Κάνοντας κανείς μια πλοήγηση στο διαδίκτυο αλλά και στη διεθνή βιβλιογραφία θα βρει πολλά στοιχεία για πολλά είδη και τύπους του κοινοτισμού που δεν έχουν σχέση με τον ελληνικό κοινοτισμό, ο οποίος είναι ο αυθεντικός και ο πρώτος που εμφανίστηκε στην παγκόσμια πολιτική ιστορία. Θα βρει στοιχεία για τον σοσιαλίζοντα τύπου κοινοτισμού ή τον ρεπουμπλικανικού τύπου κοινοτισμό που αποτελούν κακέκτυπα του ελληνικού. Οι περισσότεροι εξ αυτών καταπνίγουν την ατομική δημιουργία και ελευθερία, έχοντας κολεκτιβιστικό πρόταγμα. Στη δύση και τις ΗΠΑ θα διαβάσετε για τον κοινοτισμό που πλάθουν οι Michael Sandel, Michael Walzer, Charles Taylor, Alasdair MacIntyre. Γόνιμη η συμβολή τους στα κοινοτικά ιδεώδη, αλλά υπολείπονται κατά πολύ του ελληνικού.
Ο ελληνικού τύπου κοινοτισμός προϋποθέτει πρώτα την προσωπική ελευθερία και την
εντάσσει στην κοινότητα χωρίς να καταργεί το δικαίωμα του ατομικού αυτοπροσδιορισμού που αποτελεί πολιτικό θεμέλιο για την κοινοτική συγκρότηση μιας συλλογικότητας. Ο ελληνικός κοινοτισμός αντιτίθεται σε κάθε μορφή κολεκτιβισμού και ατομικισμού προκρίνοντας το τρίτο και έσχατο σκαλί στην ανθρωπολογική κλίμακα, τον προσωποκεντρικό άνθρωπο, ο οποίος διατηρεί την προσωπική του ετερότητα και ελευθερία χωρίς να ξεφεύγει από την κοινότητά του.
Ο ελληνικός κοινοτισμός που έλαβε χώρα στον ελληνικό χώρο είναι αποτέλεσμα της διαχείρισης της τοπικής κοινοτικής αυτονομίας. Η παράδοση αυτή είναι ο φυσικός μηχανισμός αναπαραγωγής της ελληνικής κοινότητας. Όταν άτομα ελληνικού τύπου συνέρχονται προς σχηματισμό κοινότητας, τείνουν στο συμβιωτικό πρότυπο που εισηγείται η συγκεκριμένη αυτή παράδοση.
Το κεντρικό χαρακτηριστικό του ελληνικού κοινοτικού προτύπου είναι η ολική αυτονομία αλλά και το μικρό μέγεθος. Καθώς από καταβολής ελληνικής εξατομίκευσης τίθεται σε προτεραιότητα το αδιαμεσολάβητο κοινωνείν, οι Έλληνες φτιάχνουν μικρές κοινότητες, ώστε το πολιτικό πεδίο να ρυθμίζεται από τις προσωπικές σχέσεις. Απεχθάνονται τη διαμεσολάβηση των σχέσεων από απρόσωπες λογικές μηχανές. Το αδιαμεσολάβητο κοινωνείν είναι το κεντρικό ζητούμενο και η ειδοποιός διαφορά του ελληνικού τρόπου συγκρότησης κοινότητας από κάθε άλλη μορφή κοινοτισμού. Ο ελληνικός κοινοτισμός δεν έρχεται σε αντίθεση με την ελληνική εξατομίκευση (ο ελληνικός κοινοτισμός σέβεται την ελευθερία του ατόμου μέσα στην κοινότητα), κάτι που συναντάμε σε άλλου τύπου κοινοτισμό που μπορεί να έχει κολεκτιβικιστική δομή (κιμπούτς, κομμούνα). Απεναντίας, είναι η συλλογική της έκφραση και ενσάρκωση. Η ελληνική εξατομίκευση βασίζεται στη γνώση ότι η ατομική ελευθερία προϋποθέτει την εκούσια υποταγή στον Νόμο. Σε ένα ατομοκεντρικό περιβάλλον, βασισμένο στην αμεσὀτητα των σχέσεων, δεν αρκεί η “γνωστότητα” και η πιθανότητα φιλικών σχέσεων μεταξύ των πολιτών, για να υπάρξει κοινότητα ελευθέρων Ατόμων.
