Του Κωστή Μελισσαρόπουλου
Η ιδρύτρια της Θεοσοφικής Εταιρείας, Έλενα Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ, επεξηγώντας τον όρο «Θεοσοφία», λέγει ότι, όπως «Θεογονία» είναι η γενεαλογία των θεών, έτσι «Θεοσοφία» είναι η σοφία των θεών, δηλαδή των Θείων Όντων.
Ώστε θεοσοφία δεν είναι η σοφία του Θεού, άλλα η θεία σοφία, που κατέχουν τα Θεία Όντα, η Γνώσις την οποία κατέχουν για τα θεία πράγματα οι μεμυημένοι.
Ο ελληνικός όρος «Θεοσοφία» καθιερώθηκε τον Γ' αιώνα μετά Χριστόν από τους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους (Αμμώνιο Σακκά και τους μαθητές του, Πλωτίνο, Πορφύριο, Ιάμβλιχο), οι οποίοι ίδρυσαν το εκλεκτικό θεοσοφικό σύστημα.
Αλλά ο Διογένης Λαέρτιος αποδίδει τον όρο «Θεοσοφία» στον Αιγύπτιο Ιερέα Ποτ-Αμών, που έζησε τον Δ' αιώνα προ Χριστού. Το εκλεκτικό θεοσοφικό σύστημα των νεοπλατωνικών δεχόταν την ύπαρξη μιας υπέρτατης Θείας Ουσίας, που είναι απρόσιτη στον ανθρώπινο νου, από την οποία απέρρευσε κάθε ορατή και αόρατη ύπαρξη. Δεχόταν επίσης ότι ο άνθρωπος είναι αθάνατος και δεκτικός απείρου τελειοποιήσεως. Ότι με την αγνότητα της ζωής του και τη μελέτη, μπορεί να μυηθεί στα Θεία Μυστήρια και να γνωρίσει τη λειτουργία του σύμπαντος, καθώς και την πραγματική φύση του ανθρώπου, δηλαδή τον μακρόκοσμο και τον μικρόκοσμο.
Αλλά πολύ πριν από την καθιέρωση του όρου, είτε από τον Ποτ-Αμών είτε από τους νεοπλατωνικούς, η Θεοσοφία, δηλαδή η γνώσις των σοφών περί των Θείων πραγμάτων, αποτελούσε την εσωτερική διδασκαλία των Μυστηρίων. Τι ήταν τα Μυστήρια της αρχαιότητος; Δεν είναι δυνατόν να έχομε αυθεντική απάντηση. Οι μεμυημένοι εφύλαξαν πάντοτε αυστηρά τον όρκο της σιγής. Και ο Αρποκράτης κρατάει πάντοτε στα χείλη. Γνωρίζουμε μόνον ότι Μυστήρια λειτουργούσαν σε πλείστες χώρες της αρχαιότητος και ότι επέσυραν τον σεβασμό των σοφών. Υπήρχαν Μυστήρια Ινδικά, Κινεζικά, Αιγυπτιακά, Ιουδαϊκά, Φρυγικά, Μιθραϊκά. Από τα Ελληνικά, γνωστότερα είναι τα Μινωικά, τα Καβείρια, τα Ορφικά, τα Διονύσια, τα Ελευσίνια. Μερικοί παρουσιάζουν τα αρχαία Μυστήρια σαν μια χονδροειδή απάτη των Ιερέων σε βάρος των αφελών. Από τον σεβασμό όμως που μιλούν γι αυτά οι αρχαίοι, ο ερευνητής, ο ανεπηρέαστος από τα υλιστικά ρεύματα ή τη Θρησκευτική προκατάληψη, μπορεί να αντιληφθεί την ηθική και ψυχουργική αποστολή τους, καθώς και τη μεγάλη σε έκταση και σε βάθος σοφία που περιείχαν.
Σκοπός των Μυστηρίων ήταν να χειραγωγήσουν την ανθρώπινη ψυχή στην πορεία της τελειοποιήσεώς της. Να μυήσουν όσους είχαν καθαρή σκέψη, άψογη ηθική και αγνές προθέσεις, στις αλήθειες της φύσεως που τις εγνώριζαν τα Θεία Όντα, «οι σοφοί περί τα θεία, οι θεοφιλείς και εγγύς θεών οικούντες». Και τούτο διότι η γνώσις των θείων νόμων δεν εγκατέλειψε ποτέ τους αγαπημένους των Θεών. Άλλα η Θεία Γνώσις δεν ήταν δυνατόν να είναι φανερή και προσιτή στους πολλούς. Οι μεμυημένοι την εφύλαγαν προσεκτικά στα βάθη των Τελεστηρίων, στα άδυτα των Μυστηρίων, για να μη βεβηλωθεί από τους ανάξιους να την ατενίσουν.
