ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΝ ΠΡΟΚΛΟ - ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

Κείμενο Ανάλυσης: Περί τής κατά Πλάτωνα Θεολογίας, 1, 5. 6-8.15

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του φιλοσοφικού συστήματος του Πρόκλου είναι ότι οικοδομείται επί αυστηρώς οριοθετημένων και πολ­λαπλών ιεραρχικών συστημάτων, τα οποία συνάπτονται μεταξύ τους υπό τον τύπο της λογικής και της οργανικής ακολουθίας. Τούτο σημαίνει ότι στα κείμενά του υπάρχει μια πάγια διάκριση ανάμεσα σε κάτι ανώτερο και σε κάτι κατώτερο, ανάμεσα σε κάτι τελειότερο και σε κάτι ατελέστερο, ανάμεσα σε κάτι που μένει αναλλοίωτο και σε κάτι που αλλοιώνεται.

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΥΜΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΥΨΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΨΥΧΗΣ

Βασικός σκοπός του φιλοσόφου είναι μέσω της φιλοσοφίας να ξεφύγει από τον κόσμο της ύλης, να ζήσει μια πιο διανοητική ζωή και έτσι να επιστρέψει στους κόλπους του Πατέρα-Δημιουργού* απ΄όπου εξέπεσε, να ατενίσει τις Ιδέες που βρίσκονται εκεί και έτσι να ενωθεί με το θείο. Η επιστροφή αυτή της ανθρώπινης ψυχής σε ανώτερες θεϊκές-νοητικές υποστάσεις είναι κυρίαρχο στοιχείο μέσα στους ύμνους του Πρόκλου. Σε αυτή τη διαδικασία ο Πρόκλος ικετεύει τη βοήθεια θεοτήτων που μπορούν να βοηθήσουν την ψυχή σε αυτή την ανύψωση. Καίρια θέση σε αυτή την επιστροφή προς το Νου-Δημιουργό έχουν οι υπερκόσμιοι θεοί, οι οποίοι είναι γνωστοί μέσα στα έργα του Πρόκλου επίσης ως αρχικοί, ηγεμονικοί, αφομοιωματικοί. Καθένας από αυτούς τους θεούς, οι οποίοι βρίσκονται κάτω από τον Δημιουργό και "δημιουργούνται" από αυτόν, είναι αίτιος μιας ολόκληρης σειράς όντων μέσα στο σύμπαν. Στις σειρές αυτές ανήκουν και οι δικές μας ψυχές, οι οποίες για να ανέβουν προς τον Δημιουργό πρέπει πρώτα να φθάσουν στα αίτια της σειράς τους, δηλαδή στους υπερκόσμιους θεούς. 

ΟΙ ΥΜΝΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ

ΕΙΣ ΗΛΙΟΝ (ΑΠΟΛΛΩΝΑ)

