα της εξέλιξής τους.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΙΔΕΩΝ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η πλατωνική θεωρία των ιδεών αποτελεί την θεμελιώδη αρχή της φιλοσοφίας και της γνώσης και είναι αξεπέραστη. Ο Πλάτων διέκρινε τον κόσμο των ιδεών από τον αισθητό κόσμο προσδίδοντας ουσιαστικό νόημα στη φιλοσοφία παραθέτοντας φιλοσοφικά αυτονόητα. Εν ολίγοις, για τον Πλάτωνα, πρώτα υπάρχει κάτι ως ιδέα και μετά αντίστοιχα ως αισθητό ον. Για παράδειγμα, πρώτα συλλαμβάνει ο νους την ιδέα κατασκευής ενός πράγματος και μετά το υλοποιεί στον αισθητό κόσμο. Πρώτα, δηλαδή, συλλαμβάνω μέσα μου την ιδέα "ορθογώνιο τραπέζι" και μετά το κατασκευάζω. Είναι αδύνατον για τον άνθρωπο ή για οποιονδήποτε νου να κατασκευάσει κάτι, αν πρώτα δεν το συλλάβει μέσα στον  νου ως ιδέα-σκέψη. Αντίστοιχα, το ίδιο συμβαίνει στον μακρόκοσμο με τον καθολικό νου και τα αισθητά όντα.        
                                                                        

ΦΙΧΤΕ - Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΕΓΩ (ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ Ι)

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

§1

     Ι. Ο Γιόχαν Γκότλιπ Φίχτε ανήκει στους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του επονομαζόμενου Γερμανικού Ιδεαλισμού. Τι είναι ο Γερμανικός Ιδεαλισμός; Είναι ένα φιλοσοφικό κίνημα, από τα πιο σημαντικά στην ιστορία της φιλοσοφίας,  που συνέβαλε τα μέγιστα στη συγκρότηση της αυτοσυνείδητης υποκειμενικότητας της νεωτερικής εποχής. Ανάγει τα φιλοσοφικά του θεμέλια στον Καντ και περιλαμβάνει στους κόλπους του, μαζί με τον Φίχτε, τον Σέλλινγκ (Schelling) και τον Χέγκελ (Hegel). Καθένας απ΄ αυτούς τους φιλοσόφους είναι ένας Ολύμπιος Δίας, με καθοριστικές επιδράσεις στην μετέπειτα εξέλιξη της φιλοσοφίας, πρωτίστως δε των Ευρωπαϊκών φιλοσοφικών κινημάτων. Με τον Χέγκελ, ειδικότερα, ο Γερμανικός Ιδεαλισμός  φτάνει στο αποκορύφωμα, ουσιαστικά στην ολοκλήρωση της συνολικής ανάπτυξης της νεότερης φιλοσοφικής σκέψης. Η ανάπτυξη της φιλοσοφίας, μετά από αυτό το φιλοσοφικό κίνημα, δεν μπόρεσε να φτάσει στις κορυφές της συστηματοποίησης της σκέψης της, εφάμιλλης με εκείνη του Γερμανικού Ιδεαλισμού.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ Η ΗΘΙΚΗ ΤΩΝ ΣΤΩΙΚΩΝ

Η στωική φιλοσοφία και παιδεία

Για τους Στωικούς ήδη από τον Ζήνωνα, ιδρυτή της Στοάς, ύλη και πνεύμα αποτελούν δύο εκφάνσεις μιας και της αυτής ουσίας, που στην αρχέγονη κοσμική της ιδιοσυστασία είναι φωτιά, αναμεμιγμένη ωστόσο με τον Λόγο, αιώνιο και αναγκαίο συστατικό για την ύπαρξη όλων των όντων. Η μορφή συνένωσης του συστατικού αυτού και η αναλογική παρουσία του Λόγου δημιουργεί τις ποιότητες, τις κινήσεις και τελικά την οντογένεση κάθε όντος, σε σημείο ώστε να καθίσταται δυνατή n οντολογική διαβάθμισή τους.

Το κοσμικό συγκρότημα λειτουργεί με απρόσκοπτη αιτιότητα, βάσει ενός νομοτελειακού κανόνα, την Ειμαρμένη, πεμπτουσία της οποίας είναι ο Λόγος, ο οποίος αναδεικνύεται σε κυβερνήτη και ρυθμιστή της όλης κοσμικής πραγματικότητας. Ο σπερματικός λόγος που ενυπάρχει στον άνθρωπο αποτελεί παράγωγο του παγκόσμιου Λόγου και τον συνδέει με την κοσμική τάξη· Ο σπερματικός Λόγος ενοικεί, ως ηγεμονικόν, στην καρδιά του ανθρώπου από όπου ρυθμίζει και κυβερνά μέσα από τη λειτουργία της συγκατάθεσης όλες τις ορμικές, αισθητηριακές και νοητικές λειτουργίες του οργανισμού, εξασφαλίζοντας την ενότητα επιθυμίας, σκέψης και δράσης- Η ενότητα αυτή υπό την επιταγή του Λόγου οδηγεί στην ευδαιμονία που αποτελεί ψυχική αρμονία, αποτέλεσμα της συνείδησης ότι εκπληρώθηκε ο ανώτατος προορισμός του ατόμου. Ζωή σύμφωνη με τον Λόγο (ομολογουμένως ζην) σημαίνει ζωή σύμφωνα με τη φύση και είναι ταυτόσημη με ζωή ηθική, ιδανική ψυχική διαμόρφωση, κατάκτηση της αρετής και ολοκλήρωση της ανθρώπινης οντότητας.