Τα αρχαία Μυστήρια, καθώς και οι Πυθαγόρειοι, οι Νεοπλατωνικοί, οι Γνωστικοί, οι Αλχημιστές, οι Ναΐτες και οι Ροδόσταυροι, εγνώριζαν πολύ καλά τη Θεοσοφία και αυτήν ακριβώς δίδασκαν με διαφορετικές βέβαια κάθε φορά εκφράσεις και σύμβολα, προσεκτικοί πάντοτε κατά τον αυστηρότερο τρόπο, ώστε να μη μεταδοθεί η θεία Σοφία σε ανέτοιμους να δεχθούν το εκτυφλωτικό φως της.
Η Έλενα Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ, ιδρύοντας το 1875 τη Θεοσοφική Εταιρεία έκανε μια πρωτότυπη τολμηρή προσπάθεια, έναν πειραματισμό προσαρμοσμένο στον αιώνα της διαδόσεως των φώτων. Ανέσυρε τη Θεοσοφία από τα βάθη των Μυστηρίων και την έφερε στο προσκήνιο της ζωής. Την προσέφερε με εμπιστοσύνη σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ανασήκωσε με αγνά χέρια τον πέπλο της Ίσιδος και το μυστικό Φως έλαμψε στον κόσμο. Γκρέμισε με στιβαρά χέρια τους φραγμούς επιφυλακτικότητος που κρατούσαν απόκρυφα τα μυστικά των θείων Νόμων από το πολύ πλήθος. Και ενώ άλλοτε η αρχαία Σοφία – ή απόκρυφη Γνώσις – εδίδετο με το σταγονόμετρο στα άδυτα των Μυστηρίων, την προσέφερε τώρα η Έλενα Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ, με τα θεοσοφικά συγγράμματά της, σε μεγάλες ποσότητες και προς όλους.
Η ΘΕΟΣΟΦΙΑ διδάσκει τη θεία προέλευση του ανθρώπου και το ομοούσιό του με τη Θεία Ουσία. Δίνει έτσι το κλειδί της πραγματοποιήσεως του ονείρου των μυστικών, δηλαδή της συνειδητής ενώσεως του ανθρώπου με τη Θεότητα.
Επομένως η θεοσοφία είναι σχολείο μυστικισμού. Αλλά είναι συγχρόνως και σχολείο αποκρυφισμού, διότι προσφέρει στους σπουδαστές της τη δυνατότητα να γνωρίσουν τους αόρατους κόσμους και τους απόκρυφους φυσικούς νόμους, που ρυθμίζουν τη λειτουργία του σύμπαντος και την εξέλιξη του ανθρώπου. Ακούραστα όμως η Θεοσοφία διακηρύσσει ότι η εξέλιξη του ηθικού όντος πρέπει να βαδίζει παράλληλα με την εξέλιξη του διανοητικού όντος, διότι αν καθυστερήσει η ηθική εξέλιξη απέναντι της διανοητικής εξελίξεως, προκύπτουν τεράστιοι κίνδυνοι. Από τη γνώση των απόκρυφων φυσικών νόμων απορρέουν βιονομικοί κανόνες, τους οποίους είναι απαραίτητο να ακολουθεί εκείνος που θέλει να μυηθεί στη θεία Σοφία. Οι βιονομικοί αυτοί κανόνες αναφέρονται στην κάθαρση και αγνότητα του σώματος και της ψυχής, των πράξεων, των αισθημάτων και των σκέψεων, στην εξαφάνιση των εγωιστικών τάσεων, στην ανάπτυξη ανυπόκριτης, αληθινής, ζωντανής και ενεργητικής αγάπης προς όλα τα όντα, στην αρμονική και σύμφωνη με τους φυσικούς νόμους ζωή.
Η Θεοσοφία δεν είναι θρησκεία, δεν έχει δόγματα, ούτε Ιερατείο, ούτε υπόσχεται σωτηρία, ούτε αναζητά πιστούς. Αν λέγαμε ότι είναι σύνθεση όλων των θρησκειών, θα ήταν ίσως τολμηρό. Μπορούμε όμως να πούμε ότι είναι ο εσωτερισμός κάθε θρησκείας, η ουσία, η βάση και η κρυμμένη ζωή κάθε θρησκείας, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές της μορφές. Αν από κάποια θρησκεία έλειπε η θεία Σοφία, που υπάρχει στον εσωτερισμό κάθε θρησκείας, η θρησκεία αυτή θα ξέπεφτε σε ειδωλολατρία.