«Εισάκουσέ με, βασιλέα του νοερού πυρός, Τιτάνα με τα χρυσά ηνία, εισάκουσέ με, ταμία του φωτός, ω άνακτα, που έχεις το κλειδί της ζωογόνου πηγής και εξοχετεύεις από ψηλά πλούσιο ρεύμα αρμονίας στους υλαιούς Κόσμους. Εισάκουσέ με. Γιατί εσύ που βρίσκεσαι πάνω από την μεσαία έδρα του αιθέρα και κατέχεις τον καρδιαίο πολυφεγγή κύκλο του Κόσμου, γέμισες τα πάντα με την δική σου εγερσίνοη πρόνοια. Ζωσμένοι οι πλανήτες με τους δικούς σου αειθαλείς πυρσούς, αεί στέλνουν με τις αδιάκοπες και ακάματες χορείες τους ζωογόνες σταγόνες στα επιχθόνια. Κάτω από τις επαναλαμβανόμενες πορείες του άρματός σου αναβλάστησε σύμφωνα με τον θεσμό όλη η γενιά των Ωρών. Ο ορυμαγδός των στοιχείων που χτυπούν το ένα το άλλο σταμάτησε μόλις εσύ εμφανίστηκες από τον άρρητο γονιό σου. Μπροστά σου υποχώρησε ο ακλόνητος χορός των Μοιρών. Και μεταστρέφουν το νήμα της αναγκαίας μοίρας όταν θελήσεις. Γιατί ολόγυρα κρατείς, ολόγυρα ανάσσεις με ισχύ. Από την δική σου σειρά ξεπήδησε ο βασιλέας του θεοπειθούς τραγουδιού, ο Φοίβος. Μέλποντας τα θέσκελα με την συνοδεία της κιθάρας κατευνάζει το μεγάλο κύμα  της βαρύβουης γενιάς. Από τον δικό σου αλεξίκακο θίασο βλάστησε ο γλυκόδωρος παιάνας, και επίταξε την δική του υγεία, γεμίζοντας τον ευρύ Κόσμο με ιαματική αρμονία. Εσένα υμνούν ως ξακουστό πατέρα του Διονύσου. Άλλοι σε επευφήμησαν στις οδές ως εύιον Άττη στα απώτατα βάθη της ύλης, άλλοι ως αβρό Άδωνη. Φοβούνται την απειλή του γρήγορα κινούμενου μαστίγιου σου οι αγριόθυμοι Δαίμονες, που βλάπτουν τους ανθρώπους και μηχανεύονται κακά για τις δίστιχες ψυχές μας, προκειμένου για πάντα μέσα στον πάτο του βαρύβουου βίου να υποφέρουν πεσμένες στα ζυγόδεσμα του σώματος και να ξεχάσουν την πολυφεγγή αυλή του υψηλού πατέρα. Αλλά, θεών άριστε, στεφανωμένε με πυρ, όλβιε Δαίμονα, εικόνα του πανγγενέτη θεού, αναγώγιε των ψυχών, άκουσέ με και καθάρισέ με για πάντα από κάθε αμαρτία. Δέξου την πολυδάκρυτη ικεσία μου και σώσε με από τις λυγρές κηλίδες, φύλαγέ με μακριά από τις Ποινές, καταπραΰνοντας το γρήγορα κινούμενο όμμα της Δίκης που δέρκει τα πάντα. Με την δική σου αλεξίκακη αρωγή να χαρίζεις για πάντα στην ψυχή μου αγνό φως, που χαρίζει πολύ όλβο, σκορπίζοντας την γεννημένη από δηλητήριο αχλή που είναι όλεθρος για τους βροτούς. Χάρισέ ακόμη την ακεραιότητα και την αγλαόδωρη υγεία στο σώμα μου, και οδήγησέ με σε ευκλεή μονοπάτια, ώστε μέσα στους θεσμούς των προγόνων να φροντίζω για τα δώρα των ερασιπλόκαμων Μουσών. Και δώσε μου άνακτα, εάν το θέλεις, ακλόνητο όλβο από την εράσμια Ευσέβεια. Όλα δύνασαι να τα τελέσεις εύκολα. Γιατί έχεις κρατερή και απείριτη άλκη. Και αν έρχεται προς εμάς κάποιο κακό προερχόμενο από την άτρακτο της Μοίρας, που πορεύεται ελικοειδώς, κάτω από τα αστεροδίνητα νήματα, διώχνετο εσύ με την μεγάλη σου ριπή.»

ΠΛΩΤΙΝΟΣ - Ο ΜΕΓΑΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΗΣ ΤΗΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Ο Πλωτίνος ήταν ένας διαπρεπής φιλόσοφος που διακρίθηκε για την δύναμη και οξυδέρκεια του νου του, και για την αγνή και υπερυψωμένη ζωή του. Ήταν όντως σοφός δίχως την ανάμειξη του ανθρώπινου σκοταδιού, και σπουδαίος δίχως τον συνδυασμό της ανθρώπινης αδυναμίας και ατέλειας. Ο χρησμός που έδωσε γι’ αυτόν ο ίδιος ο Απόλλων τον αποκαλεί «Δαίμονα, άνθρωπε παλιά, μα τώρα σύντροφε των θεϊκότερων Δαιμόνων»∙ τον κατατάσσει στην Δαιμόνια Ομήγυριν, εκεί όπου έχουν τον θρόνο τους οι Δικαστές, οι παίδες του Διός, ο Μίνως, ο Αιακός και ο Ραδάμανθυς. Αυτόν δεν θα τον περάσουν από κρίση, αλλά θα τον καλωσορίσουν στην συντροφιά τους, στην οποία προσκαλούνται όσοι είναι άριστοι. Μεταξύ αυτών ο Πλάτων, ο Πυθαγόρας και όλα τα μέλη του χορού του αθανάτου έρωτος. 