ΦΙΧΤΕ - Η ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

           

Ο Φίχτε ανήκει στη μεγάλη τριάδα του κλασικού γερμανικού ιδεαλισμού μαζί με τον Σέλινγκ και τον Χέγκελ. θεωρείται συνεχιστής του συστήματος του Καντ, το οποίο προσέγγισε από τη σκοπιά του απόλυτου υποκειμενικού ιδεαλισμού.

Εκείνο που απασχόλησε κυρίως τον Φίχτε ήταν το πρόβλημα της σχέσης των ιδεών με τα αντικείμενά τους ένα πρόβλημα γύρω από το οποίο περιστρεφόταν ανέκαθεν η συνεχής διαμάχη του ιδεαλισμού με το ρεαλισμό. Φιλοδοξία του ήταν να δώσει με αυτό τον τρόπο στη φιλοσοφία τη συστηματική ενότητα που της έλειπε.

ΟΙ ΕΓΕΛΙΑΝΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑΣ - ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΤΕΛΕΙΑ

Ο Χέγκελ στις Παραδόσεις για την Αισθητική αφιερώνει ένα κεφάλαιο στην επική ποίηση. Σύμφωνα με τον Γερμανό φιλόσοφο, αυτή η λογοτεχνική μορφή συνδεόταν με συγκεκριμένη μορφή οργάνωσης, η οποία επέτρεπε στον ήρωα να καθορίσει την πορεία των πραγμάτων. Όμως, με την πάροδο των χρόνων, η εποχή των ηρώων αντικαταστάθηκε από την εποχή των νόμων και των θεσμών. Στα τέλη τού 18ου αιώνα, η μορφή που δέσποζε στη φιλοσοφική σκηνή της Γερμανίας ήταν ο Καντ. Η απόρριψη της οντολογικής απόδειξης για την ύπαρξη του Θεού και η θέση ότι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τα πράγματα καθαυτά ήταν κάποια από τα στοιχεία τής καντιανής σκέψης που τάραξαν τα θεμέλια της ευρωπαϊκής μεταφυσικής παράδοσης. Όμως, ο καντιανός λόγος δεν γινόταν εύκολα κατανοητός. Έτσι, ο Σέλινγκ και ο Χέγκελ, νεαροί φοιτητές της Θεολογικής σχολής με έδρα την Τυβίγγη (Tümbingen), θρεμμένοι από τα έπη του Ομήρου και με πρότυπο τη Θεία Κωμωδία του Δάντη, συνέλαβαν το σχέδιο για μια φιλοσοφία με τα χαρακτηριστικά μιας μοντέρνας εποποιΐας, η οποία θα γινόταν προσιτή σε όλους. Ο Σέλινγκ, σε μια απόπειρα να συντάξει ένα μοντέρνο φιλοσοφικό έπος, γράφει, το 1811, τις Εποχές τού Κόσμου (Welt alter). Το σχέδιο αποτυγχάνει και το βιβλίο παραμένει ημιτελές. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1807, ο Χέγκελ εκδίδει τη Φαινομενολογία του Πνεύματος.1 Πρόκειται για έργο μοναδικό, στο οποίο ο Γερμανός φιλόσοφος πραγματεύεται ετερόκλητα θέματα, όπως ιστορικές εποχές, λογοτεχνικά είδη, θρησκεία, φιλοσοφικές και επιστημονικές θεωρίες, όλα συναρμοσμένα κάτω από μια αυστηρή λογική δομή.

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ - ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΕΝΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗ

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αξία από το να κάνεις επανάσταση μέσα στους επαναστάτες, θα έλεγε αν ζούσε ο λύκος της Εφέσου, ο φιλόσοφος Ηράκλειτος. Νομίζω πως είναι επίκαιρος για να δούμε τη ζωή του. Μια ζωή όχι στρωμένη με λουλούδια και λόγια ξύλινα αλλά με φωτιά και σίδερο, όπως εξελισσόταν στα χρόνια του χάους και της αναρχίας την εποχή της δημοκρατίας της Εφέσου. 

 Να δούμε όμως τι είπε, τι εννόησε και από τι αυτοφλεγόταν, τον οποίο κάποιοι δεν κατάλαβαν και τον είπαν σκοτεινό και αντιδημοκράτη, και σαφώς τον αδίκησαν και τον υποβάθμισαν. Ας δούμε λοιπόν τον μεγάλο αυτόν επαναστάτη.