Η ατομική ελευθερία είναι αδιανόητη δίχως την εκούσια υποταγή στον Νόμο. Όμως η εκούσια τήρηση του Νόμου δεν είναι κάτι το αυτονόητο και αυθόρμητο. Προϋποθέτει πρακτικές συλλογικής και προσωπικής κάθαρσης των παθών. Προϋποθέτει την Τραγωδία και την Αρετή. Ο Νόμος, ο ελεύθερα συναποφασισμένος, βασίζεται στην τραγική συνείδηση και στην προσωπική αρετή των πολιτών-οπλιτών. Αν διαβρωθεί η βάση αυτή, ο Νόμος καταρρέει, συμπαρασύροντας και την ατομική ελευθερία.
Η τοπικότητα, το ρίζωμα στον οικείο φυσικό χώρο, δεν είναι στοιχείο καθοριστικότερο για την κοινότητα από το ρίζωμά της στο πεδίο των αδιαμεσολάβητων σχέσεων, των διεπόμενων από τον απροσωπόληπτο Νόμο. Είναι χαρακτηριστική η απειλή του Θεμιστοκλή προς τους άλλους Έλληνες, όταν συζητούσαν για την αμυντική στρατηγική έναντι της περσικής απειλής: αν επιμένετε στη λάθος άποψή σας, η Αθήνα θα μπει στα καράβια της και θα μετακομίσει στη Δύση. Κι αυτό παρόλο που η αττική γη ήταν ιερή για τους Αθηναίους. Το υπογραμμίζει άλλωστε η μακρά ιστορία του ελληνικού αποικισμού. Η πόλις είναι οι πολίτες της.
Από τη στιγμή που οι μικρές κοινότητες συσσωματώνονται σε πόλι-πατρίδα ο Ελληνισμός αποκτά ένα ιδιόμορφο σύστημα δίχως ιεραρχική δομή. Όσο η ελληνική εξατομίκευση διανύει την ανοδική της τροχιά, το σύστημα αυτό είναι πανίσχυρο. Τόσο απέναντι, στην εσωτερική βαρβαρική απειλή, όσο και απέναντι στην εξωτερική. Εσωτερικά , γιατί καμία πόλις δεν είναι τόσο ισχυρή, που να κυριαρχήσει πάνω στις άλλες, ώστε να απειληθεί με γενίκευση ενδεχόμενη βαρβαρική (κολεκτιβιστική - τυραννική) υποστροφή της. Εξωτερικά, γιατί κανείς βαρβαρικός στρατός δεν έχει την ευελιξία που χρειάζεται, για να αντιμετωπίσει ένα συνασπισμένο Πανελλήνιο.
Το ελληνικό πρόβλημα σχετίζεται με ένα συγκεκριμένο ανθρωπολογικό φαινόμενο: Την αναπόφευκτη μηδενιστική αποσύνδεση του Ατόμου, όταν φτάσει στην ολοκλήρωσή του. Και τους δύο δρόμους που τότε ανοίγονται: τον ευρύχωρο της υποστροφής σε ένα νέο κολεκτιβισμό και τον στενό και τεθλιμμένο της μεταλλαγής του Ατόμου σε Πρόσωπο και της συναφούς διαφυγής της κοινότητας από την πόλωση ατομοκεντρισμού-κολεκτιβισμού. Ο νεωτερικός άνθρωπος, που τόσο εύκολη έχει την αλαζονική κριτική, ήδη καλείται να αντιμετωπίσει το ίδιο πρόβλημα και μάλιστα σε πλανητική κλίμακα. Είναι τώρα η σειρά του να δει πόσα απίδια παίρνει ο σάκος.