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΟΣ ΣΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ ΚΑΙ ΠΛΟΥΤΩΝΑ

Λέει ο Ερμείας, σχολιάζοντας τον Πλατωνικό διάλογο "Φαίδρο":

«Μετά την δημιουργική μονάδα, μετά δηλαδή τον ένα και εξηρημένο Ζευς, υπάρχουν οι τρείς Δίες. Ο Ζευς Αρχή, ο Ποσειδών ή ενάλιος Ζεύς και ο Ζεύς καταχθόνιος ή Άδης ή Πλούτωνας, τριάδα δίιος αυτή και υποστασιοποιημένη κάτω από την εξηρημένη εκείνη μονάδα, κάτω από τον πρό των τριών τούτων Δία. Έκαστος δε τούτων κάτω από αυτόν έχει 4 θεούς, έναν ουσιοποιητή που παρέχει το είναι, έναν ζωογόνο που παρέχει την ζωή, έναν φρουρητικό που παρέχει την φρουρά και την άτρεπτη (παρα)μονή και έναν αίτιο της επιστροφής & ανόδου των προϊόντων επι των οικείων τους αρχών. Των 12 αυτών υπερκόσμιων Θεών την ύπαρξη στα κρείττονα γένη στις ψυχές και στον Κόσμο την παρέχει ο Ζεύς, Αρχή της ουσιοποιητικής τριάδας, που ονομάζεται με το ίδιο όνομα της νοητικής & Πηγαίας δίιας μονάδας – αυτός είναι ο νοητικός ή Πηγαίος Ζεύς που όντας  ενωμένος με τον θείο νου ή Κρόνο ενέχει θέση διάνοιας για αυτόν-, τους δε άλλους δυο η θεολογία τους αποκαλεί τον μεν Ποσειδώνα τον δε Πλούτωνα. Συντάσσεται δε ο Ζευς -  Αρχή της υπερκόσμιας δημιουργικής τριάδας με τα των λοιπών ένδεκα θεών και είναι ο ηγεμών αυτών. Εξ ου και “μέγας ηγεμών εν ουρανώ” προσαγορεύεται. 

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥΣ (Β΄ ΜΕΡΟΣ)

Πράγματι, ένα και μόνο είναι αυτό που υπάρχει σε όλα τα νοητά, στο οποίο αναγνωρίζουμε ουσία και μάλιστα όντως ουσία. Το Αγαθό όμως, τοποθετημένο καθώς είναι πάνω από αυτά, τι είδους ουσία απομένει να έχει, η οποία θα το κάνει να είναι ουσία και όχι υπερούσιο μόνο ;; Διότι κάθε ουσία είναι κατ’ ανάγκη ΟΝ, ενώ ο Σωκράτης είπε ότι το Αγαθό είναι επέκεινα του «Είναι» και για τον λόγο αυτό πάλι ούτε και μη-είναι πρέπει να το πούμε.