 Ο Ηράκλειτος γεννήθηκε στην Έφεσο κατά το 544, που ήταν αποικία Αθηναίων, πρώην Δωριαίων εκ του πρώτου βασιλιά τους Λέλεγα που αναμίχτηκαν με ντόπιους Κάρες, αν και επιδράσεις Κρητών στα παλαιότερα χρόνια δεν πρέπει να αποκλείονται. Ο πατέρας του ήταν ιεροφάντης των Ελευσινίων και κρατούσε από τη γενιά του τελευταίου βασιλιά των Αθηνών, του Κόδρου, επομένως ο Ηράκλειτος προκύπτει συγγενής του Σόλωνα (και εμμέσως του Πεισίστρατου). Ξέρουμε ότι είχε έναν μικρό αδελφό που του μετέγραψε την περιουσία του όταν αεισοικτίρισε (εκ του αεί σε οικτίρω – σε απαξιώ δια παντός και σε λυπάμαι) τους «τιποτένιους» όπως χαρακτήρισε τους συμπατριώτες του, καίγοντας τα γραφτά του και φεύγοντας προς το βουνό για να ζει σαν ερημίτης, την εποχή της δημιουργίας της δημοκρατίας της Έφεσου. Δυνατός στο πνεύμα, αιρετικός κι εγωιστής, υπήρξε ένας φιλόσοφος αυτοδημιούργητος, αυτοπροσδιοριζόμενος, αναρχοαυτόνομος, θιασώτης της έρευνας της απροσδιοριστίας και υπέρμαχος της έννοιας του ανώτερου ανθρώπου, και όχι του υπερανθρώπου όπως τον φαντάστηκε ο Νίτσε. Ένας Νίτσε που όταν άκουγε για Ηράκλειτο ξέχναγε τις αμαρτωλές σκέψεις του για γυναίκα του Βάγκνερ.

ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ - Η ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΥΡΓΙΑΣ

  

Του Σπύρου Ράγκου, καθηγητή παν/μίου Πατρών

Ο σημαντικότερος, μετά τον Πλωτίνο, εκπρόσωπος του αρχαίου νεοπλατωνισμού και πρώτος υπερασπιστής των τελετουργικών μεθόδων ένωσης με το θείον. Η επιρροή του υπήρξε αποφασιστική για την εξέλιξη της πλατωνικής φιλοσοφίας από τον 4ο αιώνα μέχρι και την Αναγέννηση.

Βίος και έργα

Ο Ιάμβλιχος (π.245-π.325) γεννήθηκε στη Χαλκίδα της βόρειας Συρίας (σημερινό Qinnesrin) από οικογένεια αριστοκρατική που είχε μάλλον συγγένεια με την βασιλική δυναστεία της Έμεσας. Το όνομά του, αραμαϊκής προέλευσης (ya -mliku = “(ας) είναι βασιλιάς/άρχων”), δείχνει τάση διατήρησης των πατρώων παραδόσεων και έρχεται σε αντίθεση με την τότε κυρίαρχη ελληνοποίηση των ξένων ονομάτων. Ως δάσκαλοί του αναφέρονται ο Ανατόλιος και ο Πορφύριος . Τα πενιχρά στοιχεία που γνωρίζουμε για τη ζωή του βασίζονται στις σχετικά αναξιόπιστες μαρτυρίες του Ευνάπιου (Βίοι φιλοσόφων και σοφιστών 5) που προέρχονται από την προφορική παράδοση των μαθητών του. Βέβαιο είναι ότι μετά τις σπουδές του ο Ιάμβλιχος εγκαταστάθηκε στην Απάμεια της Συρίας, πόλη καταγωγής του νεοπυθαγόρειου Νουμήνιου η οποία διέθετε φιλοσοφική παράδοση ενός και πλέον αιώνα, όπου ίδρυσε τη δική του σχολή.

Ο Ιάμβλιχος συνέγραψε ένα εκτενέστατο υπόμνημα στα Χαλδαϊκά λόγια (σε τουλάχιστον 28 βιβλία), υπομνήματα σε πλατωνικούς διαλόγους (Αλκιβιάδη Ι , Φαίδωνα , Σοφιστή , Φαίδρο ,Φίληβο , Τίμαιο , Παρμενίδη ) και αριστοτελικά συγγράμματα (Κατηγορίες, Περί ερμηνείας, Αναλυτικά πρότερα, Περί ουρανού) καθώς και συστηματικά έργα (Περί θεών, Περί αγαλμάτων, κ.λπ.). Πλην αποσπασμάτων που διασώζουν μεταγενέστεροι φιλόσοφοι και συμπιλητές, όλα αυτά τα έργα έχουν σήμερα χαθεί. Τα έργα που σώζονται είναι τα εξής: Περί των αιγυπτίων μυστηρίων, Περί του πυθαγορείου βίου, Προτρεπτικός στη φιλοσοφία, Περί της κοινής μαθηματικής επιστήμης, Εισαγωγή στην Αριθμητική Εισαγωγή του Νικόμαχου (τα 4 τελευταία αποτελούσαν τα πρώτα βιβλία μιας δεκάτομης ευρύτερης σύνθεσης Περὶ τῆς πυθαγορείου αἱρέσεως που κατά τα άλλα χάθηκε ). Επίσης, ο βυζαντινός συμπιλητής Ιωάννης Στοβαίος έχει διασώσει σημαντικά αποσπάσματα από διάφορες επιστολές του Ιαμβλίχου, καθώς και από την πραγματεία του Περί ψυχής – η οποία απηχείται άλλωστε και στο Yπόμνημα του Σιμπλίκιου / Πρισκιανού στο Περί ψυχής του Αριστοτέλη.