Η Θεοσοφία δεν έχει δικές της τελετουργίες, διότι στέκεται ψηλότερα από τις εξωτερικές εκ δηλώσεις της λατρείας. Ο απέραντος ουρανός είναι ο Ναός της και το ασίγαστο τραγούδι τηςφύσεως η τελετουργία της.
Σέβεται όμως κάθε τελετουργία, καθώς επίσης σέβεται κάθε θρησκευτική πίστη και κάθε πεποίθηση ή γνώση. Η Έλενα Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ γράφει: «Δεν είμαστε ιδιαίτερα προσκολλημένοι σε καμιά θρησκεία, σε καμιά φιλοσοφία. Συλλέγομε το καλό όπου το συναντήσουμε. Τα μέλη της Θεοσοφικής Εταιρίας είναι ελεύθερα να πρεσβεύουν οποιαδήποτε θρησκεία ή φιλοσοφία προτιμούν». Η θεοσοφία, λοιπόν, δεν είναι θρησκεία. Η Θεοσοφία δεν έχει δόγματα.
Η αλήθεια υπάρχει επάνω από τα δόγματα. Η θεοσοφική Εταιρεία έχει σαν έμβλημά της τη φράση «Ουδεμία Θρησκεία υπεράνω της Αληθείας».
Η ΗΘΙΚΗ της θεοσοφίας είναι η πρακτική της θεοσοφίας και συνίσταται στον εξαγνισμό της βουλήσεως, της διανοίας, των επιθυμιών και των πράξεων. Όχι στην πειθάρχηση, στην καταπίεση, και στον εξαναγκασμό, αλλά στον εξαγνισμό, που έρχεται με τη βαθειά κατανόηση και με την εξαφάνιση του εγωισμού. Συνίσταται στον απεριόριστο σεβασμό της ελευθερίας του λόγου, της ελευθερίας της σκέψεως, της ελευθερίας της συνειδήσεως. Στην ειλικρινή αγάπη προς όλα ανεξαιρέτως τα όντα. Στην προθυμία της προσφοράς υπηρεσιών και της θυσίας για τους άλλους.
«Θεοσοφικό καθήκον – γράφει η Έλ. Μπλαβάτσκυ – είναι να δρέπομε στον δρόμο μας τα ρόδα, μεσκοπό να προσφέρομε το άρωμά τους στους άλλους, αν είναι απαραίτητο να στερηθεί κάποιοςτη χαρά της ευωδίας τους, κρατώντας για τονεαυτό μας τα αγκάθια».
Η Θεοσοφία είναι αντίθετη προς κάθε ιδέα μισαλλοδοξίας ή φανατισμού και αποστρέφεται τις διχόνοιες. Σέβεται τις αντίθετες γνώμες. Επιθυμεί ν΄ αντικατασταθεί στον κόσμο η καχυποψία με την εμπιστοσύνη, η απληστία με την προσφορά, ο ανταγωνισμός με την συνεργασία, το μίσος με την αγάπη.
Κηρύσσει την παγκόσμια αδελφότητα, χωρίς διακρίσεις φυλής, πίστεως, φύλου, τάξεως ή χρώματος. Και για την πραγματοποίηση ενός πυρήνος της παγκόσμιας αδελφότητας στο πρακτικό πεδίο ιδρύθηκε και υπάρχει η Θεοσοφική Εταιρεία στον κόσμο.
Η Θεοσοφική Εταιρεία συγκεντρώνει άνδρες και γυναίκες από όλες τις φυλές, τις πίστεις και τις κοσμοθεωρίες, σε ένα κοινό σκοπό: την έρευνα της αληθείας και την παγκόσμια αδελφότητα, την αγάπη για τον άνθρωπο, για κάθε άνθρωπο και για όλα τα όντα.