 Διότι και το «μη -είναι» αποτελεί μια από τις κοινές ιδιότητες εκείνων στα οποία το μη-ΟΝ είναι οικείο. Πρέπει λοιπόν να πούμε και τα δύο, ότι ούτε ΟΝ είναι ούτε μη-ΟΝ. Αυτό άλλωστε έπεισε κι άλλους να το ονομάσουν «άγνωστο» [δεν είναι αντικείμενο γνώσης] και «άρρητο» ως προς κάθε Ον η μη-Ον, ενώ ούτε ο Πλάτων, όταν το προσονομάζει γνωστό [=αντικείμενο γνώσης], έσχατη μάθηση και όλα τα παρόμοια, μας αφήνει στην αοριστία ώστε να το εκλάβουμε ως γνωστό [=αντικείμενο γνώσης] υπό την έννοια της ταύτισής του με το ΟΝ, και ως αίτιο της ουσίας των όσων υπάρχουν. Διότι αυτά είναι γνωστά [=αντικείμενα γνώσης] και επιστητά [=αντικείμενα επιστήμης] σύμφωνα με τον ακριβέστερο τρόπο της επιστήμης που προσδιόρισε εκείνος, βάσει του οποίου υποβάθμισε όλες τις εξ υποθέσεως επιστήμες και είπε ότι η «ὄντως οὖσαν ἐπιστήμην» είναι μια και μόνη. Μιλάει λοιπόν έτσι για αυτό το ζήτημα, μεταδίδοντας μας την σκέψη του ότι οι άλλες θεωρούμενες επιστήμες κάνουν τις αρχές υποθέσεις, ενώ μόνο η διαλεκτική, που κινείται προς την ίδια της αρχή, αναιρεί τις υποθέσεις έως ότου βρει την αρχή που δεν έχει χαρακτήρα υποθέσεων αλλά είναι όντως ανυπόθετη. Τέτοιοι είδους αρχή βέβαια είναι το Ένα, στο οποίο καταλήγουν οι υποστάσεις όλων των γνωστών [=αντικείμενα γνώσης]. Με βάση λοιπόν αυτά είναι προφανές ότι, ονομάζοντας στην «Πολιτεία, 534.a» την διαλεκτική «θριγκό» των θεωρούμενων ως επιστημών και ορίζοντας την πραγματική επιστήμη, λέει ότι αυτή αφορμάται από μια ανυπόθετη αρχή και εξετάζει τα πάντα στην αληθινή τους φύση, τι είναι εντέλει το καθένα. Και αν λοιπόν θεάται και το αγαθό, ποίος είναι ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του και υπό ποία έννοια διαφέρει από τα άλλα, η εξέταση γίνεται από την σκοπιά της ανυπόθετης αρχής, και τούτο θα μπορούσε να είναι μια μορφή επιστημονικής γνώσης του Αγαθού, τι είναι πραγματικά και τι δεν είναι. Έτσι, αν αυτό είναι αρχή των πάντων και είναι αδύνατον να θεωρήσουμε ότι υπάρχει αρχή της αρχής, πως γίνεται να πούμε ότι υπάρχει και για αυτό κάποια επιστημονική γνώση; 

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥΣ (Α΄ ΜΕΡΟΣ)

Αρχικώς θα πούμε μερικά λόγια για τον Πλάτωνα μιας και το υπό εξέταση θέμα μας είναι πολύ σπουδαίο και ο τρόπος των λογικών συνειρμών που θα χρησιμοποιήσουμε ονομάζεται θεολογία – καταδεικνύοντας τόσο τις μορφές όσο και ποια θεολογικά πρότυπα ο Πλάτωνας προτείνει και ποια απορρίπτει.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΤΟ ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΟ, Ο ΗΛΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΑΘΕΙΑΣ

Του Εμπεδότιμου Αθηναίου

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μιας πρόσφατης έρευνας (βλέπε συνημμένο σύνδεσμο: ΠΩΣ ΤΟ ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΟΝ ΗΛΙΟ), η αιτία της περιστροφικής κίνησης των ηλιοτροπίων δεν είναι το φως του ηλίου, όπως ήταν αποδεκτό μέχρι σήμερα, καθώς ακόμα και αν τα ηλιοτρόπια τοποθετηθούν σε χώρο ο οποίος φωτίζεται τεχνητά συνεχώς, εκείνα εξακολουθούν την περιστροφή τους από την ανατολή προς την δύση και μετά επιστροφή πάλι προς ανατολάς.