Η υπεράσπιση της θεουργίας

Ο τίτλος του σημαντικότερου σωζόμενου φιλοσοφικού συγγράμματος του Ιάμβλιχου (De mysteriis aegyptiorum = Περί των αιγυπτίων μυστηρίων) δόθηκε κατά την Αναγέννηση από τον Marsilio Ficino και είναι παραπλανητικός. Στο έργο αυτό ο Ιάμβλιχος αναφέρεται μόνον περιστασιακά σε μυστηριακές τελετές (αιγυπτιακές ή άλλες), καθώς στόχος του είναι η θεωρητική υπεράσπιση του συνόλου των θρησκευτικών τελετουργιών της αρχαιότητας. Πρόκειται για το μοναδικό σύγγραμμα φιλοσοφίας της θρησκείας που διασώζεται από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα – και ήταν μάλλον το πρώτο.

ΜΟΝΤΕΣΚΙΕ - ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ

               

Το Πνεύμα των Νόμων είναι το κυριότερο συγγραφικό έργο του Μοντεσκιέ. Εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Γενεύη το 1748, μετά από 30 χρόνια συγγραφής.

Τα δεκατρία πρώτα βιβλία, που αποτελούν το πρώτο μέρος του έργου, αναπτύσσουν την γνωστή θεωρία των τριών τύπων διακυβέρνησης, που ανάγεται στον Αριστοτέλη, δηλαδή τη δημοκρατία, τη μοναρχία και το δεσποτισμό. Το δεύτερο μέρος, από το 14ο έως το 19ο βιβλίο, πραγματεύεται τις υλικές και φυσικές επιδράσεις (έδαφος, κλίμα κλπ) στα ήθη και τους θεσμούς της ανθρώπινης κοινωνίας. Τέλος, το τρίτο μέρος του έργου, από το 20ο μέχρι το 26ο βιβλίο, μελετά διαδοχικά την επίδραση των κοινωνικών παραγόντων, του εμπορίου, του νομίσματος κλπ., πάνω στα ήθη, τα έθιμα και τους νόμους. Πέραν αυτών υπάρχουν και τα τελευταία βιβλία, που αναφέρονται στην μελέτη της φεουδαλικής νομοθεσίας και περιέχουν σειρά ιστορικών εικόνων και παραδειγμάτων.

ΜΟΝΤΕΣΚΙΕ - ΕΝΑΣ ΝΕΩΤΕΡΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

               

Οι φιλελεύθερες ιδέες του Σαρλ Λουί ντε Σεκοντά, βαρόνου της Μπερντ και του Μοντεσκιέ, ευρύτερα γνωστός ως Μοντεσκιέ, επηρέασαν την σύγχρονη πολιτική και κοινωνική οργάνωση. Πολλές ιδέες του, που περιέχονται στο σπουδαιότερο του έργο του "Tο πνεύμα των νόμων" (De l' esprit des lois), χρησιμοποιήθηκαν αργότερα στη σύνταξη του γαλλικού συντάγματος κατά την Γαλλική Επανάσταση όπως επίσης και στο αμερικανικό σύνταγμα. Πρόκειται κυρίως για τις θέσεις του περί διαχωρισμού των εξουσιών. 

Ο ΧΕΓΚΕΛ, Ο ΚΑΝΤ ΚΑΙ Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ

Είναι αλήθεια πως η έννοια της διαλεκτικής έχει υποστεί, μέσα στην ιστορία της φιλοσοφίας, μια απείρως πολλαπλή χρήση που όχι σπάνια  περικλείει και κατάχρηση. Δεσπόζουσα ωστόσο παραμένει η εκτίμηση ότι η διαλεκτική εκφράζει τη δυνατότητα του ανθρώπου να λέγει τις έννοιες και να δια-λέγεται με αυτές. Επειδή όμως συμβαίνει οι έννοιες να αποτυπώνουν ή να απηχούν, στον ένα ή στον άλλο βαθμό,  αντικειμενικές πραγματικότητες, το διαλέγεσθαι  με έννοιες αναδύεται στην αισθητή προφάνεια του σκεπτόμενου ανθρώπου ως ένας διάλογος ανάμεσα στην εξωτερικότητα και την εσωτερικότητα, στην εαυτότητα και την ετερότητα, στο φαίνεσθαι και το Είναι· εν τέλει ανάμεσα στην ίδια τη φιλοσοφία ως αντικειμενική μέθοδο σκέψης και στην αυτo-επαλήθευσή της ως τέτοιας μεθόδου.