Η ΘΕΟΣΟΦΙΑ, με το να μην είναι δογματική, δεν έχει μια απόλυτα καθορισμένη διδασκαλία. Διότι η αλήθεια δεν είναι δυνατόν να αποκρυσταλλωθεί σε δόγματα. Η ζωή δεν είναι ποτέ στατική. Είναι δυναμική, πάλλουσα, συνεχώς, δημιουργική. Βρίσκεται σε διαρκή ροή. Είναι ένα αιώνιο Γίγνεσθαι. Επομένως και η Θεοσοφία δεν είναι ένα καθορισμένο γνωσιολογικό σύστημα, αλλά η συνεχής έρευνα που επεκτείνεται σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης ενέργειας.
Εν τούτοις, υπάρχουν μερικές διδασκαλίες, μερικές αντιλήψεις και απόψεις διακεκριμένων θεόσοφων μελετητών, σχετικά με τους νόμους της λειτουργίας του σύμπαντος και της εξελίξεως του ανθρώπου σαν υλικής και πνευματικής οντότητας, που αποτελούν τη λεγομένη «θεοσοφική διδασκαλία». Αλλά η διδασκαλία αυτή δεν προβάλλεται σαν δογματική, ούτε μονοπωλεί την αλήθεια, ούτε διεκδικεί το αλάθητο. Απεναντίας, με την πεποίθηση ότι οι αλήθειες του πνευματικού κόσμου είναι αδύνατον να συλληφθούν συνολικά από την περιορισμένη ανθρώπινη διάνοια, δεν κουράζεται να τονίζει ότι ολόκληρη η θεοσοφική διδασκαλία δεν είναι, παρά μια ασθενική προσπάθεια μεταφράσεως και μεταφοράς του οράματος της πραγματικότητας του πνευματικού κόσμου στην πλάνη του κόσμου των φαινομένων. Μόνο με αυτή την έννοια δίδεται η Θεοσοφική διδασκαλία και ανήκει σε κάθε σπουδαστή της το ηράκλειο έργο να διεισδύσει στο βάθος των διδασκαλιών της και να συλλάβει την ζωντανή πραγματικότητα, που κρύβεται κάτω από τα νεκρά σύμβολα των λέξεων.
Η θεοσοφική διδασκαλία ξεκινάει από την άποψη ότι δεν υπάρχει παρά μία, μοναδική ενιαία ζωή, που είναι η ζωή του παντός. Όλα τα κατά μέρος όντα είναι τεμαχισμένες εκδηλώσεις της μοναδικής ενιαίας ζωής στον κόσμο των φαινομένων, στον κόσμο της σχετικότητας. Ο άνθρωπος σαν τμήμα της μοναδικής ενιαίας θείας ζωής, μπορεί ν' απελευθερωθεί από τους πέπλους της αγνοίας και να λάβει επίγνωση της αληθινής φύσεώς του. Τότε θα εννοήσει ότι η παγκόσμια αδελφότης δεν είναι απλώς μια συναισθηματική ή μια ηθική έννοια, αλλά φυσικός νόμος. Η αλληλεγγύη όλων των ανθρώπων είναι η ηθική συνέπεια του φυσικού νόμου της αδελφότητος. Η ύπαρξη της μοναδικής ενιαίας ζωής και η παγκόσμιος αδελφοσύνη αποτελούν τις θεμελιώδεις αλήθειες της θεοσοφίας.
Μια άλλη θεμελιώδης θεοσοφική διδασκαλία είναι η ύπαρξη λεπτότερων κόσμων, με διαφορετική σύσταση και υφή της ύλης που τους αποτελεί. Αυτοί οι κόσμοι είναι αόρατοι για τα μάτια του φυσικού σώματος, ορατοί όμως για τα μάτια της ψυχής. Οι λεπτότεροι αυτοί κόσμοι αποτελούν πεδία εξελίξεως της ανθρώπινης συνειδήσεως, που έρχεται σε επαφή μαζί τους με τα λεπτότερα περιβλήματά της. Διότι η συνείδηση, εκτός από το φυσικό σώμα, έχει και άλλα, λεπτότερα περιβλήματα. Οι κόσμοι αυτοί είναι το αστρικό πεδίο, το νοητικό πεδίο, και άλλα λεπτότερα πεδία, απρόσιτα σήμερα για την νόησή μας. Σ' αυτούς τους κόσμους, τους αοράτους για τα φυσικά μάτια, ενεργεί ο άνθρωπος με τις λεπτότερες υλικές υποστάσεις του ή περιβλήματα της ομοούσιας με την ουσία τού Παντός ψυχής του, όχι μόνον κατά το διάστημα της επίγειας ζωής του, άλλα και μετά τον λεγόμενο θάνατό του.
πηγή: hypatia