Οι επιστήμονες αιτιολογούν αυτήν την κίνηση με βάσει τον ασύμμετρο πολλαπλασιασμό των κυττάρων τους ακολουθώντας τους βιορυθμούς τους.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΦΥΠΝΙΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΑΣ

Όπως γνωρίζουμε, σύμφωνα με την Ελληνική Κοσμοθεωρία υπάρχει άμεση σύνδεση του Μακρόκοσμου ή του Σύμπαντος και του Μικρόκοσμου ή του Ανθρώπου.

Δηλαδή της Φύσης του Σύμπαντος και τηςΦύσης του Ανθρώπου.

Όλες οι προσπάθειες των επιστημών και κυρίως της ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ έχουν σαν βασικό τους στόχο  να ανακαλύψουν και να κατανοήσουν την λειτουργία αυτών των φυσικών νόμηων.

Πρόκειται βεβαίως για μία εργασία εξαιρετικά δύσκολη και επίπονη, κατά την οποία ένας Άνθρωπος που θα ήθελε να αποκτήσει κάποια ασφαλή συμπεράσματα θα πρέπει,  χωρίς ίχνος αμφιβολίας, να αφιερώσει ολόκληρη την ζωή του.

Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

‘’η γαρ αληθής πατρίς των ψυχών ο νοητός εστί κόσμος’’

  –Ερμείας. Σχόλια στον Πλατωνικό «Φαίδρο»-

Εάν θέλουμε να κατανοήσουμε ποιες ενέργειες και ποιος τρόπος ζωής βρίσκονται σε συμφωνία με την φύση μας, πρέπει πρώτα να εξετάσουμε ακριβώς ποια είναι η φύση μας. Τι είμαστε και τι σημαίνει άνθρωπος.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΑΙΜΟΝΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΤΩΤΕΡΑ ΟΝΤΑ (ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΟΝ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ)

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Για όσους αγνοούν βασικά στοιχεία ελληνικής θεολογίας είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι στους πλατωνικούς διαλόγους ο Πλάτων εμπλέκει πάντοτε άνδρες στις συνομιλίες και το γεγονός αυτό έχει τη δική του φιλοσοφική σημειολογία. Κατά τα φαινόμενα, το κυριότερο στοιχείο των διαλόγων είναι οι έρωτες μεταξύ ανδρών, κάτι που οι αμύητοι εκλαμβάνουν κατά κυριολεξία (τον φιλοσοφικό μύθο). Επισημαίνουμε λοιπόν τι σημαίνει ο έρωτας μεταξύ ανδρών στους πλατωνικούς διαλόγους. Στην ελληνική θεολογία λοιπόν κάθε ψυχή ασώματη συμβολίζεται με άνδρα, ενώ το σώμα που αποκτά κάθε ψυχή συμβολίζεται με τη γυναίκα. Για αυτό και όταν η άσαρκη ψυχή (άνδρας) εισέρχεται σε σώμα ή φέρει άλογο μέρος (γυναίκα) ξεσπούν τα πάθη και επέρχεται η πτώση της ανθρώπινης ψυχής από τον ουράνιο κόσμο των θεών στον κόσμο της γένεσης. Ας θυμηθούμε τις εθνικές μυθολογίες και τον συμβολισμό της γυναίκας (Πανδώρα, Εύα, κ.λπ). Επομένως, όπου διαβάζουμε στα ελληνικά φιλοσοφικά κείμενα (ιδιαίτερα του Πλάτωνα και των νεοπλατωνικών) για έρωτες μεταξύ ανδρών πρόκειται για την αγαθή, ενάρετη και διαλεκτική σχέση των ανθρώπινων ψυχών (οι οποίες δεν έχουν φύλο) στον ουράνιο κόσμο των θεών και της μακαριότητας.

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η ΑΝΥΨΩΤΙΚΗ ΤΡΙΑΔΑ ΤΩΝ ΥΠΕΡΚΟΣΜΙΩΝ-ΕΓΚΟΣΜΙΩΝ ΘΕΩΝ ΣΤΟΝ ΑΙΣΘΗΤΟ ΚΟΣΜΟ

Την Ανυψωτική τριάδα απαρτίζουν ο Ερμής, η Αφροδίτη και ο Απόλλων, οι οποίοι είναι γνωστοί και ως Αρμόζοντες.