ΣΕΛΛΙΝΓΚ - Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

                 

[σ.139] Στίς παροῦσες διαλέξεις Σᾶς ζητῶ ἡ πρόθεσή σας νά εἶναι καθαρά ἐπιστημονική. Ὅπως ἡ ἐπιστήμη στό σύνολό της, ἔτσι ἀκριβῶς καί ἡ ἐπιστήμη τῆς Τέχνης ἐπιδεικνύει ἐσωτερικό ἐνδιαφέρον, καί αὐτή χωρίς καμία ἐξωτερική σκοπιμότητα. Ἀρκετά, ἐν μέρει ὅμως ἀσήμαντα θέματα, ἐρεθίζουν τήν γενικότερη φιλομάθεια καί στρέφουν τό ἐπιστημονικό πνεῦμα σέ αὐτή· παραξένο, ἀλλά ἀκόμη καί ἄν ἡ Τέχνη δέν εἶναι σέ θέση, αὐτό εἶναι ἕνα ζήτημα τό ὁποῖο περιλαμβάνει τά πιό σημαντικά θέματα τοῦ θαυμασμοῦ μας. 

Αὐτό ὅμως ἀπέχει ἀπό τήν πραγματικότητα γιατί ἡ Τέχνη δέν ἀντιμετωπίζεται ὡς ἕνα κλειστό, ὀργανικό καί ὡς ἕνα ἐντελῶς ἀπαραίτητο, σέ ὅλα του τά μέρη, σύνολο ὅπως εἶναι η Φύση. Αἰσθανόμαστε συνεχῶς ἀναγκασμένοι νά ἀναζητοῦμε τήν βαθειά οὐσία τῆς Φύσεως καί νά ἐξακριβώνουμε κάθε σημαντική πηγή, ἀπό τήν ὁποία ἀναβλύζουν τόσα πολλά παραδείγματα μέ παντοτινή ὁμοιομορφία καί νομιμότητα. Πολύ περισσότερο πρέπει νά ἐνδιαφερθοῦμε γιά νά διεισδύσουμε στήν φύση τῆς Τέχνης, στήν ὁποία δημιουργεῖται ἡ ἀπόλυτη [σ. 140] ἑνότητα καί νομιμότητα ἀπό τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία, ἡ ὁποία μᾶς ἐπιτρέπει νά κατανοήσουμε τό θαῦμα τοῦ δικοῦ μας πνεύματος πιό εὔκολα ἀπό τήν Φύση. Μᾶς ἐνδιαφέρει νά ἐντοπίσουμε τήν δημιουργία, τήν ἐσωτερική δομή, τίς σχέσεις καί τίς ἐπιδράσεις ἑνός φυτοῦ ἤ ἑνός ὀργανισμοῦ στόν μέγιστο δυνατό βαθμό. Πολύ περισσότερο θά μπορούσαμε νά γοητευτοῦμε ἐντοπίζοντας τίς ἴδιες ἐπιδράσεις καί σχέσεις στό πολύ καλύτερα ὀργανωμένο καί πολύπλοκο φυτό, τό ὁποῖο ὀνομάζεται ἔργο τέχνης.

ΚΩΣΤΑΣ ΑΞΕΛΟΣ - ΟΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΛΛΟΓΙΖΟΝΤΑΙ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ

Η νεωτερική Ελλάδα είναι κάτι παραπάνω από ένα μουσείο και κάτι παραπάνω από μια χώρα απλώς γραφική. Είναι, όμως, και κάτι λιγότερο από μια όντως νεωτερική πραγματικότητα […]

Είναι, λοιπόν, νεωτερική η Ελλάδα; Η αυτοσυνείδηση των Νεοελλήνων επιτελεί ένα πρώτο βήμα δεδομένου ότι ονομάζει τον εαυτό της, αλλά η προσπάθειά της σταματάει εκεί. Η αυτοσυνείδηση αυτή συγκροτείται βέβαια από διαταραγμένες αναπαραστάσεις σχετικά με το πεπρωμένο της αλλά, παραμένοντας μες στη διαταραχή αυτή, απιστεί απέναντι στη διάνοια της ίδιας της γλώσσας της, η οποία ονομάζει λόγον την ομιλία και τη σκέψη – αυτό που μεταμορφώθηκε σε ratio.