Ο Ερμής είναι χορηγός της φιλοσοφίας, ανυψώνει μέσω αυτής τις ψυχές και με τις δυνάμεις της διαλεκτικής ανεβάζει τις καθολικές και επιμέρους ψυχές στο Αγαθό. Τον χαρακτηρίζει η Συμμετρία.

Η Αφροδίτη είναι αιτία της ερωτικής έμπνευσης και εξοικειώνει με το κάλλος τις ζωές που ανυψώνονται. Την χαρακτηρίζει το Κάλλος.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΠΕΡΙ ΤΩΝ 10 ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΡΟΝΟΙΑ ΑΠΟΡΡΗΜΑΤΩΝ

Ο μεγάλος Πλάτωνας στο 10^ον βιβλίο τον «Νόμων» μας αναγκάζει με ατσάλινους συλλογισμούς να ομολογήσουμε ότι υπάρχει πρόνοια. Και σε πολλά άλλα χωρία, όπως για παράδειγμα στον «Τίμαιο», δείχνει ότι όλα τα έργα της δημιουργίας, μέχρι και τα τελευταία έχουν κατασκευαστεί με ακρίβεια λόγω της πρόνοιας του θεού, όπως λέει κατά λέξη. Και πρέπει εμείς αφού πιστέψουμε σε αυτά που απέδειξε ο Πλάτων και στους «Χρησμούς» οι οποίοι επιβεβαιώνουν αποτελεσματικά τις αποδείξεις του Πλάτωνα – γιατί πιστεύουμε η ίδια η παράδοση των «Χρησμών» αποτελεί για τους άξιους ακροατές των θεϊκών μηνυμάτων την πιο ξεκάθαρη απόδειξη της πρόνοιας προς απόκρουση των κάθε λογής φαντασιών οι οποίες εμποδίζουν την σκέψη πολλών να αποδεχτούν αυτό το πράγμα, ότι δηλαδή τα πάντα υπάρχουν σύμφωνα με την πρόνοια των θεών – να επαναφέρουμε στην αλήθεια των πραγμάτων όσους αμφισβητούν την πρόνοια λέγοντας κάθε λογής ανόσια πράγματα. Και αυτό το κάνουμε όχι επειδή τα θέματα αυτά δεν έτυχαν επισταμένης μελέτης από τους προηγούμενους, αλλά επειδή η ψυχή μας επιθυμεί να μιλήσουμε και να ακούσει για αυτά, παρόλο που έχουνε μελετηθεί και αναλυθεί χιλιάδες φορές, και σαν στραφεί στον εαυτό της, ωσάν να θέλει να κρίνει η ίδια και όχι απλώς να δεχτεί απέξω την αλήθεια για τα πράγματα.

Η ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΕΠΙΠΕΔΑ ΓΝΩΣΗΣ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Εισαγωγικά

Η γνωσιοθεωρία του Πρόκλου είναι μια σύνθεση της πλατωνικής με την αριστοτελική γνωσιοθεωρία  και αποτελεί μια πολύ σημαντική προσπάθεια να κατανοήσουμε τα συγκλίνοντα στοιχεία των δύο πλευρών που συνιστούν την ενότητά τους για μια καθολική θεώρηση της αρχαίας ελληνικής γνώσης για το επιστητό. Ο Πρόκλος διακρίνει στα προϊόντα των αισθήσεων ένα σαφές επιστημονικό περιεχόμενο με την προϋπόθεση οι αισθήσεις να μην παραμένουν στην επιφανειακή προσέγγιση των φαινομένων αλλά να αναζητούν το βαθύτερο περιεχόμενό τους. Η διαπίστωση αυτή, βέβαια, για τη γνωσιολογική θεώρηση του Πρόκλου δε μας οδηγεί σε καμιά περίπτωση να νομίζουμε ότι παραβιάζει τις πλατωνικές σταθερές. Άλλωστε, ο ίδιος ο Πρόκλος επισημαίνει ότι για να υπάρξει γνώση των μεταφυσικών αρχετύπων, προϋποτίθεται η βαθμιαία κάθαρση της συνείδησης από τις επιδράσεις των αισθητηριακών οργάνων. Η εκτίμησή του είναι ότι η κάθαρση αυτή θα επιτελεστεί με την διαλεκτική και με την ακριβή συνδρομητική χρήση της μαθηματικής επιστήμης.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΠΕΡΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΚΑΙ ΕΙΜΑΡΜΕΝΗΣ

Ο πολύ καλός φίλος του Πρόκλου ο Θεόδωρος εκθέτει τις απόψεις του στον Πρόκλο σχετικά με την πρόνοια και την ειμαρμένη παρομοιάζοντας το σύμπαν με ένα μηχανικό σύστημα και την ειμαρμένη ως σύνδεση (ειρμό) μεταξύ των μερών του σύμπαντος όπως η σύνδεση μεταξύ των εξαρτημάτων ενός μηχανισμού ενώ η Πρόνοια είναι εκείνη που κινεί όλο τον μηχανισμό ως εκ τούτου ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει αυτεξουσιότητα του ανθρώπου καθώς αποτελεί μέρος αυτής της μηχανής. Υπάρχουν τρία ζητήματα που πρέπει να αναφερθούν και τα οποία αποτελούν την βάση της όλης μελέτης.

1) Η Πρόνοια υπάρχει πριν το πεπρωμένο και όλα όσα γίνονται σύμφωνα με το πεπρωμένο έχουν γίνει πριν σύμφωνα με την Πρόνοια. Τα έχει συμπεριλάβει όλα μέσα της και συνεπώς τα γνωρίζει. Απλώς με το πεπρωμένο πραγματοποιούνται όλα όσα της είναι είδη γνωστά. Κυβερνήτης όλων των υψηλοτέρων μερών του σύμπαντος είναι η Πρόνοια που είναι θεϊκότερη του πεπρωμένου και το οποίο είναι ο εκτελεστής της.

ΕΡΜΕΙΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΥΣ Ο ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ

Νεοπλατωνικός φιλόσοφος ο οποίος έδρασε στην Αθήνα και κυρίως στην Αλεξάνδρεια τον 5ο αιώνα μ.Χ. Το Yπόμνημά του στον Φαίδρο, στο οποίο καταγράφεται η διδασκαλία του Συριανού, αποτελεί το μοναδικό σωζόμενο αρχαίο Υπόμνημα στον συγκεκριμένο πλατωνικό διάλογο.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΘ΄ ΕΛΛΗΝΑΣ ΙΕΡΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

«Όπως ακριβώς οι ερωτικοί προχωρούν ξεκινώντας από το αισθητό κάλλος και καταλήγουν στην μία αρχή όλων των καλών και νοητών, έτσι ακριβώς και ιερατικοί, ξεκινώντας από την ομοιοπάθεια που έχουν όλα τα αισθητά και μεταξύ τους και με τις αόρατες δυνάμεις, κατανόησαν ότι όλα βρίσκονται μέσα σε όλα και έτσι συγκρότησαν την ιερατική, θαυμάζοντας που έβλεπαν ότι τα τελευταία βρίσκονται μέσα στα πρώτα, και τα πρώτα μέσα στα τελευταία, τα χθόνια εν ουρανώ κατ’ αιτία και ουρανίως, και εν τη γη τα ουράνια γηίνως. Αλλιώς πως τα ηλιοτρόπια κινούνται μαζί με τον ήλιο και τα σεληνοτρόπια μαζί με την σελήνη, συμπεριπολόντας όσο μπορούν τους φωστήρες; Γιατί όλα προσεύχονται σύμφωνα με την θέση που έχουν, και υμνούν τους ηγεμόνες ολόκληρων των σειρών είτε με νοητική τρόπο είτε με λογικό είτε με φυσικό είτε με αισθητό τρόπο. Γιατί και το ηλιοτρόπιο κινείται με το μέρος του που είναι ευκίνητο και, αν κανείς κατά την περιστροφή του μπορούσε να το ακούσει να κρούει τον αέρα, θα αντιλαμβάνονταν ότι με αυτόν το ήχο απευθύνει στον Βασιλιά ένα ύμνο τον οποίο μπορεί να απευθύνει ένα φυτό.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΟΝ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ 175

Έτσι και η ψυχή όταν συνταράσσεται από τις ψεύτικες υποκειμενικές γνώμες, την βοήθεια που της δίνει η γνώση την δέχεται σύμφωνα με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, με αποτέλεσμα να την κάνει αρχή ακόμα μεγαλύτερης ψευδούς δοξασίας και απάτης.