Η διάνοια της Ελλάδας συνίσταται στην εναρμόνιση της σκιάς και του φωτός. Αλλά ο διάλογος των Νεοελλήνων με την αυτο-συνείδηση είναι δύσκολο να επιχειρηθεί· […]

Μπορεί η σύγχρονη Ελλάδα να «τρέφεται» με τη δυτική σκέψη, αλλά προσπαθεί απεγνωσμένα να χωνέψει τις ξένες επιστημονικές επιτεύξεις. Στην πραγματικότητα, η δίδυμη αδελφή της επιστήμης, η τεχνική, λείπει παντελώς.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΟΜΙΝΑΛΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑ - Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΟΝΔΥΛΗ

Ο Παναγιώτης Κονδύλης, στο μνημειώδες έργο του Η κριτική της μεταφυσικής στη νεότερη σκέψη έδειξε με απόλυτη ενάργεια ότι ο σύγχρονος φιλοσοφικός στοχασμός ξεκινά με εκείνον τον τολμηρό αγνωστικισμό στο μεταίχμιο του ανθρωπιστικού κινήματος, εκείνη τη διδασκαλία για τα όρια της ανθρώπινης νόησης, για την αδυναμία της να γνωρίσει την έσχατη ουσία των πραγμάτων, προσφέροντας παράλληλα το θεμέλιο της νεωτερικής αντιμεταφυσικής.

ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ - Ο ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑΣ

Στο έργο του : «Ο λόγος περί της ανισότητας» (1755) που αποτελείται από 2 κείμενα, αφήνει να διαφανεί η μετέπειτα πολιτικο-φιλοσοφική του σκέψη που θα αποτελέσει την βάση για την συγγραφή του «Κοινωνικού Συμβολαίου».

Πρόκειται για μια αφήγηση, μια κατασκευή (αυτό διατυπώνεται ρητά) που ακολουθεί την μέθοδο του Χομπς και του Λοκ. Θέλοντας να σκεφτεί για την ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων, ο Ρουσσώ λαμβάνει τον άνθρωπο ως απομονωμένο φυσικό άνθρωπο πέρα από κάθε κοινωνικό προσδιορισμό. Τον αντιλαμβάνεται όμως τελείως διαφορετικά από τους δύο προηγούμενους φιλοσόφους. Τον παρουσιάζει ως ένα ζώο που κινείται από ένστικτα, ως ένα άγριο που του αρέσει να ζει μόνος του, είναι ένα προλογικό ον, μοναχικό, χωρίς λόγο. Είχε όμως ένα βασικό εξοπλισμό : το ένστικτο της αυτοσυντήρησης δηλαδή την αγάπη προς τον εαυτό και το ένστικτο της αποστροφής προς τον πόνο του άλλου. 

ΚΑΝΤ - ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Καντ‒Χέγκελ:

Κριτικός και διαλεκτικός Λόγος

     Ι. Ο Καντ, αν και τόσο μακρινός από την εποχή μας, εξακολουθεί πάντα με τον κριτικό του Λόγο να είναι επίκαιρος και να αντιμάχεται κάθε κατεστημένο, πολιτιστικό, επιστημονικό, φιλοσοφικό, πολιτικό. Στην εποχή του και για την εποχή του έγραφε, στον Πρόλογο της πρώτης έκδοσης (1781)  του πιο σημαντικού του έργου: Κριτική του καθαρού Λόγου:  

«Η εποχή μας είναι η καθαυτό εποχή της κριτικής, στην οποία πρέπει να υποβληθούν τα πάντα».

ΚΡΙΣΝΑΜΟΥΡΤΙ - ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ

Ερώτηση: Είναι η Ψυχή μία πραγματικότητα; 

Κρισναμούρτι: 

«Θα ζητήσω ξανά από το ακροατήριο να ακούσει χωρίς προκατάληψη, χωρίς μισαλλοδοξία σε αυτό το σημείο. Όταν μιλάτε για την «Ψυχή» εννοείτε κάτι ανάμεσα στο υλικό και στο πνευματικό, μεταξύ σώματος και Θεού. Έτσι έχετε διαχωρίσει τη ζωή σε ύλη, πνεύμα και Θεό. Δεν είναι έτσι; Αν θα μπορούσα να το πω αυτό, εσείς που μιλάτε για την «Ψυχή», δεν γνωρίζετε τίποτε για αυτό, το αποδέχεστε απλώς ως αρχή, ή είναι βασισμένο πάνω σε κάποια ελπίδα, πάνω σε μια ανεκπλήρωτη προσμονή. Έχετε δεχτεί ως αρχή πολλές θεμελιώδεις ιδέες, όπως έχετε αποδεχτεί την «Ψυχή», σαν να είναι μια πραγματικότητα. 

Παρακαλώ λάβετε υπ` όψιν σας τι πρόκειται να πω, χωρίς προκατάληψη, είτε υπέρ ή εναντίον της ιδέας της Ψυχής, και χωρίς καθόλου προκαθορισμένες ιδέες, προκειμένου να ανακαλύψουμε τι είναι αληθινό. Η μόνη πραγματικότητα, της οποίας είμαστε γνώστες, με την οποία πρέπει να απασχολούμαστε, είναι ο πόνος. Έχουμε συνείδηση αυτής της διαρκούς μη ολοκλήρωσης, του περιορισμού, της έλλειψης πληρότητας η οποία προκαλεί σύγκρουση και πόνο. 

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥΣ ΕΩΣ ΤΗΝ ΜΠΛΑΒΑΤΣΚΥ

Του Κωστή Μελισσαρόπουλου

Η ιδρύτρια της Θεοσοφικής Εταιρείας, Έλενα Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ, επεξηγώντας τον όρο «Θεοσοφία», λέγει ότι, όπως «Θεογονία» είναι η γενεαλογία των θεών, έτσι «Θεοσοφία» είναι η σοφία των θεών, δηλαδή των Θείων Όντων.

Ώστε θεοσοφία δεν είναι η σοφία του Θεού, άλλα η θεία σοφία, που κατέχουν τα Θεία Όντα, η Γνώσις την οποία κατέχουν για τα θεία πράγματα οι μεμυημένοι.

Ο ελληνικός όρος «Θεοσοφία» καθιερώθηκε τον Γ' αιώνα μετά Χριστόν από τους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους (Αμμώνιο Σακκά και τους μαθητές του, Πλωτίνο, Πορφύριο, Ιάμβλιχο), οι οποίοι ίδρυσαν το εκλεκτικό θεοσοφικό σύστημα.

Αλλά ο Διογένης Λαέρτιος αποδίδει τον όρο «Θεοσοφία» στον Αιγύπτιο Ιερέα Ποτ-Αμών, που έζησε τον Δ' αιώνα προ Χριστού. Το εκλεκτικό θεοσοφικό σύστημα των νεοπλατωνικών δεχόταν την ύπαρξη μιας υπέρτατης Θείας Ουσίας, που είναι απρόσιτη στον ανθρώπινο νου, από την οποία απέρρευσε κάθε ορατή και αόρατη ύπαρξη. Δεχόταν επίσης ότι ο άνθρωπος είναι αθάνατος και δεκτικός απείρου τελειοποιήσεως. Ότι με την αγνότητα της ζωής του και τη μελέτη, μπορεί να μυηθεί στα Θεία Μυστήρια και να γνωρίσει τη λειτουργία του σύμπαντος, καθώς και την πραγματική φύση του ανθρώπου, δηλαδή τον μακρόκοσμο και τον μικρόκοσμο.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ

Του Αναπολιτάνου Α. Διονύσιου, ομότιμου καθηγητή ΕΚΠΑ

Ένα από τα θεμελιώδη οριακά προβλήματα της γνώσης είναι αυτό της ελεύθερης βούλησης. Επειδή ακριβώς είναι οριακό πρόβλημα, βρίσκεται στον πυρήνα των καθαρά φιλοσοφικών προβλημάτων. Υπ’ αυτήν την έννοια δεν υπάρχει οριστική λύση του προβλήματος αλλά εναλλακτικές προσπάθειες ψηλάφησής του, πάντοτε στα εκάστοτε μεταβαλλόμενα πλαίσια κάποιας φιλοσοφικής θεωρίας.

ΚΥΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - ΑΝΘΡΩΠΟΝ ΖΗΤΩ

Οι περισσότεροι άνθρωποι, παρόλο που έχουν την εμφάνιση ανθρώπων, δεν είναι άνθρωποι!

Αυτοί που αγαπούν το Θεό δεν έχουν θρησκεία παρά τον ίδιο το Θεό.

Ζώντας μια ενάρετη και φυσική ζωή ήταν ο μόνος τρόπος για να είναι κανείς ευτυχισμένος.  Για τους Κυνικούς η αρετή ήταν το μόνο καλό – και αρετή σήμαινε ζωή αυτάρκειας, καταστολής των επιθυμιών, κυριαρχία της λογικής και περιορισμό των αναγκών. 

Άνθρωπον ζητούμε απεγνωσμένα.

Μια από τις αιτίες της αποξένωσής τους από την κοινωνία ήταν ότι θεωρούσαν τους εαυτούς των πολίτες του κόσμου, μέλη μιας παγκόσμιας κοινότητας κι όχι ενός έθνους ή μιας πόλης. 

Ποτέ άλλοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας η παροιμιώδης ρήση του Κυνικού φιλοσόφου Διογένη, “Άνθρωπον Ζητώ” δεν ήταν τόσο επίκαιρη όσο σήμερα κι αυτό όχι γιατί οι άνθρωποι είναι σήμερα χειρότεροι απ’ ότι ήταν τον 4ο και 3ο αιώνα π.κ.ε. αλλά διότι στη εποχή μας – εποχή της αστραπιαίας μετάδοσης των κακών ειδήσεων μέσω των ηλεκτρονικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης κι Αποβλάκωσης, η συνειδητοποίηση της επιτακτικής ανάγκης ύπαρξης Ανθρώπων σε κάθε τομέα της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής είναι σχεδόν καθολική.

ΚΥΝΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ - ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΒΙΟΥ

§1

Ποιοι είναι οι Κυνικοί;  Φιλοσοφικά αναδύονται ως μια «αιρετική» διεκδίκηση του ορθού μέσα στον κατακερματισμό της ελληνικής κοινωνίας. Αυτός ο κατακερματισμός άρχισε να γίνεται αισθητός από το δεύτερο ήμισυ του 5^ου π.Χ. αιώνα· αποκορυφώθηκε δε κατά τον 4^ο αι. και εντεύθεν. Η Κυνική φιλοσοφία δεν χάραξε κάποια χωριστή αλλά συμβατή κατεύθυνση με την κανονιστική πορεία της τοτινής  κοινωνίας και πολιτείας των ανθρώπων. Απεναντίας εξέφραζε τάσεις στοχαστικής και εν ταυτώ βιωματικής απόσυρσης ως κριτικής εναντίωσης  στη μαζική έκφραση της ανθρώπινης κοινότητας. Οι τάσεις αυτές χαρακτηρίζονται από ποικίλες διακυμάνσεις και αποκλίσεις. Ωστόσο, κατά την ύστερη περίοδο εξέλιξής του Κυνισμού, ας πούμε κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, εμφανιζόταν μια πιο ομοιογενής τάση προς τον «μονώτην βίον». Αυτός ο βίος ταιριάζει στον Κυνικό σοφό, γιατί του επιτρέπει, όπως μας λέει ο Διογένης με τον δικό του «μονώτην βίο», να είναι μέσα στον κοινωνικό-πολιτικό θόρυβο της καθημερινότητας ο αυθεντικός, ο πραγματικός άρχοντας που δύναται και δικαιούται να διδάξει στους μη σοφούς το ορθό. Ο «αιρετικός» χαρακτήρας του Κυνικού, υπό ένα πιο ευρύ βλέμμα βέβαια, έγκειται στο να αναδεικνύει την Κυνική σύζευξη θεωρείν και πράττειν ως το υπό-δειγμα, δυνάμει του οποίου μπορεί και πρέπει να οργανώνεται ο ιδιωτικός και ο δημόσιος-πολιτικός βίος των ανθρώπων.  Έτσι η «αιρετική» του διεκδίκηση ηχεί περισσότερο ως ανειλημμένη αποστολή για μεταρρύθμιση της κοινωνίας σύμφωνα με το «πολύτροπο» (Αντισθένης) του σοφού. Το πολύτροπο σημαίνει πως ο σοφός πρέπει να λαμβάνει υπόψη τους ακροατές του, αλλά και τον «καιρόν», δηλ. τις εκάστοτε συνθήκες και περιστάσεις. Με γνώμονα αυτό το «πολύτροπον», ο σοφός δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε ειδικούς που θέλουν να ακούσουν ή να μάθουν και μη ειδικούς. Και τούτο δεν θα μπορούσε να συμβεί στην περίπτωση της Κυνικής φιλοσοφίας, γιατί τότε θα έπαυε να είναι «αίρεσις βίου».

ΧΕΓΚΕΛ - ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ

       

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

§1

Προκαταρκτικές υποτυπώσεις

     Ι. Το ερώτημα που διαρκώς θέτει νέους προβληματισμούς γύρω από την ουσία και την αλήθεια της Φαινομενολογίας του πνεύματος  είναι το εξής: Πώς μπορεί να κατανοεί κανείς τελικά τη Φαινομενολογία του πνεύματος; Η απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα ουσιαστικά συνιστά απάντηση σε δυο τινά: α) τι είναι το πνεύμα και ποια η σχέση του με τη φιλοσοφία; και β) Η Φαινομενολογία του πνεύματος, έτσι όπως τη γνωρίζουμε ως το πρώτο έργο της συστηματικής σκέψης του Χέγκελ, είναι μια απλή Προπαιδευτική εργασία στο όλο σύστημα της φιλοσοφίας του πνεύματος του Χέγκελ και στην εγελιανή επιστήμη του Λόγου ή μια επιστημονική εισαγωγή στο όλο Λογικό σύστημα και συγχρόνως ένα κραταιό μέλος αυτού του συστήματος; Καμιά απάντηση, ιστορικά ιδωμένες όλες οι ως τώρα ερμηνευτικές απόπειρες των μελετητών του Χέγκελ, δεν μπορεί να είναι οριστική. Είναι ωστόσο μια ερμηνευτική προσπάθεια, που επιτρέπει περαιτέρω σε κάθε ευσυνείδητο ερευνητή της εγελιανής φιλοσοφίας να γνωρίσει σε βάθος την αλήθεια του φαινομενολογικού πνεύματος του εν λόγω έργου σε συνάφεια με την αλήθεια του σκεπτόμενου ανθρώπου.