Ούτω δη και ψυχή δια της ψευδούς οιήσεως επιταραττομένη και την της επιστήμης ενδιδομένην βοήθειαν οικείως της εαυτής έξει δεχομένη ποιείται μείζονος ψευδοδοξίας και απάτης αρχήν.

ΠΛΩΤΙΝΟΣ - ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΩΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Το παρόν κείμενο είναι αναπόσπαστο κομμάτι από το έργο του Πλωτίνου «Εννεάδες». Στο παρακάτω κειμενο ο Πλωτίνος («Εννεάδες,  3.1.1 – 3.6.24») πραγματεύεται την Διαλεκτική.

«Ποιά τέχνη, ποια μέθοδος ή επιτήδευση θα μας οδηγήσει εκεί που πρέπει να πάμε; Πού πρέπει να πάμε; Στο Αγαθό και στην πρώτη αρχή, καθώς θέσαμε ως συμφωνημένο και αποδεδειγμένο, με πολλές αποδείξεις. Και οι ίδιες οι αποδείξεις είναι ένας τρόπος να αναχθούμε μέχρι εκεί.

Αλλά τι είδους άνθρωπος είναι αυτός που ανάγεται έτσι; Μήπως κάποιος που έχει δει τα πάντα ή, όπως λέει ο Πλάτων «που έχει δει τα περισσότερα και στην πρώτη γέννηση του εισήλθε στην γονή ανθρώπου που επρόκειτο  να γίνει φιλόσοφος, μουσικός ή ερωτικός ; – τὸν πλεῖστά φησιν ἰδόντα, ὃς ἐν τῇ πρώτῃ γενέσει εἰς γονὴν ἀνδρὸς ἐσομένου φιλοσόφου μουσικοῦ τινος ἢ ἐρωτικοῦ;».

ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ - Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΚΛΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΤΕΛΕΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ

                   

Απόσπασμα από το βιβλίο ΠΕΡΙ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ του Ιαμβλίχου, εκδόσεις Κάκτος (39.16 - 42.20, σελίδες 113 - 117):

Οι δυνάμεις των ανθρώπινων παθών που υπάρχουν μέσα μας, όταν εμποδίζονται εντελώς, καθίστανται σφοδρότερες. Όταν, όμως, μπαίνουν σε ενέργεια λίγο και όσο επιτρέπει το μέτρο, χαίρονται με μέτρο και ικανοποιούνται, και αφού καθαίρονται με αυτόν τον τρόπο, σταματούν με την πειθώ και όχι με τη βία. Γι΄αυτό και, όταν στην κωμωδία και στην τραγωδία παρακολουθούμε ξένα πάθη, σταματούμε, μετριάζουμε και αποκαθαίρουμε τα δικά μας. Και στις ιερές τελετές, με κάποια θεάματα και ακούσματα άσχημων πραγμάτων, λυτρωνόμαστε από τη βλάβη που προκαλούνται από αυτά στην πράξη.

Αυτά, λοιπόν, προσφέρονται για θεραπεία της ψυχής που βρίσκεται μέσα μας, για μετριασμό των κακών που προσκολλώνται σε αυτήν λόγω της γέννησης, για λύτρωση και απαλλαγή από τα δεσμά της. Γι΄αυτό ορθώς ο Ηράκλειτος τα χαρακτήρισα τούτα "φάρμακα", επειδή γιατρεύουν τα κακά και απαλλάσσουν την ψυχή από τις συμφορές του κόσμου της γένεσης.